ကုလသမဂ္ဂ
ကုလသမဂ္ဂ(အၚ်္ဂလိက်: United Nations) ဂှ် ဒှ်ဂကောံပံင်တောဲ သၟိင်ဍုင်ဂမၠိုင် နကဵုတင်ရန်တၟအ် သွက်ဂွံထိင်ဒဝ် ပရေင်ၜိုဟ်လလံ ကေုာံ ပရေင်ဂီုကၠီု ဂၠးကဝ်၊ သွက်ဂွံဒက်ပတန် ပရေင်ဆာန်သၟိန် အကြာဍုင်မွဲကုမွဲ၊ သွက်ကလိဂွံ ပရေင်ပံင်တောဲ ဂၠးကဝ် ကေုာံ ပရေင်ကမၠောန် ပ္ဍဲဍုင်နာနာတအ်ဂှ် ညံင်ဂွံစွံပဓါန ကုစိုတ်ဓါတ်ကောန်မၞိဟ်ရ။[၃] ကုလသမဂ္ဂဂှ် ဒှ်ဂကောံပံင်တောဲသၟိင်ဍုင်ဂမၠိုင် ဇၞော်အိုတ်၊ လၟိဟ်မပံင်တောဲပါလုပ်ဂၠိုင်အိုတ်၊ ပစၞးကဵုဂၠးကဝ်ဂၠိုင်အိုတ် တုဲပၠန် အဝဵုသြဇာဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲဂၠးတိဝွံရ။ ရုင်ဗဟဵု ကုလသမဂ္ဂဂှ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ဒၞာဲတိဂၠးကဝ် (international territory) ပ္ဍဲဍုင်နယျူယံက်တုဲ ရုင်အဓိကတၞဟ်တအ်ဂှ် နွံပ္ဍဲ ဂျေနေပါ (Geneva) (သွိတ်သလာန်)၊ နာဲရဝ်ဗဳ (Nairobi) (ကေန်ညာ) ဝိန်နာ (Vienna) (ဍုင်အဝ်သြဳယျာ) ကေုာံ တာမ်ဟာက် (The Hague) (ဍုင်နေတာလာန်)။
 အလာံ
 တဆိပ်
| |
![ဗီုတိ ဍုင်ကောန်ဂကောံ ကုလသမဂ္ဂ [lower-alpha ၁]](/wiki/%E1%80%9D%E1%80%BE%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA:United_Nations_(Member_States_and_Territories).svg) ဗီုတိ ဍုင်ကောန်ဂကောံ ကုလသမဂ္ဂ [lower-alpha
၁] | |
| ရုင်ဗဟဵု | ဍုင်နျူယံက် (ဒေသတိဍာ် ဂၠးကဝ်) |
| အရေဝ် မစကာရုင်ဂမၠိုင် |
အာရာပ်၊ ကြုက်၊ အင်္ဂလိက်၊ ပြင်သေတ်၊ ရုရှာ၊ သပိန်၊ [၂] |
| ဗီုပြင် | ဂကောံ သၟိင်ဍုင်ဂၠးတိ |
| ကောန်ဂကောံ |
၁၉၃ ဍုင် ၂ ဍုင်မပတိုန်လဝ် |
| သကိုပ်သကဂမၠိုင် | |
• ညးအုပ်ကာနာနာ | António Guterres |
• Deputy Secretary-General | Amina J. Mohammed |
• General Assembly President | Tijjani Muhammad-Bande |
• Economic and Social Council President | Mona Juul |
• Security Council President | Dang Dinh Quy |
| ပတန် | |
• ပဋိညာဉ် ကုလသမဂ္ဂ မထပက်စၟတ်တဲ ပ္ဍဲ | ၂၆ ဂျောန် ၁၉၄၅ |
• ပဋိညာဉ် လမျီုစလုပ် | ၂၄ အံက်တဝ်ပါ ၁၉၄၅ |
ကုလသမဂ္ဂဂှ် ဒက်ပတန်လဝ် ကြဴနူ ပၞာန်ဂၠးတိဒုတိယတုဲ နကဵုမရန်တၟအ် ညံင်ပၞာန်ဟွံကလေင်ကတဵုဒှ် မွဲဝါပၠန်၊ မဒှ်ဂကောံ မဆက်ကၠောန်အာ နူကဵု ဂကောံတြေံ မနွံယၟု ဂကောံပံင်ကောံဍုင်ဂမၠိုင် (League of Nations)ရ။[၄] ပ္ဍဲကဵု ၂၅ ဨပြဳ ၁၉၄၀ ဂှ် သၟိင်ဍုင်ဂမၠိုင် နူကဵု ဍုင် ၅၀ ဍုင် ကောံဓရီု ရေင်သကအ် ပ္ဍဲကဵု သာန်ဖြေန်သဳသကဝ် (San Francisco) သွက် ကောန်ဖရေန်မွဲတုဲ ဓဇက်ဖျေဟ် တင်ပဋိညာဉ်ကုလသမဂ္ဂ မဒှ် သၞောဝ်ဗီုလဒက်ပတန် ကုလသမဂ္ဂတုဲ တင်ပဋိညာဉ်တအ်ဂှ် ပဒတန် တုပ်စိုတ် ရေင်သကအ် ပ္ဍဲကဵု ၂၅ ဂျောန် ၁၉၄၅ တုဲ ပၠုပ်လမျီု ပ္ဍဲ ၂၄ အံက်တဝ်ပါ ၁၉၄၅ အခိင်ကာလမစဒက်ပတန် ကုလသမဂ္ဂဂှ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု တင်ပဋိညာဉ်တအ်ဂှ် တုပ်လဝ်စိုတ် ရေင်သကအ် တင်ရန်တၟအ် မဒက်ဂကောံဝွံဂှ် သွက်ဂွံ ထိင်ဒဝ်အာ ဓဝ်ၜိုဟ်လလံ ကေုာံ ဂီုကၠီု ဂၠးကဝ်၊ စဵုဒၞာ အခေါင်အရာမၞိဟ်၊ ပါ်ပရအ် အရီုအဗင် ပရေင်မၞိဟ်၊ သၠုင်ပခိုဟ်ပတိုန် ပရေင်ဇၞော်မောဝ် မနွံကဵုမတန်ကြန်ဍိုဟ်ခိုဟ် (sustainable development) ကေုာံ ခၞံဗဒှ်ပတိုန် သၞောဝ်ဥပဒေဂၠးကဝ် ရ။[၅] ကာလမစဒက်ပတန်ဂှ် ကောန်ဂကောံ သီုဖအိုတ် နွံ ၅၁ ဍုင်တုဲ နူဂှ် လၟိဟ်ဂၠိုင်တိုန် စဵုကဵု စိုပ် ၁၉၃ ပ္ဍဲကဵုသၞာံ ၂၀၁၁[၆]ဂှ်တုဲ ဒှ်ဂကောံမပစၞး ဍုင်မနွံကဵု အဝဵုကၞောတ်အထောတ်ဂၠိုင်အိုတ်ရ။
တင်ရန်တၟအ် ဂကောံ သွက်ဂွံမင်မဲဓဝ်ၜိုဟ်လလံဂၠးတိဂှ် ပ္ဍဲကဵု ဗွဝ်စှ် လပါ်စဂှ် ဟိုတ်နူ ပၞာန်လၜိုဟ် (Cold War) အကြာ ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် ကေုာံ ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံသဵုဗိယေတ် ကေုာံ ဂကောံမဟာမိတ်ညးတအ်ဂှ်တုဲ ထုဲထံင်ဒၟံင်ရ။ တင်ရန်တၟအ်အဓိက ကုလသမဂ္ဂဂှ် သွက်စဵုဒၞာ ညံင်ဟွံဂွံဒှ် ပၞာန်နကဵုလွဟ်၊ တုဲပၠန် ပၞာန်မကတဵုဒှ်ဒၟံင်တအ်ဂှ် ညံင်ဂွံအောန်စှ်ေ နကဵု ပရေင်ကမၠောန် မပ္တံ မရံင်ဗဵုလ္ၚတ်အကာဲအရာ၊ မပတိတ် လိက်လလောင်တြး၊ မဒက်ပတန်ဒၞာဲဒတန် မပတှ်ေဖျေဟ်စိုတ် (လုပ်ဗိုင်ပသောင်)ရ။ [၇] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၆၀တအ်ဂှ် ဍုင်ဗွဲမဂၠိုင် ကလိဂွံဗၠးၜး နူကဵုကဝ်လဝ်နဳတုဲ လၟိဟ်ကောန်ဂကောံ ပ္ဍဲကဵု ကုလသမဂ္ဂဂှ်လေဝ် ဂၠိုန်တိုန်ကီုရ။ စတမ်နူဂှ်တုဲ နကဵုကံင်သဳပၟင်ပၟဲဒေသ ကုလသမဂ္ဂ (United Nations Trusteeship Council) ဂှ် မင်မဲလဝ် ဍုင်မဂွံဗၠးၜး နူကဵုကဝ်လဝ်နဳ ၈၀ ဍုင်၊ ကဵု ဒေသပၟင်ပၟဲ ၁၁ ဒေသ ရ။[၈] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၀တအ်မ္ဂး ပရေင်ကမၠောန် ကုလသမဂ္ဂဂှ် ဒှ်ပရေင်ကမၠောန် သွက်ဂွံဇၞော်မောဝ်ပတိုန် ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပရေင်မၞိဟ် ကေုာံ ပရေင်ကမၠောန်မင်မဲဓဝ်ၜိုဟ်လလံရ။ ကြဴနူ ပၞာန်လၜိုဟ် အာစိုပ်ဒတုဲတုဲ ကုလသမဂ္ဂ ဖန်ဇန်ကၠုင် အရာမဝါတ်ဂါတ်နာနာသာ်ရ။[၉]
ပ္ဍဲကဵု ကုလသမဂ္ဂဂှ် ဒက်ပတန်လဝ် နကဵုအဝဲလစှ်ေဇၞော် တြဴပြကာ - အသေမ်ဗလဳနာနာ (သဘင်သဳကၠဳဇၞော်) (General Assembly)၊ ကံင်သဳဂီုကၠီု (Security Council)၊ ကံင်သဳပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပရေင်မၞိဟ် (Economic and Social Council - (ECOSOC))၊ ကံင်သဳပၟင်ပၟဲဒေသ (Trusteeship Council)၊ ရုင်ဗစာ သၞောဝ်ဓဝ် ဂၠးကဝ်၊ ကေုာံ ဌာနညးအုပ်ကာနာနာ။ တုဲပၠန်ကုလသမဂ္ဂဂှ် ဒက်ပတန်လဝ် နကဵု အေဂျေန်သဳ မပတၟေင် ကုကဏ္ဍမွဲမွဲ မပ္တံကဵု ဂကောံဘာန်ဂၠးတိ (World Bank Group)၊ ဂကောံပရေင်ထတ်ယုက်ဂၠးကဝ် (World Health Organization)၊ ပရဝ်ဂရာမ် ဇွောအ်မဂၠးကဝ် (World Food Programme)၊ ယူနေတ်သကဝ် (UNESCO)၊ ကေုာံ ယူနဳသေဖ် (UNICEF)တအ်ရ။ ပါဲနူဂှ်တုဲ ဂကောံအေန်ဂျဳအဝ်ဂမၠိုင်တအ်ဂှ် ဒှ်လစှ်ေ ကံင်သဳပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပရေင်မၞိဟ် ကေုာံ အေဂျေန်သဳ ကမၠောန်ကုလသမဂ္ဂဂမၠိုင်ရ။ မၞိဟ်ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု ကုလသမဂ္ဂဂှ် ဒှ် ညးအုပ်ကာနာနာ (Secretary-General)တုဲ ညးမဒှ် ညးအုပ်ကာနာနာ ကုလသမဂ္ဂ ပြဟ်ဟ်ဏအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူပဝ်တူကဳ အေန်တဝ်နဳယဝ် ဂူတေရ်ရေသ် (António Guterres)တုဲ ညးစယိုက်ဂၠေင်ဂွံ တာလျိုင်ဂှ် နူကဵု ၁ ဇာန်နဝါရဳ ၂၀၁၇ ရ။ ကုလသမဂ္ဂဂဂှ် တန်တဴဒၟံင် နကဵုဘဏ္ဍာ ခရိတ် ကေုာံ မဒါန် နူကဵု ဂကောံဍုင်တအ်ရ။
ဝင်
ပလေဝ်ဒါန်ဒဒှ်လက္ကရဴ
ပလေဝ်ဒါန်ဗွဝ်ကၠံ ကိုပ်ကၠာ ဟွံဒက်ပတန် ကုလသမဂ္ဂဏီဂှ် လိက်ကသုက် ဒက်ဂကောံ အကြာဍုင်ဂၠးတိဂမၠိုင် မပ္တံကဵု ကမ္မတဳဂၠးကဝ် ခရာဇိုင်ဗကေတ် (International Committee of the Red Cross) တအ်ဂှ် ဒက်ပတန် ကတဵုဒှ်လဝ် သွက်ဂွံစဵုဒၞာ ကေုာံ လွဳလွတ် ကုညးမဒးဒုင်ဘဲပၞာန်တအ်ရ။[၁၀] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၁၄ ဂကောံပရေင်ဍုင်ကွာန် ပ္ဍဲကဵု သရာယေဗဝ် စဒကးကၠုင်တုဲ အရာဂှ် ဗဒှ်ကဵု ပၞာန်ဂၠးတိအလန်ပထမရ။ ညးသၟတ်တအ်ဂှ် သ္ဒးဒုင်ပလံင်ဖျေဟ်ဒၟံင် ကတိုင်ဂမ္စိုတ် ဂၠိုင်ကၠုင်ဒၟံင်၊ ရမ္သာင်မအာတ်မိက် နူကဵု ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် ကဵု ဗြိတိန် အာတ်မိက်ကၠုင် ညံင်ဂွံ ဒက်ပတန် ဂကောံဂၠးကဝ်ထာဝရ သွက်ဂွံမင်မင် ပရေင်ၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲအခိင်ကာလပၞာန်တုဲဂှ်လေဝ် ဂၠိုင်ကၠုင်ကီုရ။ သွက်လညာတ်ဏအ် ရုပ်ရဴဂွံမံက်ဂှ် သမတအမေရိကာန် Woodrow Wilson ဒှ်ညးမဆဝ်ဗ္ၚုဟ် ဂစာန်အဓိကတုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၁၈ ဂှ် ညးပတိုန်ထ္ၜး သ္ဒးဒက်ဂကောံဂၠးကဝ်မွဲ နကဵု ပရေင်ကမၠောန် ၁၄ တင် သွက်ပၞာန်ဂွံအိုတ်မာန်ရ။ ပ္ဍဲ နဝ်ဝေမ်ပါ ၁၉၁၈ ဂကောံအဝဵုဗဟဵု (Central Powers) မဒှ်ဂကောံအေန်ပါယာ ဂျာမနဳ တုပ်စိုတ် သွက်ဂွံ ဒေါအ်ပၞာန် မဂစိုတ်ဒၟံင် ရေင်သကအ် ပ္ဍဲပၞာန်ဂၠးတိပထမဂှ်ရ။ ဂတဂှ် ၜိုတ်ၜါဂိတုဂှ် ဒပ်မဟာမိတ် ဆဵုဂဗ ကုဂျာမနဳ ကေုာံ အဝ်သြဳ-ဟင်ဂေရဳ ပ္ဍဲဝေရ်သာဲ (Versailles) သွက်ဂွံ ဒေါအ်ပန်ပှော်တုဲ ဒက်ပတန် ၜိုဟ်လလံရ။ နကဵုသမတအမေရိကာန် ဝိလ်သောန် နွံပၟိက် ဓဝ်ၜိုဟ်လလံ၊ ဆဂး ကၟိန်ဍုင်ဨကရာဇ်/ဗြိတိန် ကဵု ပြင်သေတ် ဟွံဒုင်တဲတုဲ မိက်ဂွံဆက်ဗတိုက် ကုသၞညးတအ်တြေံရ။ သွက်ဂွံဒက်ပတန် ဂကောံပံင်ကောံ ဍုင်ဂမၠိုင် (League of Nations) ဂှ် တုပ်စိုတ် ဒုင်တဲ ရေင်သကအ်၊ တုဲပၠန် ပ္ဍဲကညင် သၞာံ ၁၉၁၉ သမတဝိလ်သောန် ဗၟံက်ထ္ၜး တင်လတုပ်စိုတ်ဝေရ်သာဲ (Treaty of Versailles) ကေုာံ ပဋိညာဉ် သွက်ဂွံ ဒက်ပတန် ဂကောံပံင်ကောံဍုင်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲကဵု သဳနုက်အမေရိကာန် သွက်ကလိဂွံ တင်လတုပ်စိုတ်ရ။ ပ္ဍဲ ၁၀ ဇာန်နဝါရဳ ၁၉၂၀ ဂကောံပံင်ကောံဍုင်ဂမၠိုင် ကတဵုဒှ်ကၠုင် နကဵု ဍုင်သီုဖအိုတ် ၄၂ တုပ်စိုတ် ထပက်စၟတ်တဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၁၉ ရ။[၁၁] ၜိုန်ဂှ်လေဝ် တင်လတုပ်စိုတ် ပ္ဍဲကဵု ဂကောံပံင်ကောံ ဒၞာဲတင်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ရုပ်ရဴဟွံမံက် အခိင်ကာလ ညးတအ် ဒစဵုဒစး ဂျပါန် မလုပ်ၜက်သီ မာန်ချူရဳယျာ (ဍုင်ကြုက်) ပ္ဍဲကဵု ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၉၃၃ဂှ်ရ။ ကောန်ဂကောံ ၄၀ ဍုင် စုတ်မာဲ ညံင်ဂျပါန် ဂွံနုက်ဆုတ်ကဵု နူကဵုမာန်ချူရဳယျာကီုလေဝ်၊ ဂျပါန် စုတ်မာဲဒစဵုဒစးတုဲ စၞးမဆုတ်ပၞာန် နူမာန်ချူရဳယျာဂှ် ဓလိုက်ကတဵုတုဲ ကွာ်တိတ်အာ နူကဵု ဂကောံပံင်ကောံဂှ်ရ။[၁၂] ညံင်ရဴဗီုဂှ်ကီု ပ္ဍဲအခိင် ကာလပၞာန်အဳတလဝ်-အဳတဳအဝ်ပဳယာန် ဒုတိယ (Second Italo-Ethiopian War) ဂှ်လေဝ် တင်လ္ၚဵုဂှ် ရုပ်ရဴဟွံမံက်ကီုရ။ စၞးမဟီုဂး ပသောင်နကဵု ကောံဓရီုဂှ် သမတအဳတလဳ ဗေနဳတဝ် မုသ်သဝ်လဳနဳ (Benito Mussolini) ဗလးဏာ ဒပ်ပၞာန် အာဗတိုက် အာဖရိက၊ နကဵုဂကောံပံင်ကောံ ပါလုပ် ပသောင်ပြသၞာ ပဒေါအ်ပၞာန်ဂှ်ကီုလေဝ် မုသ်သဝ်လဳနဳ ဟွံစွံဂရုတုဲ အဳတလဳ လုပ်သီ အဳတဳအဝ်ပဳယျာ။ ဂကောံပံင်ကောံ ဂစာန်ကၟာတ်လဒဵု ထပိုက်သင်ရှေန် ကုအဳတလဳကီုလေဝ် အဳတဳအဝ်ပဳယျာ ဒးဒုင်သီ ကုအဳတလဳတုဲအာရတုဲ နကဵုဂကောံပံင်ကောံ မုဖန်စဵုဒၞာကဵု ဟွံမာန်ရ။[၁၃] ကြဴနူ အဳတလဳ လုပ်သီအဳတဳအဝ်ဗဳယျာတုဲ အဳတလဳ ကဵု ဍုင်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် နုက်တိတ်ထောအ် နူကဵု ဂကောံပံင်ကောံဂှ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ဍုင်တအ်ဂှ် ဂစာန်ပကောံ ပခိုင်ပတိုန် ဒြဟတ်ပၞာန်အိုတ်ရ။
ပ္ဍဲကာလ ၁၉၃၈ ဂှ် ဗြိတိန် ကဵု ပြင်သေတ် ဂစာန်သဳကၠဳ ကုဟေတ္တလာကီုလေဝ် ဟွံအံင်ဇၞးတုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၉ ဂှ် ဟေတ္တလာ လုပ်သီ ချက်ဂဝ်သလဝ်ဗဳယျာ (Czechoslovakia)ရ။ ကာလပၞာန် ကတဵုဒှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၉ ဂကောံပံင်ကောံဂှ် ဒးကၟာတ်တုဲ ရုင်ဗဟဵု ပ္ဍဲဂျေနေပါဂှ် သလာတ်သှ်ေဒၟံင်အတိုင်ဂှ် အလုံမွဲကာလပၞာန်ရ။[၁၄] ၜိုန်ရ နကဵုကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် ဟွံပါလုပ် ပ္ဍဲကဵု ဂကောံပံင်ကောံဂှ်ကီုလေဝ် နကဵုအမေရိကာန်ဂှ် ထံက်ပင်ကဵု ဒြဟတ်သြန် ဒြဟတ်မၞိဟ် ကုဂကောံပံင်ကောံ လၟိုန်ကာလရ။
၁၉၄၂ "လလောင်တြး သွက်ဂွံဒက်ပ္တန် ကုလသမဂ္ဂ" နကဵု ဒပ်မဟာမိတ် ပၞာန်ဂၠးတိဒုတိယ
ပလေဝ်ဒါန်
ပရေင်ချပ်ဂၞန် သွက်ဂွံဒက်ပတန် ဂကောံဍုင်ဂၠးတိ တၟိမွဲပၠန်ဂှ် စကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကောံဓရီု ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၉ မဒှ်ကောံဓရီု နကဵုဌာနတွဵုရးဂမၠိုင် ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် (United States Department of State) မပကမကထရ။[၁၅] လိက် "လလောင်တြး သွက်ဂွံဒက်ပ္တန် ကုလသမဂ္ဂ"ဂှ် ဓဇက်ချူလဝ် အပြောမ် ပ္ဍဲကဵု သ္ၚိဂွုသမတ ပ္ဍဲကဵု ၂၉ ဒဳဇြေန်ပါ ၁၉၄၁ နကဵုသမတ အမေရိကာန် ဖြာန်ကလိန် (Franklin D. Roosevelt)၊ ဝန်ဇၞော်ဗြိတိန် ဝိန်သတောန် ချာရ်ချိလ် (Prime Minister Winston Churchill) ကေုာံ လစှေ်သမတအမေရိကာန် ဟာရ်ရဳ ဟောပ်ကိန် (Harry Hopkins) တအ်ရ။ လိက်ဂှ် လညာတ်ပတိုန်ထ္ၜး နူ သဵုဗိယေတ်လေဝ် ပါလုပ်ပၠုပ်စုတ်လဝ်ကီု၊ ဆဂး လညာတ်ပြင်သေတ်ဂှ် ဟွံပၠုပ်စုတ်လဝ်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဍုင်ဒြဟတ်ဇၞော် ပ္ဍဲကဵုဒပ်မဟာမိတ် ပန်ဍုင် ညးမကော်စ "သၟိင်ပန်"ဂှ် ဒှ်ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်၊ ကၟိန်ဍုင်ဨကရာဇ်/ဗြိတိန်၊ ကၟိန်ဍုင်သဵုဗိယေတ်၊ ဍုင်ကြုင်တအ်ရ။ ဍုင်ဒြဟတ်ဇၞော်ပန်ဏအ် ဒှ်ဍုင်အဓိက ပ္ဍဲအရာ လလောင်တြး သွက်ဂွံဒက်ပတန် ကုလသမဂ္ဂ ရ။[၁၆] သမတအမေရိကာန် ရူသဝေလ်တ် (Roosevelt) ပတိုန်ထ္ၜး ကုဂကောံမဟာမိတ်တအ် ယၟုဂကောံဂှ် သ္ဒးကော်စ United Nations (ကုလသမဂ္ဂ)။[lower-alpha ၂] ပ္ဍဲကဵု တ္ၚဲသၞာံတၟိ သၞာံ ၁၉၄၂ ဂှ် သမတအမေရိကာန် ရူသဝေလ်တ် (President Roosevelt)၊ သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဗြိတိန် ချာချဳလ် (Prime Minister Churchill)၊ ညးဇၞော်ကၟိန်ဍုင်သဵုဗိယေတ် မက်သိမ် လိတ်ဝိနောဝ် (Maxim Litvinov of the USSR) ကေုာံ ညးစၞးကြုက် သံင်သူဝါန် (T. V. Soong of China) တအ် ထ္ပက်စၟတ်တဲ ပ္ဍဲလိက် ဗွဲကြဴ မကော်စ လိက်လလောင်တြး ကုလသမဂ္ဂတုဲ တ္ၚဲယးဂှ် ညးစၞး နူကဵု ၂၂ ဍုင်တအ် ထပ်ထ္ပက်စုတ် စၟတ်တဲညးတအ်ရ။[၁၇] ယၟုမ္ဂး ကုလသမဂ္ဂ စစကာ နပ္ဍဲသၞောဝ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ်ပ္ဍဲအခိင်ကာလ သၟိင်ဍုင် ၂၆ ဍုင်မထပက်စၟတ်တဲတုဲ ပ္ဍဲကဵု လိက်လလောင်တြးဂှ်ရ။ အရာအဓိကတၞဟ်ခြာ ပ္ဍဲကဵုလိက်လလောင်တြးဏအ် ကဵုလိက်ကသုက် အာတ်လာန်တိစ် ဂှ် ပ္ဍဲလိက်လလောင်တြးဏအ် ထပ်ဗပေင်စုတ်လဝ် ပရေင်ဗၠးၜးဘာသာမွဲရ။ တင်ဏအ်ဂှ် သမတရူသဝေလ်သ် ပတိုန်ဂလာန်တုဲ သတာလေန် ထံက်ဂလာန်ရ။[၁၈][၁၉] စတမ်နူ ၁ မာတ် ၁၉၄၅ တုဲ ၂၁ ဍုင် ထပ်ထ္ပက်စၟတ်တဲပၠန်ရ။ [၂၀]
လိက်လလောင်တြးပံင်တောဲ နကဵု ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်၊ ကၟိန်ဍုင်ဨကရာဇ် ဂရိတ်ဗြိတ်တိန် ကေုာံ အာဲယျာလာန်သၟဝ်ကျာ၊ ကၟိန်ဍုင်သဵုရှေလ်လေတ် သဵုဗိယေတ်၊ ဍုင်ကြုက်၊ ဍုင်အဝ်သတေလျာ၊ ဍုင်ဗဴဂျဳယာန်၊ ဍုင်ကနေဒါ၊ ဍုင်ကောတ်သတာရဳကာ၊ ဍုင်ဂျူပါ၊ ဍုင်ချေက်သ်ကဝ်လဝ်ပဳကဳယျာ၊ ဍုင်ဒဝ်မိနဳကေန်၊ ဍုင်အဳလ်သလ်ဝဒေါရ်၊ ဍုင်ဂရိတ်၊ ဍုင်ကွာတေမာလာ၊ ဍုင်ဟာဲတဳ၊ ဍုင်ဟောန်ဒူရသ်၊ ဍုင်အိန္ဒိယ၊ ဍုင်လက်သေမ်ဗဝ်၊ ဍုင်နေတာလာန်၊ ဍုင်နျူဇြဳလာန်၊ ဍုင်နိကာရကွေ၊ ဍုင်နဝ်ဝေ၊ ဍုင်ပနမာ၊ ဍုင်ပဝ်လာန်၊ ဍုင်အာဖရိကသၠုင်ကျာ၊ ဍုင်ယူဂဝ်သလာပဳယျာ၊
သၟိင်ဍုင်တအ် ထ္ပက်စၟတ်တဲ တုပ်စိုတ် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံ -
ဒဒှ်ရ မတုပ်စိုတ် လၟေင်ကမၠောန် တင်ရန်တၟအ် ကေုာံ သဘဴဓဝ် ပ္ဍဲကဵု လိက်လလောင်တြး သမတကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် ကေုာံ ဝန်ဇၞော်ဂရိတ်ဗြိတ်တိန် ပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲ အဝ်ဂေတ် ၁၄၊ ၁၉၄၁ မကော်ဂး လိက်ကသုက် အာတ်လာန်တိစ်၊
မဒုင်ကေတ်လဝ်တဲ ဒဒှ်ရ ပွမအံင်ဇၞးကေတ်သၞဂှ် ဒှ်အရာ သွက်ဂွံစဵုဒၞာ လမျီု၊ ပရေင်ဗၠးၜး၊ ပရေင်သၠးပွး ကေုာံ အခေါင်ဗၠးၜးဘာသာ ကေုာံ သွက်ဂွံ စဵုဒၞာ အခေါင်အရာမၞိဟ် ကေုာံ ဗဗွဲဓဝ် ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ညးတအ်အပိုင်ကီု သီုကဵု ပ္ဍဲဍုင်သအာင်၊ တုဲပၠန် သၟိင်ဍုင်တအ်ဂှ် လၟုဟ် တုပ်စိုတ်ရေင်သကအ် သွက်ဂွံစဵုဒၞာ ဗတိုက်ပလီုထောအ် အရာမကြမ်ကြဓဇန် ကေုာံ ဒြဟတ်မပလီုပလာ် သွက်ဂွံအုပ်ဓလီု ဂၠးတိ၊
လလောင်တြးဏာ -
- ဇၟာပ်သၟိင်ဍုင်တအ်ဂှ် အလဵုဇကုညးတအ် သ္ဒးကၠောန် နကဵုဒြဟတ် ပၞာန်ကီု သီုကဵု ဒြဟတ်ပိုန်ဒြပ် သွက်ဂွံဒစဵုဒစး ဂကောံလိက်ကသုက်ဗော်ပိ (Tripartite Pact) (မဒှ် ဂကောံတၠအဝဵုပိဍုင် ဂျာမနဳ၊ အဳတလဳ၊ ဂျပေန်)ကီု မၞိဟ်မထံက်ဂလာန် ဗက်လက္ကရဴဂကောံဂှ်ကီု ပ္ဍဲကဵုအခိင်ကာလပၞာန်ဂှ်ရ။
- ဇၟာပ်သၟိင်ဍုင်တအ်ဂှ် အလဵုဇကုညးတအ် သ္ဒးပံင်တောဲကၠောန် ကုဍုင်မထပက်လဝ်စၟတ်တဲ ပ္ဍဲလိက်ဏအ်တုဲ နကဵုအလဵုဇကုမွဲဓဝ် ဗွဲမတၞဟ်ခြာ ဗတိုက်ပၞာန်နကဵုလွဟ် ဟွံသေင်မ္ဂး ကေတ်ဓဝ်ၜိုဟ်လလံ ကုသၞတအ် ဟွံဂွံ။
ပ္ဍဲအခိင်တင်လတုပ်စိုတ်ဝွံ မနွံဒၟံင်ဂှ် ကုဍုင်မဗက်ကၠုင် ဗွဲကြဴတအ်ကီု၊ ကုဍုင်မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု တင်လတုပ်စိုတ်ဏအ်ကီု သ္ဒးဗိုင်ထံက်ပင်အာ ကိရိယာ ကပေါတ် သွက်ပေါဲအံင်ဇၞး မဗတိုက် ဝါဒဟေတ္တလာ။
ပ္ဍဲအခိင်ကာလပၞာန်ဂှ် ယၟုမ္ဂး "ကုလသမဂ္ဂ" ဂှ် နကဵုပ္ဍဲသၞောဝ် ဆက်စကာအာဒၟံင် နကဵုယၟု မဟာမိတ်ရ။ ကုဍုင် မိက်ဂွံပံင်တောဲတအ်ဂှ် သ္ဒးထပက်စၟတ်တဲ လိက်လလောင်တြးဏအ်တုဲ သ္ဒးလလောင်တြးပၞာန် သွက်ဂွံဗတိုက်ကဵု ဂကောံပၞာန်ဟေတ္တလာ မကော်ဂး ဒြဟတ်မ္ၚးတအ်ရ။[၂၁]
လဒက်ပတန်
ပလေဝ်ဒါန်
ကုလသမဂ္ဂဂှ် ဒက်ပတန် ကေုာံ ပညဳပညပ်လဝ် အကြာဍုင်ဒြဟတ်ဇၞော်ပန် မဒှ်ဍုင်မဟာမိတ် ပ္ဍဲအခိင်ကာလပၞာန် ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်၊ ကၟိန်ဍုင်ဨကရာဇ်/ဗြိတိန်၊ ကၟိန်ဍုင်သဵုဗိယေတ်၊ ဍုင်ကြုက် ပ္ဍဲကဵု ကောန်ဖရေန် ဒုမ်ဗါတောန်အံက် (Dumbarton Oaks Conference) မကၠောန်ဗဒှ် နူ ၂၁ သေတ်တေမ်ပါ ၁၉၄၄ စဵုကဵု ၇ အံက်တဝ်ပါ ၁၉၄၄ တုဲ ညးတအ် ကလိဂွံ တင်လတုပ်စိုတ် တင်ရန်တၟအ်၊ လဒက်ပတန် ကေုာံ ဗီုမချဳဓရာင် ကုလသမဂ္ဂရ။[၂၂][၂၃][၂၄] ကြဴနူ မဖျေဟ်အစဳအဇန် ကၠောန်ဗဒှ် လလအ် ဂိတုဗွဲမဂၠိုင်တုဲ ညးတအ် ကၠောန် ကောန်ဖရေန် ကုလသမဂ္ဂ မဆေင်ကဵု ဂကောံဂၠးကဝ် ပ္ဍဲကဵု သင်ဖြေန်သဳသကဝ် ပ္ဍဲကဵု ၂၅ ဨပြဳ ၁၉၄၅၊ သၟိင်ဍုင် ၅၀ ဍုင် ကေုာံ မၞိဟ်စၞး နူကဵု အေန်ဂျဳအဝ် ၁ တၠ တိုန်စိုပ်တုဲ ညးတအ် ဓဇက်သၞောဝ် ဗီုဂွံဒက်ပတန် ကုလသမဂ္ဂ မကော်ဂး ပဋိညာဉ် ကုလသမဂ္ဂ ရ။[၂၅][၂၆][၂၇] "သကိုပ်သကဍုင် မကေတ်ဒၞာဲ သဘာပတိ ပ္ဍဲကဵုကောန်ဖရေန်ဂှ် Anthony Eden နူဗြိတိန်၊ Edward Stettinius နူကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်၊ T. V. Soong နူဍုင်ကြုက် ကေုာံ Vyacheslav Molotov နူကၟိန်ဍုင်သဵုဗိယေတ်။[၂၈]ကုလသမဂ္ဂ မံက်ဂတဝ်ကၠုင် နကဵုပ္ဍဲသၞောဝ်ပေင်င်ဂှ် စတမ်နူ ၂၄ အံက်တဝ်ပါ ၁၉၄၅ တုဲ ကောန်ဂကောံထာဝရ ပ္ဍဲကဵု ကံင်သဳဂီုကၠီု မသုန်ဍုင်ဂှ် ဍုင်ပြင်သေတ်၊ ဍုင်ကြုက်၊ ဍုင်သဵုဗိယေတ်၊ ဍုင်ဗြိတိန် ကေုာံ ဍုင်အမေရိကာန် နကဵု လၟိဟ်မာဲလပါ်ဂၠိုင် နူကဵု ဍုင်မထပက်လဝ်စၟတ်တဲ ၄၆ ဍုင်တအ် တုပ်လဝ်စိုတ်ရ။[၂၉]
ကောံဓရီု မကော်ဂး အသေမ်ပလဳ နာနာ (General Assembly) မကၠောန်ကၠာအိုတ်ဂှ် မၞိဟ်စၞး ကောန်ဂကောံဍုင် ၅၁ ဍုင် တိုန်စိုပ်[lower-alpha ၃] တုဲ ကံင်သဳဂီုကၠီုဂှ် စကောံဓရီု ပ္ဍဲကဵု Methodist Central Hall, Westminster, London ဍုင်လာန်ဒါန် ပ္ဍဲကဵု ၁၀ ဇာန်နဝါရဳ ၁၉၄၆ ရ။[၂၉] အသေမ်ဗလဳနာနာ ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ရုင်ဗဟဵုဂှ် သ္ဒးစွံ ပ္ဍဲဍုင်နျူယံက်တုဲ စတမ်နူ ၁၄ သေတ်တေမ်ပါ ၁၉၄၈ ဂှ် စသြိုင်တုဲ ၉ အံက်တဝ်ပါ ၁၉၅၂ ဂှ် အာစိုပ်ဒတုဲရ။ ပါဲနူဂှ်တုဲ ရုင်ကုလသမဂ္ဂတၞဟ်တအ်ဂှ် စွံပ္ဍဲဍုင်ဂျေနေပါ၊ ဝေန်နာ၊ နာဲရဝ်ဗဳတုဲ ဒၞာဲတအ်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲ ဒေသတိဍာ်ဂၠးကဝ်ရ။ [၃၂] ဝန်ဇၞော်ကာဍုင်သအာင် ဍုင်နဝ်ဝေ Trygve Lie မဂွံဒုင် ရုဲစှ် နဒဒှ် ညးအုပ်ကာနာနာ ကုလသမဂ္ဂ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။[၂၉]
ခေတ်ပၞာန်လၜိုဟ်
ပလေဝ်ဒါန်
ၜိုန်ရ ကောန်ဂကောံ ကုလသမဂ္ဂအဓိကတအ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မထိင်ဒဝ်ၜိုဟ်လလံ ကီုလေဝ် ပရေင်တၞဟ်ခြာ အကြာ ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် ကဵု ကၟိန်ဍုင်သဵုဗိယေတ်ဂှ် ပကဵု ညံင်ဂကောံ လညာတ်ဂွံတၞဟ်ခြာတုဲ ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး အရာလညာတ်တၞဟ်ခြာ ညးၜါဝွံ အကြာညးၜါဂှ် ၜိုန်ရ ဟွံဒှ်ပၞာန်ကီုလေဝ် သြဇာညးၜါဂှ် အာဓလီုပထုဲ ပ္ဍဲပၞာန် ဒၞာဲသ္ၚောဲသ္ၚောဲတအ်ဂှ်ရ။ အရာမဒှ်ဒၟံင် ဗီုဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ပၞာန်လၜိုဟ်ရ။[၃၃] ဥပမာ မဒှ်လဝ် ဗွဲတၟေင်ၜါဂှ် ကံင်သဳဂီုကၠီု ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ပ္ဍဲကဵု ၇ ဂျူလာင် ၁၉၅၀ နကဵုအမေရိကာန် သွက်ဂွံလုပ်ပသောင် ကိစ္စကိုဝ်ရဳယျာသၟဝ်ကျာ မလုပ်သီဍုင်ကိုဝ်ရဳယျာသၠုင်ကျာဂှ် နကဵုကၟိန်ဍုင်သဵုဗိယေတ် တးပါဲ၊[၂၉][၃၄] တုဲပၠန် စပ်ကဵု တင်လတုပ်စိုတ် ပရေင်ပၞာန်ကိုဝ်ရဳယျာ ပ္ဍဲ ၂၇ ဂျူလာင် ၁၉၅၃ ဂှ်လေဝ် ဗီုဂှ်ပၠန်ရ။[၃၅]
ပ္ဍဲ ၂၉ နဝ်ဝေမ်ပါ ၁၉၄၇၊ အသေမ်ပလဳနာနာ ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် သွက်ဂွံ ပါ်ကရေက် ဒက်ပတန် ဍုင်ပါလေတ်သတာင်၊ ပဒတန် ဍုင်အေဿရေရ။[၃၆] ဂတဂှ်ၜါသၞာံ ညးတာလျိုင် နူကုလသမဂ္ဂ Ralph Bunche ပညဳပညပ် သွက်ဂွံကေတ်ဓဝ်ၜိုဟ်လလံ အကြာပါလေတ်သတာင် ကဵု အေဿရေ။[၃၇] ပ္ဍဲသၞာံ ၇ နဝ်ဝေမ်ပါ ၁၉၅၆ ဒပ်ပၞာန်ပၟင်ပၟဲၜိုဟ်လလံ ကုလသမဂ္ဂ (UN peacekeeping force) ကိုပ်ကၠာအိုတ် ဒက်ပတန် သွက်ဂွံ ဖအိုတ် ပြသၞာသုဇ် (Suez Crisis)၊ [၃၈] ဆဂး နကဵု ကုလသမဂ္ဂ နကဵုနဲလဵုလေဝ် ပဒေါအ် ညံင်ကၟိန်ဍုင်သဵုဗိယေတ် ဟွံဂွံလုပ်သီကေတ် ဟာင်ဂေရဳ ဟွံမာန်ရ။[၃၉]
လဒက်ပတန်
ပလေဝ်ဒါန်ဗီုလဒက်ပတန် ကုလသမဂ္ဂဂှ် ပလဝ်သဇိုင် နကဵု သဘဴဓရ် အဝဲလစှ်ေ မသုန် -
(၁) အသေမ်ပလဳနာနာ (General Assembly)၊
(၂) ကံင်သဳဂီုကၠီု (Security Council)၊
(၃) ကံင်သဳ ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပရေင်မၞိဟ် (Economic and Social Council) (ECOSOC)၊
(၄) ရုင်ဗစာ သၞောဝ်ဓဝ် ဂၠးကဝ် (International Court of Justice)၊ ကေုာံ
(၅) ဌာနညးအုပ်ကာနာနာ ကုလသမဂ္ဂ တအ်ရ။ (UN Secretariat)[၄၀]
သဘဴဓဝ် အဝဲလစှ်ေ မရနုက်ကဵုတြဴမွဲဂှ် ဒှ် ကံင်သဳပၟင်ပၟဲဒေသ (Trusteeship Council) မဒှ် ဒပ်ပၞာန်ကုလသမဂ္ဂ မဒှ်အဝဲလစှ်ေ မခၞံဗဒှ်လဝ် ပ္ဍဲ ၁ နဝ်ဝေမ်ပါ ၁၉၉၄ စဵုကဵုစိုပ် ဍုင်ပလဴ (Palau) ကလိဂွံ ဗၠးၜး မဒှ်ဒၞာဲတိဍာ် ဒပ်အမေရိကာန် မင်မဲလဝ် အလန်လက္ကရဴအိုတ်ရ။[၄၁]
အဝဲလစှ်ေ ပန် ပၞောဝ်ကဵု မသုန်ဂှ် စွံလဝ် ရုင်ဗဟဵု ပ္ဍဲကဵု ဍုင်နျူယံက်ရ။[၄၂] ရုင်ဗစာသၞောဝ်ဓဝ်ဂၠးတိဂှ် ရုင်ဗဟဵု နွံပ္ဍဲ တာမ်ဟက် ဍုင်နေတာလာန်၊ ရုင်အေဂျေန်သဳ ကုလသမဂ္ဂဇၞော်ဇၞော်တၞဟ်တအ်ဂှ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ဂျေနေပါ၊[၄၃] ပ္ဍဲဝိန်နာ,[၄၄] ကေုာံ နာဲရဝ်ဗဳ ရ။[၄၅] ရုင်ကုလသမဂ္ဂတၞဟ်တအ်ဂှ် နွံဒၟံင် ဒၞာဲနာနာ ပ္ဍဲကဵုအလုံမွဲဂၠးတိရ။ ကုလသမဂ္ဂဂှ် အရေဝ်ဘာသာ မစကာရုင် သီုဖအိုတ် တြဴဘာသာဂှ် စကာ ပ္ဍဲကဵု ကောံဓရီုကီု သီုကဵု လိက်ရုင်ရ။ ဘာသာတအ်ဂှ် ဒှ် ဘာသာအာရာပ်၊ ဘာသာကြုက်၊ ဘာသာအင်္ဂလိက်၊ ဘာသာပြင်သေတ်၊ ဘာသာရုရှာ ကေုာံ ဘာသာသပိန် တအ်ရ။[၄၆]ဒုင်သဇိုင် ကုတင်လတုပ်စိုတ် မဆေင် ကုအဝဵုသြဇာ ကေုာံ ပရေင်ဒုင်ဗဒဝ် ကုလသမဂ္ဂ (Convention on the Privileges and Immunities of the United Nations) တုဲ နကဵုကုလသမဂ္ဂကီု သီုကဵု ဂကောံအေဂျေန် ညးတအ်ဂှ် ရေင်တၠုင် ကၠောန်အာ ပရေင်ကလုတ်သမာန် အပ္ဍဲသၞောဝ်ဍုင် ညးတအ် မရေင်တၠုင် ရပ်စပ်၊ မင်မဲၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲဍုင်ကောန်ဂကောံတအ်ရ။[၄၇]
သၟဝ် အဝဲလစှ်ေတြဴဂှ် အဝဲလစှ်ေလ္ၚဵုတအ်ဂှ် ပရေင်ဆဵုဂဗကမၠောန် လအ်နူ အာယုက်မဒက်ပတန် ကုလသမဂ္ဂဏီတုဲ အဝဲလစှ်ေမွဲကုမွဲ ပ္ဍဲဒၞာဲလ္ၚဵု နွံတန်တဴ ဗွဲမသၠးပွးရ။[၄၈] တုဲပၠန် အေဂျေန် မဆေင်ကဵု သုတေသန ကေုာံ အေန်သတဳကျုတ် ပကတ်ဗတောန်တအ်ဂှ် နွံတန်တဴ ဗွဲမဗၠးၜး ဟွံဒးဒုင် ဓယံက် သၟဝ်အဝဲလစှ်ေမွဲမွဲရ။ [၄၉]
အဝဲလစှ်ေ ကေုာံ ဂကောံကုလသမဂ္ဂ သီုဖအိုတ်တအ်ဂှ် ဒးရှ်ေသှ်ေ ဒ္ဂေတ်ဗက် "သဘဴဓဝ် စရာဲဂုဏ်" (Noblemaire principle) သီုဖအိုတ်ရ။ သဘဴဓဝ်စရာဲဂုဏ် ဟီုမ္ဂးဂှ် အရာဇကုမကၠောန် မဖျေဟ်ဏာ သ္ဂုတ်သွာတ်တအ်ဂှ် ဒးနွံကဵု စရာဲဂုဏ်သိက္ခာ၊ ကေုာံ ဇၟာပ်မၞိဟ် ဇၟာပ်ဍုင်ဂှ် ဒးစွံၚုဟ်မး ရှ်ေသှ်ေ ရေင်သကအ် ကဆံင်ဗွဲမတုပ်သၟဟ်တအ် ဒှ်တမ်ရ။ တုဲပၠန် ကောန်ကမၠောန်တအ်လေဝ် ကမၠောန်တုပ်မ္ဂး သ္ဒးကလိဂွံ သြန်ဂိတုတုပ်ကီုရောင်။ ဍုင်လဵုမံင်မံင် ဒၞာဲလဵုမံင်င် သ္ဒးကလိဂွံ အခေါင်အရာတုပ်သၟဟ် ရေင်သကအ်ရ။[၅၀][၅၁] ကောန်ကမၠောန် ကုလသမဂ္ဂတအ်ဂှ် ဒးကဵု အခေါန် ပ္ဍဲကဵုဂကောံညးတအ်တုဲ သြန်အခေါန်တအ်ဂှ် နကဵုဂကောံကုလသမဂ္ဂဂှ် ပကင်ရင်ရ။[၅၀][၅၂]
| UN General Assembly — Deliberative assembly of all UN member states — |
UN Secretariat — Administrative organ of the UN — |
International Court of Justice — Universal court for international law — | ||||
|
|
| ||||
| UN Security Council — For international security issues — |
UN Economic and Social Council — For global economic and social affairs — |
UN Trusteeship Council — For administering trust territories (currently inactive) — | ||||
|
|
| ||||
အသေမ်ဗလဳနာနာ
ပလေဝ်ဒါန်
အသေမ်ဗလဳနာနာ ဂှ် ဒှ်သဘင်ကောံဓရီုဇၞော် ကောန်ဂကောံဂမၠိုင် သွက်ဂွံချပ်ဂၞန် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ကိစ္စနာနာရ။ သဘင်ကောံဓရီု မကော်ဂး အသေမ်ဗလဳဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် လၟေင်သၞာံကီုလေဝ် ယဝ်ရ ကာတၟေင်နွံမ္ဂး ကော်ကောံဓရီု ကာတၟေင် ဂွံကီုရ။[၅၄] အသေမ်ဗလဳဂှ် ကၠောန်ဗဒှ်အာ နကဵုပၠတရဴ ဥက္ကဌ မွဲတၠ မရုဲစှ်ပတိုန် နူကဵု ကောန်ဂကောံဍုင်ဂမၠိုင် နကဵုအတိုင်လၟေင် ဒေသ ကေုာံ ဒု-ဥက္ကဌ ၂၁ တၠရ။[၅၅] အသေမ်ဗလဳ မကၠောန်ဗဒှ် အလန်ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ကၠောန်လဝ် ပ္ဍဲကဵု ၁၀ ဇာန်နဝါရဳ ၁၉၄၆ ပ္ဍဲကဵု မေထဝ်ဒိတ် သေန်တာဟဝ် (Methodist Central Hall) ပ္ဍဲဍုင်လာန်ဒါန်ဂှ် ကောန်ဂကောံဍုင် တိုန်စိုပ်လဝ် ၅၁ ဍုင်ရ။[၂၉]
အခိင်ကာလ အသေမ်ဗလဳ မဒးဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ကိစ္စဇၞော်ဇၞော် မပ္တံကဵု စပ်ကဵု ပရေင်ၜိုဟ်လလံ ကေုာံ ဂီုကၠီု၊ ပၠုပ်ကောန်ဂကောံတၟိ၊ ဖျေဟ်ဗာတ်ဂျေတ်ဘဏ္ဍာတအ်မ္ဂး ကောန်ဂကောံ ပိဂအုံ ၜါဂအုံ သ္ဒးတိုန်စိုပ်တုဲ သ္ဒးကဵုမာဲရောင်။[၅၆][၅၇] ကိစ္စတၞဟ်တအ်ဂှ် ဖျေဟ်ဏာသ္ဂုတ်သွာတ် နကဵု မမဲလပါ်ဂၠိုင် ကုညးမတိုန်စိုပ်တအ်ရ။ ဇၟာပ်ကောန်ဂကောံဂှ် ကလိဂွံ မမာဲမွဲမ။ ပါဲနူ ကိစ္စမဖျေဟ်ဗာတ်ဂျေတ်ဘဏ္ဍာတုဲ တင်သ္ဂုတ်သွာတ်တၞဟ်တအ်ဂှ် ဟွံဒှ်တာလျိုင် ပ္ဍဲကဵုကောန်ဂကောံတအ်ရ။ အသေမ်ဗလဳဂှ် ပါဲနူ ကိစ္စ မဆေင်ကဵု ၜိုဟ်လလံ ကဵု ဂီုကၠီုတုဲ အခေါင် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ပဒတန် ပ္ဍဲကဵု ဂကောံမဆေင်စပ် ကုကုလသမဂ္ဂတအ်ဂွံရ။ ကိစ္စၜိုဟ်လလံ ကဵု ဂီုကၠီုဂှ် သ္ဒးဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် နကဵု ကံင်သဳဂီုကၠီုရ။[၅၄]
တင်သ္ဂုတ်သွာတ် မူအပြောမ်ဂှ် နူကဵု ကမ္မတဳအဓိက ကုလသမဂ္ဂ တြဴ ချူပတိုန် မာန်ရ။ [၅၈]
ကမ္မတဳအဓိက ကုလသမဂ္ဂတြဴဂှ် -
- ကမ္မတဳပထမ (ပလီုလွဟ် ကေုာံ ဂၠးကဝ် ၜိုဟ်လလံ (Disarmament and International Security)
- ကမ္မတဳဒုတိယ (ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ဘဏ္ဍာ (Economic and Financial)
- ကမ္မတဳတတိယ (ပရေင်မၞိဟ်၊ ပရေင်ကောန်မၞိဟ် ကေုာံ အခိုက်ကၞာ (Social, Humanitarian, and Cultural)
- ကမ္မတဳစတုတ္ထ (ပရေင်ဍုင်ကွာန် ဗွဲတၟေင် ကေုာံ ဖအိုတ်သၞောတ်ကဝ်လဝ်နဳ (Special Political and Decolonization)
- ကမ္မတဳပဉ္စမ (ပကင်ရင် ကေုာံ ဗာတ်ဂျေတ်ဘဏ္ဍာ Administrative and Budgetary)
- ကမ္မတဳဆဋ္ဌမ(သၞောဝ်ဥပဒေ (Legal)
တုဲပၠန် ကမ္မတဳၜါ အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဏအ်ဂှ် -
- ကမ္မတဳ နာနာ (General Committee) – မဒှ် ကမ္မတဳ မကောပ်ကာဲ ပရေင်ကမၠောန် သဘင်ကောံဓရီုတုဲ ဥက္ကဌ ကေုာံ ဒု-ဥက္ကဌ အသေမ်ဗလဳ ဒှ်ညးပၠတရဴ။
- ကမ္မတဳ ရုဲစှ် (Credentials Committee) – မဒှ် ကမ္မတဳ မကေတ်တာလျိုင် ပ္ဍဲအရာ မဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် သွက်ဂွံရုဲစှ် ဇၟာပ်ကောန်ဂကောံ မပစၞးဂမၠိုင်။
ကံင်သဳဂီုကၠီုဂှ် ဒှ်ကံင်သဳ မဆေင် ကုၜိုဟ်လလံ ကေုာံ ဂီုကၠီု အကြာဍုင်ဂမၠိုင်ရ။ အဝဲလစှ်ေ ကုလသမဂ္ဂတၞဟ်တအ်ဂှ် နွံဆအခေါင် မကဵုကသပ် "recommendations" ကုကောန်ဂကောံဂမၠိုင်ဟေင်တုဲ၊ ကံင်သဳဂီုကၠီုဂှ် ကလိဂွံလဝ် အဝဵု သွက်ဂွံဖျေဟ် လတူကောန်ဂကောံတအ် သွက်ဂွံဒးဒ္ဂေတ်ဗက် အတိုင်တင်သ္ဂုတ်သွာတ် မတုပ်လဝ်စိုတ် အတိုင်လဟီုပိုဒ်ဇၞော် ၂၅ ရ။[၅၉]တင်သ္ဂုတ်သွာတ် နူကဵု ကံင်သဳဂှ် ညးကော်စ တင်သ္ဂုတ်သွာတ် ကံင်သဳဂီုကၠီု ကုလသမဂ္ဂ။[၆၀]
ကံင်သဳဂီုကၠီုဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု ကောန်ဂကောံဍုင် ၁၅ ဍုင်၊ ပ္ဍဲ ၁၅ ဍုင်ဂှ် မသုန်ဍုင် - ဍုင်ကြုက်၊ ပြင်သေတ်၊ ရုရှာ၊ ကၟိန်ဍုင်ဨကရာဇ်/ဗြိတိန်၊ ကေုာံ ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် ဂှ် ဒှ်ကောန်ဂကောံလၟိုန်တုဲ သၟေဟ်ကောန်ဂကောံစှ်ဍုင်ဂှ် ဒးရုဲစှ်ပတိုန် နကဵုအာယုက်ၜါသၞာံ မွဲအလန် ပ္ဍဲကဵု အသေမ်ဗလဳနာနာ (ပ္ဍဲကဵု သၞာံအာယုက်မအိုတ်)ရ။[၆၁] ကောန်ဂကောံလၟိုန် မသုန်ဍုင်ဂှ် ကလိဂွံလဝ် အဝဵုဝေတဝ် (veto power) လတူသ္ဂုတ်သွာတ် ကုလသမဂ္ဂဂမၠိုင်တုဲ၊ တင်သ္ဂုတ်သွာတ် ကုလသမဂ္ဂ မဖျေဟ်နင်တအ်ဂှ် ညံင်ဗမံက်ရုပ်ရဴဟွံဂွံဂှ် ကၟာတ်လဒဵုထောအ်ဂွံရ။[၆၂] ဒၞာဲ ဥက္ကဌ ကံင်သဳဂီုကၠီုဂှ် ပြံင်လှာဲဂေတ်ဒၟံင် အတိုင်လၟေင်အက္ခရ ဇၟာပ်ပ်ဂိတုရ။[၆၃]
ဌာန ညးအုပ်ကာနာနာ ကုလသမဂ္ဂ
ပလေဝ်ဒါန်_(cropped).jpg)
ညးဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု ဌာနညးအုပ်ကာနာနာ ကုလသမဂ္ဂ ဂှ် ဒှ် ညးအုပ်ကာနာနာကုလသမဂ္ဂတုဲ ဒက်ပတန်လဝ် နကဵု ကောန်ကမၠောန် နူကဵုဍုင်နာနာရ။[၆၄] ဌာနဂှ် ဖန်ဇန်စဳရေင်ကဵု ပရေင်လ္ၚတ်၊ တင်ဂၞင် ကေုာံ အရာမနွံပၟိက် သွက်အဝဲလစှ်ေ ကုလသမဂ္ဂဂမၠိုင် ပ္ဍဲကောံဓရီုညးတအ်ရ။ ဌာနဂှ် သီုလုပ်ကၠောန် ပ္ဍဲကဵု ကံင်သဳဂီုကၠီု၊ အသေမ်ဗလဳနာနာ၊ ကံင်သဳပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပရေင်မၞိဟ် ကေုာံ အဝဲလစှ်ေကုလသမဂ္ဂတၞဟ်တအ်ကီုရ။[၆၅]
ညးအုပ်ကာနာနာဂှ် ယိုက်ဂၠေင်အာ တာလျိုင် နဒဒှ် ညးပကင်ရင် (de facto) မွဲတၠ မၞိဟ်အခေါင်မဟီုဂးနွံ ကေုာံ က္ဍိုပ်သကိုပ် ကုလသမဂ္ဂရ။ ကဆံင်တာလျိုင်ဂှ် ပံက်လဝ် ပွံက် ပ္ဍဲကဵု ပဋိညာဉ်ကုလသမဂ္ဂ နဒဒှ် "သကိုပ်တာလျိုင် ညးပကင်ရင် ဂကောံ" မွဲတၠရ။[၆၆] ပ္ဍဲကဵု ပဋိညာဉ် ပိုဒ်ဇၞော် ၉၉ ဂှ် ချူလဝ် ဒဒှ်ရ ညးအုပ်ကာနာနာဂှ် အခေါင်ဟီု ကုကံင်သဳဂီုကၠီု ပ္ဍဲကိစ္စ မဆေင် ကုပရေင်ၜိုဟ်လလံ ကေုာံ ဂီုကၠီုဂၠးကဝ် နွံရ။[၆၇] ဌာနဂှ် နွံဒၟံင် ဒွိသြဇာ ပ္ဍဲအရာ ပကင်ရင် ဂကောံကုလသမဂ္ဂကီု သီုကဵု ပရေင်ကလုတ်သမာန် အကြာဍုင်ကောန်ဂကောံဂမၠိုင် သွက်ဂွံသှ်ပလး ပြသၞာဂၠးကဝ်ရ။[၆၈]
ညးအုပ်ကာနာနာဂှ် ရုဲစှ်ပတိုန် နူကဵု အသေမ်ဗလဳနာနာ၊ ကြဴနူ မကလိဂွံတင်လတုပ်စိုတ် နူကဵု ကံင်သဳဂီုကၠီုတုဲရ။ ပ္ဍဲကဵု ကံင်သဳဂီုကၠီုဂှ် ကောန်ဂကောံလၟိုန်တအ် ကလိဂွံလဝ် အဝဵုဝေတဝ်တုဲ ကောန်ဂကောံလၟိုန်မွဲမွဲ ယဝ်ရ ဟွံဒးဂၞပ်မ္ဂး ဟွံကလိဂွံ တင်လတုပ်စိုတ်ရ။ စပ်ကဵု တာလျိုင်ဝွံဂှ် ဍာ်ဒကေဝ် ကဆံင်အလံင် မပိုင်ခြာလဝ် ဟွံမဲရ။ ဆဂး ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး တာလျိုင်ဂှ် ဟွံလအ်နူကဵု ၜါအာယုက်ရ။ မွဲအာယုက်မ္ဂး နွံမသုန်သၞာံရ။[၆၉] ညးအုပ်ကာနာနာလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်အာန်တဝ်နဳယဝ် ဂူတေရ်ရေသ် (António Guterres) ညးမဆက်ကေတ်တာလျိုင် နကဵု ဗေန် ကဳ-မောန် (Ban Ki-moon) နူသၞာံ ၂၀၁၇ ရ။
| No. | ယၟု | နူကဵု ဍုင်တမ်မူလ | မစယိုက် တာလျိုင် | မတိတ် တာလျိုင် | တင်စၟတ် |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Trygve Lie |  Norway |
2 February 1946 | 10 November 1952 | ဒေါအ်ဇူ |
| 2 | Dag Hammarskjöld |  Sweden |
10 April 1953 | 18 September 1961 | စုတိ ပ္ဍဲတာလျိုင် |
| 3 | U Thant |  Burma |
30 November 1961 | 31 December 1971 | မ္ၚးနူယူရောပ် ကိုပ်ကၠာအိုတ် |
| 4 | Kurt Waldheim |  Austria |
1 January 1972 | 31 December 1981 | |
| 5 | Javier Pérez de Cuéllar |  Peru |
1 January 1982 | 31 December 1991 | |
| 6 | Boutros Boutros-Ghali |  Egypt |
1 January 1992 | 31 December 1996 | မယိုက် တာလျိုင် ဂၠေအ်အိုတ် |
| 7 | Kofi Annan |  Ghana |
1 January 1997 | 31 December 2006 | |
| 8 | Ban Ki-moon |  South Korea |
1 January 2007 | 31 December 2016 | |
| 9 | António Guterres |  Portugal |
1 January 2017 | Incumbent |
ရုင်ဗစာ သၞောဝ်ဓဝ် ဂၠးကဝ်
ပလေဝ်ဒါန်
ရုင်ဗစာ သၞောဝ်ဓဝ် ဂၠးကဝ် (ICJ) နွံ ပ္ဍဲတာမ်ဟာက်၊ ဍုင်နေတာလာန်ဝွံ ဒှ်ရုင်ဗစာ အဝဲလစှ်ေ ကုလသမဂ္ဂမွဲရ။ မစဒက်ပတန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၅ နကဵု ပဋိညာဉ် ကုလသမဂ္ဂ၊ ရုင်ဗစာ စကမၠောန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၆ နဒဒှ် မဆက်ကၠောန်အာ နူကဵု ရုင်ဗစာလၟိုန် သွက်သၞောဝ်ဓဝ်ဂၠးကဝ် (Permanent Court of International Justice)ရ။ ပ္ဍဲရုင်ဗစာဂၠးကဝ်ဂှ် နွံ နာဲဗစာ ၁၅ တၠ၊ မနွံကဵု အာယုက်တာလျိုင် ၉ သၞာံတုဲ နာဲဗစာတအ်ဂှ် ရုဲစှ်ပတိုန် နူကဵု အသေမ်ဗလဳနာနာတုဲ နာဲဗစာတအ်ဂှ် သ္ဒးကၠုင် နူကဵုဍုင်နာနာရောင်။ (နာဲဗစာၜါ ကၠုင်နူ မွဲဍုင် ဟွံဂွံ)။[၇၁][၇၂]
ရုပ်ဗစာဝွံ ဖျေဟ်လဝ်ဒၞာဲ ပ္ဍဲပြာသာဒ်ၜိုဟ်လလံ (Peace Palace) ပ္ဍဲတာမ်ဟက်၊ ဍုင်နေတာလာန် မဒှ်ဒၞာဲ ရုင်တၠပညာသၞောဝ်ဥပဒေဂၠးကဝ် တာမ်ဟက် (Hague Academy of International Law) မဒှ်ဒၞာဲ မလ္ၚတ် သၞောဝ်ဥပဒေ ဂၠးကဝ်ရ။ အဓိက တာလျိုင် ရုင်ဗစာဂၠးကဝ်ဂှ် သွက်ဂွံ သ္ဂုတ်သွာတ် ဂဗုတ် အကြာဍုင်မွဲကုမွဲရ။ ရုင်ဗစာဂှ် ဗွဲတၟေင် ရပ်စပ် မဆေင်ကဵု ရာဇာဝတ်ပၞာန်၊ ကလိလောန်သၞောဝ် အကြာဍုင်မွဲကုမွဲ၊ ဂစိုတ်ဖအးဂကူ၊ ကေုာံ ဂဗုတ်တၞဟ်တအ်ရ။ [၇၃] နကဵု အဝဲလစှ်ေ ကုလသမဂ္ဂတၞဟ်တအ် နွံပၟိက် မိက်ဂွံတီ ဗီုလဵုဂွံရပ်စပ် မဆေင်ကဵုသၞောဝ်မ္ဂး အာတ်မိက် တင်မကဵုကသပ်မ္ဂး ရုင်ဗစာဂၠးကဝ် သ္ၚေဝ်ဂၠေပ် ကဵုကသပ် မဆေင်ကုသၞောဝ်ရ။ [၇၁] ပၞောဝ်ကဵု အဝဲလစှ်ေ ကုလသမဂ္ဂဂမၠိုင်တအ်ဂှ် အဝဲလစှ်ေ ရုင်ဗစာဏအ်မွဲဟေင် ဖျေဟ်လဝ်ဒတန် မ္ၚးဍုင်နျူယံက်ရ။
ကံင်သဳ ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပရေင်မၞိဟ်
ပလေဝ်ဒါန်ကံင်သဳပရေင်ပိုန် ကေုာံ ပရေင်မၞိဟ် (ECOSOC) ကေတ်တာလျိုင် အသေမ်ဗလဳနာနာ သွက်ဂွံ ဇၞော်မောဝ်ပတိုန် ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပရေင်မၞိဟ်ဂၠးကဝ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ကံင်သဳဏအ်ဂှ် နွံမၞိဟ်စၞး ၅၄ တၠ၊ မၞိဟ်စၞးတအ်ဂှ် ရုဲစှ်ပတိုန် နူကဵု အသေမ်ဗလဳနာနာ နကဵုအာယုက် ပိသၞာံမွဲအလန်ရ။ ဥက္ကဌဂှ် ရုဲစှ် နကဵုအာယုက် မွဲသၞာံတုဲ ရုဲစှ်ပတိုန် နူကဵု အကြာကောန်ဂကောံ နူဍုင်အဝဵုသၟတ်ဂမၠိုင်ရ။ ကံင်သဳဂှ် ပကောံဓရီု လၟေင်သၞာံ ပ္ဍဲဂိတုဂျူလာင်၊ မလေပ်ကၠောန် ပ္ဍဲနျူယံက် ဟွံသေင်မ္ဂး ဂျေနေပါရ။ ပ္ဍဲကောံဓရီုဂှ်မ္ဂး သ္ၚေဝ်ဂၠေပ် ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပရေင်မၞိဟ်ဂၠးတိတုဲ ကဵုကသပ် ကုကောန်ဂကောံဍုင်တအ်ရ။[၇၄][၇၅] ဟိုတ်နူ အေဂျေန်သဳတၞဟ်တအ် မနွံဒၟံင်ရတုဲ ကံင်သဳဝွံ ဒှ်ကံင်သဳဟွံမဲပၟိက်မွဲဂှ် ဒးဒုင်ဟီုပါ်ပါဲဒၟံင်ရ။[၇၄][၇၆]
ပ္ဍဲကဵု ကံင်သဳဏအ်ဂှ် ဒက်ပတန်လဝ် အဝဲလစှ်ေ မပ္တံကဵု ဝှဝ်ရာမ်လၟိုန် မဆေင်ကဵု ကိစ္စဂကူရးတၞံ ကုလသမဂ္ဂ (United Nations Permanent Forum on Indigenous Issues) မဒှ်ဂကောံ မကဵုကသပ် ကုကုလသမဂ္ဂ မဆေင်စပ် ကုဂကူသၟတ် (ဝါ) ဂကူရးတၞံဂမၠိုင်။ ဝှဝ်ရာမ် မဆေင်ကဵု ဂြိုပ်ဆု ကုလသမဂ္ဂ (United Nations Forum on Forests) မဒှ်ဂကောံ သွက်ဂွံမင်မဲ ဂြိုပ်ဆု ညံင်ဂွံတန်တဴဍာ်ဇမၠိင်၊ ကမ္မရှေန်စရင်အင် ကုလသမဂ္ဂ (United Nations Statistical Commission) မဒှ်ဂကောံ မဂၠာဲတင်ဂၞင် ဗီုအဆက်အစပ် အကြာအေဂျေန်သဳ ကုလသမဂ္ဂဂမၠိုင် ကေုာံ ကမ္မရှေန်ပရေင်ဇၞော်မောဝ်တန်တဴဍုင်ဇမၠိင် (Commission on Sustainable Development) မဒှ်ဂကောံ မကၠောန်ဖန် ပရေင်ပံင်တောဲ အကြာကုလသမဂ္ဂ ကဵု ဂကောံအေန်ဂျဳအဝ်ဂမၠိုင် မကၠောန်ဒၟံင် ပရေင်ဇၞော်မောဝ်တန်တဴဍုင်ဇမၠိင်ရ။ တုဲပၠန် ဂကောံဝွံ သီုဗိုင်ရီု ထံက်ပင် ဂကောံအေန်ဂျဳအဝ်ဂမၠိုင်ကီုရ။ [၇၄] ပ္ဍဲကဵုသၞာံ ၂၀၀၄ ဂှ် ဂကောံ ၂.၂၀၀ ပြင်င် ကလိဂွံ စၟတ်သမ္တီ သွက်ဂွံထံက်ပင် နူကဵု ကံင်သဳဝွံရ။[၇၇]
အေဂျေန်သဳ တၟေင်ဂမၠိုင်
ပလေဝ်ဒါန်အတိုင် ပဋိညာဉ် ကုလသမဂ္ဂဂှ် ဇၟာပ်အဝဲလစှ်ေကုလသမဂ္ဂတအ်ဂှ် အခေါင်ဒက်ပတန် အေဂျေန်သဳ မဆေင်ကဵု တာလျိုင်နာနာတအ်မာန်ရ။[၇၈]အေဂျေန်သဳ မၞိဟ်မတီဂၠိုင်တအ်မ္ဂး အေဂျေန်သဳ ဒြဟတ်လလဳအေတ်တောမ်ဂၠးကဝ် (International Atomic Energy Agency)၊ ဂကောံဇွောအ်မ ကေုာံ ဗ္ၚ (Food and Agriculture Organization) ဂကောံယေန်သၞာင်၊ သိပ္ပံ၊ ပရေင်ပညာ ကုလသမဂ္ဂ (ယူနေတ်သကဝ်)(United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization)၊ ဘာဏ်ဂၠးကဝ် (World Bank) ကေုာံ ဂကောံပရေင်ထတ်ယုက်ဂၠးကဝ် (World Health Organization) တအ်ရ။ နကဵု အေဂျေန်သဳနာနာဂှ် ကုလသမဂ္ဂ ဖန်ဇန်ကၠောန် သွက်ကောန်မၞိဟ်တအ် ဂွံခိုဟ်စ အရာနာနာသာ်ရ။ ဥပမာ ဂၠာဲပတိတ် ဂဥုဲစဵုဒၞာ ရီုဗင် စၞစ ဇွောအ်မ ညးဂၠးကဝ်၊ ဂကောံရီုဗင် ညးသ္ၚိဌာန်လီုတအ်ဒှ်တမ်ရ။[၇၉]
ဘဏ္ဍာ
ပလေဝ်ဒါန်| Member state | Contribution (% of UN budget) |
|---|---|
 United States
|
၂၂.၀၀၀
|
 China
|
၁၂.၀၀၅
|
 Japan
|
၈.၅၆၄
|
 Germany
|
၆.၀၉၀
|
 United Kingdom
|
၄.၅၆၇
|
 France
|
၄.၄၂၇
|
 Italy
|
၃.၃၀၇
|
 Brazil
|
၂.၉၄၈
|
 Canada
|
၂.၇၃၄
|
 Russia
|
၂.၄၀၅
|
| South Korea
|
၂.၂၆၇
|
 Australia
|
၂.၂၁၀
|
 Spain
|
၂.၁၄၆
|
 Turkey
|
၁.၃၇၁
|
 Netherlands
|
၁.၃၅၆
|
 Mexico
|
၁.၂၉၂
|
 Saudi Arabia
|
၁.၁၇၂
|
 Switzerland
|
၁.၁၅၁
|
 Argentina
|
၀.၉၁၅
|
| Sweden
|
၀.၉၀၆
|
 India
|
၀.၈၃၄
|
 Belgium
|
၀.၈၂၁
|
 Poland
|
၀.၈၀၂
|
 Algeria
|
၀.၇၈၈
|
| Norway
|
၀.၇၅၄
|
ကုလသမဂ္ဂဂှ် ဂေတ်ဒၟံင် နကဵုသြန်ဘဏ္ဍာ နူကဵု ကောန်ဂကောံ ကေုာံ ညးတၠဒါန်ဂမၠိုင်ရ။ နူကဵု အသေမ်ဗလဳနာနာဂှ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ကိစ္စဗာတ်ဂျေတ်ဘဏ္ဍာတုဲ ကောန်ဂကောံတအ် ဒးစုတ် သြန်မူစိရ။ ပ္ဍဲအရာမဖျေဟ်ၚုဟ်သြန်ဂကောံဂှ် ဒုင်သဇိုင် ကုပရေင်ပိုန်ဒြပ် သြန်လုပ်ဍုင်ရ။[၈၁] သြန်ဘာတ်ဂျေတ် သွက်ၜါသၞာံ သွက်သၞာံ ၂၀၁၂-၁၃ ဂှ် ဒးစကာသြန် $5.512 ဗဳလဳယာန်ရ။[၈၂]
သဘဴဓဝ် ကုလသမဂ္ဂ နွံမွဲပၠန်ဂှ် ပရေင်ကမၠောန် ကေုာံ အခေါင်အရာ ကုလသမဂ္ဂဂှ် သ္ဒးတိတ်ဗၠး နူကဵုလၟိဟ်သြန် ကောန်ဂကောံတအ် မစုတ်လဝ်ရ။ ဟီုကၠးကၠးမ္ဂး ကုဍုင်မစုတ်လှုဲဂၠိုင်ဂှ် ကလိဂွံ အခေါင်အဝဵုဂၠိုင် ဗီုဏအ် ဖန်ဟွံဂွံရ။ တုဲပၠန် ကောန်ဂကောံတအ် အောန်အိုတ် ဂလိုင်ဒးစုတ်ဂှ်လေဝ် ဖျေဟ်လဝ်ကီုရ။ ပ္ဍဲဒဳဇြေန်ပါ ၂၀၀၀ ဂှ် သွက်ဍုင်ဇၞော်မောဝ်တအ်ဂှ် နူကဵု ၂၅% ဂှ် ဖျအ်ဖျေဟ် ၂၂%။ [၈၃] သွက်ဍုင်မဇၞော်မောဝ်အောန် (least developed countries) (LDCs), ဂှ် ဒးပၠုပ် ၀.၀၁% ရ။[၈၁]
အဓိက ဘဏ္ဍာမစကာဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် ဒှ် ပ္ဍဲအရာပရေင်ဂီုကၠီု ကေုာံ ၜိုဟ်လလံရ။ [၈၄]ဗာတ်ဂျေတ်သွက်ဂွံ မင်မဲဓဝ်ၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၅-၁၆ ဂှ် အိုတ်အာ $8.27 ဗဳလဳယာန်၊ ခရိတ်ကောန်ပၞာန် 82,318 တၠ မဗလးလဝ် အလုံလိုက် ၁၅ ဒၞာဲရ။[၈၅]
အစဳအဇန် ကုလသမဂ္ဂတၟေင်ဂမၠိုင် မပ္တံကဵု ယူနဳသေပ် (UNICEF) ကေုာံ အစဳအဇန်ဇွောအ်မဂၠးကဝ် (World Food Programme) တအ်ဂှ် ကေတ်နူ ဗာတ်ဂျေတ် နူကုလသမဂ္ဂဟွံသေင်၊ သြန်တအ်ဂှ် ကလိဂွံ နူကဵု သြန်ထံက်ပင် နူကဵု ကောန်ဂကောံဍုင်ဂမၠိုင်၊ ပူဂိုလ်ဂမၠိုင်ရ။[၈၆][၈၇]
နိဿဲ
ပလေဝ်ဒါန်- ↑ The World Today (PDF). Retrieved on 18 June 2009။ “The designations employed and the presentation of material on this map do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of the Secretariat of the United Nations concerning the legal status of any country”
- ↑ Official Languages Archived ၁၂ ဂျူလာင် ၂၀၁၅ at the Wayback Machine, www.un.org. Retrieved 22 May 2015.
- ↑ Charter of UN Chapter I (in en) (2015-06-17).
- ↑ Nat Geo UN (2012-12-23). Archived from the original on 27 April 2017။ Retrieved on 7 February 2020။
- ↑ UN Objectives (in en).
- ↑ UN welcomes South Sudan as 193rd Member State. United Nations (28 June 2006). Retrieved on 4 November 2011။
- ↑ UN Early years of the Cold War.
- ↑ UN Decolonization (2016-02-10).
- ↑ Post Cold War UN.
- ↑ "Red Cross-History-Objective" (2017-09-11). International Committee of the Red Cross.
- ↑ League of Nations instituted.
- ↑ League of Nations and Manchuria invasion.
- ↑ League of Nations and Italo-Ethiopian War.
- ↑ Why the League failed.
- ↑ Hoopes & Brinkley 2000, pp. 1–55.
- ↑ Urquhart၊ Brian။ "Looking for the Sheriff"၊ New York Review of Books၊ 16 July 1998။ 14 February 2007 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။
- ↑ 1942: Declaration of The United Nations. United Nations. Retrieved on 1 July 2015။
- ↑ Roll, David (4 January 2013). The Hopkins Touch: Harry Hopkins and the Forging of the Alliance to Defeat Hitler, 172–175. ISBN 978-0199891955။
- ↑ Sherwood 1948, pp. 447–453.
- ↑ Osmańczyk 2004, p. 2445.
- ↑ Schlesinger 2003.
- ↑ Bohlen, C.E. (1973). Witness to History, 1929–1969, 159။
- ↑ Video: Allies Study Post-War Security Etc. (1944). Universal Newsreel. 1944. https://archive.org/details/gov.archives.arc.39024. Retrieved 28 November 2014.
- ↑ UN Milestone Dumbarton Oaks Conference (2015-08-04).
- ↑ Charter of the United Nations|United Nations (2015-08-10).
- ↑ History of the United Nations|United Nations (2015-08-21).
- ↑ "San Francisco – the birthplace of the United Nations"။
- ↑ 1945: The San Francisco Conference. United Nations. Retrieved on 1 July 2015။
- ↑ ၂၉.၀ ၂၉.၁ ၂၉.၂ ၂၉.၃ ၂၉.၄ UN Milestones 1941-1950 (2015-08-04).
- ↑ Grant 2009, pp. 25–26.
- ↑ Poland and the United Nations. Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Poland. Retrieved on 29 November 2013။
- ↑ Fomerand 2009, pp. 149–151.
- ↑ Meisler 1995, p. 35.
- ↑ Meisler 1995, pp. 58–59.
- ↑ UN Milestones Korean War (2015-08-04).
- ↑ Creation of Israel (2011-11-29).
- ↑ Meisler 1995, pp. 51–54.
- ↑ UN Milestones 1951-1960 (2015-08-06).
- ↑ Meisler 1995, pp. 114.
- ↑ Fasulo 2004, pp. 3–4.
- ↑ Fasulo 2004, p. 8.
- ↑ United Nations Visitors Centre. United Nations (2017). Retrieved on 2 November 2017။
- ↑ United Nations Office at Geneva. United Nations Office at Geneva. Retrieved on 6 November 2013။
- ↑ Welcome to the United Nations Office at Vienna!. United Nations Office at Vienna. Retrieved on 6 November 2013။
- ↑ Welcome to the United Nations Office at Nairobi. United Nations Office at Nairobi. Retrieved on 6 November 2013။
- ↑ General Assembly of the United Nations – Rules of Procedure. UN Department for General Assembly. Retrieved on 15 December 2010။
- ↑ Jerusalem Court: No Immunity for UN Employee for Private Acts—Diplomatic/Consular Law and Sovereign Immunity in Israel. Diplomaticlaw.com (23 March 2009). Archived from the original on 28 June 2012။ Retrieved on 27 April 2010။
- ↑ Fasulo 2004, p. 4.
- ↑ Fasulo 2004, pp. 4–7.
- ↑ ၅၀.၀ ၅၀.၁ Salaries Archived ၃ ဂျူလာင် ၂၀၁၅ at the Wayback Machine, United Nations website
- ↑ ILO: Noblemaire principle Archived ၁၄ အဝ်ဂေတ် ၂၀၁၄ at the Wayback Machine, Judgement 986, consideration 7, and Judgment 831, Consideration 1.
- ↑ Americans Working at the U.N Archived ၂၂ ဨပြဳ ၂၀၁၇ at the Wayback Machine, World, New York Times, 28 September 2009
- ↑ UN Charter: Chapter III. United Nations. Retrieved on 2 November 2017။
- ↑ ၅၄.၀ ၅၄.၁ Fomerand 2009, pp. 131–133.
- ↑ Fasulo 2004, pp. 69–70.
- ↑ Main Organs (2014-11-18). Retrieved on 21 November 2018။
- ↑ General Assembly of the United Nations: Rules of Procedure: XII – Plenary Meetings. United Nations. Retrieved on 4 December 2013။ “Decisions of the General Assembly on important questions shall be made by a two-thirds majority of the members present and voting. These questions shall include: recommendations with respect to the maintenance of international peace and security, the election of the non-permanent members of the Security Council, the election of the members of the Economic and Social Council, the election of members of the Trusteeship Council in accordance with paragraph 1 c of Article 86 of the Charter, the admission of new Members to the United Nations, the suspension of the rights and privileges of membership, the expulsion of Members, questions relating to the operation of the trusteeship system, and budgetary questions.”
- ↑ Fasulo 2004, pp. 70–73.
- ↑ United Nations Charter: Chapter V. United Nations (2015-06-17). Retrieved on 2 November 2017။
- ↑ Fasulo 2004, pp. 39–43.
- ↑ Members of the United Nations Security Council. United Nations. Retrieved on 26 August 2018။
- ↑ Fasulo 2004, pp. 40–41.
- ↑ Security Council Presidency in 2017. United Nations. Retrieved on 2 November 2017။
- ↑ Fasulo 2004, p. 21.
- ↑ Fomerand 2009, p. 285.
- ↑ United Nations Charter: Chapter XV. United Nations (2015-06-17). Retrieved on 2 November 2017။
- ↑ Meisler 1995, pp. 31–32.
- ↑ Kennedy 2007, pp. 59–62.
- ↑ Appointment Process. United Nations (2015-04-22). Retrieved on 2 November 2017။
- ↑ Former Secretaries-General. United Nations. Retrieved on 6 November 2013။
- ↑ ၇၁.၀ ၇၁.၁ Fomerand 2009, p. 183.
- ↑ Fasulo 2004, pp. 100–101.
- ↑ The Court. International Court of Justice. Retrieved on 2 November 2017။
- ↑ ၇၄.၀ ၇၄.၁ ၇၄.၂ Fomerand 2009, pp. 103–104.
- ↑ About ECOSOC. ECOSOC. Retrieved on 5 November 2013။
- ↑ Fasulo 2004, pp. 153–155.
- ↑ Fasulo 2004, p. 156.
- ↑ United Nations Charter: Chapter IX. United Nations (2015-06-17). Retrieved on 2 November 2017။
- ↑ Fasulo 2004, pp. 171–177.
- ↑ A/Res/73/271 - e - A/Res/73/271.
- ↑ ၈၁.၀ ၈၁.၁ Fifth Committee Approves Assessment Scale for Regular, Peacekeeping Budgets, Texts on Common System, Pension Fund, as it Concludes Session (Press Release). United Nations (22 December 2006). Retrieved on 8 November 2013။
- ↑ Regular Budget 2012–2013. United Nations. Retrieved on 9 November 2013။
- ↑ Fasulo 2004, p. 117.
- ↑ Fasulo 2004, p. 115.
- ↑ United Nations Peacekeeping Operations. United Nations (29 February 2016). Retrieved on 24 March 2016။
- ↑ Where Your Money Goes. World Food Programme. Archived from the original on 12 November 2013။ Retrieved on 9 November 2013။
- ↑ Overall funding trends. UNICEF (21 January 2013). Archived from the original on 9 November 2013။ Retrieved on 9 November 2013။
Bibliography
ပလေဝ်ဒါန်- Ball, Howard (2011). Genocide: A Reference Handbook, Contemporary World Issues. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-488-7။
- (1998) Soldiers of Diplomacy: The United Nations, Peacekeeping, and the New World Order. University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-0899-2။
- (2004) An Insider's Guide to the UN. New Haven, Connecticut: Yale University Press. ISBN 978-0-300-10155-3။
- (2009) The A to Z of the United Nations. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-5547-2။
- Gold, Dore (2004). Tower of Babble: How the United Nations Has Fueled Global Chaos. New York: Crown Forum. ISBN 978-1-4000-5475-6။
- Grant, Thomas D. (2009). Admission to the United Nations: Charter Article 4 and the Rise of Universal Organization, Legal Aspects of International Organization 50. Leiden, Netherlands: Martinus Nijhoff Publishers. ISBN 978-900417363-7။
- [1997] (2000) FDR and the Creation of the U.N.. New Haven, Connecticut: Yale University Press. ISBN 978-0-300-08553-2။
- Kennedy, Paul [2006] (2007). The Parliament of Man: The Past, Present, and Future of the United Nations. New York: Random House. ISBN 978-0-375-70341-6။
- (2012) The Last Lion: Winston Spencer Churchill Volume 3: Defender of the Realm, 1940–1965. New York: Little Brown and Company. ISBN 978-0-316-54770-3။
- (1995) United Nations: The First Fifty Years. New York: Atlantic Monthly Press. ISBN 978-0-87113-616-9။
- (2013) Capital of the World: The Race to Host the United Nations. New York University Press. ISBN 978-0-8147-0794-4။
- Osmańczyk, Edmund Jan (2004). Mango, Anthony (ed.). Encyclopedia of the United Nations and International Agreements. Vol. 4. Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-93924-9.
{{cite encyclopedia}}: Invalid|ref=harv(help) - (2003) Act of Creation: The Founding of the United Nations: A Story of Super Powers, Secret Agents, Wartime Allies and Enemies, and Their Quest for a Peaceful World. Boulder, Colorado: Westview Press. ISBN 978-0-8133-3324-3။
- Sherwood, Robert E. (1948). Roosevelt and Hopkins: An Intimate History. New York: Harper and Brothers။
- [2007] (2009) The Oxford Handbook on the United Nations. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-956010-3။
- Wistrich, Robert S. (2010). A Lethal Obsession: Anti-Semitism from Antiquity to the Global Jihad. New York: Random House. ISBN 978-1-4000-6097-9။
[[Category:]]
နိဿဲ ဗၠေတ် - <ref> tags exist for a group named "lower-alpha
", but no corresponding <references group="lower-alpha
"/> tag was found