ကၟိန်ဍုၚ်ဒွါရဝတဳ ကေုာံ သာသနာ
ဒတန်ဒေသ
ကၟိန်ဍုၚ်ဒွါရဝတဳ ဒှ်ဍုၚ်မန်တြေံ လၟုဟ်လုပ်အာပ္ဍဲတိသေံဓာဲ (Thailand) ရ။ ကၟိန်ဍုၚ်ဝွံ ဇၞော်သၠဲလောန်။ တွဵုကၟိန်ဍုၚ်သေံ ဗွဲမဂၠိုၚ်လၟုဟ်ဂှ် ကၠာတေံ ဒှ်ဒၟံၚ်ဒွါရဝတဳရ။ ကၟိန်ဍုၚ်ဝွံ တန်တဴဒၟံၚ်အြကာဍုၚ်သရေခေတ္တရာ (ပျူ) ကဵု ဍုၚ်ဨသာနပူရ (ခမေန်တြေံ) သာ်ဝွံ ခမဳကြုက်လ္ၚောဝ်ကျာ်ၜါ မၞုံယၟု ဟန်ဆေန် (Huang Tsang) ကဵု အဳချေၚ် (I-ching) တံပ္တိုန်လဝ် ပ္ဍဲဝၚ်ကြုက်ရ။ ပ္ဍဲဝၚ်ကြုက်ဂှ် ဍုၚ်မၞုံယၟု တဵုလဵုပဵုတိတ် (To-Lo-Po-ti) ဂှ် ဒှ်ဍုၚ်ဒွါရဝတဳရောၚ် သာ်ဝွံ အ္စာလိက်တၟံ ဂျတ်ကဝ်ဒဳ (Gearge Coedis) စှေ်စိုတ်ရ။ ကြုက်တံကော်ဟွံကၠး - ဒွါရဝတဳဂှ် ကော်ခဴစ "ဒဵု-ရဵု-ဗဵု-တဳ" နူဂှ် ဒှ်အာ "တဵု-လဵု-ပဵု-တဳ" သာ်ဝွံ ဗွဲအစောံဘာသာဗေဒ ချပ်ကေတ်မ္ဂး ဗၠေတ်ဟွံမာန်ရ။ အဓိပ္ပါယ် ဒွါရ၀တဳတုန် "ဍုၚ်မၞုံကဵုပါၚ်တြၚ်မဂၠိုၚ်" ရောၚ်။
ခေတ်ကာလ
ပလေဝ်ဒါန်ဒွါရဝတဳဂှ် ဗွဲဒဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်မန် တန်တဴဒၟံၚ်ညောန်ကဵုဒှ် (၅၀၀) သၞာံ၊ နူ (၆) ဗွဝ်ကၠံ စဵုကဵု (၁၁) ဗွဝ်ကၠံအေဒဳ၊ ပ္ဍဲ ၉ ဗွဝ်ကၠံအေဒဳဂှ် တွဵုဒွါရဝတဳစိုပ်စဵုကဵုဍုၚ်လဴရ။ ပ္ဍဲ ၆ ဗွဝ်ကၠံ ကၟိန်ဍုၚ်ဖူနာန် (Funan Empirer) စှေ်အာသၟဝ်တဲသၟိၚ်ခမေန် "ဘာဝဝါမာန်" တုဲ နူဂှ် ဍုၚ်မန်ကဵုခမေန်ဒကးအာဂှ်ရ ဒွါရဝတဳဂှ် သၠးပွးအာ။ ပ္ဍဲကဝက်ကိုပ်ကၠာ (၁၁) ဗွဝ်ကၠံအေဒဳတုန် ဒွါရဝတဳဂှ် ကေၚ်စှေ်အာသၟဝ်တဲခမေန်မွဲဝါပၠန်တုဲ မန်တံယာက္ဍိုပ်ဟွံမာန်ရ။
ဘာသာရှေ်သှေ်
ပလေဝ်ဒါန်ဨကရာဇ် ခမေန် လက်ထက်ဂှ် ရှေ်သှ်မပ္တံ ဒဵုဇၞော်၊ ဆုဇၞော် နာ်ၝောံ မပ္တံသာ်ဏံဗွဲကိုပ်ကၠာရ။ ဗွဲကြဴ ဆက်ဆောံကဵု ဂလာဟိန္ဒူဂၠိုၚ်တုဲ ရှေ်သှေ်ဘာသာဟိန္ဒူ၊ ယေန်သၞာၚ် ဟိန္ဒူလေဝ် ဂလီုဖ္ဍိုက်အလုံဍုၚ်ခမေန်ရ။ မန်တံတုန် နူတမ်အာဒိ ရှေ်သှေ်ကၠုၚ် ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဗိုန်ဗတ်တ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။ ပ္ဍဲဂတှ်ေလိက်တၟံ ဂွံဆဵုဗွဲမဂၠိုၚ် ဂွံဆဵုဂါထာမၞုံတံဍေံ "ယေဓမ္မာ ဟေတုပ္ပဘာဝါ၊ တေသံဟေတုံ တထာဂတော အာဟ" ဓရ်မိန်အဿဇိထေရ် တွံလဝ်ကဵုမှာထေရ် မောဂ္ဂလာန်ဂှ်ရ။
လိက်တၟံသက်သဳ
ပလေဝ်ဒါန်လိက်တၟံမချူလဝ်ဂါထာဝွံ ဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲတိုက်ထ္ၜးပျး ဂကူဍုၚ်လပ်ပူရဳ (Loburi National Museum) ရ။ ဂါထာဝွံ ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဂိုဟ်ရသိ ပ္ဍဲရာဇ်ပူရဳ (Rajburi) ဂၠတ်လဝ်ပ္ဍဲရုပ်ကျာ်တၟံ မကလာဲလဝ်ဇိုၚ်ဇၞော်မွဲရ။ တၠဒါန်ကျာ်တၟံဝွံ မၞုံယၟု "သြဳသမာဓိ ဂုတ္တ" တုဲ ယၟုသၟိၚ်ဒွါရဝတဳ မွဲမွဲဒှ်မာန်ရ။ ထံက်ရံၚ်ကဵုဂလာန် သ္ပကုသဵု ပ္တုဲဒါန်တုဲ ကျာ်တၟံဂှ် ခၞံလဝ်ပ္ဍဲခေတ် (၇) ဗွဝ်ကၠံ အေဒဳဒှ်မာန်ရ။
ကပေါတ်ခဲါဂွံ
ပလေဝ်ဒါန်ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ် ၁၉၂၇ သၞာံ ၜံက်ခဲါ ပေါၚ်တက် ( Pang Tuk) လ္တူဂၠံၚ်ပြာပ်အာကဉ္ဇနဗူရဳ မၞုံဇမ္ၚောဲစှ်မာၚ် နူဗဒိုပ်ကွဳပၟတ်ၜၚ်ပေါၚ် (Ban Pong)တုဲ ဂွံဆဵုကေတ်ခဒမ်တိသၟဝ်ဘာမၞုံဇမၠိၚ် ၈၀၊ အနာံ ၄၇ စကာလဝ်တၟံဝါန် ဖျေံလဝ်ထဝ်ဒ္ၚေါဝ် တုပ်ကဵုဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဖရပထမ်တေံရ။ သ္အာၚ်အာနူဂှ် ခဍေက်ရုမ် (ရဝ်မ- Roman) မွဲမ တၟုဲတဴနကဵုဟရိုတ်၊ ရုပ်ဂစေံဍုန်ကိုၚ်ဒၟံၚ် ကျာ်ဟရိုတ်မွဲ တုပ်ကဵုခေတ် အမရဝတဳရ။
ရှေ်သှေ်သာသနာ
ပလေဝ်ဒါန်လိက်တၟံမန်ခေတ် ၉ ဗွဝ်ကၠံအေဒဳ ဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲ ၜၚ်ထလာတ် (Ban Thalat) ဇရေၚ်ဍုၚ်ဗဳယာန်ယှေန် ကၟိုန်ဍုၚ်လဴ (Laos) မွဲတၞး၊ ထ္ၜးလဝ်စရၚ်ဒါန် ကဵုလဝ်ကု "ကျာ်ဝိဟာ" ဂၠဴမွဲလ္ၚဝ်၊ ပြေၚ်မွဲလ္ၚဝ်၊ ဍိက်တြုံဂမၠိုၚ်၊ ဍိက်ဗြဴမွဲရ။ ဂွံဆဵုကေတ်လိက်ရ။ ဣဝွံတုန် ထ္ၜးလက်သဏ် ဗီုဍုၚ်ကွာန်ဇၞော်မောဝ် ဖောအ်ဗြေဝ်ရောၚ်။ သီုမသြန်ၜါမ မွဲလ္ပာ်ဂှ် သောန်လဝ် လိက်သံသကြိုတ်မဒှ်မအက္ခရ် ပလ္လဝ မစကာပ္ဍဲဒေသအဂၞဲ အိန္ဒိယ မဒှ်ဌာန်မန် ခမေန်တံ ဂွံနၚ်မအက္ခရ် ပ္ဍဲခေတ် ၆ ဗွဝ်ကၠံအေဒဳရ။ "ကာကုသဵု သၟိၚ်ဍုၚ်ဒွါရဝတဳရောၚ်" ရဴသာ်ဝွံ ဟိုတ်နူချူလဝ်တုဲ ဒဒှ်ကၟိန်ဍုၚ် ဒွါရဝတဳနွံဍာံဂှ် သွက်သၠေဟ်ပၟာဟွံမွဲရ။
နခန်ပထမ် (Nakon Pathom)
ပလေဝ်ဒါန်ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဒွါရဝတဳ ဍုၚ်နခန်ပထမ်ဂှ် ဒှ်ဍုၚ်ဇၞော်၊ ဍုၚ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ ယၟုနခန်ဂှ် ကၠုၚ်နူနဂရ- (ဘာသာပါဠိ-ဍုၚ်) + ပထမ်ဂှ် ပထမ ကိုပ်ကၠာရောၚ်။ ဍေံပ္တန်လဝ်ကၠာအိုတ် မိက်သ္ဂးရ။ ဍုၚ်ဝွံ နူၜံၚ်ကံက် နွံဒိုဟ်နေရတိ ဇမ္ၚောဲ (၃၀) မာၚ် မဒှ်ရ။ ဍုၚ်ဝွံဗီုခ္ဍမ်ပံက်၊ ဗၟံက်ပၠိုတ်နွံၜါမာၚ်၊ သၠုၚ်ကျာ သၟဝ်ကျာ ညောန် ၁ မာၚ်ရ။ ပ္ဍဲဌာန်ဝွံလောန်ကၠုၚ် ၂၀၀၀ သၞာံပြၚ်တေံ ဍုၚ်တြေံသဳရိဇျာဲ (Sirichai) ကေၚ်နွံကၠုၚ်။ (သောဏထေရ်ကဵု ဥတ္တရထေရ်တံ ကၠုၚ်ပ္တန်သာသနာရောၚ်သာ်ဝွံ အဆေန်အဆက်ဟီုကၠုၚ်နွံရ။
ကုၝဲ (Ku Bua)
ပလေဝ်ဒါန်ကုၝဲဝွံ ဒှ်ဍုၚ်တြေံ မညောန်ကဵု နခန်ပထမ်ရ။ သၟဝ်ကျာ သၠုၚ်ကျာမၞုံ ၁(1.4) မာၚ်၊ ဗၟံက်ပၠိုတ် (.5) မာၚ်၊ ဗီုပြၚ်ပန်ကၠုၚ်၊ သာၚ်သၠဲဗၞတ် ၅၅ ဓလံက် (ဗၟာကိုက်) ရ။ မြံၚ်မွဲတတ်အာဍုၚ်တုဲ အာပံၚ်ကဵုကြုၚ်မေဝ်ကလံၚ် ၊ ညောန်ကဵုဒေသကျာ်ပိကွေံကွေံရ။
ကျာ်စေတဳတြေံမွဲ မၞုံယၟုဝါသ်ကလံက် (Wat Klong) ဂှ် နွံပ္ဍဲလဒေါဝ်ဍုၚ်၊ ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဍေံနွံဓလံက် ၅၀ ကဵု ၂၅ တၞဟ်ဟ်ရ။ ဗီုပြၚ်ထမုၚ်ကဵု ကျာ်စေတဳပရပထမ်ရ။ ဂတှေ်တၟံမၞုံဗီုကျာ်တြဲပၟဝ်ဓရ် သီုစေတဳသဠာဓမ္မစက်ဂှ် ဒှ်ဝတ္ထဇြိုၚ်သ္ဂောံဆဵုညာတ်ပ္ဍဲဍုၚ်ကုၝဲရ။
ဍုၚ်တြေံဝွံ ဇိုန်ကဵုကဝေက်စပ်ကဵုကွတ်တဲ ပညာသုခုမဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။ လ္ၚဵုဂှ် ရုပ်မၞိဟ်မပ္တံသၟာကွိၚ်ကွိုက် သၟာလှေ် ကောန်ပၞာန် ဒါယကာမရပ်လဝ်ဝတ္ထုဒါန် ရုပ်လ္ၚဵုတိရစ္ဆာန် မပ္တံစိၚ် ဇာဒိသိုၚ် ဒြာဲ ဂစေံ နာ် လ္ၚဵုရုပ်လကိုဟ် သ္ပဝ်ကဵုဒေဝတဴ ဂန္ဓဝ်သီုဖအိုတ် စပ်ကဵုဇာတ်နိပါတ် ရုပ်ဒေဝတဴ ကၠောန်လဝ်နကဵု တိအၚ်္ဂဒဵု (တြိလိၚ်္ဂ) ရုပ်ကျာ် ရုပ်ဗောဓိသတ် လ္ၚဵုလေဝ် ဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲဒၞဲါဏံရ။
ကျာ်စေတဳဇၞော် ဖြပထမ် (Phra Pathom)
ပလေဝ်ဒါန်ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဒွါရဝတဳဝွံ ဖရပထမ်ဂှ် ဒှ်ကျာ်စေတဳ ဒက်လဝ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ ယၟုကျာ်ဂှ်ခုတ်လဝ် ဗွဲဘာသာပါဠိရ။ ဖရ-ဝရ= ကျာ်၊ ပထမ်-ပထမ= ကိုပ်ကၠာရောၚ်။ မၞုံသၠုၚ် ၃၇၄ ရောၚ်။ ကျာ်ဝွံဗွဲကိုပ်ကၠာ ကေတ်လဝ်ဗီုကျာ်ဍုၚ်သိၚ်္ဃိုဠ်။ ဗွဲကြဴခမေန်တံ ပြံၚ်ထောံ ဗီုစၚ်ဟဝ် ကျာ်လာ်ဗီုဟဝ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲ ၁၉ ဗွဝ်ကၠံအေဒဳရ။ ဨကရာဇ်သေံ မၚ်ကုတ် (Mongkut) ကလေၚ်ပ္တန်ဗီုလၟုဟ်ဝွံရ။ ပ္ဍဲပွဳပွူကျာ် ပန်လပါ်ဂှ် သိုၚ်ခၞံလဝ် ဘာခမဳသၚ်တံရ။ ပ္ဍဲအရှာံကျာ်ဂှ် ကၠောန်လဝ်ဗီုကျာ်မူလတမ်ရ။
ဨကရာဇ်သေံ စူဠလံၚ်ကံၚ် (Chula Longkon) ထပ်ဂြောပ်လဝ် ကြောပ်သာ်လဳမဴတုဲ ဂေါဝ်ဆာဲတိုန်ကၠုၚ်ဂၠိုၚ်ရ။ လောန်ကၠုၚ် ၅၀ သၞာံ ပ္ဍဲကာလကလေၚ် ပ္တန်ကျာ်ဏံ ဂွံဆဵုကေတ် ကပေါတ်စပ်ကဵုဝၚ်၊ စပ်ကဵုကွတ်ဖျေံထဝ် စဳဒ္ၚေါဝ်ရ။ အ္စာလိက်တၟံ ဂျတ်ကဵုဒဳ (Goerge Coedes) ဟီု- ယဝ်လ္ၚတ်ရံၚ်လိက်တၟံပ္ဍဲကျာ် ဏအ်မ္ဂး မၞိသ်ဌာန်ဏံ ဒှ်မန်ဖအိုတ်ရ။ အ္စာလိက်တၟံဝွံ ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် ၁၉၅၂ သၞာံ ဂွံဆဵုကေတ် လိက်တၟံမန်တြေံအိုတ် ပ္ဍဲကျာ်ဖရပထမ်ဏံရ။ အ္စာသုတေသန ပဳယေဒူပန် (Piere Dupant) မခဲါ ပ္ဍဲနခန်ပထမ်ဟီု - "လိက်တၟံဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲဖရပထမ်ဂှ် ခၞံနူ(၆)ဗွဝ်ကၠံအေဒဳရ။ လိက်တၟံကျာ်ဝိဟာဂှ် ချူလဝ်နကဵုဘာသာမန်တြေံ စၞောန်ထ္ၜးစရၚ် ဒါန်ကဵုကျာ်ဝိဟာ၊ တိဗ္ၚကၠံဗၞၚ်သၟိၚ်၊ က္ဍိုၚ်ၜါ၊ နူၚ်မ္ၚဵုသြန်ဂမၠိုၚ် ဒဒှ်တဵုတဠုတ်လဝ်တၞံသတ်ဗြဴဂမၠိုၚ်ရ။
ဥထံၚ် U Tong (Cradle of gold = သရေၚ်ထဝ်)
ပလေဝ်ဒါန်ဥထံၚ်ဂှ် နွံဗၟံက်ကြုၚ်မေဝ်ကလံၚ် (Meklong) ဇမ္ၚောဲဗၞတ် ၃၀ မာၚ်၊ နွံပ္ဍဲဍုၚ်မန်တြေံ ဒွါရဝတဳရောၚ်။ ယၟုဝွံ တၠပညာဂမၠိုၚ်ဝွံ ဖျပ်ကဵုဝေါဟာကြုက်မ္ဂး ချေန်လေန် (Chin Lin) မၞုံအဓိပ္ပါယ် ပယျဵုထဝ် (Frontier of gold) ရ။ ချေန်လေန်ဂှ် ဒှ်ကၟိန်ဍုၚ် မိန်သၟိၚ်ဨကရာဇ်ဖူနာန် မိက်ဂွံသီရောၚ်။ အ္စာလ္ၚဵု မိက်ဂွံဂိုၚ်ကေတ် သုဝဏ္ဏဘူမိ ဗွဲဒဒှ်ချေန်လေန်ရ။ ချေန်လေန်ဂှ် နွံပ္ဍဲပၠိုတ်ဍုၚ်ဖူနာန် ဇမၠောဲ-၂၀၀၀ လဳရ။ အ္စာသုတေသနတံ ဂွံဆဵုညာတ်ကေတ်ပ္ဍဲခေတ်ဖူနာန်ဂှ် ဍုၚ်ဥတံၚ်ပြာကတ်တဴရ။
ကပေါတ်ဂွံဆဵုညာတ်ကေတ်တုန် ကယျိုၚ်ကယျဝ်ထဝ် မပ္တံသၞေက်ဗီုကိန္နရဳ၊ မခတောန်၊ တဆိပ်၊ ဇရဳဂမၠိုၚ်၊ တၟံမစဝ်လဝ် တဆိပ်တိတ်ကမၠေတ်၊ ကဝေက်နူထၟာဲမၞုံကဵုသရောၚ် ပၞောန်ညံၚ်လွိုန် လပှ်၊ ရုပ်ကျာ်အၚ်္ဂဒဵု သၟဝ်နာ်မယာလဝ်ဂၞော်၊ ဂတှေ်တိစံၚ် ဗကေတ် ဒမျိုၚ်ဂမၠိုၚ်၊ ရုပ်ကိန္နရဳ၊ ရုပ်ခရော်တိဂုဟ်ဟ် ဗီုခမဳတံကၟာဲလဝ်ဗဗေၚ်၊ ကဝေက်ခဍေက်ဗီုဍုၚ်ရဝ်မ စကာ၊ မသြန်ဗီုဍုၚ်ရဝ်မစကာဒၟံၚ်ပ္ဍဲခေတ် ၃ ဗွဝ်ကၠံ အေဒဳရ။
ဗီုပြၚ်ဍုၚ်ဥတံၚ်ဂှ် ဟွံသၟဟ်န်၊ တုပ်ညံၚ်ခၟာဲစာၚ် သၠုၚ်ကျာ သၟဝ်ကျာနွံ ၁၈၅ ဓလံက် (ဗၟာ-ကိုက်) လနာံ ဒၞဲါသၠဲအိုတ်ဂှ် နွံ ၉၂၀ ဓလံက်ရ။ ဟရိုတ်ဂတှေ်မွဲ မၞုံဇမၠိုၚ် ၁၈ ၝောံတဲ၊ လနာံ ၁၂ ၝောံတဲ ချူလဝ်လိက် ၆ ပၞောန် ဗွဲဘာသာသံသာကြိုတ်၊ ဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဥတံၚ် ဟိုတ်ဂှ်ရ ဥတံၚ်ဂှ် ဒှ်ဍုၚ်ဇၞော် (Capital) ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဒွါရဝတဳဒှ်မာန်ရ။ တၞးလိက်ဂှ် ဟီု
- သြဳ ဟာယှဝါမာန် မဒှ်ကောန်စဴသၟိၚ်သြဳက္ၚသာနဝါမာန်မဒှ် ညးတၠဣဒ္ဓိကြဳဇှ် မက္လိဂွံနန် ဗဗွဲဓရ် ဗွဲလၟေၚ်သၞောဝ်ရ။
- ညးကဵုဒါန်ဝဝ်သရေၚ်မွဲ မစိစောန်နကဵုရတ် က္ဍိုၚ်မွဲ ကပေါတ်ကွိၚ်ကွိုက် ဂမၠိုၚ်ကုအမြတ ကေသွရ မၞုံကဵုပိုန်
- တုဲ ညးကဵုဒါန် ကုသြဳ က္ၚသာသနာဝါရန် ကဠာမွဲမ မစိစောန်လဝ်နကဵု ဇၟန်ကဗျ၊ ဒွက် သၟာလှေ်ဂမၠိုၚ်ရ။
လိက်ဟရိုတ်တြေံနကဵု ဘာသာသၚ်သာကြိုတ် မိန်သၟိၚ်ခမေန် ဣသာနဝါမာန်ရ်ၚ်တၠုၚ်နၚ်ဇရေၚ်ဒွါရဝတဳဒှ်မာန် သၟိၚ်ဝွံ ဂွံပိုၚ်ပြဳနန် ဣသာနပူရ ဍုၚ်ခမေန် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် ၆၁၅ အေဒဳ ဂတှေ်ဟရိုတ်ဂှ် စပ်ကဵုသၟိၚ်ခမေန်ရ။ မူဟိုတ်ရော ယဝ်ဟီုဂလာန်မ္ဂး သံသာကြိုတ် အမြတကေသွရဂှ် စၞောန်ထ္ၜး ဗီုလိၚ်္ဂ မဒှ်သၚ်္ကေတမစၞောန်ထ္ၜးကျာ်ဟိန္ဒူ သဳဝ ရောၚ်။ ပ္ဍဲကာလဂှ် ဥထံၚ်ဂှ် ဒှ်ဌာန်ရှေ်သှေ် ဗုဒ္ဓဘာသာဗိုန်ဗိုန်ဗတ်တ် ဥထံၚ်ဂှ်ညောန်ကဵု နခန်ပထမ် မဒှ်ဍုၚ်မန်ကိုပ်ကၠာရောၚ်။
ပရေၚ်ဆက်ဆောံကဵု ဌာန်သ္ပဒတဴ
ပလေဝ်ဒါန်ထံက်ရံၚ်ကဵုမသြန် ဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲဥထံၚ် ခဍေက်ဟရိုတ်ရဝ်မ ဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲပန်တက်တုဲ ဒဒှ်ရဒွါရဝတဳကဵု ဍုၚ်ပလိုတ်တံ အဆက်အဆောံနွံဂှ် ဂွံတီကေတ်မာန်ရ။ ဌာန်တံဂှ် ညောန်ကဵုကျာ် ပိရ။ အ္စာလ္ၚဵုဂိုၚ်ကေတ်မ္ဂး ပန်တက်ဂှ် ဒှ်ဌာန်ဗဟဵုတြးသာသနာ ပ္ဍဲလက်ထက်ဖူနာန်ရောၚ် ဂးရ။
ပ္ဍဲလိက်တၟံ နေဝ် ဨသာန် (Esan) ဍုၚ်သေံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်လိက်တၟံမန်တြေံဗွဲမဂၠိုၚ် ပ္ဍဲအခိၚ်သက္ကရာဇ် ၁၀ ဗွဝ်ကၠံအေဒဳ။ ဂွံဆဵုဂလာန်ဝေါဟာဂၠေံနူခမေန်မ္ဂး ယၟုဨကရာဇ် ကာံရတၚ်ရ (Kamraten) ရ။
ကဝ်ရာတ် (ဝါ) နခန်ရာဇသဳမာ
ပလေဝ်ဒါန်ဌာန်ဒ္တန်သၠုၚ်ကဝ်ရာတ် (Korat) လ္ပာ်ဨသာန်ဍုၚ်သေံ။ ဌာန်ဝွံ ကိုပ်ကၠာတေံ မန်ဍုၚ်ဒွါရဝတဳတံ ကေၚ်မံၚ်ကၠုၚ်ရ။ ဗီုပြၚ်ဍုၚ် မုၚ်ဖဍက် (Muang FaDued) ပ္ဍဲကုန်သၠုၚ်ကျာကဝ်ရာတ်ဝွံ တုပ်ကဵု ကုၝဲကဵု ဥထံၚ်ရ။ သဳဝါတ်ဗောဓိသြဳသဳမာမွဲ နွံပ္ဍဲလဒေါဝ်ဍုၚ်။ တၟံတိုၚ်သဳနွံ ၁၁၆ တၞုၚ်။ လၟုဟ်နွံတဴပ္ဍဲကွာန်ၜၚ်မဂမ် (Ban Magam) မိန်ရဲကွာန်တံ ကော်ခဴမ္ဂး ၜၚ်သဳမာ (Ban Sima) ရ။ ရုပ်ပုတ်ဂၠတ်လဝ် ပ္ဍဲတိုၚ်သဳမုၚ်ဖဍက်ဂှ် တုပ်ကဵုတိုၚ်သဳကလျာဏဳ ဍုၚ်သဓီုလၟုဟ်ရ။ ရုပ်ဇာတ်နိပါတ် မူမဟာနိပါတ်တံဂှ် ပုတ်ဂၠတ်လဝ် ပ္ဍဲတိုၚ်သဳရ။ ကဝ်ရာတ်ဂှ် လၟုဟ်ကော်ခဴစ နခန်ရာဇသဳမာ (Nakon Rajasima) ရ။
ပ္ဍဲဍုၚ်မုၚ်ဖဍက်ဝွံ မန်သၟးဟွံသေၚ်၊ ခမေန်တံလေဝ်မံၚ်ရ။ ပ္ဍဲမုၚ်သဳမာ Mueng Simg ဂှ် ဂွံဆဵုလိက်တၟံၜါတၞးချူလဝ် ဗွဲဘာသာသံသာကြိုတ်ပ္ဍဲခေတ် ၇ ဗွဝ်ကၠံ အေဒဳရ။ စၟတ်လဝ် စရၚ်ဒါန်မကဵု ကုခမဳသၚ် မိန်သၟိၚ်သြဳစာနသ (Sri Canasa)ရ။ လိက်တၟံ ဒုတိယဂှ်ကီုလေဝ် ဒှ်ဘာသာသံသာကြိုတ် ချူလဝ် ပရောစွံပ္တန်လဝ်လိၚ်္ဂမဒှ်လက်သဏ်ကျာ်ဟိန္ဒူ သဳဝ ရ။
ဟေန်ခန် (Hin Khon)
ပလေဝ်ဒါန်ပ္ဍဲဌာန်ဝွံ ဂွံဆဵုလိက်တၟံၜါတၞးပ္ဍဲခေတ် (ဂ) ဗွဝ်ကၠံအေဒဳ ဍေံနွံသၠုၚ်ကျာကဝ်ရာတ်ဗၞတ် ၂၂ မာၚ်၊ လိက်တၟံ ပထမဂှ် ချူလဝ် ဘာသာသံသာကြိုတ်၊ လိက်တၟံ ဒုတိယဂှ် ချူလဝ်ဘာသာခမေန်၊ သီုလိက်တၟံၜါ စၞောန်ထ္ၜးဒဒှ်ဗုဒ္ဓဘာသာဂဵုလပးပ္ဍဲဗလးကုန်သၠုၚ် ကဝ်ရာတ်ပ္ဍဲအခိၚ် ၇-၈ ဗွဝ်ကၠံအေဒဳရောၚ်။ လ္ပါ်သၟဝ်ကျာ ဇေယျဘုံ (Chaiyaphun)၊ ဖူခဳယကဴ (Phu Kiau Kau) ဂွံဆဵုလိက်တၟံ ဟီုလဝ်ပရောဨကရာဇ် ဇယသဳဟဝါမာန်ရ။ လိက်တၟံ သီမာဘာသာသံသာကြိုတ်ဂှ် ဟီုပရောဗုဒ္ဓဘာသာဗွဲတၟေၚ်ကွေံရ။
လိက်တၟံတံဝွံစၞောန်ထ္ၜးမန် ဗုဒ္ဓဘာသာတံ စကာသံသာကြိုတ် ၇-၈ ဗွဝ်ကၠံအေဒဳရ။ ဂကူမန် မသှ်ေတဴနူဒွါရဝတဳ သ္ပဒ္တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲကဝ်ရာတ်ကီုလေဝ် ဒှ်ဗုဒ္ဓဘာသာဇေတ်ဇေတ်ဖအိုတ်ရ။
ပရေၚ်မန်
ပလေဝ်ဒါန်ဂျောဟ် ကဝ်ဒဳ (George Coedis) ပ္ဍဲအရာမတြးသာသနာပ္ဍဲအေန်ဒဝ်ချာၚ်ဏာ (Indo-china) ဂှ် မန်ဒှ်တမ်အာဒိကိုပ်ကၠာရ။ အရေဝ်ဝေါဟာမန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်ကိစ္စဇၞော် စကာဂၠိုၚ် ပ္ဍဲဗော်မန် + ခမေန်တံရ။ ပ္ဍဲလဒေါဝ် ၁၁ ဗွဝ်ကၠံ ဗၟာတံ က္လိဂွံ လိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်၊ ကွတ်ဇိုၚ် ကွတ်တဲ၊ ဗုဒ္ဓဘာသာနူမန်တံရောၚ်။
အ္စာ မဂျမ်ဍာ (R.C Majamder) ဟီု ရာမညဒေသမတန်တဴပ္ဍဲဍုၚ်သၠုၚ်ကျာဍုၚ်ဗၟာဂှ် တြးပ္တိတ် အာဏာစက်စိုပ်စဵုကဵုကၟိန်ဍုၚ် ဒွါရဝတဳရောၚ်။ ဒွါရဝတဳဂှ် တဴပ္ဍဲဍုၚ်သေံလၟုဟ်၊ မၞုံကဵုပြၚ်ၜဳ မေဝ်နာံ၊ ဒွါရဝတဳဂှ် ဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်မန် မၞုံကြဳဇှ် ဇၞော် ပ္ဍဲ ၇ ဗွဝ်ကၠံ အေဒဳရောၚ်။ ဍုၚ်မန်တြးသာသနာစိုပ်ဍုၚ်လဴမဒှ် ဨသာန်ဍုၚ်သေံရ။ မန်တံစွံလဝ် အာဲကၟာဲလိက်ပတ်၊ ယေန်သၞာၚ် ပ္ဍဲဌာန်အဂၞဲ ဍုၚ်သေံသၟး ဟွံသေၚ်။ စိုပ်စဵုကဵုလဒေါဝ်ကၟိန်ဍုၚ်လဴဂှ် ထေက်ကဵုစၟတ်သမ္တီရ။