တေသြရဳ လဒက်ခမၞံပရေင်မၞိဟ် ဝဳဂေါတ်သကဳ
တေသြရဳ လဒက်ခမၞံပရေင်မၞိဟ် ဝဳဂေါတ်သကဳ (Vygotsky's social constructivist theory) ဝွံ ခၞံကၠောန်ဗဒှ်လဝ် နကဵု အစာစိတ္တဗေဒ လေအ် ဝဳဂေါတ်သကဳ (Lev Vygotsky) (၁၈၉၆-၁၉၃၄)ရ။ ဝဳဂေါတ်သကဳ ကတဵုဒှ်မၞိဟ် သၞာံမတုပ် ကုဖေဂျေတ်၊ ဆဂး ညးချိုတ်ပြဟ် နူဖေဂျေတ်တၟာဂလိုင်ရ။ ညးဒးချိုတ်အာ နကဵုယဲတဳဗဳ (tuberculosis) နကဵုအာယုက် ၃၈ ဓဝ်ရ။ ၜိုန်ရ ညးအာယုက်ဂၠေအ်တဴ ဗွဲမလောန်ကီုလေဝ် တေသြရဳညးဂှ် ပ္ဍဲကဵု စိတ္တဇဇမၞော်မၟော်မ္ဂး ဒှ်အရာကိစ္စဇၞော်မွဲတုဲ တေသြရဳညးဂှ် အစာသုတေသန စိတ္တဗေဒတအ် စကာကၠုင် နိဿဲကၠုင်ဒၟံင် ဗွဲမဂၠိုင်ရ။
တေသြရဳဝဳဂေါတ်သကဳဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု လညာတ်အခိုက် ကေုာံ တၞောဝ်ဝင် မကတဵုဒှ်ကၠုင် ပ္ဍဲကဵု ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံသဵုဗိယေတ် ပ္ဍဲအကြာသၞာံ ၁၉၂၀တအ် ကဵု ၁၉၃၀တအ်ရ။ တင်အဓိက ညးပံက်ထ္ၜးကဵုဂှ် ဇမၞော်မၟော်ကမၠိုဟ်ဂှ် ဒးညာတ်ကေတ် အရာမကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵုလဆဵုလညာတ် ဝေါဟာမၞိဟ်/ပရေင်မၞိဟ်၊ အခိုက်အလိုက် ကေုာံ တၞောဝ်ဝင် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မဇၞော်ဂေါဝ်တိုန်ရ။
ကိရိယာ၊ ဝေါဟာမၞိဟ် ကေုာံ ကသဳဒမြာင်တၞောဝ်ဝင် ပလေဝ်ဒါန်
ဝဳဂေါတ်သကဳ ညာတ်ကေတ် ညံင်ရဴဖေဂျေတ်ကီု၊ လၟေင်စိတ္တဇကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဇၞော်မောဝ်ကၠုင် နူကဵု ကသဳဒမြာင်ဍေဟ် ကဵု ပွဳပွူဍေဟ်ရ။ တုဲပၠန် ဗီု ဝဳဂေါတ်သကဳ မဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် အခိင်အခါလဵု အရာလဵု ဗီုလဵု ပရေင်ဇၞော်မောဝ် မကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကောန်င္ၚာ်ဂှ်လေဝ် ဟွံတၟေင်တၞဟ်ခြာ ကုဖေဂျေတ်ကွေဟ်ဟ်ကီုရ။ ဆဂး နကဵု ဝဳဂေါတ်သကဳမ္ဂး ညးဟွံညာတ်ကေတ် ညံင်ရဴဖေဂျေတ် မဟီုလဝ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မလ္ၚတ်ဂၠိုက်ဂၠာဲကေတ်တ် ပ္ဍဲကဵုဂၠးလောကဇကုရ။ နကဵုလညာတ် ဝဳဂေါတ်သကဳမ္ဂး ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ်ဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် နကဵု မဆက်စပ်ဒၟံင် ပရေင်ချဳဓရာင်ဂမၠိုင် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မပါလုပ်ရ။ ပရေင်ချဳဓရာင်မပါလုပ် ညးမဟီုဂှ် ကပေါတ်အရပ်အရာ၊ ကဆံင် ဝေါဟာမၞိဟ် ကေုာံ ကဆံင်အခိုက်ကၞာမၞိဟ်တအ် ပါလုပ်ဖအိုတ်ရ။
နကဵုလညာတ်ဝဳဂေါတ်သကဳမ္ဂး ကောန်င္ၚာ်တအ်ဂှ် ဒးဒုင်ဒဳပၠုပ် ပ္ဍဲကဵု ဂကောံမၞိဟ် မနွံကဵုအခိုက်ကၞာတုဲ နူဂှ်မွဲကဆံင် ကေတ်အခိုက်ကၞာ ကေုာံ ဂကောံမၞိဟ်ဂှ် ခၞံဗဒှ်ပတိုန် ကသပ်လညာတ်ဂမၠိုင်ရ။ ဂကောံမၞိဟ်မနွံကဵုအခိုက်ကၞာဟီုဂှ် အရေဝ်ဘာသာ နကဵုဗွဟ်ရမ္သာင်၊ နကဵုလိက်၊ သၞောတ်ဗီုပြင်မဟီု၊ ဂၞန်၊ သင်္ကေတ၊ အနုသုခုမ၊ ကပေါတ်အရပ်အရာနာနာ၊ သၞောတ်သၞောဝ် ဒ္ဂေတ်၊ ကေုာံ အခိုက်ကၞာတအ်ဒှ်တမ်ရ။ မဂွံပါလုပ် ပ္ဍဲကဵု အရာတအ်ဂှ် သ္ဒးနွံကဵု ညးတၞဟ်သအာင် မဒှ်ပရေင်ချဳဓရာင် ကေုာံ ကမၠောန်မဆေင်ကဵု ဂကောံမၞိဟ် ကေုာံ ဝေါဟာမၞိဟ်တအ်ရ။
နကဵုမမံင်ကရောမ်ညးတၞဟ်မွဲစွံဂှ် လဒက်ပတန် ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် ဒြပ်ဇကုအပိုင်ရ။ မမံင်မွဲကရောမ် နကဵုပၟိက် ဝဳဂေါတ်သကဳမ္ဂး ကပေါတ်အရပ်အရာ ကေုာံ အခိုက်ဝေါဟာမၞိဟ်တအ်ဂှ်လေဝ် ပါလုပ်ကီုရ။
လၟေင်ကမၠောန် အပ္ဍဲ- ကဵု အကြာစိတ္တဇ ပလေဝ်ဒါန်
ပ္ဍဲကဵု တေသြရဳ ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ် ဝဳဂေါတ်သကဳမ္ဂး အရာမဒှ်အကြာဂှ် ဒှ်အရာကိစ္စဇၞော်မွဲရ။ အရာမဒှ်အကြာဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်လၟေင်ကမၠောန်ဗွဲမ္ၚး ဥပမာ မဟီုဂးချပ်ဂၞန် (dialog) ကေုာံ မသှ်ပလးပြသၞာ (problem solving) နကဵု မပံင်တောဲ ကုညးမွဲသအာင်တုဲ အရာဂှ် ဗဒှ်ကဵု အပ္ဍဲ၊ မဂွံအဓိပ္ပါယ် မဒှ်မွဲဒကုတ် လဒက်ပတန် စိတ္တဇကောန်င္ၚာ်ဂှ်ရ။ ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ်ဂှ် ဒှ်အရာ မနွံကဵု ဒဒှ်ရ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မပါလုပ်အကြာ ပ္ဍဲဂကောံဝေါဟာမၞိဟ်၊ ဗီုကဵု အခိုက်ကၞာ ပရေင်ပံင်ကောံမဆေင်ကဵု ပရေင်မၞိဟ်တအ်ရ။
အရာမဒှ်အကြာဂှ် ဒးဗ္ဒဗ္ဒါဲ ကုမွဲဟာန်ကသဳပရေင်မၞိဟ် (ပရေင်မၞိဟ် မကၠောန်ပ ချဳဓရာင် မွဲဂကောံ မွဲဟာန် ကုညးတၞဟ်သအာင်) တုဲ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် သီုကဵု မဟွံဂွံတီကေတ် ကိရိယာဂမၠိုင်ရ။ အရာမဒှ်အကြာဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵု မဒးဒုင်ပၠုပ်စုတ် ကသပ်လညာတ် နူကဵု ပရေင်မၞိဟ်တအ် ဗီုဗီုဏအ် နကဵု ဝဳဂေါတ်သကဳ ဟွံသ္ဂး၊ လညာတ်ညးမ္ဂး မဒှ်အရာ မပံင်တောဲကၠောန် အကြာညးမနွံကဵု ဍာ်ဒကေဝ်မဂၠိုင် ကဵု ညးမနွံကဵု ဍာ်ဒကေဝ်မအောန်ရ။ မပံင်တောဲကၠောန် မဒှ်အရာ မပြံင်လှာဲကဵု ဍာ်ဒကေဝ် မွဲတဲညိညိ ဗွဲတၟေင် နကဵုအရီုအဗင် ကေုာံ ဒဒှ်မထ္ၜးဂၠံင် မဒှ်အရာ အရာမသ္ဒးနွံ သွက်ဂွံကၠောန်ပကမၠောန်ဂှ်မာန်တုဲ အရီုအဗင် ကေုာံ ဒဒှ်မထ္ၜးဂၠံင်ဂှ် အောန်စှ်ေအာမွဲတဲညိညိရ။ ကၞောတ်တဲ ကိရိယာမနွံပၟိက်တအ် ကေုာံ အရာမဒှ်အကြာတအ်ဂှ် စိုပ်ကၞောတ်တုဲ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ကလိဂွံ ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ် သွက်ဂွံကၠောန်ကမၠောန်ဂှ်ကေတ်တ် နကဵုအလဵုဇကုဇကုမာန်တုဲ အစောမ်စရာဲ မစကာကိရိယာအခိုက်ကၞာဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် ပ္ဍဲကဵု ကောန်င္ၚာ်ဂှ်ရ။
အရာမကၠောန်ကမၠောန် လပါ်စိုတ်တအ်လေဝ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဒှ်အရာမကၠောန်ကမၠောန် ပရေင်မၞိဟ်မွဲ မဒှ်အရာ မနွံအကြာကီုရ။ တုဲမ္ဂး ကတဵုဒှ်ကၠုင် အရာအပိုင်ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မဒှ်အရာ အပ္ဍဲစိတ္တဇ။ အရာမကၠောန်ကမၠောန်လပါ်စိုတ်ဂှ် ပံက်ကဵု သွက်အရာမကတဵုဒှ် ပရေင်မၞိဟ်တၟိတုဲ အရာဂှ် ကတဵုဒှ် အပ္ဍဲစိတ္တဇ ရ။ နကဵုနဲကဲဗီုဗီုဏအ်ဂှ် ဆက်တုဲ လၟေင်ကမၠောန်အပြံင်အလှာဲ အကြာစိတ္တဇ ကဵု အပ္ဍဲစိတ္တဇ ကတဵုဒှ်ရ။
ဇြောမ်ဇမၞော်မၟောဝ် မကြပ်အိုတ် (The zone of proximal development) ပလေဝ်ဒါန်
အရာမဒှ်လဒေါဝ်အဓိက ပ္ဍဲကဵု တေသြရဳဝဳဂေါတ်သကဳဂှ် ဒှ် အရာအကြာ အရာကောန်င္ၚာ်ဂှ်မကၠောန်ကေတ်တ်မာန် ကဵု အရာကောန်င္ၚာ်ဂှ် မကၠောန်မာန် နကဵုအရီုအဗင်ညးဇမၞော် မနွံကဵု ဍာ်ဒကေဝ် မသၠုင်နူ ကောန်င္ၚာ်ဂှ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုဒၞာဲဂှ် ဝဳဂေါတ်သကဳ ဖျေဟ်လဝ် ဝေါဟာရအဓိက - ဇြောမ်ဇမၞော်မၟောဝ် မကြပ်အိုတ်။ ဇြောမ်ဇမၞော်မၟောဝ်မကြပ်အိုတ်ဂှ် ဒှ်သမၠဲဒၞာဲ အကြာ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မကၠောန်ကေတ်တ်မာန် ကဵု ကောန်င္ၚာ်ဂှ်မကၠောန်မာန် နကဵုအရီုအဗင် နူကဵု ညးမစိုန်သကီုဂၠိုင်မွဲ။ ပ္ဍဲကဵုဇြောမ်ဏအ်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲ ဇမၞော်မၟောဝ် မကတဵုဒှ်မာန်ရ။
ပ္ဍဲကဵု ဝေါဟာရ ဇြောမ်ဇမၞော်မၟောဝ်မကြပ်အိုတ်ဂှ် ဂွံအဓိပ္ပါယ် ဆၜိုတ် မုကောန်င္ၚာ်ဂှ် မကၠောန်မာန် သၟးဟွံသေင်၊ သီုကဵု မုကောန်င္ၚာ်ဂှ် မဒှ်တၟုဲမဗတောန်ကေတ်မာန်ကီုရ။ လညာတ် ဝဳဂေါတ်သကဳ ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ်ဂှ် ဟီုဗီုဏအ်လေဝ်ဂွံကီု၊ ဝေါဟာရဏအ်ဂှ် ညးစွံအာရီု မုကောန်င္ၚာ်ဂှ် မကၠောန်ပမာန်ဒၟံင်ရဂှ် ဟွံသေင်၊ မုကောန်င္ၚာ်ဂှ် ပတဝ်ဏာဒၟံင် က္ဍိုပ်လပါ်လဵုရ။
ကာလကောန်င္ၚာ်မွဲ မဂွံဗတောန်ဂွံ အရာတၟိတၟိမွဲတုဲမ္ဂး ဂလိုင်ပတိုန် အစောမ်စရာဲဍာ်ဒကေဝ် မတန်တဴဗွဲမဗၠးၜးကေတ်တ်တုဲ ဇြောမ်ဇမၞော်မၟောဝ်မကြပ်အိုတ် ဍေဟ်လေဝ် ဇၞော်လှဲပြံင်လှာဲအာကီုရ။ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဟွံသေင် ဒှ်မၞိဟ်တတ်ၜက်အာ ဇြောမ်ဂှ်၊ ဇြောမ်ဂှ် ပြံင်လှာဲဇၞော်တိုန်တုဲ ဂလိုင်ကဵု ဍာ်ဒကေဝ်ဍေဟ်ရ။
အရီုအဗင် နူကဵု မၞိဟ်ဇၞော်၊ မတွဟ်ဂး မၞိဟ်မစိစောန်ဂှ် သွက်ဇမၞော်မၟောဝ်ကောန်င္ၚာ်ဂှ် သ္ဒးကိတ်ညဳ ကုကဆံင်မကော်ဆော ကုကောန်င္ၚာ်ဂှ်ရောင်၊ သ္ဒးဒှ် ကဆံင်မကိတ်ညဳ ကုဇြောမ်ဇမၞော်မၟောဝ်မကြပ်အိုတ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ်ရောင်။ ခန်လ္ၚတ်ဂှ် တိတ်အာ နူကဵု ဇြောမ်ဂှ် ဟွံထေက်၊ ယဝ်ရ တိတ်အာမ္ဂး ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ကၠိုဟ်ကေတ် ဟွံမာန်၊ လ္ၚတ်ပသောင်ပလး အခက်အခုဲဂှ် ဟွံမာန်ရ။ တုဲပၠန် ခန်လ္ၚတ်ဂှ် လောဲလောန်အာလေဝ် ဒှ်ဟွံထေက်၊ ယဝ်ရ လောဲလောန်မ္ဂး ဟွံပြံင်လှာဲကဵု အရာဍေဟ်တအ် မကၠောန်မာန် (ဝါ) ဇြောမ်ဇမၞော်မၟောဝ်ဍေဟ်ရ။ သွက်ခန်လ္ၚတ် မစၟတ်သမ္တီ (ဝါ) မပံက်ပွံက် အပ္ဍဲဇြောမ်ဂှ်မ္ဂး အစာစိတ္တဇဗေဒ Jerome Brunner ကော်စ တၞိန်။ တၞိန်မွဲဂှ် ဒှ်အရာမသၠဲပတိုန် လဒက်ပတန် မဟွံဖျေဟ်လဝ်ကိုန်ဂစိုတ်မွဲရ။ တၞိန်ဟီုဂှ် ဒှ်အရာမပရီုကဵု ညံင်ကောန်င္ၚာ်ဂှ် သွက်ဂွံဆက်တိုန်ဂတဂှ်ရ။
ဂကောံဂှ် ဒှ်သဇိုင်ကၞက် ပလေဝ်ဒါန်
တေသြရဳဝဳဂေါတ်သကဳဂှ် အတိုင်မဟီုလဝ် ဗွဲလတူတေအ်ရ ဇမၞော်မၟောဝ်စိတ္တဇဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵုအကာဲအရာတၞောဝ်ဝင် ကေုာံ အကာဲအရာဂကောံမၞိဟ်ဂှ်ရ။
နကဵု ကိရိယာ ကေုာံ မချဳဓရာင်ဝေါဟာမၞိဟ်ဂှ် ဒက်ပတန် ကေုာံ ကလေင်ဒက်ပတန် ကောန်မၞိဟ်တအ်ရ။ ကိရိယာ ကေုာံ ဂၠးကဝ်ဝေါဟာမၞိဟ်ဂှ် ဒှ်အရပ်အရာ ပွဳပွူဂၠးတိတုဲ အခိုက်အလိုက် မဒှ်အရာ ကောန်မၞိဟ်တအ် မပါလုပ်ဂှ်လေဝ် ဒှ်မွဲကရေက် မွဲဒတဴ အရပ်အရာဂှ်ရ။ အရာကောန်မၞိဟ်တအ် မချပ်ဂှ် တန်တဴဒၟံင် ပ္ဍဲကဵုဂကောံမၞိဟ်လဵု ကောန်မၞိဟ်ဂှ် မပါလုပ်ချဳဓရာင်ဒၟံင်ရ။ ကမၠိုဟ်ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ပြံင်လှာဲဗက်အာ အတိုင်ဂကောံ ကေုာံ ကသဳဒမြာင်ပရေင်မၞိဟ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မနွံဒၟံင်ဂှ်ရ။ လညာတ်ဏအ်ဂှ် တၞဟ်ခြာ ကုလညာတ်ဖေဂျေတ် ဗွဲမလောန်ရ။ နကဵု လညာတ်ဖေဂျေတ်မ္ဂး ကောန်င္ၚာ်ဂှ်ရ မဂၠာဲလ္ၚတ် ဟွံသေင်မ္ဂး မကေတ်ခန်လ္ၚတ် နူကဵု ပရေင်ဆဵုဂဗဇကုတအ်တုဲ ဇၞော်မောဝ်တိုန်ရ။
အတိုင်လညာတ်လဒက်ခမၞံပရေင်မၞိဟ်မ္ဂး ပရေင်ကၠိုဟ်ခၠင် မဂွံဗတောန်ကေတ် နူကဵု ကသဳဒမြာင် ဟွံသေင်မ္ဂး ဂကောံဂှ် ဟွံစၠောအ်ပၠုပ်ဏာ ပ္ဍဲကဵု ဂကောံတၞဟ်တအ်ရ။ နူကဵု သုတေသနဂမၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ဥပမာ ဍာ်ဒကေဝ် တၟော်ဂၞန် ကောန်င္ၚာ် မလေပ် ဂၞန်အကြာဂၠံင် ကဵု ဂၞန်နူဘာဂှ် ၜိုန်ရ သ္ဒးကေတ်အစောမ်စရာဲတၟော် တုပ်ကီုလေဝ် ဗီုပြင် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်ရ။ မၞိဟ်တအ် ဂွံတီကေတ် ရဲဖျာအကြာဂၠံင် အာယုက် မနွံအကြာ ၉ ကဵု ၁၅ သၞာံ ပ္ဍဲဍုင်ဗြာသဳ ခန်လ္ၚတ် (တော်ဂၞန်) ဍေဟ်တအ် မကၠောန်ကေတ်မာန် (ဝါ) ဂၞန်ဍေဟ်တအ် မတော်လေပ် ပ္ဍဲကဵုဂၠံင်ဂှ်ရ ကဵုတော် နကဵုနဲကဲတၞဟ် ဟွံလေပ်ရ။
အရေဝ်ဘာသာ ကဵု လဟီုအတ္တဗဟဵု (egocentric speech) ပလေဝ်ဒါန်
နကဵုလညာတ် ဝဳဂေါတ်သကဳမ္ဂး ကိရိယာကမၠိုဟ် ကဵု အခိုက်အလိုက် ကိစ္စဇၞော်အိုတ်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်ဘာသာရ။ အရေဝ်ဘာသာဂှ် ရီုဗင်ကဵု ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ညံင်ဟွံဂွံသ္ဒးကေတ် အရာအဆက်အကြာ၊ အရေဝ်ဘာသာ ပစၞးကဵု အရာဍာံဍာံ မာန်၊ တုဲပၠန် အရေဝ်ဘာသာဂှ် ပတပ်ကဵု အာရီုစိုတ် သွက်အနာဂတ်။ အရေဝ်ဘာသာ ပကဵု ညံင်ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဂွံဖျေဟ်အစဳအဇန် ပရေင်ကမၠောန် ကေုာံ ရပ်စပ်ကမၠောန် မဆေင်ကဵုစိုတ်။ အရေဝ်ဘာသာဂှ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် မပကဵု ညံင်ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဂွံပါလုပ် ချဳဓရာင်မွဲစွံ ပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ် ဗီုကဵု ဂွံဓရီုကျာ၊ သဳကၠဳ ကုညးတၞဟ်သအာင် "ညးမစဳစောန်"၊ နူဂှ်မွဲကဆံင် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဖန်ဗဒှ်ကဵု ဓရီုဗွဲအပ္ဍဲ (internal dialogues) မာန်ရ။
အရေဝ်ဘာသာဂှ် ဒှ်ကပေါတ်ကိရိယာ သွက်ဇကုမချပ် တုဲပၠန် မဖန်ဗဒှ်ကဵု မဂွံဗစာရဏာ (enables reflection)ရ။ ပ္ဍဲကဵုအခိင်တုပ်တုပ်ဂှ် အရေဝ်ဘာသာဂှ် သီုဒှ် ကပေါတ်ကိရိယာ သွက်ဂွံဆက်စၠောအ်ကဵု လညာတ်ပညာ တုဲပၠန် ဂွံဗတောန်ကေတ် ကိရိယာအခိုက်အလိုက်တၞဟ်သအာင်ကီုရ။
မဝေါဟာရ အဓိက မဆေင်ကဵု အရေဝ်ဘာသာ ပ္ဍဲကဵု တေသြရဳဝဳဂေါတ်သကဳဂှ် လဟီုအတ္တဗဟဵု (egocentric speech)။ လဟီုအတ္တဗဟဵု ဟီုမ္ဂးဂှ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မဟီုအရေဝ်ကဵုဇကုဇကု၊ နကဵုဗီုဏအ်ဂှ် ဍေဟ်ဂစာန် ဆိင်အရာဍေဟ်တအ် မချပ် ကေုာံ အရာဍေဟ်တအ် မကၠောန်ပရ။ ဟီုမွဲသာ််ပၠန် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် နကဵုမစကာ လဟီုအတ္တဗဟဵုဂှ် ကေတ် အရာဒၞာဲ ညးမလွဳလွတ်/မိမတအ် မသ္ဒးပ္ညုင်ကဵုဇကုတုဲ အလဵုဇကု ထိင် ကေုာံ ဖျေဟ်အစဳအဇန်ကမၠောန်ဇကုရ။ နကဵုလညာတ် ဝဳဂေါတ်သကဳမ္ဂး လဟီုအတ္တဗဟဵုဂှ် ဒှ်အရာမထိင်/ပၠတရဴ ကေုာံ ဖျေဟ်အစဳအဇန်မွဲရ။
အရေဝ်ဘာသာအတ္တဗဟဵုဂှ် ဒှ်အရာ ပရေင်မၞိဟ်၊ မဖန်ဇန်ကဵု ဓရီုကျာရ။ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဟီုဓရီုကျာ ကုဇကုဇကုရ။
နကဵုလညာတ် ဝဳဂေါတ်သကဳမ္ဂး လဟီုအတ္တဗဟဵုဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအခိင်ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မဂွံအာယုက် အကြာ ၃ သၞာံ စဵုကဵု ၇ သၞာံ။ နူဂှ်မွဲကဆံင် လဟီုအတ္တဗဟဵုဂှ် ဒှ်အာ လဟီုအပ္ဍဲ။ လဟီုအတ္တဗဟဵုဂှ် ဒှ်အရာမစၠောအ်ဒဒန် အကြာ အရာစိတ္တဇအကြာ ကဵု အရာစိတ္တဇအပ္ဍဲ။
ကမၠိုဟ်ဂမ္စာဲ (Distributed Cognition) ပလေဝ်ဒါန်
အရာတၞဟ်ခြာ အကြာဝဳဂေါတ်သကဳ ကဵု ဗေဂျေတ်ဂှ် ဝဳဂေါတ်သကဳ ညးဟွံညာတ်ကေတ် ကမၠိုဟ်ဂှ် နွံဒၟံင် ဆအပ္ဍဲက္ဍဟ်ပူဂိုလ်ဂှ်သၟး ဟွံသေင်ရ။ ညးစှ်ေစိုတ် မဒှ်အရာ ကမၠိုဟ်ဂမ္စာဲ (distributed cognition) မဂွံအဓိပ္ပါယ် အရာမွဲဂှ် နွံတန်တဴဒၟံင် ဆပ္ဍဲမွဲဂှ် သၟးဟွံသေင် ပြးဆာဲ ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုအရာတၞဟ်တအ်ရ။ ကမၠိုဟ်ဂှ် ဒှ်အရာ ပရေင်မၞိဟ်မွဲတုဲ၊ ကမၠိုဟ်ဂှ် နွံဒၟံင် ဆပ္ဍဲပူဂိုလ်မွဲမွဲဓဝ်ဟွံသေင် ဆက်စပ်ဒၟံင် အကြာမၞိဟ်တအ်ရ။ တုဲပၠန် ကမၠိုဟ်ဂှ် သီုဒှ်အရာ မပြးဆာဲဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ကပေါတ်ကိရိယာ ပွဳပွူဗဒါဲပိုယ်တအ်ကီုရ။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ပ္ဍဲကပေါတ်ကိရိယာတအ်ဂှ်လေဝ် လညာတ်သမ္တီ ဗွဲမဂၠိုင် နွံဒၟံင်ရ (ဝါ) လညာတ်သမ္တီပိုယ်တအ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ဆက်စပ်တောဲဒွန်ဒၟံင် ကုကပေါတ်ကိရိယာ ပိုယ်မစကာဒၟံင်ရ။ တုဲပၠန် ကမၠိုဟ်ဂှ် သီုဒှ် အရာဂမ္စာဲအကာဲအရာကီုရ။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ဍေဟ်ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုအကာဲအရာ မကတဵုဒှ်တအ် သီုကဵု အခိုက်အလိုက်ဂမၠိုင်ကီုရ။ ဝဳဂေါတ်သကဳ ဟီု၊ ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ညးမွဲမွဲ မကလိဂွံ ကမၠိုဟ်ဂမၠိုင်မ္ဂး ကမၠိုဟ်တအ်ဂှ် ပြးဆာဲဒၟံင် အကြာမၞိဟ်ၜါ ဟွံသေင်မ္ဂး မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုင် ပ္ဍဲကဵုကပေါတ်ကိရိယာမွဲမွဲ ကေုာံ အကာဲအရာအခိုက်အလိုက်မွဲမွဲတုဲ ကမၠိုဟ်ဂှ် ကတဵုဒှ် အပ္ဍဲစိတ္တဇ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကမၠိုဟ်ဂှ် ဒှ်အာအရပ်အရာညးမွဲမွဲဂှ် မပိုင်ပြဳရ။
နိဿဲ ပလေဝ်ဒါန်
လိက်ဝွံ ကၠာဲလဝ် နူကဵု လိက်ကၞပ် "Psykologi 1, Udviklingspsykologi, Anne Stokkebæk, 2 udgave, Nyt Nordisk forlag Arnold Busck, København 2007, p. 57 – 59
လေန်မ္ၚး ပလေဝ်ဒါန်
ဝဳဂေါတ်သကဳ Archived ၂၀၂၁-၀၉-၂၂ at the Wayback Machine