တ္ၚဲအ္စာကဝိမန်

တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် ဝွံ စပ္တန်နူသၞာံ ၁၃၇၈ ဂှ် စကၠောန်ကၠုၚ် ဗွဲကဆံၚ်ဂကူမန် မမံက်ပြာထာ ဒယှ်ပသမ္တီကဆံၚ်ကောန်ဂကူမန်မွဲရ။ ရန်တၟံကဵု "ကျာ်ဇၞော်အ္စာဇွောံ" ချူခၞံပြကိုဟ်လောကသိဒ္ဓိ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၁၀၂) သၞာံ၊ ဂိတုမာ် (၃) မံက်တေံတုဲ စၟတ်သမ္တီကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ်လဝ် တ္ၚဲအ္စာကဝိမန်ရ။

နကဵုတၚ်ရန်တၟအ် (၃) တန်မ္ဂး

• သွက်ဂွံသ္ပဒတန်အာ တ္ၚဲအ္စာကဝိမန်
• သွက်ဂွံပ္တိုန်စရာဲ အ္စာကဝိမန်
• တ္ၚဲအ္စာကဝိမန်ဝွံ ဂကောံအ္စာကၞေဟ်ခိုၚ်ၚ်မွဲ ညံၚ်ဂွံမံက် စွံပ္တန်လဝ်တုဲ ကၠောန်ဗဒှ်အာလဝ်ရ။

ဝၚ်

သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၃၆ (en-1974) သၞာံတေံရ စၟတ်သမ္တီကၠုၚ် တ္ၚဲအ္စာကဝိမန်တုဲ အ္စာတၠကျာ်ဇၞော်အ္စာမန်ဂမၠိုၚ် ကၠောန်ကၠုၚ်လဝ်အိုတ်ရ။ ပထမကိုပ်ကၠာဂှ် ပ္ဍဲဘာက္ၜၚ်ထဝ် ဍုၚ်မတ်မလီုရ။

အ္စာကၞေဟ်လိက်ပတ်မန်တအ် ပံၚ်ကောံတုဲ ပ္ဍဲကဵုကၠောန်ဗဒှ်အသေအဟာန် တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် ဒၞဲါဘာဓါတ်ကျာ်၊ ဍုၚ်ကၟာဝက် ပ္ဍဲဂိတုဂျာန္နဝါရဳ ၃၀ (ဂိတုမာ် ၃ မံက်) ဏံမ္ဂး သီုကဵုဒက်ပ္တန်အာဂကောံအ္စာကၞေဟ်မန်ခိုၚ်ၚ်မွဲရောၚ် ဂွံတီကေတ် နူကမ္မတဳကၠောန်ဗဒှ်တ္ၚဲအ္စာကဝိမန်တအ်ဟီုရ။

“ဆအ္စာကၞေဟ် ပ္ဍဲဍုၚ် မ္ၚးဍုၚ်တအ် သၟးဟွံသေၚ်၊ သၟာလိက်ပတ် နူသွာၚ်နာနာ သီုကဵုရဲပ္တိတ်လိက်ပတ်၊ မဂ္ဂဇြေန်၊ ဂျာနေဝ်တအ်လေဝ် ညံၚ်ဂွံတိုန်ကီုဂှ် ဘိက်လဝ်တုဲယျ၊ အသေအဟာန်ဂှ် ပါ်လဝ် ၂ သ္ကုတ်၊ ဖါနူဂယးဂှ်တှေ် ကၠောန်ကောံဓရီု သွက်ဂွံဒက်ပ္တန်ဂကောံအ္စာကၞေဟ်မန်၊ ဗ္ဂါပ်သဝ်တ္ၚဲဂှ်တှေ် ကၠောန်အသေအဟာန် တ္ၚဲအ္စာကဝိမန်” သာ်ဝွံ ညးအုပ်ကာ ကမ္မတဳကၠောန်ဗဒှ်တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် ဝဏ္ဏမာန် ဟီုရ။

သွက်ဂွံတိုန်စိုပ်အသေအဟာန်ဂှ် ဘိက်လဝ် သၟာလိက်ပတ်မန်ကီု သီုညးတက်တရးလိက် နူဒေသနာနာတအ်ကီု သီုဖအိုတ်မ္ဂး လၟိဟ်နွံၜိုတ် ၃၀၀ တၠရောၚ် ဂွံတီကေတ်နူကမ္မတဳကၠောန်ဗဒှ်ဂှ်ကီုရ။ “ကျာ်ဇၞော်အ္စာသၟာလိက်ပတ်တအ် ဂစာန်ကၠုၚ်သွက်ဂွံဗဒှ်တ္ၚဲအ္စာကဝိမန်ဂှ် တၟာလအ်ရ၊ ဆ္ဂးအခိၚ်ကၠောန်ဂွံ ဟွံစိုပ် (အကာဲအရာဟွံကဵု) ဏီတုဲ ဂွိုအ်ကၠောန်ဏီရ၊ လၟုဟ် ကၠောန်ဂွံ ကၠောန်ထေက်ရ ညာတ်ကေတ်ဗီုဂှ်ကီု ကျာ်ဇၞော်အ္စာပါလိတထေရ်လေဝ် ကော်ဟီုကီုတုဲ ပံက်တိုန်ကမ္မတဳကၠောန်ဗဒှ် ဂစာန်ချဳဒရာၚ်ကၠုၚ်ရ” သာ်ဝွံ လေဝ် ကမ္မတဳကၠောန်ဗဒှ်တအ် ဟီုဂးရ။

လောန်ကၠုၚ် ၂၅၀ သၞာံပြၚ်တေံ ကျာ်ဇၞော်အ္စာစွောံ ပြာကတ်ကၠုၚ်ပ္ဍဲအရာချူကှေ်လိက်ပတ်တုဲ လိက်ညးချူကှေ်ဂှ်လေဝ် နွံ ၁၀၀ ဂကူပြၚ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သ္ပဟိုတ်ကဵု တ္ၚဲကျာ်ဇၞော်အ္စာစွောံ ကှေ်ခၞံပြကိုဟ်လောကသိဒ္ဓိ အာစိုပ်ဒ္တုဲ ပ္ဍဲဂိတုမာ် ၃ မံက်၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၁၀၂ တေံဂှ်တုဲ ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠမန်ဂမၠိုၚ်တအ် ကေၚ်သ္ပသမ္တီကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ်လဝ် တ္ၚဲအ္စာကဝိမန်နွံရ။

“တ္ၚဲအ္စာကဝိမန်ဏံဂှ် နူကဵု ၁၉၇၄ (သက္ကရာဇ်ဍုၚ်-၁၃၃၆) သၞာံတေံရ ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠမန်တအ် စၟတ်သမ္တီကၠုၚ် ပ္ဍဲဘာက္ၜၚ်ထဝ် ဍုၚ်မတ်မလီုရ၊ နူဂှ်ချဳဂွံ ၜိုတ် ၃ သၞာံ၊ လၟုဟ်တာလျိုၚ်ဂှ် စိုပ်ကၠုၚ်လ္တူပၞးပိုဲယျ၊ တုဲပၠန် ဂကောံအ္စာကၞေဟ် မန်ဂှ်လေဝ် ပ္ဍဲကောန်ဂကူပိုဲလေဝ် ဒးနွံထေက်ဏောၚ် ဒုၚ်ကေတ်သာ်ဂှ်ကီုရ” သာ်ဝွံ အ္စာချူလိက်မန် နာဲအံၚ်ဇၞး (ရုတ္တံၚ်) ညးမဒှ်ဥက္ကဌကမ္မတဳကၠောန်ဗဒှ်တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် ဟီုကဵုဌာန်ပရိုၚ်မန်ရ။

တုဲပၠန် အ္စာကၞေဟ်မန်တံဖအိုတ် ကၠုၚ်တိုန်အသေအဟာန် အိုတ်ညိဂှ်လေဝ် မိက်ဂွံဆဝ်မ္ၚုဟ်ဏာရ၊ လညာတ်ဇကုနွံဗီုလဵုရောဂှ်လေဝ် ပ္တိုန်ထ္ၜးဂံၚ်ၚ်သ္ကာသ္ကာအိုတ်ညိ၊ ဂကောံအ္စာကၞေဟ်မန် ဗိုန်န်ဗတ်မွဲ ညံၚ်ဂွံဒှ်ဂှ်လေဝ် ဗိုၚ်ပ္တန်အိုတ်ညိ ညးဆက်ဟီုဏာ ဂလာန်ဆဝ်မ္ၚုဟ်ရ။

တၚ်ရန်တၟံအဓိက ကမ္မတဳကၠောန်ဗဒှ်တ္ၚဲအ္စာကဝိမန်ဂှ် နွံ ၃ တၚ်မ္ဂး ၁။ သွက်ဂွံသ္ပအာဒ္တန် တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် ၂။ သွက်ဂွံပ္တိုန်ဂုဏ်စရာဲ အ္စာကဝိမန် ၃။ ပ္ဍဲတ္ၚဲအ္စာကဝိမန်ဝွံ ဂကောံအ္စာကၞေဟ်မန်ခိုၚ်ၚ်မွဲ ညံၚ်ဂွံမံက် ရဴဝွံ ဂွံတီလဝ် အတိုၚ်လိက်ဘိက်ဂှ်ကီုရ။

ပၞောဝ်ကဵု ဂျာနေဝ်/မဂ္ဂဇြေန် တရးပ္တိတ်ကၠုၚ်လဝ် နကဵုဘာသာမန်ဂှ်မ္ဂး ပ္ဍဲလက်ထက်အလဵုအသဳ (မဆလ) ဥူနေဝေန် ထ္ၜုတ်ကဵုတွဵုရးမန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၄ တေံဂှ်တုဲ လိက်ဂတာပ်ခေတ် မဂ္ဂဇြေန်မန်လေဝ် မြဟ်တိတ်ကၠုၚ်ကီုရ။ လိက်ဂတာပ်ခေတ်ဝွံ အ္စာကၞေဟ်မန်တံ ချူလဝ်ကြက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်သၟးတုဲ ဒၟါနူဝေါဟာမ္ဂး “ဍုၚ်မန်ဗျဟ်ဟ် ညံၚ်အိက်ပှ် မုဂှ်ရှ်ဟွံမွဲ” ဂှ်ရ ညးတက်တရးပ္တိတ် ကေုာံအ္စာကၞေဟ်မန် တၠဂုဏ်အ္စာဘဒ္ဒန္တ ပါလိတ (လၟုဟ် နွံပိုန်ဘာဓါတ်ကျာ် ဍုၚ်ကၟာဝက်)၊ ကျာ်ဇၞော်ဘာက္ၜၚ်ထဝ် ဘဒ္ဒန္တသိၚ်္ဃ (စဴသွဝ်) ကေုာံ ကျာ်ဇၞော်မန်မွဲတၠ တံ ဒးလုပ်ကၠုၚ်သ္ၚိစာတ် နကဵုဥပဒေပ္ဍဵုလိက်ရ။

တ္ၚဲအ္စာကဝိမန်

စၟတ်တ္ၚဲ ၁၃၇၈ သၞာံ၊ ဂိတုမာ် ၃ မံက် (30 Jan, 2017) ဌာန-ဘာဓါတ်ကျာ်၊ ဍုၚ်ကၟာဝက်ရဇြာ ဂှ် သီုကလောန်တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် ကေုာံ သီုဒက်ပတန် ကောံဓရီု ဂကောံအ္စာကၞေဟ်မန် မဒှ်ရ။

တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် မရနုက်ကဵု (၄) ဝါ

တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် မရနုက်ကဵု (၄) ဝါဂှ် ကၠောန်သ္ပတဴ ပ္ဍဲဍုၚ်လၟိုၚ် ပွိုၚ် ၂ တ္ၚဲရ။ ၁၃၈၁ ဂိတုမာ် ၂ မံက် (26 Jan,2020) ကေုာံ ၃ မံက် (27 Jan, 2020) ဗၞတ်ၜါဗ္တံဂှ် ပတမ်ပထမဂှ် "လိက်ပတ်ကဵုအကာဲအရာတ္ၚဲဏအ်" သ္ပက္ဍိုပ်လိက် ဟီုတွံတုဲ၊ ပတမ်ဒုတိယဂှ် "ပရေၚ်ထိၚ်ဒဝ် အရေဝ် လိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်" သာ်ဝွံ စွံက္ဍိုပ်ဟီုတွံအိုတ်ရ။ သ္ဘၚ်မရနုက်ကဵု ၄ ဝါဂှ် ကၠောန်သ္ပတဴ ပ္ဍဲဗလးကျာ်ကေလာသ ဍုၚ်လၟိုၚ်ရ။

ဗီုပြၚ်ချဳဒရာၚ်ဂမၠိုၚ်

နူကဵု မုက်လိက်ဂကောံအ္စာကၞေဟ်မန်တအ် ပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲ ဇာန်နဝါရဳဂှ် ညးတအ်ပတိုန်လဝ်တၚ်ဂၞေၚ်မ္ဂး "တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် (ဂိတုမာ် ၃ မံက်) သၞာံဏံဂှ် ဂကောံအ္စာကၞေဟ်မန် ကဵု ဂကောံအ္စာကၞေဟ်ဒေသဍုၚ်ပါ်လၟိုၚ် တံ ပံၚ်တောဲတုဲ စဳဇန် သွက်ဂွံကၠောန်အာ ပ္ဍဲဍုၚ်ပါ်လၟိုၚ်ရောၚ် ချပ်သဳကၠဳလဝ်ရ။ အစဳဇန်ဗီုပြၚ်သွက်ဂွံကၠောန်တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် ဂှ် ဂိတုပုဟ် ၃ စွေက် (January 12) ဏံမ္ဂး ဂကောံအ္စာကၞေဟ်မန် တံကဵု ဂကောံအ္စာကၞေဟ် ဒေသဍုၚ်ပါ်လၟိုၚ်တံ ကၠောန်သ္ပကောံဓရီု သွက်ဂွံဒက်ပ္တန် ကမ္မတဳကၠောန်ဗဒှ် တုဲ ဒၞာဲဌာနကၠောန်ကီု၊ ဗီုပြၚ်အစဳဇန်ကၠောန်ကီုဂှ် ချပ်သဳကၠဳအာညးသ္ကံရောၚ်" သာ်ဝွံ ဂွံဆဵုကေတ်ရ။

ဒက်ပတန်ဏာ ကမ္မတဳကၠောန်ဗဒှ် တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် မရနုက်ကဵု (၄) ဝါတုဲဒှ်

"၁၃၈၁၊ ဂိတုပုဟ် ၃ စွေက် သွက်ဂွံကၠောန်အာ တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် မရနုက်ကဵု (၄) ဝါ ပ္ဍဲဌာန် ဍုၚ်လၟိုၚ်ဂှ် ဂကောံအ္စာကၞေဟ်မန်ကဵု ဂကောံအ္စာကၞေဟ် ဒေသဍုၚ်လၟိုၚ်တံ ပံၚ်တောဲကၠောန်သ္ပကောံဓရီု ပ္ဍဲဘာကျာ် (ဍုၚ်လၟိုၚ်) တုဲ ဒက်ပတန်ဏာ ကမ္မတဳကၠောန်ဗဒှ်တုဲဒှ်အာရ။ ပ္ဍဲကဵု ကမ္မတဳကၠောန်ဗဒှ် တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် ဂှ် ဥက္ကဌ ဂှ် အ္စာကၞေဟ် နာဲယသ (တၟံကၞေၚ်) ဒုဥက္ကဌ အ္စာကၞေဟ် နာဲလျးရတ် (ဖက်ဆောညးအုပ်ကာ ၂ ဂကောံအ္စာကၞေဟ်)၊ ညးအုပ်ကာ အ္စာကၞေဟ် ဝဏ္ဏမာန် (ညးအုပ်ကာ ဂကောံအ္စာကၞေဟ်)၊ အ္စာကၞေဟ် နန်တၠနာဲ (ဖက်ဆောညးအုပ်ကာ ၁)၊ အ္စာကၞေဟ် မန်ထဝ် (လၟိုၚ်) (ဖက်ဆောညးအုပ်ကာ ၂) ကေုာံ ဂကောံကမ္မတဳ လၟိဟ် (၂၀) တၠပြၚ် ဒက်ပတန်ဏာရ။ တုဲပၠန် လၟေၚ်ကမၠောန်သွာၚ်နာနာဂှ် ထပ်ရုဲစှ်ဏာ တာလျိုၚ်အဆံၚ်ဆံၚ်တုဲ ဂိတု (၇) စွေက်ဏံမ္ဂး ကလေၚ်ကော်အာကောံဓရီုပၠန်တုဲ ထပ်လးဖျေံအာ အစဳဇန်ဗီုပြၚ်ကၠောန်တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် ဂှ်ရောၚ်" သာ်ဏအ်လေဝ် ညးတအ်ထၟံက်ပတိုန်လဝ် ပ္ဍဲလ္တူမုက်လိက်ဂကောံညးတအ်ရ။