တ္ၚဲသၟာကမၠောန် ဂၠးကဝ်
တ္ၚဲသၟာကမၠောန် ဂၠးကဝ် (အၚ်္ဂလိက်: International Workers' Day or Workers' Day, Labour Day, Burmese: ကမ္ဘာ့အလုပ်သမားနေ့) ဝွံ ဟိုတ်မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲဂိတုမေမွဲတုဲ ဗွဲမဂၠိုင် မၞိဟ်တအ် ကော်စ တ္ၚဲမေဒေ (May Day)[၁][၂]ဂှ် ဂကောံမၞိဟ်ကဆံင်ကမၠောန်ဂမၠိုင် မကၠောန် နကဵုကဆံင်အလုံမွဲလိုက်ဂှ်ရ ဂိတုမေ (၁) ဂှ် ဒှ် ပရေင်ချဳဓရာင် သၟာကမၠောန်ဂမၠိုင်ရ၊၊ တ္ၚဲဂိတုမေ(၁)ဂှ် နူတမၠာတေအ်ရ ဍုင်ပ္ဍဲရးယူရောပ်ဂမၠိုင် ကၠောန်ကၠုင် သဘင်တမ်သၞာံ (spring festival)ရ၊၊ [၃][၄]
| တ္ၚဲသၟာကမၠောန် ဂၠးကဝ် International Workers' Day | |
|---|---|
.jpg) | |
| မစကၠောန် |
တ္ၚဲသၟာကမၠောန် ဂၠးကဝ် မေ ၁၊ ၁၈၉၁ |
| မပစၟတ်သမ္တီ ကု | သၟာကမၠောန် ပ္ဍဲချဳကာဂဝ် (အမေရိကာန်) မဒးဒုင်ပန်ဂစိုတ် ဟိုတ်မထ္ၜးဆန္ဒ သွက်အခေါင်သၟာကမၠောန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၈၆ မစကၠောန် ဂိတုမေ (၁) မဒးဒုင်ပန်ဂစိုတ် ပ္ဍဲမေ (၄)၊၊ |
| အခိင် ကေုာံ ဒၞာဲ |
မစၟတ်သမ္တီ တ္ၚဲသၟာကမၠောန်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကောံဓရီုဇၞော် ဂကောံသၟာကမၠောန် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုင်ဗရူသ်သေလ် (ဗဴဂျဳယေန်) ပ္ဍဲ အဝ်ဂေတ် ၁၆-၂၂၊ ၁၈၉၁ |
| မဒယှ်တဴ နကဵု | ချဳဓရာင် သွက်အခေါင်သၟာကမၠောန် |
| ပရေၚ်ချဳဓရာၚ် | မဇက်တိုန် ဂေတ်ဍုင် နကဵုမရပ်လဝ် အလာံသၟာကမၠောန် အသာ်ဍာဲ |
| ဒၞာဲမကၠောန်ကၠုင်လဝ် | အလုံဂၠးကဝ် |
တ္ၚဲသၟာကမၠောန်ဝွံ ရန်တၟအ်ကဵု တ္ၚဲသၟာကမၠောန်ဂမၠိုင် မထ္ၜးဆန္ဒ ပ္ဍဲသလာတ်ဟေမာကေတ် (Haymarket Square)၊ ဍုင်ချဳကာဂဝ် (Chicago)၊ ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်တအ် မဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန် ပန်ဂစိုတ် နကဵုအမၠံက် ပ္ဍဲဂိတုမေ ၄၊ ၁၈၈၆ ဂှ်တုဲ ဗော်ပရေင်ဍုင်ကွာန် သဵုရှေဝ်လေတ် (socialist) ကဵု ကောန်မျူနေတ် (communist) ဂၠးကဝ်တအ် ပံင်ကောံတုဲ ရုဲစှ်လဝ် နဒဒှ် တ္ၚဲသၟာကမၠောန်ဂၠးကဝ် ပ္ဍဲဂိတုမေ ၁ ဂှ်ရ၊၊[၄]
သၞာံ ၁၉၀၄ ပ္ဍဲသဘင်ကောံဓရီုဇၞော် (ကောန်ဖရေန်) သၟာကမၠောန်ဂၠးကဝ် မရနုက်ကဵု (၆) ဝါ မဘိက်ပၟိင်လဝ် ဗော်သဵုရှေဝ် ဒဳမဝ်ကရေတ် (Social Democratic Party) ကေုာံ သမဂ္ဂသၟာကမၠောန် (trade union) သီုဖအိုတ်တုဲ နူကဵု သဘင်ကောံဓရီုဇၞော်ဂှ် ဆဝ်မ္ၚုဟ် အာတ်မိက်လဝ် ကုဍုင်လတူဂၠးတိတအ် သီုဖအိုတ် ယဝ်ရ မိက်ဂွံကဵု ဂၠးတိဏအ် ၜိုဟ်သြိုဟ်ကီု၊ သၟာကမၠောန်တအ် ဂွံၜိုဟ်သြိုဟ်ကီုမ္ဂး စတမ်နူ ဂိတုမေ (၁) ဂှ်တုဲ အခိင်ကမၠောန် မွဲတ္ၚဲ ၈-နာဍဳ (8-hour day)ဂှ် ညံင်ဂွံ ပစၟတ်သမ္တီကဵု အပ္ဍဲသၞောဝ်ရ၊၊ အဓိပ္ပါယ် မိက်ဂွံဟီုဂှ် အခိင်ကၠောန်ကမၠောန် ပွိုင်မွဲတ္ၚဲဂှ် ဒးနွံပွိုင် (၈) နာဍဳရ၊၊ ယဝ်ရ ဟွံစၟတ်သမ္တီကဵုမ္ဂး ကောန်ကမၠောန်တအ် ဒစဵုဒစးတုဲ ပရေင်ၜိုဟ်သြိုဟ်ဍုင် လီုလာ်မာန်ရ၊၊ [၅]
ပ္ဍဲဂိတုမေ (၁) ဂှ် နဒဒှ် တ္ၚဲသၟာကမၠောန်မွဲဂှ် ဍုင်ပ္ဍဲဂၠးတိ ဗွဲမဂၠိုင် စၟတ်သမ္တီလဝ်တုဲ ဍုင်ဗွဲမဂၠိုင် စၟတ်သမ္တီလဝ် ဒှ်တ္ၚဲမကၟာတ်ရုင်ကမၠောန်မွဲရ၊၊ ဍုင်လ္ၚဵု ဗီုကဵုဍုင်ဒိန်မက်ဂှ် ကၟာတ်ရုင်မွဲဗဂါပ် စနူ ၁၂ နာဍဳလဒေါဝ်ရ၊၊ ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်ဂှ် တ္ၚဲသၟာကမၠောန်ညးတအ် ဒှ်တ္ၚဲစန် ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲဂိတုသေတ်တေန်ပါရ၊၊
ဝင် ပလေဝ်ဒါန်
ပ္ဍဲအခိင် ၁၉ဗွဝ်ကၠံ လပါ်စဂှ် ပရေင်ချဳဓရာင် သမဂ္ဂသၟာကမၠောန် ကေုာံ ပရေင်ချဳဓရာင် သွက်အခေါင်သၟာကမၠောန်ဂှ် ဇၞော်တိုန်ဒၟံင်ရ၊၊ သမဂ္ဂသၟာကမၠောန်ဂမၠိုင်လေဝ် ရုဲစှ်တ္ၚဲစၟတ်သမ္တီ ဂကောံဇကုမွဲမွဲတုဲ စၟတ်သမ္တီကၠုင် တ္ၚဲသၟာကမၠောန် ဗီုညးကဵုညးတုဲ မွဲဍုင် ကဵု မွဲဍုင် စၟတ်သမ္တီ ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်ရ၊၊ ဍုင်အမေရိကာန် ကဵု ကနေဒါဂှ် တ္ၚဲသၟာကမၠောန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် ပ္ဍဲဂိတုသေတ်တေန်ပါ မပစၟတ်သမ္တီကၠုင်လဝ် နူကဵုသၞာံ ၁၈၈၀တအ် တေအ်ရ၊၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၈၂ အစာစက် မာတ်ထေဝ် မဂူရာ (Matthew Maguire) စၟတ်သမ္တီ တ္ၚဲသၟာကမၠောန် ပ္ဍဲတ္ၚဲစန်ကၠာအိုတ် ဂိတုသေတ်တေန်ပါ[၆] မဒှ်တ္ၚဲ ဗဟဵုသမဂ္ဂသၟာကမၠောန်ဂမၠိုင် မကောံရေင်သကအ် ပ္ဍဲနယူယံက် ရ၊၊[၆] ဆဂး လ္ၚဵုဂှ်ဟီု Peter J. McGuire နူကဵု ဂကောံပံင်ကောံသၟာကမၠောန်အမေရိကာန် (American Federation of Labor) မပတိုန်ထ္ၜးလဝ် လညာတ် ပ္ဍဲဂိတုမေ သၞာံ ၁၈၈၂[၇] ကြဴနူ ညးတေအ် မဂွံအာဆဵုကေတ်လဝ် သဘင်သၟာကမၠောန် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲတဝ်ရောန်တဝ် ဍုင်ကနေဒါ ရ၊၊[၈] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၈၇ တ္ၚဲသၟာကမၠောန်ဂှ် တွဵုရး အဝ်ရေဂေါန် (Oregon)ဂှ် စၟတ်သမ္တီ နဒဒှ် တ္ၚဲကၟာတ်ရုင်မွဲ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် ကၠာအိုတ်ရ၊၊ စနူအခိင်ဂှ်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၉၄ ဂှ် နဒဒှ်တ္ၚဲကၟာတ်ရုင် ဖေဝ်ဒရေဝ် (ကၟိန်ဍုင်) ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ်ရ၊၊ တွဵုရး ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် ပိစှ်ောဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် တ္ၚဲသၟာကမၠောန် နဒဒှ် တ္ၚဲကၟာတ်ရုင်မွဲရ၊၊ [၇] ဆဂး တ္ၚဲသၟာကမၠောန်ဂှ် ဒှ်တ္ၚဲဂိတုမေ (၁) ဟွံသေင်၊ ဒှ်ပ္ဍဲဂိတုသေတ်တေန်ပါ [၉]
ဂိတုမေ (၁) မဂွံစၟတ်သမ္တီ နဒဒှ် တ္ၚဲသၟာကမၠောန် ဂၠးကဝ်ဂှ် ရန်တၟအ်ကဵု ပေါဲဗတိုက်ဟေမာကေတ် (Haymarket affair) သၞာံ ၁၈၈၆ ပ္ဍဲချဳကာဂဝ်၊ ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် မဒှ်ပေါဲဗတိုက် သွက်အခေါင်အရာ သၟာကမၠောန်ဂမၠိုင်ရ၊၊[၁၀] ပ္ဍဲသၞာံဂှ် စနူဂိတုမေ (၁)ဂှ် ပရေင်ဗဂပ်ဗဗေင် (a general strike) သၟာကမၠောန် ကတဵုဒှ် သွက်ဂွံစၟတ်သမ္တီ အခိင်ကမၠောန်မွဲတ္ၚဲ-ဒစာံနာဍဳ (eight-hour workday) ရ၊၊ ဗဒိုပ်ထ္ၜးဆန္ဒဂှ် ဖျေဟ်လဝ် ပ္ဍဲသလာတ်ဟေမာကေတ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဂိတုမေ ၄ ဂှ် ဗၠာဲသၟိင်တအ် လုပ်ပသောင် ဒၞာဲမၞိဟ်မကောံ ပ္ဍဲသလာတ်ဟေမာကေတ်ဂှ်တုဲ မၞိဟ်ဟွံတီမၞိဟ်မွဲတၠ ကၠဟ် ဗၠာဲသၟိင် ကဵုမခတိုဟ်မွဲမရ၊၊ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ဗၠာဲသၟိင်တအ် ပန်ဂစိုတ် နကဵုလွဟ် သွက်ဂွံ ပရးသၟာကမၠောန် မထ္ၜးဆန္ဒတအ်ဂှ်ရ၊၊ ပ္ဍဲကိစ္စဂှ် ဗၠာဲသၟိင် ချိုတ်အာ ဒစာံတၠ၊ ဒးဝပ်သရ ၆၀ တၠ၊ လပါ်ညးဍုင်ကွာန်ဂှ် ချိုတ်ကီု ဒးဝပ်သရကီု လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် စဵုကဵု မဟွံဂွံတီကေတ် လၟိဟ်ကၠးကၠးရ၊၊[၁၁] ပေါဲထ္ၜးဆန္ဒတုဲ လီုအာတုဲ က္ဍိုပ်သကိုပ် သၟာကမၠောန် ကေုာံ ညးမပါလုပ် ပ္ဍဲပေါဲထ္ၜးဆန္ဒဂှ် မဂၠိုင်ကဵုကၠံဂှ် ဒးဒုင်ဗက်ရပ်တုဲ မၞိဟ်ပန်တၠ ဒးဒုင်ဖျေဟ်အမိင်ဂစိုတ် နကဵုမကွက်ဂစိုတ်ကအ်ရ၊၊[၁၂]တ္ၚဲဂတဂှ် ဂိတုမေ ၅ ဂှ် ဒပ်ပၞာန် ပန်ဂစိုတ် မၞိဟ်မထ္ၜးဆန္ဒ ပ္ဍဲ Milwaukee Wisconsin တုဲ မၞိဟ်ချိုတ်အာ ထပှ်တၠ သီုကဵု ကောန်ၚာ်ကွးဘာမွဲတၠ ကေုာံ မၞိဟ်မကဵုဒၟံင် စၞကဵုစာင် ပ္ဍဲကၠအ်သ္ၚိညး မွဲတၠရ၊၊[၁၃]
ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၈၉ ဂှ် ဂကောံသဵုရှေလ်လေတ် ကေုာံ ကောန်မျူနေစ် မဒှ်ဂကောံ သၟာကမၠောန်ဂၠးကဝ် မကော်ဂး (Second International)ဂှ် ကၠောန် သဘင်ကောံဓရီုဇၞော် အလန်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲပဴရေသ် ဍုင်ပြင်သေတ်ရ၊၊ ပ္ဍဲကောံဓရီုဇၞော်ဂှ် ရေမောန်ဒ် လေဝိဂ်နေ (Raymond Lavigne) ပတိုန်ဂလာန် ပစၟတ်သမ္တီကဵု ပရေင်ဒစဵုဒစး ပ္ဍဲချဳကာဂဝ်တုဲ သၞာံ ၁၈၉၀ တေအ်မ္ဂး ညံင်ဂွံကၠောန်ဗဒှ် ပေါဲထ္ၜးဆန္ဒ အလုံဂၠးကဝ်မွဲရ၊၊[၄] တုဲပၠန် ကောံဓရီုဇၞော် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၈၁ ဂှ်လေဝ် ဖျေဟ်လဝ် ပ္ဍဲတ္ၚဲမေဒေ (တ္ၚဲဂိတုမေမွဲ)ဂှ်ရ၊၊ အဓိကိုရ် မေဒေ သၞာံ ၁၈၉၄ ဂှ်လေဝ် ကတဵုဒှ်လဝ်ကီုရ၊၊ ကောန်ဂရေတ် သဵုရှေလ်လေတ်ဂၠးကဝ် (International Socialist Congress) မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲကဵု အာမ်သတာဒါမ်၊ ဍုင်ဟဝ်လာန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၄ ဂှ် ဗတိုက်ဖအိုတ် ကုသမဂ္ဂသၟာကမၠောန်၊ ဗော်ပရေင်ဍုင်ကွာန် သဵုရှေလ်ဒဳမဝ်ကရေတ်တအ် အလုံဂၠးတိ ညံင်ဂွံထ္ၜးဆန္ဒ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂိတုမေမွဲဂှ်တုဲ အာတ်မိက် အလဵုအသဳဍုင်တအ် ယဝ်ရမိက်ဂွံဂွံ ဍုင်ၜိုဟ်သြိုဟ်မ္ဂး ပစၟတ်သမ္တီကဵု အခိင်ကမၠောန် မွဲတ္ၚဲ ဒစာံနာဍဳ ပ္ဍဲသၞောဝ်ရ၊၊[၅] တုဲပၠန် နူကဵုကောန်ဂရေတ်ဂှ် အာတ်မိတ် သၟာကမၠောန်သီုဖအိုတ် ဗီုလဵုဒှ်ဒှ် ယဝ်ရဟွံဒှ် အန္တရာယ် ကုသၟာကမၠောန်မ္ဂး ညံင်ဟွံဂွံစှ်ေ ကမၠောန် ပ္ဍဲတ္ၚဲဂိတုမေ (၁) ဂှ်ရ၊၊[၅]
စတမ်နူ ကောံဓရီုဇၞော် ဂကောံသဵုရှေလ်လေတ် ကေုာံ ကောန်မျူနေစ် မကော်ဂး (Second International)ဂှ်တုဲ တ္ၚဲမေဒေဂှ် နဒဒှ်တ္ၚဲ ရဲဝါဒသဵုရှေလ်လေတ် ကဵု ကောန်မျူနေစ်တအ် မထ္ၜးဆန္ဒမွဲရ၊၊ တုဲပၠန် တ္ၚဲဒေဂှ် ဒှ်တ္ၚဲတၟေင်တ္ၚဲပရဲ ကိစ္စဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲဍုင်သဵုရှေလ်လေတ် ကဵု ဍုင်ကောန်မျူနေတ် ဗီုကဵုဍုင် ကဝ်ရဳယျာသၟဝ်ကျာ၊ ကူၜါ၊ ကေုာံ ဍုင်သဵုဗိယေတ်တြေံဂမၠိုင်ရ၊၊ ပ္ဍဲဍုင်တအ်မ္ဂး နကဵု မထ္ၜးကရောင်ပၞာန်ဂှ် ကၠောန်ကၠုင် သဘင်တ္ၚဲမေဒေအိုတ်ရ၊၊
အခိင်လၟုဟ်မ္ဂး ဍုင်လပါ်ဂၠိုင် ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် စၟတ်သမ္တီလဝ် ဂိတုမေ ၁ ဂှ် ဒှ်တ္ၚဲသၟာကမၠောန်အိုတ်ရ၊၊
နိဿဲ ပလေဝ်ဒါန်
- ↑ Rothman, Lily (1 May 2017). "The Bloody Story of How May Day Became a Holiday for Workers". Time. Time Magazine. Retrieved 2 May 2017.
- ↑ Grant, Jordan. "May Day: America's traditional, radical, complicated holiday". The National Museum of American History. Retrieved 2 May 2017.
- ↑ "The Brief Origins of May Day". IWW Historical Archives. Industrial Workers of the World. Retrieved 2 May 2014.
- ↑ ၄.၀ ၄.၁ ၄.၂ Foner, Philip S. (1986). May Day: A Short History of the International Workers' Holiday, 1886–1986. New York: International Publishers. pp. 41–43. ISBN 978-0-7178-0624-9.
- ↑ ၅.၀ ၅.၁ ၅.၂ From the diary of Anatoly Vasilyevich Lunacharsky; 1 May 1918; Petrograd နိဿဲ ဗၠေတ် - Invalid
<ref>tag; name "Lunacharsky" defined multiple times with different content - ↑ ၆.၀ ၆.၁ "United States Department of Labor: The History of Labor Day". Archived from the original on 3 September 2011. Retrieved 2 September 2011.
- ↑ ၇.၀ ၇.၁ The Bridgemen's magazine. International Association of Bridge. Structural and Ornamental Iron Workers. 1921. pp. 443–44. Retrieved 4 September 2011.
- ↑ "The Canadian Encyclopedia: Origins of Labour Day Archived ၂၀၁၄-၁၀-၂၈ at the Wayback Machine". Retrieved 5 September 2011.
- ↑ Knights of Labor. Progressive Historians (3 September 2007).
- ↑ Rothman, Lily (1 May 2017). "The Bloody Story of How May Day Became a Holiday for Workers". Time. Retrieved 18 March 2018.
- ↑ [၁] Haymarket and May Day, Encyclopedia of Chicargo
- ↑ "Act II: Let Your Tragedy Be Enacted Here". The Dramas of Haymarket. Chicago Historical Society. 2000. Retrieved 30 December 2017.
- ↑ "Bay View Tragedy". Wisconsin Labor History Society. 6 November 2009. Retrieved 11 May 2016.