လဗင် ကေုာံ ထၞေန်
လဗင် (Substance abuse, drug abuse) ဗွဲတၟေင် လဗင်ဂဥုဲဂှ် ဒှ်ညးမထၞေန်စပ် (စောဲလာံ) ကုစၞၜူမာဲ မကဵုအန္တရာယ် ကုပူဂိုလ်ဂှ်ကီု သီုကဵု ဂကောံမၞိဟ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ စၞၜူမာဲဂှ် ဒှ်အန္တရာယ်ဂကောံမၞိဟ်တုဲ စၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ် အန္တရာယ် (ဝါ) ယဲမဆေင်ကဵု ညးဍုင်ကွာန်တုဲ စဵုဒၞာ နကဵုသၞောဝ်ကီု သီုကဵုရုင်ဂဥုဲရ။ ပွမထၞေန်စပ် ကုဂဥုဲၜူမာဲဂှ် မၞိဟ်သၟတ်တအ် ကတဵုဒှ်ဂၠိုင်တုဲ ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုပြသၞာပရေင်မၞိဟ်နာနာသာ်ရ။ တုဲပၠန် ထၞေန်စပ်ဂှ် ထၞေန်စပ် နကဵုပရေင်စိုတ်ကီု သီုကဵု ပရေင်ကာယၜါပြကာရ။ စၞၜူမာဲလ္ၚဵုဂှ် ကၟာတ်လဒဵုလဝ် နကဵု သၞောဝ်ကီုလေဝ် စၞၜူမာဲလ္ၚဵု ဗီုကဵု အရက်ဂှ် ၜိုန်ရ ကဵုအန္တရာယ် ကုမၞိဟ် ကေုာံ ဂကောံမၞိဟ် ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ကီုလေဝ် ဟွံစဵုဒၞာလဝ် နကဵုသၞောဝ်ရ။ ဟိုတ်မဂွံထၞေန်စပ် ပ္ဍဲကဵု ဂဥုဲၜူမာဲဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုပရေင်မၞိဟ် ကေုာံ ပရေင်စိုတ်တုဲ အရာမလွဳပရာ မဆေင်ကဵုစိုတ်၊ ဖန်ဗဒှ်ကဵု ပရေင်ဆက်ဆောံမၞိဟ်ဂှ် ဒှ်အရာအဓိက သွက်ဂွံရီုဗင် လဗင်ဂဥုဲတအ်ရ။
လဗင် ဟီုဂှ် မုရော? ပလေဝ်ဒါန်
လဗင်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်မန် မဂွံအဓိပ္ပါယ် မၞိဟ်မလုဟ်လောန် (ဝါ) မစကာရပ်စပ် အရာမွဲမွဲ မလောန်ကာဲ နူဆၜိုတ် မနွံပၟိက်။ လဗင်ဂဥုဲ မ္ဂး ဒှ်မၞိဟ်မစကာဂဥုဲ (ဝါ) ကပေါတ်ဓာတုမွဲမွဲ မလောန်ၜက်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ လဗင်ဂဥုဲဂှ် ပွံက်ဗီုဏအ် ပံက်ဂွံရ။ မၞးပၠုပ်စုတ် အရာဓါတုမွဲမွဲ မကဵုအန္တရာယ် ကုခန္ဓကာယမၞး ကေုာံ ဂကောံမၞိဟ် နကဵု မသုင်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး မစ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ခရောတ်ပၠုပ် တုဲပၠန် ပွမပၠုပ်စုတ်ဗီုဏအ်ဂှ် ဟွံသၟဟ်ညဳ ကုဂဥုဲသွက်ဂွံ လွဳယဲမ္ဂး မၞးဂှ် ဒှ်လဗင်ဂဥုဲ ရ။
ထၞေန်ဂှ်မုရော? ပလေဝ်ဒါန်
ထၞေန် (ဝါ) မစောဲစပ် ဂှ် ဒှ်အရာမထၞေန်စပ် စောဲလာံ နကဵု အကာဲအရာစိတ္တကီု သီုကဵု အကာဲအရာကာယ ၜါပြကာ။ ထၞေန် ဂှ် ဒှ်အရာမပြံင်လှာဲကဵု ပြဝဗီုဇကုမပကီု သီုကဵု ကသပ် ဗီုဇကုမချပ် နကဵု မအၚောပ်စိုတ်အတေင် သ္ဒးပၠုပ် မွဲပၠန် ဟွံသေင်မ္ဂး ညိပၠန်ရ။
စကာ အရာမွဲမွဲ မပ္တံကဵုဂဥုဲ၊ အရက် သွက်ရနုက်ဗပေင် အၚောပ်စိုတ်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး သွက်ဂွံဝေင်ပါဲ အရာမဒုင်စသိုင်ဝါတ် မကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲကာယဇကု။ ထၞေန် (ဝါ) အစောဲစပ်ဂှ် စောဲစပ် နကဵုစိုတ်ကီု သီုကဵု နကဵုကာယ။ ဂလိုင်လဵု ဗီုလဵုမကတဵုဒှ်ကၠုင် ပ္ဍဲစိုတ် ပ္ဍဲကာယဂှ် တန်တဴဒၟံင် ဂဥုဲၜူမာဲလဵု ဇကုမစကာတုဲ မၞိဟ်လဵု မစကာရ။
ထၞေန်စိတ္တဂှ် ကတဵုဒှ် မၞိဟ်ဂှ် ချပ်ဒၟံင် ဟွံသေင်မ္ဂး အာရီုစိုတ် စိုပ်အာဒၟံင် လပါ်စၞၜူမာဲဂှ်။ ဒှ်ကၠုင် ဗီုဏအ်မ္ဂး မၞိဟ်မထၞေန်ဂဥုဲဂှ် စကာအခိင် ကေုာံ ဒြဟတ် ဗွဲမဂၠိုင် သွက်ကလိဂွံ စၞၜူမာဲဂှ်ရ။ ကလိဂွံ စၞဂဥုဲၜူမာဲတုဲဟေင် စိုတ်ပြေ၊ ဣဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ”အၚောပ် craving”။
ထၞေန်ကာယဂှ် ကတဵုဒှ် ကာလကာယဇကု ကေင်အာ (ဝါ) သ္ဒးနွံမွဲစွံ ကုစၞၜူမာဲဂှ်ရ။ ကာလစၞၜူမာဲဂှ် အိုတ်အာ ပ္ဍဲကာယဇကုမ္ဂး လက္သန် နူကာယဂှ် မံက်ကၠုင် မပ္တံကဵု စံင်ပရံင်၊ ဂၞဴလီု၊ ဇကုခတဝ်၊ က္ဍိုပ်ဂိ၊ ဂမ္တဴတိုန်၊ ကောန်ဏိတိုန် (ဝါ) ကတေင်ဂြဲတအ်လေဝ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်မာန်ကီုရ။ လက္သန်ဗီုဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ”လက္သန်ထၞေန် withdrawal symptoms”
လက္သန်သီုၜါဂှ် ဒှ်လက္သန် မထ္ၜး ထၞေန်စပ်ရ။
မၞိဟ်လ္ၚဵုတအ် မုဟိုတ် ဂွံထၞေန်စပ် ကုစၞၜူမာဲရော? ပလေဝ်ဒါန်
တၠပညာတအ် တုပ်စိုတ် ပတှ်ေကေတ် ဟိုတ်မၞိဟ်လ္ၚဵုတအ် ဂွံထၞေန်စပ် (ဝါ) ဂွံစောဲကဵု စၞၜူမာဲဂှ် ဟိုတ်နူကဵု အကာဲအရာစိတ္တဇ၊ အာရီုဇဳဝဗေဒ (neurobiology) ကီု သီုကဵု ပရေင်မၞိဟ် မပကဵု ညံင်မၞိဟ်မွဲမွဲ ဂွံထၞေန်စပ် ကုစၞၜူမာဲရ။
စၞၜူမာဲ ဗွဲမဂၠိုင် ဥပမာ အရက်၊ ပကဵု မၞိဟ်မသုင်တအ် မဂွံဒုင်စသိုင် သၠောင်သပဝ်၊ မံင်စခိုဟ်၊ ပရေလၟောင်၊ မဂွံဒုင်စသိုင် ပေင်တြပ်စိုတ်။ ပရေင်မဒုင်စသိုင် ဗီုဏအ်ဂှ် ကၠောအ်ကၞာန်ဂွံ ပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ် ဗွဲမလောဲသွာတုဲ၊ နူဂှ် မွဲကဆံင် ပတှ်ေကေတ် မဒှ်အရာ မခိုဟ်မွဲ၊ တုဲ ဟွံညာတ်ကေတ် ဗီုစၞဂှ်မကၠောန်ကမၠောန် ပ္ဍဲခန္ဓကာယပိုယ်ဇေတ်တ်ရ။ ယဝ်ရ ဆက်စကာဒၟံင် (ဝါ) ဆက်သုင်အာ အခိင်လအ်ကၠုင်ညိမ္ဂး သွက်မၞိဟ်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် အရက်ဂှ် ဒှ်အာ ဂၠံင်ပၞော်တိတ် နူကဵုပြသၞာ ကေုာံ အခက်အခုဲ လၟိုန်တ္ၚဲ မဒးဆဵုဂဗဒၟံင်တအ်ဂှ်ရ။
ပါဲနူဂှ်ပၠန် စၞၜူမာဲလ္ၚဵုတအ်ဂှ် ဖန်ဗဒှ်ကဵု လက္သန်ဟွံခိုဟ်သန် ဗီုကဵု ဂိသကေဝ်၊ ဗဟေက်၊ စိုတ်ဟွံမိပ်၊ တိက်ဟွံလှိင်တအ်ရ။ ဟိုတ်နူဟိုတ်တအ်ဏအ်တုဲ မၞိဟ်ဂှ် ဆက်စကာ ဆက်သုင်အာ ဂဥုဲၜူမာဲတအ်ဂှ်ရ။ နူကဵု မဆက်စကာဒၟံင် ဂၠိုင်ကဵုအလန်ဂှ် ဖိုလ်ဍေဟ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် နကဵုစိုတ်ကီု သီုကဵု ကာယ ဂွံထၞေန်စပ် (စောဲလာံ) အာကဵု စၞၜူမာဲရ။
မၞိဟ်မွဲကုမွဲ ဟွံတုပ် ရေင်သကအ်ရ။ ညးလ္ၚဵုဂှ် ထၞေန်စပ်လောဲသွာ နူကဵု ညးတၞဟ်ရ။ မၞိဟ်ဗီုလဵု ထၞေန်စပ်လောဲ နူညးတၞဟ်ရောမ္ဂး မၞိဟ်မကၠောန်ပ ဗီုစိုတ်ဒှ်၊ မၞိဟ်မထေဲစလောဲသွာ၊ သီုကဵု မၞိဟ် မဒးဒုင်စသိုင် ပြသၞာပရေင်မၞိဟ်၊ တုဲပၠန် မၞိဟ်ဟွံကၠိုဟ်ကၠးကေတ် ဇကုဂှ်မုရော ဥပမာ မၞိဟ်မဟွံမဲ ကုတင်ရန်တၟအ် (ဝါ) မၞိဟ်တင်ရန်တၟအ် မကၠေအ်ဒၟံင်တအ်ရ။ မၞိဟ်လ္ၚဵုဂှ် အလဵုဇကုဍေဟ် ၜိုန်ရ ဟွံမဲ ကုပြသၞာကီုလေဝ် ကလိဂွံ ဒစုက်ပြသၞာ (ဝါ) မဒးဒုင်စုက်လုက် ကုပြသၞာ ဗီုကဵု မဒးဒုင်စသိုင် ပွဳပွူ စွံတင်စၟဳ လတူဍေဟ် ဇၞော်လောန်အာတုဲ ဇကုဖန်ကဵု ဟွံမာန်။ ဥပမာ မိမတအ် စွံတင်စၟဳ လတူကောန် ဇၞော်လောန်တုဲ ကောန်ဂှ် ဗက်ကဵုဟွံမာန်၊ သာ်ဂှ်ဟွံသေင် သမ္ဘာဂှ် စွံတင်စၟဳ လတူတြုဟ်တၠသ္ၚိ သၠုင်လောန်တုဲ တြုဟ်ဂှ် ဗက်ကဵု ဟွံမာန်။ ကောန်ဇာတ် စွံတင်စၟဳ လတူမိမ ဂၠိုင်လောန်တုဲ မိမတအ် ဗက်ကဵု ဟွံမာန်၊ သာ်ဂှ်ဟွံသေင် ဟိုတ်နူ ပွဳပွူ ဗီုညးတၞဟ်မဖန်ကဵု ကောန်ဇာတ်ညးဂှ် ဇကုဖန်ကဵုဟွံမာန်တအ်ဂှ် ဒှ်ဒစုက်ပြသၞာ ဖအိုတ်ရ။ ဆက်စပ် ကုအရာဏအ်တုဲ မၞိဟ်မဒုင်ဒဝ် ဒစုတ်ပြသၞာ ဟွံမာန် ဗွဲမဂၠိုင်တအ်ဂှ် ဟွံဒှ် ပူဂိုလ်စိုတ်မခိုင်ဗိုန်မွဲ (ဝါ) သဇိုင်ရိုဟ်ကၞက်ဘဝ ဟွံခိုင်ဗိုန်မွဲရ။ ဟိုတ် သဇိုင်ရိုဟ်ကၞက်ဘဝ ဟွံခိုင်ဗိုန်ဂှ် ဟိုတ်နူကဵု ဘဝကောန်ၚာ် ဟွံခိုဟ်၊ ဇၞော်မောဝ်ကၠုင် ဘဝကောန်ၚာ် ဟွံဂီုကၠီု ၜိုဟ်သြိုဟ်ဂှ် ဒှ်တင်အဓိက ဍိုန်လျ သွက်ဂွံဒုင်ဒဝ် လောကဓဝ် (ဝါ) ဒစုက်ပြသၞာ ဟွံမာန်ကီုရ။
ၜိုန်ဂှ်လေဝ် မၞိဟ်မကၠုင်နူကဵု ဘဝကောန်ၚာ်မၜိုဟ်သြိုဟ် တန်ကြန်၊ ဂကောံမၞိဟ်ခိုဟ်ဟ်တအ်လေဝ် ကတဵုဒှ် လဗင်ဂဥုဲ (ဝါ) ညးမထၞေန်စပ် ကဵုဂဥုဲၜူမာဲ နွံကီုရ။
သၞာံမတုဲကၠုင် ခြာဟွံလအ်ဂှ် တၠပညာသိပ္ပံတအ် ဂွံဆဵုကေတ် ပရေင်အပြံင်အလှာဲ ကတေင်အာရီုဇဳဝဗေဒ (ကတေင်အာရီုပ္ဍဲက္ဍဟ်) ပ္ဍဲကဵု လဗင်ဂဥုဲ (ဝါ) ညးမကေင်ထၞေန်ဂဥုဲတအ်ရ။ ပရေင်အပြံင်အလှာဲဂှ် ပကဵု ကာလ လဗင်ဂဥုဲတအ် စုက်လုက် ကလိဂွံ ပရေင်မဒးမိပ်စိုတ်ခိုဟ်မွဲမွဲမ္ဂး ညးတအ် ဂွံဒုင်စသိုင်မိပ်လဟိင် ကေုာံ ပေင်တြပ်စိုတ်ဂှ် ဝါတ်နူကဵု ညးတၞဟ်တအ်ရ။ အဓိပ္ပါယ်ဍေဟ်ဂှ် ၜိုန်ရ အရာမွဲ ဟိုတ်မွဲ မပကဵု ညံင်ဂွံမိပ်လဟိင် ပေင်တြပ်စိုတ်ကီုလေဝ် သွက်ညးတအ်မ္ဂး ဟွံမိပ်မြဟ်၊ ဟွံပေင်တြပ်စိုတ်ရ။ ညးတအ် သ္ဒးစကာ ဂဥုဲၜူမာဲမွဲမွဲဟေင် ညးတအ် ကလိဂွံ ပရေင်မိပ်စိုတ် မပေင်ကဵု တြပ်စိုတ် ညးတအ်ရ။
လဗင်ဂဥုဲဂှ် ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး ကတဵုဒှ် ပ္ဍဲဘဝ အခိင်အာယုက် မဍောတ်သွတ်ဂၠိုင်တုဲ၊ သွက်မၞိဟ်အာယုက်ဇၞော်တအ်ဂှ် အန္တရာယ် သွက်ဂွံ ထၞေန်စပ် ကုဂဥုဲၜူမာဲဂှ် အောန်ညိရ။ ညးသၟတ်တအ်ဂှ် မိက်ဂွံအာ ပံင်ဖက် ပ္ဍဲကဵု ဂကောံပွဳပွူမၞိဟ် မချပ်တုပ်ကဵုဍေဟ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဂကောံပွဳပွူတအ်ဏအ်ဂှ် သွက်ဂွံစဖန်ကဵု ညံင်ဂွံဒှ် လဗင်လောဲသွာရ။ တုဲပၠန် က္ဍဟ် ညးသၟတ်တအ်ဂှ် ဟိုတ်နူၜတ်ဒၟံင်ဏီတုဲ ထၞေန်စပ်လေဝ် လောဲသွာ၊ ညံင်ဂွံကိတ်ညဳကဵု ပွဳပွူဂှ်လေဝ် ပဗက်လောဲသွာကီုရ။
ကဆံင်မစမ်ၜတ် ပလေဝ်ဒါန်
ကဆံင်ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ်ကဆံင်မစမ်၊ ဟိုတ်နူကဵု သကအ်ရဲတအ် ထဴ ဟွံသေင်မ္ဂး မိက်ဂွံစမ်ဝေင်တုဲ မၞိဟ်ဂှ် စုက်လုက်ကၠုင်ကဵုဂဥုဲရ။ ပ္ဍဲအခိင်ကိုပ်ကၠာမ္ဂး စမ် မပ္တံကဵု ဘင် (cannabis, ဆေးခြောက်)၊ ၜံက်၊ အရက် တအ်ရ။ နူဂှ် ဆက်ဂၠာဲ မိက်ဂွံစမ်ရံင် အရာမကြံင်နူဂှ်တအ်ရ။ လဗင်တအ်ဂှ် ဗ္တောန်ကေတ် နဲကဲနာနာ ဗွဲမဗဗွဲကဵု စၞၜူမာဲတအ်ရ။ နူဂှ် လဗင်ဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် နဒဒှ် လဗင်ဂဥုဲ (ဝါ) မၞိဟ်မထၞေန်ဂဥုဲမွဲရ။ ဂၠံင်တရဴ နူကဵု အခိင်ကာလ မစမ်ၜတ် ကဵု အခိင်အၚောပ်စိုတ်၊ စိုတ်အတေင် မိက်ဂွံဂွံဂဥုဲဂှ် ဂၠေအ်ကွေဟ်ဟ်ရ။ စိုပ်ကဆံင်အၚောပ်မ္ဂး ပူဂိုလ်ဂှ် စကာအခိင် သွက်စၞၜူမာဲဂၠိုင်ကၠုင်ရ။ အခိင်သွက်စၞၜူမာဲဂှ် မဒှ်အခိင် မဂၠာဲ စၞၜူမာဲ၊ အခိင်မစကာ စၞၜူမာဲ ကေုာံ အခိင်စၞၜူမာဲမကၠောန်ကမၠောန် ပ္ဍဲခန္ဓကာယပူဂိုလ်တအ်ဂှ် မိက်သ္ဂးရ။
စၞၜူမာဲလဵု မၞိဟ်တအ် ထၞေန်စပ်မာန်ရော။ ပလေဝ်ဒါန်
မၞိဟ်တအ်ဂှ် ထၞေန်စပ် ကုစၞၜူမာဲ မကလိဂွံ နကဵုမ္ၚးသၞောဝ်ကီု သီုကဵု အပ္ဍဲသၞောဝ်၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ ဂဥုဲသွက်လွဳယဲ အစာသဝ်တအ်မကဵုလဝ် ထၞေန်စပ်မာန်ကီုရ။ ပါဲနူ စၞၜူမာဲ မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုင်တအ် မစၟတ်သမ္တီလဝ် မပ္တံ ကုဘိင်၊ ဘင်၊ ဂဥုဲတအ်တုဲ အရာတၞဟ်လေဝ် မၞိဟ်တအ် ထၞေန်စပ်မာန်ကီုရ။ စၞၜူမာဲ မကၟာတ်လဒဵုလဝ် နကဵုသၞောဝ် ဗီုကဵု ဘင်၊ (PCP, LSD)၊ ဂဥုဲအာမ်ဖေတမိန် (amfetamin)၊ ဂဥုဲဨစတသဳ (ecstasy)၊ ဂဥုဲချေဟ်၊ ဘိင်၊ ကေုာံ ဂဥုဲၜူမာဲတၞဟ်တအ်ရ။ ဂဥုဲသွက်လွဳယဲရ မကော်ဂး benzodiazepine တအ်ဂှ်လေဝ် ပကဵု ညံင်ဂွံထၞေန်စပ် ဗွဲမလောန်သွာကီုရ။ ပါဲနူဂှ်တုဲ ဇဗၠုခွတ် ကေုာံ ၜံက်တအ်ဂှ် ၜိုန်ရ ဟွံဒှ် အရာမ္ၚးသၞောဝ်ကီုလေဝ် ဒှ်အရာထၞေန်စပ်မွဲကီုရ။ ၜံက်ဂှ် ဟိုတ်နူ ဒှ်အန္တရာယ် ကုမသုင်ကီု သီုကဵု မၞိဟ်မနွံ ဗဒါဲဂှ်တုဲ လၟုဟ် ဍုင်ပ္ဍဲယူရောပ် ဗွဲမဂၠိုင် ကၟာတ်ဒဵု ဟွံကဵုအခေါင်သုင် ဒၞာဲမဆင်ကဵု ညးဂမၠိုင် မပ္တံ ဆေင်အရက် ဆေင်စသုင် ရုင်အလဵုအသဳ ဘာဗတောန်လိက်တအ်ရ။
ဗီုလဵုဂွံတီ အဲဂှ် လဗင်မွဲဟာ ပလေဝ်ဒါန်
ယဝ်ရ မၞးဂွံဒုင်စသိုင် ယဝ်ရမၞးဟွံဂွံစကာ စၞၜူမာဲဂှ်မ္ဂး မၞးဒှ်ပြသၞာမွဲမွဲမ္ဂး ဍေဟ်ထ္ၜးလက္သန် မၞးဒှ် ပြသၞာလဗင်မွဲရ။ ပြသၞာ ဗီုလဵုရောမ္ဂး -
- ပရေင်ထတ်ယုက် (ဟွံဂွံမ္ဂး မံင်စ ဟွံဒးဗီု)
- ဘာ/ကမၠောန် (ကမၠောန်လီု၊ ဝိုတ်ကမၠောန်)
- ပရေင်ပိုန်ဒြပ် (ဖအိုတ်သြန် ဗွဲမဂၠိုင်)
- ပြသၞာ ကုဂကောံသ္ၚိကၟိန် ကေုာံ သကအ်ရဲ
မၞိဟ်မစကာ စၞၜူမာဲတအ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ကတဵုဒှ် သမာဓိဟွံတန် (ပညိင်စိုတ်ဝါတ်) ပတန်စိုတ်ဝါတ်မ္ဂး ဂွံဗှ်လိက် ဂွံကၠောန်ကမၠောန်ဂှ် ဝါတ်ဂါတ်ကၠုင်၊ သဏ္ဌာန်စိုတ်ဟွံတန်ကြန် (ထေဲလောဲ၊ မွဲခဏခိုဟ် မွဲခဏ ပရေအ်)၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ သတိက်လီု တိက်ဟွံလှိင်။ အပ္ဍဲကမၠောန် မကၠောန်ဒၟံင်ကိုပ်ကၠာတေအ်ဂှ် အောန်စှ်ေအာတုဲ စိုတ်ကၠောန်ဟွံမဲ၊ စိုတ်မကေတ်တာလျိုင်ဂှ် ဍိုန်လျစှ်ေ။ကမၠောန်လီု ဘာလီု (ဟွံအာကမၠောန် ဟွံအာဘာ)ဂှ် ဒှ်အရာမဒှ်စမာန်ဂၠိုင်ရ။ အရာမဒှ်စဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် စိုတ်မကဵုအခိင် သွက်စၞၜူမာဲဂှ် ဂၠိုင်တိုန် ဂၠိုင်တိုန်တုဲ လၟိဟ်စမကာဍေဟ်လေဝ် ဂၠိုင်တိုန် ဂၠိုင်တိုန်၊ တာလျိုင် ကေုာံ ကမၠောန်မကၠောန်ဒၟံင် လၟိုန်တ္ၚဲဂှ် ပရေအ်စှ်ေကၠုင်ရ။
လဗင်တအ် ဒှ်ကၠုင်ဗီုလဵုရော? ပလေဝ်ဒါန်
ပ္ဍဲကဵု လဗင်တအ်ဂှ် ကာလမစကာကၠုင် စၞၜူမာဲအခိင်လအ်ကၠုင်မ္ဂး အပြံင်အလှာဲ ပရေင်ပူဂိုလ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ။ လဗင်တအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ဟွံဇြိုဟ်နက် လတူကမၠောန်မွဲမွဲ အရာမွဲမွဲတုဲ မံင်စ ဟွံမြဟ်မြဴ မတ်ဇြိပ်ဇြေင်ဒၟံင်ရ။ တုဲပၠန် ပရေင်ပတိတ်ဒြဟတ် ပ္ဍဲကမၠောန်၊ ဘာ ကေုာံ မိတ်သဟာဲတအ်ဂှ် ပရေအ်စှ်ေ။
ယဝ်ရ မၞိဟ်ဂှ် ဒေါအ်ထောအ် နူကဵု ပၠုပ်စကာ စၞၜူမာဲ (ဝါ) ဟွံကလိဂွံ စၞၜူမာဲမ္ဂး လက္သန်ထၞေန် မပ္တံကဵု မံင်စံင်ဟွံဒးတအ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ။ ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု ဂဥုဲၜူမာဲမဝ်ဖိန်ဂမၠိုင် မပ္တံကဵု ဘိင်၊ ဂဥုဲလၜိုဟ်စိုတ် မပ္တံကဵု benzodiazepine ကေုာံ အရက်တအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် လက္သန်ထၞေန်ဂၠိုင်ရ။ လက္သန်မကြမ်အိုတ် မဒှ်မာန်ဂှ် စဵုကဵု ချိုတ်မာန်ဂှ် အရက်။
စၞၜူမာဲဗွဲမဂၠိုင် ယဝ်ရ စကာလဝ်လအ်မ္ဂး ဗဒှ်ကဵု ယဲမဆေင်ကဵုစိုတ်၊ ယဲစိုတ်ဍာ်ဇမၠိင်မာန်ရ။ ယဲစိုတ်ဗီုလဵု မကတဵုဒှ်စမာန်ဂၠိုင်ဂှ်မ္ဂး ယဲမညာတ်ဒၟံင်အရာမဟွံမဲ၊ ယဲမဒုင်စသိုင်မချပ်ကေတ်တ် (ဂွိင်၊ ဖေက်၊ လကိုတ်ဒၟံင် ဗီုဇကုမထေင်ကေတ်တ်)၊ ယဲစိုတ်ဟွံတန်ကြန် ဟွံချိုတ်ပၠိုတ်တအ်ရ။
သွက်ညးမထၞေန်စပ် ဂဥုဲၜူမာဲနာကောတိတ် (narcotics) မပ္တံကဵု ဂဥုဲအာမ်ဖေတ်တမေန်၊ ဨသတသဳ၊ ဘင်၊ ဘိင်တအ်မ္ဂး စိုတ်မိက်ဂွံ ဂစိုတ်ဇကုဇကုလေဝ် ဂလိုင်ကဵုမာန်ကီုရ။ ဟိုတ်နူမစကာ စၞၜူမာဲတုဲ ပရေင်မၞိဟ်လီုကၠုင်တုဲ ပရေင်စိုတ်ယှုက်၊ ဗဟေက် ကေုာံ ယဲမဆေင်ကဵုစိုတ်တၞဟ်တအ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်မာန်တုဲ အရာတအ်ဏအ်ဂှ် ပလံင်ဗစိုပ်ကဵု အရာပရေအ်ပရေအ်တၞဟ်ဟ်တအ် တၟာဂလိုင်ရ။
ညးမထပက်ပၠုပ် ဂဥုဲၜူမာဲတအ်မ္ဂး ဟိုတ်နူတၞိင်ဟွံအးဇ္ၚးတုဲ ဝဳရုသ်HIVကၠောအ်ဂွံတုဲ ဒှ် ယဲအေဒ် (AIDS)၊ ဂြိုဟ်ဒှ်သရ (hepatitis) ကေုာံ ယဲတၞဟ်တအ် ကတဵုဒှ်မာန်ရ။
မၞိဟ်မစကာဂဥုဲၜူမာဲ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒုင်ကတဵုဒှ် ကမ်ပရေအ် မပ္တံကဵု ကွဳယာန်ဗဂါပ်၊ ဇီု ကေုာံ ကမ်ပရေအ် မပ္တံကဵု ဒတုံစှ်ေမွဲမွဲဒၞာဲတအ်ရ။ ဟိုတ်နူ အၚောပ်မစကာဂဥုဲဂၠိုင်တုဲ ဒှ်ခက်ခုဲကဵု ပရေင်ပိုန်ဒြပ်။ အရာဏအ်ဂှ် ပလံင်ဗစိုပ်ဏာ ညံင်ဂွံဒှ် ဘဝကမၠတ် ဒမၠ ကေုာံ ဗြဴစရာဲဍုင်တအ်ရ။
ပြသၞာတအ်ဂှ် ပါဲနူကဵု အလဵုဇကု လဗင်တအ်တုဲ မၞိဟ်မဆက်စပ် ကုလဗင် မပ္တံကဵု မိမ၊ ကောဒေအ်၊ ကောန်ဇာတ် ကေုာံ ဂကောံမၞိဟ်မွဲလေဝ် ဒးဇီုကပိုက်ကီုရ။ ယဝ်ရမၞိဟ်ဗြဴ ဒှ်လဗင်မ္ဂး ကောန် ပ္ဍဲဂဝ်ဂၞဴကီု သီုကဵု အခိင်ကာလမကတဵုဒှ်မၞိဟ်ဂှ် ဒးဒုင်ဇီုကပိုက် ပြသၞာနာနာသာ်ရ။
မုဟိုတ် အဲသ္ဒးဒေါအ်ကၠေအ် နူကဵု မစကာ စၞၜူမာဲရော? ပလေဝ်ဒါန်
ဟိုတ်မဂွံ သ္ဒးဒေါအ်ထောအ် နူကဵု ပွမစကာစၞၜူမာဲဂှ် သွက်ဂွံဝေင်ပါဲ အန္တရာယ်၊ ပြသၞာ မကတဵုဒှ်ကၠုင် ဟိုတ်နူကဵု မစကာစၞၜူမာဲရ။ အန္တရာယ် ကေုာံ ပြသၞာ မကတဵုဒှ် ဟိုတ်နူကဵု စၞၜူမာဲဂှ် ဇၞော်လောန်ရ။ ဂုဏ်ဖိုလ် မဒေါအ်ထောအ်ဂှ် ပရေင်ထတ်ယုက်ခိုဟ်ကၠုင်၊ ပရေင်မၞိဟ်ခိုဟ်ကၠုင် တုဲပၠန် မဂွံဒုင်စသိုင် ရှ်သာဘဝမၞိဟ် မနွံကဵု င္ၚုဟ်မးဂၠိုင်ရ။ အန္တရာယ် ဟိုတ်နူစၞၜူမာဲ ကေုာံ ဂုဏ်ဖိုလ် မဒေါအ်စၞၜူမာဲဂှ် ချူဗမံက်ထ္ၜးကၠးကၠးတုဲ ညံင်ဂွံကၠိုဟ် ဖန်ကဵုမာန်မ္ဂး ရီုဗင်ကဵု ညံင်မၞိဟ်တအ် ဂွံဒေါအ် နူကဵု သၟုင်ဂဥုဲၜူမာဲမာန်ရ။
ဗီုလဵု ဂွံလွဳ လဗင်ရော? ပလေဝ်ဒါန်
လဗင်ဂဥုဲတအ်ဂှ် စကာကၠုင်ဒၟံင် ဂဥုဲၜူမာဲလအ်ကၠုင်တုဲ အနိသံင်သပရေအ်ပရေအ်တအ်ဂှ် မံက်ကၠးကၠုင် ကၠးကၠုင် ပ္ဍဲကဵု ညးတအ်တုဲ ညးတအ်စိုပ်အာဒၞာဲ ဂၠံင်ၜါသွာင်၊ ဆက်အာ ဂၠံင်လဗင်ဟာ၊ သၠာဲဂၠံင် ညံင်ဂွံတိတ်ဗၠး နူကဵု ဘဝလဗင်ဟာရ။ နကဵု လဗင်တအ်ဂှ် တီကၠုင် ဒဒှ်ရ ယဝ်ရ ဆက်အာ အတိုင်ဂှ်မ္ဂး ဒှ်အန္တရာယ်ဘဝတုဲ၊ ယဝ်ရ ဒေါအ်မ္ဂး ဒှ်ဂုဏ်ဖိုလ်ကဵု ဘဝဇကုရ။ အခိင်ကာလဂှ်မ္ဂး ဂၠံင်သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူကဵု ဘဝလဗင်ဂှ် စမံက်ကၠုင်ရ။ ယဝ်ရ လဗင်ဂှ် စကာကၠုင် စၞၜူမာဲ အခိင်လအ်ကဍင် ဒးကေတ်အခိင် လအ်ဂၠိုင်က္ဍင်ရ။
လွဳလောဲအိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲအခိင်ကာလ မၞိဟ်ဂှ် ဟွံထၞေန်စပ်ကွေဟ်ဟ်ဏီရ။ နကဵုညးသၟတ်မွဲ အလဵုဇကုဍေဟ် ဂွံဂၠာဲဂၠံင်တိတ် နူဘဝလဗင်ဂှ် အောန်ဗွဲမလောန်ဂှ်ရ နကဵုအံက်(မိမ) ညးသၟတ် ကေုာံ ဘာညးသၟတ်မတိုန်ဒၟံင်တအ် ဒးကေတ်တာလျိုင် ညံင်ညးသၟတ်ဂှ် ဂွံကလိဂွံလွဳ ညံင်ဂွံတိတ်ဗၠး နူဘဝလဗင်ရ။
နဲကဲ မလွဳ လဗင်ဂဥုဲတအ်ဂှ် ဒးလွဳ နကဵုပရေင်မၞိဟ် ကေုာံ ပရေင်စိတ္တဇတုဲ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဍုင်ဗွဲမဂၠိုင် ဌာနပရေင်ထတ်ယုက် နကဵု လပါ်ပရေင်မၞိဟ် ကေုာံ သဝ်ဝန်စိတ္တဇဂှ် ကေတ်တာလျိုင် လွဳလဗင်ဂဥုဲတအ်ရ။ ဗီုလွဳဂှ်မ္ဂး
- ပခိုဟ်ပတိုန် ပရေင်ထတ်ယုက်စိုတ်
- ပခိုဟ်ပတိုန် ပရေင်မၞိဟ်
- ပခိုဟ်ပတိုန် ပရေင်ဆက်ဆောံ ကုဂကောံသ္ၚိကၟိန်
- ထိင်ဒဝ်လဝ် ပရေင်ထတ်ယုက်ကာယ
- ပခိုဟ်ပတိုန် အစောံစရာဲ ညံင်ဂွံဒှ်ဓမ္မတာ ပ္ဍဲကဵုဂကောံမၞိဟ်
ပခိုဟ်ပတိုန် အစောံစရာဲ ညံင်ဂွံဒှ်ဓမ္မတာ ပ္ဍဲကဵု ဂကောံမၞိဟ်ဟီုမ္ဂး ဥပမာ ဂၠာဲကဵု ကမၠောန်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး လုပ်တိုန်ဘာ၊ ဖန်ကဵု ညံင်ဌာန်ဒမံင် ဗီုကဵု သ္ၚိဌာန်တအ် ဒှ်တမ်ရ။
ဗီုလဵု အဲဂွံတိတ်ဗၠး နူကဵု ဘဝလဗင်ရော? ပလေဝ်ဒါန်
လဂါံကိုပ်ကၠာအိုတ် သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူကဵု ဘဝလဗင်ဂှ် သ္ဒးညာတ်လဝ် သ္ဒးကၠိုဟ်လဝ် ဒဒှ်ရ သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူဘဝလဗင်ဂှ် ပြဝဇကုမပတအ်ဂှ် ဒှ်တာလျိုင်ဇကုဟေင်ရ။ မိက်ဂွံဟီုဂှ် ထပိုတ်ဂဥုဲၜူမာဲဂှ် ဇကုမိက်ဂွံထပိုတ်ဟေင် ပိုတ်မာန်ရ။ ညးတၞဟ်ထပိုတ် ဟွံပိုတ်ရ။ လဂါံဂတဂှ် ဒဒှ်ရ ဇကုဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ဘဝလဗင်ဂှ် အဲဒေါအ်ထောအ်ရောင်။ ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ်တုဲ ဒးဖျေဟ်ဗီုပြင် ဗီုမဂွံထပိုတ်၊ ဗီုလဵုပရောရ။
နကဵုအလဵုဇကု ပြာပ်အာ ဇရေင်ဌာနလွဳလွတ် ထပိုတ်လဗင်ဂဥုဲလေဝ်ဂွံရ။ ကဆံင်ဏအ်ဂှ် မၞးဒးချပ်စ ကုမၞိဟ်ဟွံစကာဂဥုဲၜူမာဲ ဗီုကဵု ရဲ၊ ဂကောံသ္ၚိကၟိန်၊ မၞိဟ်ဇကုမတီလဝ်တအ်ဂွံရ။ဍုင်မွဲကုမွဲ ဖျေဟ်လဝ် ဗီုပြင် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်ရ။
ဂွံတိတ်ဗၠး နူဘဝလဗင်ဂှ် သ္ဒးကေတ်အခိင်လလအ်လဵု ပလေဝ်ဒါန်
မၞိဟ် မထၞေန်စပ် ဂဥုဲၜူမာဲတုဲ ဂွံတိတ်ဗၠး နူဘဝလဗင်ဂှ် ဒးကေတ်အခိင်ၜိုတ်ဒးရးရ။ အရာဏအ်ဂှ် တန်တဴဒၟံင် ဂကူဂဥုဲၜူမာဲလဵု ဇကုမထၞေန်စပ်ဒၟံင်ရ။ တုဲပၠန် ပြသၞာတၞဟ် မပ္တံကဵု ပြသၞာပရေင်ပူဂိုလ် ၜိုတ်လဵု ထုဲၜန်ဒၟံင်တအ်လေဝ် ဆက်စပ်ဒၟံင်ကီုရ။ သွက်မၞိဟ်မထၞေန်ဒၟံင် ဂဥုဲၜူမာဲမွဲဂကူဓဝ်တအ်ဂှ် တိတ်ဗၠးစ လောဲသွာတုဲ သွက်မၞိဟ် မထၞေန်ဒၟံင် ဂဥုဲၜူမာဲနာနာတအ်ဂှ် ဒးကေတ်လအ် သၞာံဗွဲမဂၠိုင်ရ။
စၞၜူမာဲလဵုဟွံဟီု ဇကုထၞေန်စပ်ဂွံမွဲမွဲတုဲမ္ဂး သွက်ဂွံထၞေန်စပ် စၞၜူမာဲတၞဟ်မွဲပၠန်ဂှ် လောဲသွာအာရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မၞိဟ်မထၞေန်အရက်တအ်ဂှ် ညံင်ဟွံဂွံဆက်ထၞေန်အာ စၞၜူမာဲတၞဟ်ဂှ် ဒးစွံသတိရ။
ဇကုတိတ်ဗၠး နူကဵုဘဝလဗင်တုဲ ဗွဲကြဴ ညံင်ဟွံဂွံကလေင်စိုပ် ဘဝလဗင်ပၠန်ဂှ်လေဝ် ဒးစွံသတိတုဲ ဍုင်လ္ၚဵုဂှ် ညးတအ်ဖန်လဝ် အရီုအဗင် သွက်မၞိဟ်တအ်ဏအ်လေဝ် နွံကီုရ။
ပြကိုဟ် ပလေဝ်ဒါန်
- Morten Hesse, ph.d., psykolog, lektor, Center for Rusmiddelforskning
- Anders Fink-Jensen, overlæge, klinisk professor, Psykiatrisk Center København
- Hans Christian Kjeldsen, ph.d., praktiserende læge, Grenå
- Sune Straszek, overlæge, Afdeling Q, Århus Universitetshospital, Risskov
- John Sahl Andersen, alm. prakt. læge, lektor, ph.d.,
နိဿဲ ပလေဝ်ဒါန်
လိက်ပရေင်ဝွံ ကၠာဲနင်လဝ် နူကဵု လိက်ပရေင် Stofmisbrug og afhængighed, တၠပညာစိတ္တဇ Morten Hesse, (21.04.2020) မချူလဝ်တုဲ ပ္တိုန်စုတ်လဝ် ပ္ဍဲမုက်လိက် www.sundhed.dk မဒှ်မုက်လိက် ဌာနပရေင်ထတ်ယုက် ရးနိဂီုဒိန်မက်။