သၠုဲ
သၠုဲ (လှုဲ) (currency) ဒှ် အရာမစကာ သွက်ဂွံရာန် အရာမွဲမွဲ မစၟတ်သမ္တီလဝ် အပ္ဍဲဍုင်မွဲမွဲတုဲ ဗွဲမဂၠိုင် မကၠောန်လဝ် နကဵုစက္ခော ဟွံသေင်မ္ဂး နကဵုလောဟ မပ္တံကဵု သၠာ် (ဗရိုတ်)။[၁][၂] ဆက်ပံက်ပွံက် သၠုဲညိပၠန်မ္ဂး သၠုဲဂှ် ဒှ်သၞောတ်မသၠာဲဂတး (ဝါ) သွက်ဂွံရာန် နကဵုစၟတ်သမ္တီ ၚုဟ်မး ဗွဲတၟေင် အပ္ဍဲဍုင်မွဲမွဲ[၃] ဥပမာ ဒဝ်လာအမေရိကာန်(US$)၊ ယူရဝ် (€)၊ ယာန်ဂျပါန် (¥)၊ သတာလေန် ပံင် (£) တအ်ဂှ် ဒှ်သၠုဲ မစကာ ဍုင်ညးကဵုညးအိုတ်ရ။ သၠုဲနာနာတအ်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် ဇမၞော်ၚုဟ်ဍေဟ်တအ်တုဲ ကာလပဗၞိက် ကုအကြာဍုင်မွဲကုမွဲမ္ဂး ဒးသၠာဲကေတ် နကဵု ဖျာသမၠာဲသၠုဲ ဍုင်သအာင် (foreign exchange markets) မဒှ်ဒၞာဲ မစၟတ်သမ္တီ ၚုဟ် သၠုဲတအ်ဂှ်ရ။[၄] ၚုဟ်သၠုဲတအ်ဂှ် နကဵုသၟိင်ဍုင်ဂမၠိုင် ပ္တန်စွံ ၚုဟ်မးတုဲ ဇၟာပ်ဂကူသၠုဲဂှ် နွံကဵု ပယျဵု ဂလိုင်မဒုင်တဲမာန်ရ။
ပွံက် မဆက်စပ် ကုမအရေဝ် "သၠုဲ" ဂှ် လ္ၚဵုဒုင်သဇိုင် ကုတၞးဘာဏ် (banknote) မသၠုဲ/တင်္ကာတအ်နွံရ။ ပွံက် ဗွဲကြဴဏအ်မ္ဂး ဆက်စပ် ကုသၞောတ်သမၠာဲဂတ သွက်ဂွံသွံရာန် အပ္ဍဲဍုင်မွဲမွဲရ။ နကဵု လိက်ပရေင်ဝွံလေဝ် ပအဓိက ကုပရူဏအ်တုဲ ချူလဝ်ရ။ သၠုဲဂှ် ပါ်ထောအ် နကဵု သၞောတ်သြန် (monetary system) ၜါဗီုပြင် - သြန်အသံသၟိင် (fiat money) မဒှ်သြန် နကဵုသၟိင်တၠဍုင်မွဲမွဲ မပ္တိတ် နကဵုအသံအမိင် တုဲပတန်ၚုဟ်သၠုဲ၊ သြန်ဗၞိက် (commodity money) မဒှ်သြန် ဟိုတ်နူဗၞိက်တုဲ ၚုဟ်မးဍေဟ် မကတဵုဒှ်ကၠုင်၊ သြန်ၜါဂကူဂှ် တန်တဴဒၟံင် လတူ ဒမုင်လျိုင် ၚုဟ်မး သၠုဲတအ်ဂှ်ရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် သၠုဲလ္ၚဵုဂှ် ဟိုတ်နူ အဝဵုသၟိင်တၠ မနွံကဵုသၞောဝ် ပရေင်ဍုင်ကွာန်တုဲ သၠုဲလ္ၚဵုဂှ် ၚုဟ်မး နွံဒၟံင် ပ္ဍဲပရေင်ဗၞိက် မကူသာန် သွံရာန်ရ။
သၠုဲဒဳဂဳတလ် (Digital currency) ဂှ် မံက်ဂတဝ် ပြာကတ်ဂၠိုင်ကၠုင် ပ္ဍဲကဵု ခေတ် ကောန်ပျူတာ အေန်တာနေတ်ရ။ ဟိုတ်နူဏအ်ဂှ် သၠုဲ နကဵု တၞးဘာဏ် ကေုာံ မသၠုဲတအ်ဂှ် ဆက်တန်တဴ သှ်ေမာန်ဒၟံင်ဏီဟာဂှ် ဒှ်ကၠုင် သံသယရ။ [၅] သၠုဲဒဳဂဳတလ် သက္ကုဗဟဵုပကင်ရင် ဗီုကဵု ခရုပ်တဝ်ကာရေန်သဳ (cryptocurrencies) တအ်ဂှ် ဟွံဒှ် သၠုဲမလုပ်သၞောဝ်၊ ဟီုကၠးကၠးမ္ဂး ဟိုတ်နူ မပတိတ်လဝ် နကဵု အလဵုအသဳဍုင်မွဲမွဲတုဲ ဟွံဒှ် သြန်မလုပ်သၞောဝ်ရ။ ဟိုတ်နူကဵု ညးမဖျေဟ်အိက်သြန် ကဵု ဂကောံပကီုပရာပ်တအ် ပ္တိတ်ဒၟံင် သၠုဲပတောအ်တုဲ ဍုင်ဗွဲမဂၠိုင် ဒှ်ကၠုင် ဓဝိင်ရ။[၆] [၇]
ဝင် ပလေဝ်ဒါန်
သၠုဲ အခိင်တမၠာ ပလေဝ်ဒါန်
သၠုဲဂှ် နူတမ် စရပ်စပ်ကၠုင် နဒဒှ် မသၠာဲဂတး မပစၞး ကုဟင်သြောအ် ပ္ဍဲဘာကျာ် ပ္ဍဲသုမေရ် မေသဝ်ပဝ်တမဳယျာ ခေတ်မၠာ (ancient Mesopotamia) ကြဴနူဂှ် ပ္ဍဲကဵု အဳဂျေပ် ခေတ်တမၠာရ။ ဟီုကၠးကၠးမ္ဂး လၟိဟ်သြောအ်ဟင် ဇကုမကြိုင်စွံလဝ် ပ္ဍဲဘာကျာ်ဂှ် ဇကုကလိဂွံ သၠုဲတုဲ အာသၠာဲစ ကုအရပ်အရာတၞဟ်တအ်ရ။ မၞိဟ်မကလိဂွံ သၠုဲဂှ် ကၠုင်ပ္တိတ်ကေတ် သြောအ် နူကဵု ဟင်ဘာကျာ်ဂွံရ။
သၠုဲအခိင်ကိုပ်ကၠာတေအ်ဂှ် ကပေါတ်လောဟ မပတံ ကဵု ထဝ်၊ သြန်၊ သၠာ်တအ်ဂှ် နဒဒှ် မပစၞး ၚုဟ်မးတုဲ စကာကၠုင် နဒဒှ် သၠုဲ ပ္ဍဲအရာမသွံရာန် အရာမွဲမွဲရ။ ဟိုတ်နူဂှ်ရ ပ္ဍဲအရေဝ်မန် သၠုဲဂှ် ကော်စ အတိုင် ယၟု ကပေါတ်လောဟတအ်ဂှ်ရ။ ဥပမာ သြန် ဂှ် ဒှ်ကပေါတ်လောဟ အသာ်ဗု၊ သၠာ် ဂှ် ဒှ်ကပေါတ်လောဟ ခေတ်လၟုဟ် မကော် ဗရိုတ်၊ သၠုဲဂှ်လေဝ် ဒှ်ဗရိုတ်ဗကေတ် ကီုရ။ နမပဗၞိက် မသၠာဲဂတး နကဵု ကပေါတ်လောဟဏအ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်လဝ် နူကဵု သၞာံမတုဲကၠုင် သၞာံ ၁၅၀၀ ပြင်င်တေအ်ရ။ သၞောတ်ဗၞိက် ဗဒါဲရးဗမံက်ဂှ် လီုလာ်အာတုဲ အကာဲအရာတၞဟ်ခြာကၠုင်ရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဒၞာဲမဂီုကၠီု သွက်ဂွံဂိုင်ဒေပ် ကပေါင်ၚုဟ်မးတအ်ဂှ် ဟွံမဲတုဲ အင်မဂိုင်ဒေပ် ကပေါတ်မနွံၚုဟ်မးဂှ် ဒးကေတ်ပၟင်ပၟဲ နကဵုဒပ်ပၞာန်ရ။ တုဲပၠန် ကမၠောန်ဗၞိက်လေဝ် ကၠောန်ဂွံ ဆအပ္ဍဲဗွိုင်ဒေသ ဒၞာဲအဝဵုဒပ်ပၞာန်ဂှ် မစိုပ်ဟေင်ရ။ စိုပ်အခိင် ကၞောတ် အခေတ်ဗရိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲဒေသလပါ်ဗမံက်ၜဳလဒေါဝ်တိ (Eastern Mediterranean) ပ္ဍဲအကြာ နူ Minoan Crete ကေုာံ Mycenae လပါ်ဗာယပ် Elam၊ လပါ်အဂၞဲ Bahrain တအ်ဂှ် ကဵုလဝ်အခေါင် သၟာဗၞိက်တအ် အာကၠုင် ဗွဲမသၠးပွးရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် နကဵုသၞောတ်သၠုဲ သွက်ဂွံသၠာဲဂတး ဗီုလဵု မစကာလဝ်ဂှ် ဟွံတီကေတ်ရ၊ ဆဂး ထေင်ကေတ်မ္ဂး မၞိဟ်တအ် စကာ သၠာ်(ဗရိုတ်)ဒကေင် မပတိတ် နူကဵု သာဲဗြုသ် (Cyprus) နဒဒှ် သၠုဲဒှ်မာန်ရ။
စဳမတ် ပလေဝ်ဒါန်
နိဿဲ ပလေဝ်ဒါန်
- ↑ Currency. The Free Dictionary.
- ↑ A Primer on Money, Banking and Gold. Wiley။
- ↑ Currency. Investopedia.
- ↑ "Guide to the Financial Markets"။
- ↑ Electronic finance: a new perspective and challenges (November 2001).
- ↑ Regulation of Cryptocurrency Around the World (2019-08-16).
- ↑ Frequently Asked Questions on Virtual Currency Transactions (2019-12-31).