ထီုရသိ

ထီုရသိဂှ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲဒဵုခဴင္ၚူ (ဒဵုဇြုံ) ပ္ဍဲဥဒျာန်သဘာဝခဴင္ၚူ ပလိုတ်ရာဇ်ပူရဳ (၈) ကဳလဝ်မဳတာ၊ ရးနိဂီုသေံ။ ပ္ဍဲကဵု ထီုဂှ် နွံပဋိမာရုပ်ကျာ် မပုတ်လဝ် ပ္ဍဲဗဒင်ထီုတုဲ ပ္ဍဲဒၞာဲပၞင်ကျာ်ဂှ် နွံလိက်မန်တြေံမွဲပၞောန်ရ။

ထီုရသိ၊ ဒဵုခဴင္ၚူ
ကိရိယာ	ထီုကျာ်မန်တြေံ
ဒၞာဲ	ဥဒျာန်သဘာဝခဴင္ၚူ၊ ရးရာဇ်ပူရဳ၊ ရးနိဂီုသေံ
ပရူပရာ	ပဋိမာရုပ် မလုပ်ဝင် ခေတ်ဒွါရဝတဳ
ဥဒျာန်သဘာဝခဴင္ၚူ ဒၞာဲဒဵုခဴင္ၚူ မၞုံ

ဒတန်

ထီုရသိ ဂှ် နွံပ္ဍဲဒဵုခဴင္ၚူ (ထီုဇြုံ)၊ ရးရာဇ်ပူရဳ၊ ရးနိဂီုသေံ။ ဒဵုခဴင္ၚူဂှ် နူကဵု ဍုင်ရာဇ်ပူရဳ လပါ်ပလိုတ် ၈ ကဳလိုမဳတာ မဒဳတိတ်အာ ပ္ဍဲဂၠံင် ဆောမ်ဗောန် (Chom Bueng – Route No. 3078) နွံ ပ္ဍဲဥဒျာန်သဘာဝခဴင္ၚူ (HQFG+RXM, Ko Phlappla, Mueang Ratchaburi, Ratchaburi 70000, Thailand) (HQFG+RXM ตำบล เกาะพลับพลา อำเภอเมืองราชบุรี ราชบุรี 70000) (13°34'29.9"N 99°46'36.2"E) ရ။ နူကဵုဇိုင်ဒဵုဂှ် ကွာ်တိုန် နကဵုတၞိန်တိုက် ကိုပ်ကၠာ ဟွံစိုပ်က္ဍဟ်ဒဵုဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ထီုရသိရ။ ပ္ဍဲကဵုဗဒင်ထီုဂှ် ညးဗုတ်လဝ် ပဋိမာရုပ်ကျာ် မဂဇအ်ဖျေဟ်လဝ်ဇိုင် (ဘဒြာသန) မနွံသမၠုင် ၂,၅မဳတာ၊ တဲပုင် ဖျေဟ်လဝ် လတူဒဳ၊ တဲပါဲမပ္ၚံက်ယာဒၟံင် ဗီုပြင်ဝိတက္ကမုဒြာ မတွဟ်ဒၟံင်ဓရ်ရ (Revire 2012:94)။

လိက်

ဝှာင်:Mon inscription from Khao Ngu Cave, Ratchaburi, Thailand, AD 7th.png

ပ္ဍဲပၞင် အကြာဇိုင်ကျာ်ၜါဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် လိက်မွဲပၞောန် သီုဖအိုတ် နွံ ၁၂ မ။ လိက်ဝွံ ဗွဲကိုပ်ကၠာအိုတ် ပါမောက္ခဂျောတ် ကဝ်ဒေသ် George Cœdès (1886 - 1969) ချူပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲလိက် Recueil des inscriptions du Siam, Deuxième Partie: Inscriptions de Dvāravati de Crivijaya et de Lāvo (လိက်တၟအ်ပံင်ကောံ နူရးနိဂီုသေံ၊ ကၞပ်ဒုတိယ - ဒွါရဝတဳ၊ သြဳဝိဇယ ကေုာံ လာဝ) နကဵုဘာသာပြင်သေတ် ကဵု ဘာသာသေံ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၆၁ ဂှ်ရ။

ပါမောက္ခကဝ်ဒေသ် ညးစၠောအ်လဝ် အက္ခရ်

ပုည်ဝြးရၑိ - ၐြဳသမာဓိဂုပ္တ

ညးကၠာဲလဝ် နကဵုဘာသာပြင်သေတ်
Œuvre pie du saint ermite .. Çrī samādhigupta
နကဵုဘာသာမန်မ္ဂး
ပိုန်ကုသိုလ် တၠရသိ ၐြဳသမာဓိဂုပ္တ

ပါမောက္ခကဝ်ဒေသ် ညးဆက်ပသောင်လဝ် ပုည်ဂှ် ဒှ်မအရေဝ်မန် မလွဳစ နူပါဠိ ပုည၊ ဝြး ဂှ် မအရေဝ် ခမေန် ။ မအက္ခရ် မွဲမ မနွံ အကြာ ၑိ ကဵု ၐြဳ ဂှ် ညးစၠောအ်အက္ခရ် ဟွံမာန်ရ။

ဟိုတ်နူ မရံင်ကဵု အဓိပ္ပါယ် ပါမောက္ခကဝ်ဒေသ် မကၠာဲလဝ်ဝွံတုဲ ထီုဂှ်လေဝ် က္လိဂွံအာ ယၟု ထီုရသိ ကီုရ။

ဗွဲကြဴ Hunter Watson ကောန်ဍုင်အမေရိကာန် ညးမချူဒၟံင် လိက်စံင်ပရူလိက်မန်တြေံ သွက်တန်မဟာဝိဇ္ဇာ ပ္ဍဲတက္ကသိုလ်သဳလ်ပကာန် (Silpakorn University) ချာဲစၠောအ် လိက်တၟအ်ဂှ် နကဵုမှင်တုဲ မလိက်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ဗှ်စ ကၠးနူကဵု မူပါမောက္ခကဝ်ဒေသ် မချာဲလဝ်ဂှ်ရ။

ဒံက်တာတြောန်ဂဇာဲ ဟုတင်ကုရ (Dr. Trongjai Hutangkura) ဂကူသေံမွဲ က္လေင်လ္ၚတ် ဗီုဂမ္စာဲတၟိဂှ်တုဲ ညးစၠောအ်လဝ် အက္ခရ် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။

ပုည် ဝုရ် ပိ ဇုအ် သမာဓိဂုပ္တ

အတိုင်ညးမစၠောအ်လဝ် မအက္ခရ်ဂှ် ညးပ္တိုန်ထ္ၜး ပ္ဍဲကောန်ဖရေန်ဂၠးကဝ် မဆေင်ကဵု ဝင်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲ (SEAMEO SPAFA International Conference) ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၉ ဂှ်ရ။ ညးဒုင်သဇိုင် ကုလိက်အဘိဓာန်လိက်တၟအ်မန်တုဲ ညးပံက်လဝ် အဓိပ္ပါယ် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။ Work of Merit surrounds three, Lord Samādhi-Gupta နကဵုဘာသာမန်မ္ဂး ကမၠောန်ကာကုသိုလ် မပွဳပွူပိ၊ တၠညး သမာဓိဂုပ္တ။

ပ္ဍဲကဵု ဒၞာဲ “ဝုရ်ပိ” ပွဳပွူပိ ဂှ် နကဵုညးလေဝ် မုအဓိပ္ပါယ် မမိက်ဟီုဂှ် ညးပသောင်ကဵု ဟွံမာန်။

နကဵုအဲလေဝ် ကြဴနူ မဂွံဆဵုကေတ် ဂမ္စာဲတၟိဂှ်တုဲ ဒၞာဲပါမောက္ခကဝ်ဒေသ် မစၠောအ်အက္ခရ် ဟွံမာန်ဂှ် ဒှ်အက္ခရ် “ဇု” တုဲပၠန် ဒၞာဲ ညးမစၠောအ်လဝ် “ၐြဳ” ဂှ် ဒှ်အက္ခရ် “အ” မြဴသာ်ဝွံ ညာတ်ကေတ်ကီုရ။ ဆဂး ပ္ဍဲကဵု ဒၞာဲ ပါမောက္ခကဝ်ဒေသ် မကၠာဲလဝ် “ၑိ” ဂှ် နကဵုအဲ ဟွံကၠးဒၟံင်စိုတ်တၟာလအ်ကီုလေဝ် မုအက္ခရ် မဒှ်မာန်ဂှ် ကဵုသွဟ် ဟွံမာန်ရ။ ကာလအဲ မဂွံဆဵုကေတ် ဒံက်တာတြောန်ဂဇာဲ မပ္တိုန်ထ္ၜး ပ္ဍဲကောန်ဖရေန်ဂှ်တုဲ နကဵုအဲလေဝ် ဒုင်တဲလညာတ်ညးကီုရ။ တုဲပၠန် ဒၞာဲမအက္ခရ် ပါမောက္ခကဝ်ဒေသ် မကၠာဲလဝ် “ၑိ” ဂှ် ညးကၠာဲလဝ် “ပိ” ဂှ်လေဝ် ဂွံဆဵုကေတ်တုဲ နကဵုအဲ မိပ်စိုတ် ဒုင်တဲ လညာတ်ညး ပေင်ပေင်ကီုရ။ လိက်ဝွံ အဲစၠောအ်အက္ခရ် ကြပ်တုပ် အတိုင် ဒံက်တာတြောန်ဂဇာဲကီုရ။ ဆ အက္ခရ် “ဝူရ်” ဂှ်ဟေင် စၞး ဇိုင်မွဲဂှ် အဲစုတ်လဝ် ဇိုင်ၜါ။ ဆဂး အဓိပ္ပါယ် ဟွံတၞဟ်ခြာရ။

နာဲဗဳထဝ်မန်ဇြာ ကၠာဲလဝ် အက္ခရ် ပုည် ဝူရ် ပိ ဇုအ်သမာဓိဂုပ္တ

နာဲဗဳထဝ် မန်ဇြာ ကၠာဲလဝ် နကဵုဘာသာ အင်္ဂလိက် (The) meritorious deed of the lord of the three regions, Śrī Samādhigupta. နကဵုဘာသာမန် ပိုန်ကုသိုလ် ရးပိ ဇု(တၠညး)သမာဓိဂုပ္တ။ ချူတြး နကဵုအရေဝ်ပလးမ္ဂး ကျာ်ဝွံ မဒှ်ပိုန်ကုသိုလ် တၠညးသမာဓိဂုပ္တ ညးမပိုင်ပြဳ ရးပိ။

စပ်ကဵုမဝေါဟာရတအ်တုဲ ပုည် ဂှ် ကၠုင်နူပါဠိ ပုည ဂွံအဓိပ္ပါယ် ပိုန်ကုသိုလ်။

ဝူရ် ဂှ် လဆောဝ် ညးချူ ဝုရ်။ ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲလိက်ဗဒင် ကျာ်ဗြံက်ဗြဇမၞော်မြင်ကပါ၊ ဍုင်ဗုကာံ “ဍာက်ဝုရ် မနောမ် ကာလ်ဂေါး” (ဍာ် ပ္ဍဲပွဳပွူဂှ် မနွံ ကာလဂှ်)။ ပ္ဍဲလိက်တၟအ် သြိုင်နန်ဂှ် “ဂေါးမလောပ် ရုမ်ဗသ်ဒြာစ် ရိန်ၑာစ် ဝူရ် အုတ်ပန်တ္လင် ရာဇသ္ထာန်ဂေါးမလေး” (ဂှ် မလုပ် ရမုဟ်ဂြာတ် ဍာ်ကမောန် ပွူအိုတ်ပန်ဒိုဟ် ရာဇသ္ထာန်ဂှ် ကွေဟ်)။ မအရေဝ်ဝွံ ပ္ဍဲမန်လဒေါဝ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် နူလိက်တၟအ်ကျာ်လ္ဂုင် “အိုတ်ဝူဒိုဟ်တ္ဍောင်”။ ပ္ဍဲမန်တၟိဂှ် ဒှ်အာ ဝုတ်ဒိုဟ် ရ။ မအရေဝ်မန်ခေတ်လၟုဟ် “ပွိုင်ဍုင်” ပွိုင် ဂှ်လေဝ် ကၠုင်နူ ဝူရ် မန်တြေံ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဒေသမပွဳပွူဍုင်ဂှ်ရ။ Shorto ညးပံက်လဝ် အဓိပ္ပါယ် ဝူရ် ပ္ဍဲအဘိဓာန်လိက်တၟအ်မန်ဂှ် ပွဳပွူ ကေုာံ ဒေသ။

ဇုအ် ဂှ် ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲလိက်မန်တြေံ ဗွဲမဂၠိုင် လဆောဝ် တ္ဇု၊ မဂွံအဓိပ္ပါယ် မတုပ်ကဵု အရေဝ်မန်ခေတ်လၟုဟ် သၟိင် ဟွံသေင်မ္ဂး တၠညး။ မအရေဝ်ဏအ်ဂှ် စဵုအခိင်လၟုဟ် နဒဒှ် မဇၞော်ဂှ် ပိုယ်တအ် စကာဒၟံင်ဖိုဟ်ရ။ ဥပမာ ဣဇု၊ အဇု၊ ဇုကျာ် တအ် ဒှ်တမ်ရ။ သမာဓိဂုပ္တ ဂှ် ဒှ်ယၟုမၞိဟ်၊ ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ် ဒှ်ယၟု သၟိင်ဍုင်မွဲတၠရ။

ရံင်ကဵု ဗီုပြင်မအက္ခရ်တုဲ ပါမောက္ခကဝ်ဒေသ် ညးစၟတ်သမ္တီလဝ် ဒှ်လိက် မချူလဝ် နူအကြာ အေဒဳ ၅ - ၆ ဗွဝ်ကၠံ ။ အစာလ္ၚဵု ဆိင်ကေတ် မအက္ခရ်တုပ်ကဵု အက္ခရ်မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအိန္ဒိယ သကုတ်သၠုင်ကျာ ၜိုတ် အေဒဳ ၇ ဗွဝ်ကၠံရ။

ရုပ်

ကျာ်တိစွံင် မဂွံဆဵုကေတ် နူဘာစတုဘုမ္မိကမဟာသတိပဋ္ဌာန် ဍုင်သဓီု

ပဋိမာရုပ်ကျာ်ဂှ် ဒှ်ရုပ်ဂဇအ် နကဵုဗီုပြင် ဘဒြာသန မဖျေဟ်လဝ် ဇိုင်ၜါ၊ တဲပုင် ဖျေဟ်လဝ် လတူဒဳ၊ တဲပါဲမပ္ၚံက်ယာဒၟံင် ဗီုပြင်ဝိတက္ကမုဒြာ မတွဟ်ဒၟံင်ဓရ်ရ (Revire 2012:94)။ ရုပ်ကျာ်ဘဒြာသနဂှ် ပ္ဍဲကဵု ခေတ်ဒွါရဝတဳဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဗွဲမဂၠိုင်တုဲ ဗီုပြင်မုဒြာတဲဂှ် တၞဟ်ခြာ နူကဵု ကျာ်ထီုဝွံလေဝ်နွံ မတုပ်ကဵု ကျာ်ထီုဝွံလေဝ် နွံကီုရ။

သၞာံ ၂၀၁၅ ပ္ဍဲဍုင်သဓီု ဇရေင်ဘာ စတုဘုမ္မိကမဟာသတိပဋ္ဌာန် (ငှက်တွင်းကျောင်း) ဂှ် သွက်ဂွံပလေဝ် ဂိုဟ်လွဳမာန် ကျာ်ဇၞော်တြေံမွဲတုဲ ၜံက်ခါဲဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ကျာ်တိစွံင် ဗွဲမဂၠိုင် မနွံကဵု ဗီုပြင်နာနာသာ်ရ။ ပၞောဝ်တအ်ဂှ် နကဵုဘဒြာသန ကီု သီုကဵု ဝိတက္ကမုဒြာဂှ် တုပ်သၟဟ် ကုကျာ်ပ္ဍဲထီုရသိဏအ် ဂွံဆဵုကေတ် တၟာဂလိုင်ကီုရ။ ရုပ်ညံင်ရဴဏအ်ကီု ဂွံဆဵုကေတ် နူကဵု ကွာန်ဝင်က၊ တွဵုရးဍုင်မန်ကီုရ။ ကျာ်တိစွံင်တအ်ဂှ် ဟိုတ်နူမဟွံမဲ ကုလိက်တုဲ မကၠောန်လဝ် နူသၞာံလဵုရော နူကဵုသက္ကရာဇ် အခိင်လဵု မကၠောန်လဝ်ဂှ် တီကေတ်ဟွံမာန်ကီုလေဝ် ရံင်ကဵု လိက်တၟအ် နူကဵု ထီုရသိဝွံတုဲ ကျာ်တိစွံင်တအ်ဂှ်လေဝ် ကၠောန်လဝ် အကြာအခိင် မတုပ် ကုကျာ်ထီုရသိ နူအေဒဳ ၜိုတ် ၇ ဗွဝ်ကၠံတေအ်ကီု ဟီုမာန်ရ။ ထံက်ကဵု သက်သဳ သာဓကဝွံတုဲ အခိင်မတုဲကၠုင် ၜိုတ် အေဒဳ ၆-၇ ဗွဝ်ကၠံတေအ်ဂှ် ညံင်ရဴ ပ္ဍဲဒွါရဝတဳ ဂကောံမၞိဟ်မန် မလျိုင်ဇြိုင်သ္ဍိုက် ဗုဒ္ဓဘာသာ ဇၞော်မောဝ်ဒၟံင်ဂှ် ပ္ဍဲကဵု ဒၞာဲဂကူမန်တအ် မပဒတဴ ပ္ဍဲရာမညဒေသဝွံလေဝ် ဂကောံမၞိဟ်မန် မလျိုင်ဇြိုင်သ္ဍိုက် ဗုဒ္ဓဘာသာ ဇၞော်မောဝ်ပြာကတ်တုပ်ဒၟံင်ဂှ် ဟီုမာန်ရ။ တုဲပၠန် ဂကောံမၞိဟ်တအ်ဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ရေင်သကအ်ရောင်ဂှ်လေဝ် ဟီုဂွံကီုရ။

သရောပ်

ထီုမနွံပ္ဍဲဒဵုခဴင္ၚူ (ထီုဇြုံ) ဗဒါဲရာဇ်ပူရဳ၊ ရးနိဂီုသေံဂှ် ဟိုတ်နူမရံင်ကဵု ပါမောက္ခကဝ်ဒေသ် မကၠာဲလဝ် လိက်မွဲပၞောန် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲပၞင်ကျာ် ”ပုည်ဝြးရၑိ” တုဲ ကဵုလဝ် ယၟုထီုရသိရ။ ရံင်ကဵု အဓိပ္ပါယ်လိက် မအဲကၠာဲလဝ်တၟိဂှ်မ္ဂး ရုပ်ပဋိမာရုပ်ကျာ်တၟအ် မပုတ်လဝ် ပ္ဍဲဗဒင်ထီုဂှ် ဒှ်ကုသိုလ် သၟိင်တၠ မနွံယၟု သမာဓိဂုပ္တ ပိုယ်ဟီုမာန်ရ။ တၠညးသမာဓိဂုပ္တဂှ် ဒှ်ညးမပတၠ ဒေသပိဒေသ ပိုယ်ဂွံတီကေတ်ရ။ ဒေသ ပိဒေသ (ဝါ) ဍုင်ပိဍုင်ဂှ် နွံဒၞာဲလဵုရောဂှ် ပိုယ်တအ် ဟွံတီကေတ်ကီုလေဝ် သ္ဒးဒှ်ဍုင် မနွံပ္ဍဲပွဳပွူ ရာဇ်ပူရဳဂှ် ဒှ်မာန်ရ။ ရံင်ကဵု လိက်တၟအ်ဝွံတုဲ လောန်ကၠုင် ပ္ဍဲအကြာအေဒဳ ၆-၇ ဗွဝ်ကၠံတေအ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုဒေသ ရးနိဂီုသေံလၟုဟ် မကော်ဂး ဍုင်မန်တြေံဒွါရဝတဳဝွံ အလုံမွဲဒေသဂှ် နွံမွဲသၟဝ်က္ဍိုင်ဗတာင် ဟွံသေင်၊ နွံကဵု သၟိင်မြုဝန် ဗွဲမဂၠိုင် မပ္ကင်ရင်ဒၟံင် ဒေသညးကဵုညး ဟီုမာန်ရ။ ပၞောဝ်ကဵု သၟိင်ဂမၠိုင်ဂှ် သၟိင်သမာဓိဂုပ္တဂှ် ညးဂွံပတလ ပွဳပွိုင်ပိဍုင် ပိုယ်ဂွံတီကေတ်ရ။ ဗီုပြင်ရုပ်ကျာ် ပ္ဍဲထီုဒဵုခဴင္ၚူဂှ် တုပ်သၟဟ်ကဵု ရုပ်ကျာ်တိစွံင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲရာမညဒေသ ဍုင်သဓီုဂှ်တုဲ ဒဒှ်ရ ပ္ဍဲအခိင် ၜိုတ် အေဒဳ ၆ -၇ ဗွဝ်ကၠံဂှ် အခိုက် ယေန်သၞာင် ဗုဒ္ဓဘာသာ မန်ဒွါရဝတဳ ကဵု ယေန်သၞာင် ဗုဒ္ဓဘာသာ မန်ရာမညဒေသ ဆက်စပ် ကၠောအ်က္ဍင်ဒၟံင် ရေင်သကအ်ဂှ် ပိုယ်တအ် ဟီုမာန်ကီုရ။

ဗီုရုပ်ဂမၠိုင်

• 
  ပဋိမာရုပ်တြေံ နူခေတ်ဒွါရဝတဳ၊ ပ္ဍဲပၞင် မနွံကဵု လိက်မန်တြေံ
• 
  ပဋိမာရုပ်တြေံ၊ တၟိ မနွံ အပ္ဍဲထီုရသိ
• 
  ဒဵုခဴင္ၚူ မနွံကဵု တၞိန်တိုက် သွက်ဂွံတိုန် ဇရေင်ထီုရသိ၊ ဒၞာဲကျာ်ပဋိမာရုပ်မန်တြေံမနွံ။