ဗၠံင်ဗၠေတ်၊ တၞံ
တၞံဗၠံင်ဗၠေတ် နကဵုယၟု ရုက္ခဗေဒ မကော်စ Portulaca oleracea (ဗွဲဓမ္မတာ နကဵုဘာသာအင်္ဂလိက် ကော်စ purslane,[၁] လဆောဝ်ကော်စ verdolaga, red root, ဟွံသေင်မ္ဂး pursley) ဝွံ ဒှ်တၞံ မနွံအာယုက်မွဲသၞာံတုဲ လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲဂကောံဗဳဇ Portulacaceae၊ တၞံဍေဟ်သၠုင် စဵုကဵု ၜိုတ် ၄၀ ဇြေန်ဒဳမဳတာ (၁၆ ၝောအ်တဲ)ရ။
| ဗၠံင်ဗၠေတ် | |
|---|---|
| |
| မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ | |
| လောက: | Plantae |
| (unranked): | Tracheophytes |
| (unranked): | Angiosperms |
| (unranked): | Eudicots |
| လၟေင်ဂကူ: | Caryophyllales |
| ဇာတ်ဂကူ: | Portulacaceae |
| ဗဳဇဂကူ: | 'Portulaca' |
| လစှ်ေဂကူ: | oleracea |
ဂမ္စာဲ
ပလေဝ်ဒါန်တၞံဗၠံင်ဗၠေတ်ဝွံ တိုန်ဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ဒေသဗွဲမဂၠိုင် နူကဵု အာဖရိက သၟဝ်ကျာ စဵုကဵုစိုပ် ရးယူရောပ်၊ လဒေါဝ်ဗမံက်၊ တုဲပၠန် နူဆာပ်တိုက် အိန္ဒိယ စဵုကဵုစိုပ် မလေရှာ ကေုာံ အဝ်သတြေလဳယာ သီုကဵု ဍုင်မန်ဗၟာရ။ ဗွဲမဂၠိုင် စှ်ေစိုတ် တၞံဗၠံင်ဗၠေတ်ဏအ်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် တ္ၚဲချောဲရ။
လက်သန်
ပလေဝ်ဒါန်
.jpg)
တၞံဗၠံင်ဗၠေတ်ဝွံ တၞံဍေဟ် ကလိတ်၊ ဗကေတ်ဒၟံင်ညိည ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး တၞံဍေဟ်ဂှ် လဝါလာံတိတ်အာ သဝ်ဝ်ရ။ တၞးဍေဟ်ဂှ် ပကာန်တိုန်ဒၟံင် ၜါၜါ နူကဵုတၞံဍေဟ်[၂] ပ္ကဴအသာ်မိတ်ဂှ် နွံမသုန်ခတှ်ေရေင်င်တုဲ ဇမၞော်ဍောင်ပ္ကဴဍေဟ်ဂှ် စဵုကဵု ၆ မဳလဳမဳတာ (0.24 ၝောအ်တဲ) နွံမာန်ရ။ ဇမၞော်ဍောင်ပကဴဂှ် တန်တဴဒၟံင်ကဵု ဂလိုင်လဵု ဍေဟ်မဂွံဍာ်ဗြဲရ။ တုဲပၠန် ကဴဒၟံင် ကၠိုဟ်မွဲသၞာံရ။ ကဴဍေဟ်ဂှ် ရာင်တိတ်ကၠုင် ပ္ဍဲကၞောတ်အကြာတၞးဍေဟ် အခိင်ပွိုင် မွဲၜါ နာဍဳ ပ္ဍဲအခိင်နူဂယး အခိင်ဗြဲကျာတၟးရ။ မဍေဟ် ဍောတ်တ်သောဲသောဲ[၃] ဂှ် နွံဗီုပြင် ဒကောင်၊ ကာလဍေဟ်ကြံင်ဍုဟ်မ္ဂး ထကးတိတ်အာ။ တၞံဗၠံင်ဗၠေတ်ဝွံ နွံကဵု ရိုဟ်ကၞက်တုဲ ရိုဟ်ကျာသောဲသောဲလေဝ် နွံကီုတုဲ ဍာ်ကှ် တိကြံင်လေဝ် ဍေဟ်တန်တဴဂျိုင်မာန်ကီုရ။ [နွံပၟိက် ဗၟံက်ထ္ၜးတင်နိဿဲ]
Metabolism
ပလေဝ်ဒါန်P. oleracea is one of very few plants able to utilize both CAM and C4 photosynthesis pathways, for a long time believed to be incompatible with each other despite biochemical similarities. P. oleracea will switch from C4 to CAM pathways during times of drought and there is transcription regulation and physiological evidence for C4-CAM hybrid photosynthesis during mild drought.[၄]
လွပ်
ပလေဝ်ဒါန်
| Nutritional value per 100 g (3.5 oz) | |
|---|---|
| Energy | 84 kJ (20 kcal) |
|
3.39 g | |
|
0.36 g | |
|
2.03 g | |
| Vitamins | Quantity %DV† |
| Vitamin A | 1320 IU |
| Thiamine (B1) |
4% 0.047 mg |
| Riboflavin (B2) |
9% 0.112 mg |
| Niacin (B3) |
3% 0.48 mg |
| Vitamin B6 |
6% 0.073 mg |
| Folate (B9) |
3% 12 μg |
| Vitamin C |
25% 21 mg |
| Vitamin E |
81% 12.2 mg |
| Minerals | Quantity %DV† |
| Calcium |
7% 65 mg |
| Iron |
15% 1.99 mg |
| Magnesium |
19% 68 mg |
| Manganese |
14% 0.303 mg |
| Phosphorus |
6% 44 mg |
| Potassium |
11% 494 mg |
| Zinc |
2% 0.17 mg |
| Other constituents | Quantity |
| Water | 92.86 g |
|
| |
| |
|
†Percentages are roughly approximated using US recommendations for adults. Source: USDA Nutrient Database | |
ဗၠံင်ဗၠေတ်ဝွံ နဒဒှ်သၞေဝ်မွဲ စဂွံရ။[၅] ဗၠံင်ဗၠေတ်ဝွံ စဂျိုင်ဂျိုင် အတိုင်ဂှ်လေဝ်ဂွံရ။[၆] ရှ်ဍေဟ်ဂှ် ဖျးဒၟံင်ညိညတုဲ ပ္ဍုင်ဒၟံင်ညိညတုဲ ပ္ဍဲဍုင်ဗွဲမဂၠိုင် ပ္ဍဲယူရောပ်၊ လဒေါဝ်ဗမံက်၊ အာရှ ကေုာံ မက်သဳကဝ်တအ် စဒၟံင်အိုတ်ရ။[၇][၈] တၞံဍေဟ်ကီု၊ တၞးဍေဟ်ကီု၊ ကဴဍေဟ်ကီု စဂွံ သီုဖအိုတ်ရ။ တၞံဗၠံင်ဗၠေတ်ဂှ် စဂျိုင်င် နဒဒှ်ကဝေက်/သလေတ်လေဝ်ဂွံ၊ ခၞာစလေဝ်ဂွံ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဍုန်တုဲ စလေဝ်ဂွံရ။ ဟိုတ်နူ ခၜိုတ်ဍေဟ် နွံဒၟံင်တုဲ ဍုန်စ ဟွံသေင်မ္ဂး ဍုန်သွသောတ်စဂှ် ကိတ်ညဳဂၠိုင်ရ။ ရှ်ဖျးဍေဟ်ဂှ် ဟိုတ်နူကဵု ဓါတ်ဗစး အံက်သာလိစ် (oxalic) ကဵု ဓါတ်ဗစးမလိစ် (malic acid) မဒှ်ဓါတ် မကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵု crassulacean acid metabolism (CAM) မဒှ်ဓါတ် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲတၞံမဂျိုင်မာန် ပ္ဍဲကဵု ဒၞာဲဍာ်ကှ်ကှ်တအ်ရ။ ယဝ်ရၜှ်ဍေဟ် ပ္ဍဲအခိင် နူဂယးမ္ဂး ကလိဂွံဓါတ်ဂှ် ကလိဂွံမာန်ဂၠိုင်ရ။[၉]
ဂကူရးတၞံအဝ်သတြေလျာ အဗဝ်ရဳဂျေန်တအ် ကေတ်မဍေဟ်တုဲ ကၠောန်ကွာင် (seedcakes)။ ဂကူဂရိတ်တအ် ကော်စ တၞံဗၠံင်ဗၠေတ်ဏအ် "andrákla" ဟွံသေင်မ္ဂး "glistrída" ညးတအ် ကေတ်တၞး ကေုာံ တၞံဍေဟ်တုဲ ညးစုတ် feta cheese၊ ခဍေင်ဗစး၊ လသိုန်ဗကေတ်၊ လသိုန်ဗတာင်၊ oregano ကေုာံ ကၠေင်အဝ်လဳဝါ (olive oil)တုဲ ညးတအ်စရ။ ပ္ဍဲကဵု သလေတ်/ကဝေက်လေဝ် ညးတအ်စုတ်၊ ညးတအ်ၜိုဟ်တုဲ စ၊ သာ်ဂှ်ဟွံသေင် ညးတအ် စုတ်ပ္ဍဲသွစာင် နကဵုအခိုက်ညးတအ် မကော်ဂး (casseroled chicken)ရ။ ပ္ဍဲတူရကဳ ညးတအ် စုတ်ပ္ဍဲသလေတ်၊ ပ္ဍဲကဵုပရာင်မွဲမွဲ ဟွံသေင်မ္ဂး ဍုန်စ နဒဒှ်သၞေဝ်ရ။[၁၀]
မတဵု ကရောမ် တၞံတၞဟ်
ပလေဝ်ဒါန်တၞံဗၠံင်ဗၠေတ်ဂှ် ဟိုတ်နူမနွံကဵု ဍာ်ဗွဲမဂၠိုင်တုဲ မတဵုတၞံဍေဟ် ကရောမ်တၞံတၞဟ်မ္ဂး တၞံတၞဟ်တအ် ဂွံဓါတ်ဂံက်တုဲ ပကဵု ညံင်ဂွံထိင်ကဵုတိ ဂွံဍုက်ဍေက်ရ။ ရိုဟ်ကၞက်ဍေဟ် ဇမျိုဟ်ဂှ် ကေတ်တံင်နင် ဓါတ်ဍာ် ကေုာံ ဝါဲ နူသၟဝ်တုဲ ဓါတ်ဍာ် ကေုာံဝါဲတအ်ဂှ် တၞံမနွံဗဒါဲဍေဟ်လေဝ် ကလိဂွံကီုရ။[နွံပၟိက် ဗၟံက်ထ္ၜးတင်နိဿဲ]
အဟာရ
ပလေဝ်ဒါန်ဗၠံင်ဗၠေတ် ထၞေက်ဂှ် နွံကဵု ၉၃% ဍာ်၊ ၃% ဓါတ်ကာရ်ဗောန်ဟာ်ဒရိက် (carbohydrate)၊ ၂% ဓါတ်ပရဝ်တိန် (protein) တုဲ ဓါတ်ကၠေင်ဟီုဂှ် ကြပ်ဟွံမဲရ။ ဗၠံင်ဗၠေတ် ထၞေက် ၁၀၀ ဂရာမ်ဂှ် နွံကဵု ၂၀ ကာလောရ် (calorie)၊ ဓါတ်ဝဳတမေန်တၞဟ် ၜိုတ်မဒးစထေက် ပွိုင်မွဲတ္ၚဲ မကော်ဂး (Daily Value, DV)ဂှ် ဝဳတမေန် အဳ (vitamin E) (၈၁% DV)၊ ဝဳတမေန် သဳ (vitamin C) (၂၅% DV)၊ ဓါတ်မိနေရလ်အဟာရဂမၠိုင် နွံ(၁၁-၁၉% DV)ရ။ (ရံင်သ္ၚိအင်)
ပါဲနူဝဳတမေန်ဂမၠိုင်တုဲ ပ္ဍဲ ဗၠံင်ဗၠေတ်ဂှ် နွံကဵု ကၠေင်ဗ္စး သြမေဂါ-၃ (Omega-3 fatty acid) ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင်ရ။ ကၠေင်ဗ္စးသြမေဂါ-၃ ဂှ် သွက်အဟာရ ကောန်မၞိဟ်ကီု သီုကဵုတိရစ္ဆာန်ဂှ် ဒှ်အရာကိစ္စဇၞော် မကိတ်ညဳ ကုပရေင်ထတ်ယုက်ရ။ ဓါတ်သြမေဂါ-၃ ဂှ် ကလိဂွံ နူကဵု ကဂမၠိုင်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကုညးမဝေင်ပါဲဖျုန်တအ်မ္ဂး နူကဵု ဗၠံင်ဗၠေတ်ဂှ် ကလိဂွံ ဓါတ်သြမေဂါ-၃ ညံင်ညးမစက (ကၠေင်က)ကီုရ။ သြမေဂါ-၃ဂှ် ဍေဟ်ဖအးကဵု ကၠေင် မနွံ ပ္ဍဲခန္ဓကာယပိုယ်ရ။ ကၠေင်ပ္ဍဲခန္ဓပိုယ်ဂှ် ဗဒှ်ကဵုယဲ ဆီၜေတ်၊ ယဲဂြိုဟ် (ဂြိုဟ်ဒေါအ် ဟိုတ်နူကၠေင်ဂြောပ်ဂွံ)၊ ယဲကျာတအ်မာန်ဂှ်ရ ပွမစ ဗၠံင်ဗၠေတ်ဂှ် ဒှ်အရာမစဵုဒၞာ ညံင်ဟွံဂွံဒှ်ယဲတအ်ဏအ်ရ။[၁၁]တုဲပၠန် ဗၠံင်ဗၠေတ်ဂှ် ဟိုတ်နူ နွံကဵုဓါတ် antioxidants တုဲ စဵုဒၞာကဵု ဓါတ်oxidants မဒှ်ဓါတ် မပကဵု ညံင်ဂွံဒှ် ယဲကေန်သာဂမၠိုင်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဗၠံင်ဗၠေတ်ဂှ် သီုစဵုဒၞာကဵု ညံင်ဟွံဂွံဒှ် ယဲကေန်သာဂမၠိုင်ကီုရ။[၁၂]
နိဿဲ
ပလေဝ်ဒါန်- ↑ "Portulaca oleracea". Germplasm Resources Information Network (GRIN). Agricultural Research Service (ARS), United States Department of Agriculture (USDA). Retrieved 16 December 2018.
- ↑ Common Purslane (Portulaca oleracea (2016).
- ↑ Kilpatrick, Judy. "Germinating Portulaca Seeds." Home Guides | SF Gate, http://homeguides.sfgate.com/germinating-portulaca-seeds-39371.html. Accessed 13 November 2019.
- ↑ https://nph.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/nph.16265
- ↑ Wright, Clifford A. (2012). "Purslane", Mediterranean Vegetables: A Cook's Compendium of All the Vegetables from the World's Healthiest Cuisine, with More Than 200 Recipes. Boston, Massachusetts: Harvard Common Press, 276–277. ISBN 978-1-55832-775-7။
- ↑ Cobbett, William (1980). The English Gardener. Oxford: Oxford University Press, 126. ISBN 0192812920။
- ↑ Marlena Spieler။ "Something Tasty? Just Look Down"၊ The New York Times၊ July 5, 2006။
- ↑ Pests in Landscapes and Gardens: Common Purslane. Pest Notes University of California Agriculture and Natural Resources Publication 7461. October 2003
- ↑ Harold McGee. On Food and Cooking. Scribner. 2004 edition. ISBN 978-0684800011
- ↑ "Semizotlu Cacık – Hilal'in Mutfağı" (in tr-TR)၊ Nefis Yemek Tarifleri၊ 2016-05-28။
- ↑ Purslane - A nutrient dense weed with high Omega 3 (Aug 1, 2015). Archived from the original on September 14, 2019။ Retrieved on December 2, 2019။
- ↑ Norman HA, Gillaspy JE, Duke JA. (11.08.1992). Common purslane: a source of omega-3 fatty acids and antioxidants.