ဘာသာအင်္ဂလိက်
ဘာသာအင်္ဂလိက် (English language)ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မလုပ်ဟ် ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ် ဘာသာဂျာမာန်နေတ် လပါ်ပလိုတ် (West Germanic Language) မွဲတုဲ အရေဝ်ဏအ် မဟီုကၠာအိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲဍုင်အင်္ဂလာန် ခေတ်လဒေါဝ်လပါ်စ (early medieval England) တုဲ လၟုဟ်မ္ဂး နဒဒှ် အရေဝ်လဒေါဝ်ဂၠးတိမွဲဂှ် စကာဒၟံင်ရ၊၊ ယၟုမ္ဂး အင်္ဂလိက်ဂှ် နူတမ်တေအ် ကၠုင် နူ အင်္ဂလေသ် (Angles) မဒှ်တၞောဝ်ဂကူဂျာမာန်နေတ် မွဲဂကူရ၊၊ ဂကူဏအ် ပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲဒၞာဲ ဒေသဗြိတိန် (Britain) တုဲ ဗွဲကြဴဒၞာဲဂှ် ညးတအ်ပြံင်လှာဲတုဲ ကော်စ အင်္ဂလာန် မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဍုင်ဂကူအင်္ဂလေသ် ရ၊၊ ယၟုအင်္ဂလေသ်ဂှ် နူတမ်တေအ် ဒှ်ယၟုဒေသ ဒၞာဲဒကုတ်ကအ် (peninsula) ပ္ဍဲ ၜဳဗလ်တေစ် (Baltic Sea) ရ၊၊ မၞိဟ်မပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဂှ်လေဝ် ကော်စ ယၟုဒေသဂှ်ကီုရ၊၊ အရေဝ်အင်္ဂလိက်ဂှ် တမ်အရေဝ် ကြပ်ကဵု အရေဝ်ဖရိတ် (Frisian) မဒှ်အရေဝ် မၞုံ ပ္ဍဲဍုင်ဟဝ်လာန် မွဲဂကူတုဲ မဝေါဟာရ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ဂၠေအ်ကေတ်လဝ် နူကဵု ဂကောံအရေဝ်ဂျာမာန်နေတ်၊ အရေဝ်နဝ်သေ(Norse) မဒှ်အရေဝ် ဂကောံဂကူဂျာမာန်နေတ် သၟဝ်ကျာ၊ အရေဝ်လေတ္တေန်၊ အရေဝ်ပြာသေတ်တအ်ရ၊၊
.svg)
အရေဝ်အင်္ဂလိက် ဇၞော်မောဝ်ပြံင်လှာဲကၠုင် ဟီုကဵုလၟိဟ်သၞာံမ္ဂး ဂွံအာ ၁၄၀၀ သၞာံပြင်ရ၊၊ အရေဝ်အင်္ဂလိက်တြေံအိုတ်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ဂကောံလစှ်ေ အရေဝ်အင်္ဂလဝ်ဖရိသေန် (Anglo-Frisian dialects) မပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲဒေသဗြိတိန် နဒဒှ် အင်္ဂလဝ်-သက်သဝ် (Anglo-Saxon) ပ္ဍဲအေဒဳ (၅) ဗွဝ်ကၠံဂှ် ညးစၟတ်သမ္တီ အရေဝ် အင်္ဂလိက်တြေံ (Old English)၊၊ အရေဝ် အင်္ဂလိက်လဒေါဝ် (Middle English)ဂှ် စနူကဵု အေဒဳ (၁၁) ဗွဝ်ကၠံ လပါ်အိုတ် မဒှ်အခိင် ဂကူနူရးသၟဝ်ကျာ (နဝ်ဝေ၊ ဒိန်မက်) မကော်စ အရေဝ်နဝ်မန် (Norman) မဒှ်အခိင် အရေဝ်ပြင်သေတ် စလုပ်ဓလီုဒၟံင် ပ္ဍဲအင်္ဂလာန်ဂှ်ရ၊၊ အရေဝ် အင်္ဂလိက်တၟိ ဂှ် စကတဵုဒှ် ပ္ဍဲအခိင် အေဒဳ (၁၅) ဗွဝ်ကၠံ လပါ်အိုတ် မဒှ်အခိင် စက်ပ္ဍဵုဗီုလိက် မစကတဵုဒှ် ပ္ဍဲဍုင်လာန်ဒါန်ရ၊၊
နကဵုမွဲအဆက် ကုအေန်ပါယာဗြိတိန် မပကဝ်လဝ်နဳ အလုံမွဲဂၠးတိဂှ် အရေဝ်အင်္ဂလိက် ခေတ်တၟိဂှ် ပြးဇးအာ အလုံလိုက်မွဲကီုရ၊၊ နူဂှ် မွဲကဆံင် ခေတ်မဳဒဳယာ၊ အသိင်ဒြဟတ်အဝဵုဇၞော် အမေရိကာန်တုဲ အရေဝ်အင်္ဂလိက်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်အဓိက၊ ဒှ်အရေဝ် ပရေင်ပညာ၊ ဒှ်အရေဝ်လဒေါဝ် ဂၠးတိရ၊၊
အရေဝ်အင်္ဂလိက်ဂှ် ကြဴနူ အရေဝ်ကြုက် ကဵု အရေဝ်သပိန်တုဲ ဒှ်အရေဝ် မစကာ နဒဒှ်ဘာသာမိ ဂၠိုင်အိုတ် မရနုက်ကဵု ပိ ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ်ရ၊၊ ဆဂး နဒဒှ် အရေဝ်ဒုတိယ အရေဝ်မလုပ်သၞောဝ်ဂှ် ကြပ်ဗဒါဲ ၆၀ ဍုင်ဂှ် စကာဒၟံင်ရ၊၊ ဍုင်မစကာ အရေဝ်အင်္ဂလိက် နဒဒှ် အရေဝ်တမ်ဂှ် ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံသၟိင်တၠ(ယူကေ)၊ ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံ အမေရိကာန်၊ ဍုင်ခနေဒါ၊ ဍုင်အဝ်သတေလျာ၊ ဍုင်အာဲယျာလာန်၊ ဍုင်နယူဇြဳလာန်တုဲ ဍုင်ဒေသခါရိဗ်ဗိန် (Caribbean) ဂမၠိုင် ဍုင်ပ္ဍဲ တိုက်အဖရိကဂမၠိုင် ကေုာံ ဍုင်အာရှသၠုင်ကျာ ဗွဲမဂၠိုင်တအ်ဂှ် စကာဒၟံင် ဘာသာအင်္ဂလိက် နဒဒှ် လိက်ရုင်မွဲတုဲ ရုင်ဂၠးတိ မပ္တံ ကဵုရုင်ကုလသမဂ္ဂ၊ ရုင်သမဂ္ဂယူရောပ် (အဳယူ)၊ကေုာံ ရုင်ပံင်ကောံသမဂ္ဂ ပ္ဍဲဂၠးတိ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် စကာဒၟံင် လိက်အင်္ဂလိက် နဒဒှ် လိက်ရုင်အိုတ်ရ၊၊ ပ္ဍဲကဵု ဂကောံအရေဝ် ဂျာမာန်နေတ်ဂမၠိုင်ဂှ် အရေဝ်ဘာသာအင်္ဂလိက်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ညးမဟီုဂၠိုင်အိုတ်တုဲ ဟီုနကဵုလၟိဟ်မ္ဂး နွံ ၇၀ ﹪ဒှ်ရ၊၊
သဒ္ဒါအင်္ဂလိက်တၟိဂှ် ပြံင်လှာဲ တၞဟ်ခြာအာကဵု ဂကောံအရေဝ်တမ်မူလ အေန်ဒိုယူရောပဳယာန်တုဲ မဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု ကတ်ကြိကမ် (ကတ္တာ၊ ကြိယာ၊ ကမ်) ဗီုအရေဝ်မန်ကီုရ၊၊ ဟိုတ်နူ ဒေသ မဟီု အရေဝ်အင်္ဂလိက် မွဲကုမွဲ သ္ၚောဲခြာကီု၊ လၟိဟ်မဟီုဂၠိုင်ကီုတုဲ ရမ္သာင်၊ ပွံင်မအက္ခရ် သီုကဵု ဗီုလဒက်ပ္တန် သဒ္ဒါတအ်ဂှ် မလေပ်တၞဟ်ခြာ တၟေင်ရေင်သကအ် နွံကီုလေဝ် ညးမွဲကုမွဲ ကၠိုဟ်ရေင်သကအ် ဖအိုတ်ရ၊၊
မဗၟံက်ထ္ၜး
ပလေဝ်ဒါန်အရေဝ်အင်္ဂလိက်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် အေန်ဒဝ်ယူရောဗိယာန်မွဲတုဲ ပါလုပ် ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ် ဂျာမာန်နေတ်ပလိုတ် ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ်ဂျာမာန်နေတ်တအ်ရ၊၊ အရေဝ်အင်္ဂလိက် တမ်မူလဂှ် ကၠုင်နူ ဂကူဂျာမာန်နေတ် မဒှ်အရေဝ် မဟီုဂးဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသဇိုင်ၜဳသၟဝ်ကျာ (North Sea) မကော်စ ခေတ်လၟုဟ် အရေဝ် အင်္ဂလဝ်-ဖရိတ် (Anglo-Frisian) ရ၊၊ အရေဝ်ဖရိတ်တၟိဂှ် ကြပ် ကဵု အရေဝ်အင်္ဂလိက်ဂၠိုင်ရ၊၊ အရေဝ် လဝ်ဂျာမာန်/လဝ်သက်သဝ် (Low German/Low Saxon) လေဝ် ကြပ်ကဵု အရေဝ်အင်္ဂလိက် ကီုရ၊၊ အရေဝ်အင်္ဂလိက်တြေံ ဂှ် ပြံင်လှာဲဂၠိုင်တုဲ ညးကော်စ အရေဝ်အင်္ဂလိက်လဒေါဝ်၊ နူဂှ် ဟိုတ်နူ ပရေင်ပြံင်လှာဲ ကတဵုဒှ်ဂၠိုင်တုဲ ညးစၟတ်သမ္တီ အရေဝ်အင်္ဂလိက်တၟိ ရ၊၊ အရေဝ်အင်္ဂလိက်တြေံ ကဵု အင်္ဂလိက်လဒေါဝ်ဂှ် ကတဵုဒှ်အာ အရေဝ်ဂကူတၞဟ် ဗီုကဵု အရေဝ်သကတ်၊ အရေဝ်ဖိန်ဂလဳယာန် (Fingallian Forth) ကဵုအရေဝ် ဘာဂေ (Bargy (Yola)) ပ္ဍဲ အာဲယာလာန်ဂှ်ရ၊၊
အရေဝ်အင်္ဂလိက်ဂှ် စၟတ်သမ္တီ ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ် ဂျာမာန်နေတ်၊ မူဟိုတ်ရောမ္ဂး အရေဝ်ညးတအ် တုပ်ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုအရေဝ် ဂကောံဂျာမာန်နေတ် ဗီုကဵု အရေဝ်ဒါတ်၊ အရေဝ် ဂျာမာန်၊ အရေဝ်သွိတ်ဒေတ်၊ အရေဝ်ဒိန်နေတ် တအ်ရ၊၊ အရေဝ်တအ်ဂှ် ဟိုတ်နူ မၞုံကဵု အရာမတုပ် တၞောဝ်မစေန်ဆက်ကၠုင် နူဂကောံအရေဝ် ဂျာမေန်နေတ်တမၠာ (Proto-Germanic) တုပ်ရ၊၊ အရာမတုပ်တအ်ဂှ် ဒဒှ် မၞုံကဵု ကြိယာ (modal verbs) ဥပမာ can, may, might, be တအ်တုပ်၊ မၞုံကဵု ရမ္သာင် ကြိယာဇြိုင် ကြိယာသာ၊၊ အပ္ဍဲဂကောံအရေဝ် ဂျာမာန်နေတ်ဂှ်ပၠန် အရေဝ်အင်္ဂလိက်ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအရေဝ်ဖရိတ်ဂၠိုင်ရ၊၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး အရေဝ်ၜါဝွံ ဗီုကဵု ရမ္သာင်ဗျဉ် မပြံင်လှာဲ တအ်ဂှ် တုပ်ရေင်သကအ် ဂၠိုင်ကွေဟ်ဟ်ရ၊၊
· အင်္ဂလိက် ကြိယာ ဒယှ်ေ sing, sang, sung; ဒါတ် zingen, zong, gezongen; ဂျာမာန် singen, sang, gesungen (ကြိယာရမ္သာင်ဇြိုင်)
· အင်္ဂလိက် ကြိယာ ဂြိုင် laugh, laughed; ဒါတ် ကဵု ဂျာမန် lachen, lachte (ကြိယာရမ္သာင်သာ)
· အင်္ဂလိက် ဇိုင် foot, ဒါတ် voet, ဂျာမာန် Fuß, နဝ်ဝေ ကဵု သွိတ်ဒေတ် fot ( /f/ ဂှ် ပြံင်လှာဲကၠုင် နကဵု အရေဝ်အေန်ဒဝ်ယူရောဗိယာန်တြေံ *p)
(Compare Latin pes, stem ped-; Modern Greek πόδι pódi; Russian под pod; Sanskrit पद् pád)
· အင်္ဂလိက် cheese, ဖရိတ် tsiis (ch ကဵု ts မဒှ်အရာရမ္သာင်တုပ်); ဂျာမာန် Käse ဒါတ် kaas (k without palatalisation)
ဝင်
ပလေဝ်ဒါန်ဂျာမာန်နေတ်-တမၠာ ဒှ် အင်္ဂလိက်တြေံ
ပလေဝ်ဒါန်အရေဝ် အင်္ဂလိက် တြေံအိုတ်ဂှ် ညးကော်စ အင်္ဂလိက်တြေံ ဟွံသေင်မ္ဂး အင်္ဂလဝ်-သက်သဝ် (ၜိုတ် အေဒဳ ၅၅၀-၁၀၆၆)၊၊ အင်္ဂလိက်တြေံဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် နူ လစှ်ေအရေဝ် ဂျာမေန်တေတ် ဒေသၜဳသၟဝ်ကျာ (North Sea Germanic dialects) မဒှ်အရေဝ် မဟီုဂးကၠုင် နူတမ်ဝါဒိ ပ္ဍဲဒေသ ဇိုင်ၜဳဖရိတ် (coasts of Frisia)၊ တွဵုရး လဝ်ဝါ သက်သဝ်နဳ (Lower Saxony) မဒှ် ဒၞာဲတွဵုရးမွဲ ပ္ဍဲဍုင်ဂျာမနဳ တ္ၚဲဏအ်၊ ဂျတ်လာန်/ယူလာန် (Jutland) မဒှ် ဒၞာဲတိဍုင်ဒိန်မက် မွဲဒၞာဲ တ္ၚဲဏအ်၊ ကေုာံ ဒေသ ဍုင်သွိတ်ဒေန် လပါ်သၠုင်ကျာ မဒှ်ဂကူတၞောဝ် ဂျာမာန်နေတ် မကော်စ ဂကူအင်္ဂလေသ်၊ ဂကူသက်သဝ်၊ ဂကူဂျတ်/ယူ တအ်ရ၊၊ ပ္ဍဲၜိုတ် အေဒဳ (၅) ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူအင်္ဂလဝ်-သက်သဝ်ဂှ် ပြံင်မံင် ပ္ဍဲဒေသ ဗြိတိန် မဒှ်ဒၞာဲ ပရေင်အုပ်ဓုပ် ကေုာံ ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ရဝ်မာန် မလီုလာ်လဝ်ဂှ်ရ၊၊ သၞာံၜိုတ် အေဒဳ (၇) ဗွဝ်ကၠံဂှ် အရေဝ်တၞောဝ်ဂျာမာန်နေတ် မဒှ်အရေဝ် အင်္ဂလဝ်-သက်သဝ်ဂှ် ဓလီုဂွံအာ ပ္ဍဲဒၞာဲ ဗြိတိန် ဂှ်တုဲ ကေတ်ထောအ်ဒၞာဲ အရေဝ် ရဝ်မာန်-ဗြိတိန် ရ၊၊ အရေဝ် မနွံ ပ္ဍဲဗြိတိန် တ္ၚဲဏအ် ဗြိတဝ်နေတ်၊ သေလ်တေတ် ကေုာံ လေတ္တေန်ဂှ် စိုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲအခိင် ရာမာန်မသီဒေသဂှ်ရ၊၊ အင်္ဂလာန် ကဵု အင်္ဂလိက် (မူလ Ænglaland, Ænglisc) ဂှ် ဒှ်ယၟု နူကဵု အင်္ဂလေသ် ရ၊၊
အင်္ဂလိက်တြေံဂှ် ပါ်အာ ပန်ဂကူ (dialect) - အရေဝ်အင်္ဂလိယေန် (Anglian)၊ အရေဝ်မာသိန်(Merciean) ကဵု နဝ်ထုမ်ဘရိန် (Northumbrian)၊ အရေဝ်သက်သဝ် (Saxon)၊ အရေဝ်ကေန်တေသ် ကဵု သက်သဝ်ပလိုတ်၊၊ စနူအခိင် ဨကရာဇ်အလ်ဖရိတ် (King Alfred) ပလေဝ် ပရေင်ပညာ ပ္ဍဲအခိင် ၉ ဗွဝ်ကၠံဂှ် အဝဵုသၟိင်ဨကရာဇ် ဝေသ်သေက် (kingdom of Wessex) သြဇာဓလီုပရးတုဲ အရေဝ်သက်သဝ်ပလိုတ်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်လိက် အရေဝ်လဒေါဝ်ရ၊၊ လိက်ကဗျ epic poem Beowulf ဂှ် ချူလဝ် နကဵုအရေဝ်သက်သဝ်ပလိုတ်တုဲ ကဗျဂှ် ဒှ်ကဗျ အင်္ဂလိက် တြေံအိုတ်မွဲရ၊၊ ဒွက် Cædmon’s Hymn ဂှ် ချူလဝ် နကဵုအရေဝ် နဝ်ထုမ်ဘရိန်၊၊ အရေဝ် အင်္ဂလိက်တၟိ ဂှ် ဇၞော်မောဝ်ကၠုင် နူအရေဝ်မာသိန် တုဲ အရေဝ်သကတ်ဂှ် ဇၞော်မောဝ်ကၠုင် နူ နဝ်ထုမ်ဘရိန် ရ၊၊ လိက်တၟအ်တြေံ ဂၠေအ်ဂၠေအ် မချူလဝ် နကဵု အရေဝ် အင်္ဂလိက်တြေံ ဂှ် စကာလဝ် အက္ခရ် ရုနေတ် မဒှ်အက္ခရ် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဒေသဍုင်ဒိန်မက်၊ သွိတ်ဒိန် ကေုာံ နဝ်ဝေ ရ၊၊ ၜိုတ် ၆ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ညးတအ် လွဳကေတ် အက္ခရ်လေတ္တေန်၊၊ အက္ခရ်ရုနေတ် လ္ၚဵုလေဝ် ပံင်နှဴ ကုအက္ခရ်လေတ္တေန်တုဲ ဆက်စကာအာဒၟံင်ဖိုဟ်ရ၊၊ အက္ခရ်ရုနေတ် wynn⟨ƿ⟩ and thorn ⟨þ⟩, ကေုာံ and the modified Latin letters eth ⟨ð⟩, and ash ⟨æ⟩.
အင်္ဂလိက်တြေံဂှ် တၞဟ်ခြာ ကဵု အင်္ဂလိက်လဒေါဝ် တၟာဂလိုင်တုဲ သွက်မၞိဟ် မဟီု အရေဝ်အင်္ဂလိက် ပ္ဍဲ (၂၁) ဗွဝ်ကၠံဏအ် ဂွံကၠိုဟ်ကေတ်ဂှ် ဇြိုင်ကွေဟ်ရ၊၊ သဒ္ဒါအင်္ဂလိက်တြေံဂှ် တုပ်ကဵုသဒ္ဒါ လိက်ဂျာမာန်ခေတ်လၟုဟ်တုဲ ကြပ်တုပ် ကုလိက် ဖရိတ်တြေံရ၊၊ မနာမ်၊ မဝိသေသန၊ မစၞးနာမ် ကေုာံ ကြိယာတအ်ဂှ် မအိုတ် ကုမဟွံကိုန်ဂစိုတ်ဂၠိုင်တုဲ လိက်တအ်ဂှ် ကိုန်ဂစိုတ်အောန် အောန်နူ အင်္ဂလိက်တၟိ တၟာဂလိုင်ရ၊၊ အင်္ဂလိက်တၟိဂှ် he, him, his မ္ဂး ဒးစကာ နကဵုကြိယာကိုန်အောန်၊ (I have, he has) ပ္ဍဲသဒ္ဒါအင်္ဂလိက်တြေံ ဂှ် ပ္ဍဲနာမ်လေဝ် ဗွဲမဗဗွဲကဵုလၟိဟ် ဒးပြံင်လှာဲကဵု ကီုရ၊၊
တၞဟ်န မဂွံတီ ဗီုကၞောတ်ပိုဒ် လိက်အင်္ဂလိက်တြေံတုဲ လိက် Matthew 8:20 နူအေဒဳ ၁၀၀၀ ဂှ် ကၠာဲစၠောအ်ထ္ၜးကဵု ဗီုအင်္ဂလိက်တၟိ အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဏအ်ရ၊၊
Foxas habbað holu and heofonan fuglas nest
Fox-as habb-að hol-u and heofon-an fugl-as nest-∅
fox-nom.pl have-prs.pl hole-acc.pl and heaven-gen.sg bird-nom.pl nest-acc.pl
"Foxes have holes and the birds of heaven nests"
အင်္ဂလိက်လဒေါဝ်
ပလေဝ်ဒါန်ပ္ဍဲအခိင် အကြာ အေဒဳ (၈) ဗွဝ်ကၠံ ကဵု (၁၂) ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဘာသာအင်္ဂလိက် ပြံင်လှာဲအာ ဗွဲမဂၠိုင်တုဲ လိက်ပ္ဍဲခေတ်ဂှ် ညးကော်စ အင်္ဂလိက်လဒေါဝ် ရ၊၊ အင်္ဂလိက်လဒေါဝ် ဂှ် ဗွဲတၟေင် မဂွံစၟတ်သမ္တီကေတ် ပ္ဍဲအခိင် ဍုင်အင်္ဂလာန် မဒးဒုင်သီ ကုသၟိင်ဂကူနဝ်မာန် တၠညးဝဳလဳယာန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၀၆၆ တုဲ ဆက်တုဲ မကတဵုဒှ်ဂၠိုင်ဂှ် ပ္ဍဲအကြာသၞာံ ၁၂၀၀-၁၄၅၀ ရ၊၊
ဗွဲကိုပ်ကၠာ အသိင်အလိုန် ကဝ်လဝ်နဳ ဂကူနဝ်မာန် ပ္ဍဲဒေသ ဗြိတိန်လပါ်လတူ ပ္ဍဲ (၈) ကဵု (၉) ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပကဵု ညံင် အရေဝ်အင်္ဂလိက်တြေံ မဂွံဒုင်နှဴကဵု အရေဝ် နဝ်သေတြေံ (ဒိန်မက်/နဝ်ဝေတြေံ) မဒှ်အရေဝ် ဂကူဂျာမာန်နေတ် သၟဝ်ကျာ၊၊ အရေဝ်နဝ်သေဂှ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသ ဒိန်နလဝ် ကဵု အကြာဒေသယံက် မၞုံ လပါ်သၟဝ်ကျာကဵုဗၟံက် မဒှ်ဒၞာဲဂကူနဝ်သေ (ဒိန်မက်/နဝ်ဝေ) မအုပ်ဓလီု ပကဝ်လဝ်နဳဂှ် မအရေဝ်နဝ်သေ ဓလီုလုပ်ဂၠိုင်ရ၊၊ အရေဝ်နဝ်သေတအ်ဂှ် စဵုကဵုတ္ၚဲဏအ် ပ္ဍဲဂကူသကတ် ကဵု အရေဝ် အင်္ဂလိက်လပါ်သၟဝ်ကျာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင်ဏီဖိုဟ်ရ၊၊ ပ္ဍဲအေဒဳ ၉၂၀ ကာလဒေသ လေန်သေ (Lindsey) ကလေင်စိုပ် သၟဝ်တဲ အင်္ဂလဝ်-သက်သဝ် ပၠန်ဂှ် အရေဝ်နဝ်သေဂှ် ဇာပ်လုပ်အာ ပ္ဍဲအရေဝ်အင်္ဂလိက်ရ၊၊ အရေဝ်အင်္ဂလိက် မစ ကဵု th ဗီုကဵု they, them, their တအ်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် နဝ်သေ ပ္ဍဲအရေဝ်ညးတအ် မစကဵု h- (hie, him, hera) တအ်ရ၊၊
နကဵု ဂကူနဝ်မာန် မလုပ်သီပိုင်ပြဳလဝ် အင်္ဂလာန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၀၆၆ ဂှ် အရေဝ်နဝ်မာန်တြေံ စလုပ်ဂွံအာ ပ္ဍဲအရေဝ်အင်္ဂလိက်တြေံ တုဲပၠန် အရေဝ်ရဝ်မာန် မဒှ်အရေဝ် မစုက် ကုအရေဝ်ပြင်သေတ်တၟိ လေဝ် ဓလီုလုပ် ပ္ဍဲအရေဝ်အင်္ဂလိက်ကီုရ၊၊ အရေဝ်နဝ်မာန်ဂှ် ပါလုပ် ပ္ဍဲအရေဝ်အင်္ဂလိက် နကဵု အင်္ဂလဝ်-နဝ်မာန်၊၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး အရေဝ်နဝ်မာန် ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်ရုင် အရေဝ်သၟိင်တၠတုဲ ညးဍုင်ကွာန်ဓမ္မတာတအ်ဂှ် ဆက်ဟီုအာဒၟံင် အရေဝ် အင်္ဂလဝ်-သက်သဝ် ဖိုဟ်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အရေဝ်နဝ်မာန်ဂှ် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအရေဝ် မဆေင် ကဵုသၟိင်တၠ၊ ပရေင်ဍုင်ကွာန်၊ ပရေင်သၞောဝ်၊ ပရေင်မၞိဟ်တအ်ရ၊၊ ဟိုတ်နူအရေဝ်ၜါဂှ် ပံင်နှဴတုဲ ပရေင်ပြံင်လှာဲ ကတဵုဒှ်အာ ပ္ဍဲအရေဝ်အင်္ဂလိက် ဗွဲမဂၠိုင်ရ၊၊
စိုပ်သၞာံ ၜိုတ် ၁၂ ဗွဝ်ကၠံဂှ် အရေဝ် အင်္ဂလိက်လဒေါဝ်ဂှ် တုဲဒှ်ဍိုက်ပေင်အာရ၊၊ အရာဟွံတုပ် အကြာ အရေဝ်နဝ်မာန် ကဵု အရေဝ်အင်္ဂလိက်ၜါဂှ်လေဝ် ပံင်နှဴဒှ်အာမွဲရ၊၊ အရေဝ်ဂှ် ဆက်စကာအာ စဵုကဵုစိုပ် အခိင်ၜိုတ် ၁၅၀၀ ဗွဝ်ကၠံရ၊၊
အင်္ဂလိက်တၟိ အစ
ပလေဝ်ဒါန်ဝင်အရေဝ် အင်္ဂလိက် ဂတဂှ် ဒှ်အရေဝ် အင်္ဂလိက်တၟိ အစ (၁၅၀၀-၁၇၀၀) ရ၊၊ လိက်အင်္ဂလိက်တၟိအစဂှ် စဖန်ဗဒှ် အရာ မဗပိုတ်ရမ္သာင် Great Vowel Shift (၁၃၅၀-၁၇၀၀) မဒှ် အရာမဖန် ညံင်လိက်အင်္ဂလိက် ဂွံဂတာပ်ခေတ် ကေုာံ ဖျေဟ်ကိုန်ဂစိုတ်လိက် (linguistic standardisation) ရ၊၊ မဗပိုတ်ရမ္သာင်ဂှ် မအရေဝ်အင်္ဂလိက် မဟီုဝါတ်တအ်ဂှ် ဖန် ညံင်ဂွံဟီု ကော်စလောဲသွာ ညံင်ဂွံဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ကိုန်ဂစိုတ်လိက်ရ၊၊