မန်လရိုဟ်ယာံ
ไฟล์:มอญร้องไห้.jpg
สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์
မန်လရိုအ် (ဝါ) ဗြဴလရိုအ်ယာံ ဒှ်အခိုက်ကၞာဂကူ( မန် ) ဒှ်ထ္ၜးပွမရှ်ေသှ်ေကေုာံပ္တိုန်ဂုဏ်စရာဲအရာမကၠောန်လဝ်ခိုဟ်ခိုဟ်နူကဵုညးမစိုတ်အာဏံဂှ်တုဲ ကၠောန်သဘၚ်အခိုက်ကယာတုဲ နွံကဵု( ဝိုင်ထဗိုန်ဗာတ်မန် ၊ ဝိုင်ပေဝ်ဗာတ်မန် )တိၚ်တက်လဟိၚ်အိုတ်ရ၊ တုဲတှ်ေ နွံကဵုညးမဒယှ်ေလဟိၚ်ဒွက်ပ္တိုန်ဂုဏ်စရာ ဖျုန်ဒွက်တံဂှ်ဟွံမွယ်ကဵုဒွက်ဗွဲကန်ဂစိုတ်တုဲ တိုန်တဴကဵုညးမချိုတ်တံဂှ်ဒှ်ညးလဵုမွဲကီု ကေၚ်ကၠောန်လဝ်ခိုဟ်နွံၜိုတ်လဵုဂှ်ကီု ၚုဟ်မးပူဂဵုညးမချိုတ်နွံအောန်ဂၠိုၚ်ၜိုတ်လဵုတုဲ ချူဇန်ဒွက်တံဂှ်တုဲ လဟိၚ်ဒယှ်ေအာအိုတ်ရ။
ဝၚ်မကၠုၚ်နူတမၠာ
ပလေဝ်ဒါန်ဝၚ်နူကဵုအတိက်တေံလအာကၠုၚ်ဟီုဂှ်တှ်ေ ပတေဟ်ကေတ်လဝ်ကၠုၚ်နူကဵုအခိၚ်(ကျာ်တြဲ) သ္ပ (ပရိနိဗ္ဗာန်) တေံတုဲ ထ္ၜးလွဳမာန်ရုပ်တၠညးတိတ်ကၠုၚ်နူခိုၚ်ဂှ်တုဲ သွက်သ္ဂောံကဵုခၟဳကဿပကေုာံကောန်ကွး သီုကဵုဒကါညးမကၠုၚ်စိုပ်ဗွဲကြဴဏံသွက်ဂွံပူဇဴအိုတ်တုဲ လပါ်ဒကါတံသီုကဵုကောန်ကွး ခၟဳ ဂမၠိုၚ်ဟွံဂွံစဴနိဗ္ဗာန်တံသီုဖအိုတ်ဂှ် လရိုအ်ယာံတိုန်အိုတ်ရ။
ဗြဴလရိုအ်ယာံပ္ဍဲဝၚ်နန်ဍုၚ်သေံ
ပလေဝ်ဒါန်ဗွဲကြဴဏံ ဗြဴယာံပ္ဍဲဝၚ်နန်ဏံပၠန်ဂှ်လေဝ် ဂွံဒုၚ်ကေတ်နူအာဲအခိုက်ကၞာနူဂကူ “မန်”တြေံတြေံရ ၊ ပ္ဍဲကဵုအခိုက်ကၞာမန်လေဝ် နွံမံၚ်သီုလိၚ်လရီုအ်ယာံပ္ဍဲမ္ၚဵုကာပွမအောန်စိုတ်နာနာလေဝ်နွံရ၊ ရမျှာၚ်လရိုအ်ယာံတံဂှ်တှ်ေ နွံကဵုဍိုန်ၜိုတ်အောန်စိုတ်သာယာလ္ၚုလ္ၚန်တုဲ စဵုကဵုအခေတ်တ္ၚဲဏံလေဝ် မန်ဍုၚ်သေံတံကဵုကၠုၚ်ယၟုနဒဒှ်ယၟုဒွက် “မန်လရိုအ်ယာံ”စဵုကဵုတ္ၚဲဏံရ။
ပ္ဍဲကဵုအခေတ်ဍုၚ်ဒျူဒျာတေံလေဝ် သက်သဳနွံဗြဴလရိုဟ်ယာံပ္ဍဲဒၞာဲဒုၚ်ကအ်ပါၚ်ကဵုတၠညး“ ခုန်လောၚ်ဟာဝါသ်−ขุนหลวงหาวัด” ဟီုလဴသောၚ်သွက်ဂွံကၠောန်မ္ၚဵုကာစံၚ်ဇွးဂြးဇုတ်တၠညး( ဖရးစောယူဟယ်ပရမ်ကေါတ်−พระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ)တုဲ ကော်ပကောံကေတ်နၚ်ဍိက်ဗြဴဒှ်ညးလရိုအ်ယာံတုဲ သီုတက်ကွိၚ်ကွိုက်ဗဗုၚ်ကဠာမွဲဒမြိပ်ရ။
(စကာကဵုသၟတ်ဗြဴဍိက်တံသီုဖအိုတ် ဂ္ဇံဝိုၚ်လဝ်ဇွတၠညးတုဲ စကာကဵုလရိုအ်ယာံ ညံၚ်ရဴဒှ်တာလျိုၚ်ဗြဴတံအိုတ်ရ၊ แล้วมีนางขับรำ เกฑ็ทำพโหรี กำนัลบนารีน้อยๆ งามๆ ด้่งกินนร กินนรี တံသီုဖအိုတ် ကၠုၚ်ဂ္ဇံတက်ဝိုၚ်တုဲ ဒယှ်ေလှ်ေကွာ်ဗွဲမဍိုန်ၜတ်သာယေန်တုဲ သီုကဵုကွိၚ်ကွိုက်တက်ဗရုရမျှာၚ်ကၞုသၚ် တုဲတှ်ေ ကွိက်ကွိုက်နာနာတက်ဗရုဒၟံၚ်အခိၚ်အခါဗွဲမလအ်လသိုက်က်စဵုကဵုကမၠောန်မ္ၚဵုတုဲဒှ်ရ။
အခိုက်ကၞာမ္ၚဵုပ္ဍဲစံၚ်ဇွဏံဂှ် ဆက်ကၠုၚ်စဵုကဵုစိုပ်အခေတ် (ရာတ်တဏကိုဝ်သိန်−รัตนโกสินทร์ ) နူ (ဖရးၜါတ်သမ်ဍေတ်ဖရးဖုတ်ထလိက်ကရအ်ဖါလာယ်−พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ) ဨကရာတ်လၟေၚ်ၜါဍုၚ်သေံ ကဵုအခေါၚ်ဂွံကၠောန်မ္ၚဵုလှ်ေကွာဲလရိုအ်ယာံပ္ဍဲမ္ၚဵုမချိုတ်တၠညးဨကရာတ်လၟေၚ်မွဲ(ဖရးၜါတ်သမ်ဍေတ်ဖရးဖုတ်ယတ်ဝှါစုဠာလော်မဟာရာတ်−พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ) နူစဂှ်တုဲ နွံကၠုၚ်ကဵုသၟတ်ဗြဴလရိုဟ်ယာံသီုကဵုကွိၚ်ကွိုက်ဗဗိုန်ဗာတ်မန်နာနာ ညံၚ်ဂွံကိတ်ညဳကဵုတၠညးမချိုတ်ဂှ် တုပ်ညံၚ်ရဴလောန်ကၠုၚ်နူအခေတ်ဨကရာတ်သၟိၚ်တၠနူအခေတ် (ကရောၚ်ဇြဳအယုဓယာတေံကီုရ၊) နဲကဲသွက်ဂွံလရိုအ်ယာံဏံဂှ် ဒးနွံသုၚ်စောဲမၞိဟ်လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ ဗွဲမဂၠိုၚ်တှ်ေ ညးရုဲစှ်စကာကေတ်ကောန်ဍိက်ဗြဴနွံပ္ဍဲဝၚ်နန် ကေုာံ သီုကဵုသၟတ်ဗြဴအာပအ်ပလဝ်ဘဝဇကုပ္ဍဲနန်တေံဖအိုတ်တုဲ ရမျှာၚ်ဗွဲတမ်မူဂှ်နွံ(၄)ရမျှာၚ်ပန်တၠလရိုဟ်ယာံတုဲ တုဲတှ်ေ ညးမဒယှ်ေလရိုအ်ယာံဆက်နွံဗွဲမဂၠိုၚ်ၜတ်(၈၀−၁၀၀)ဒစာံစှော်စဵုကဵုစိုပ်မွဲကၠံတၠကၠံရမျှာၚ်နွံရ။
เมื่อครั้งงานพระบรมศพของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ผู้ที่ได้รับมอบหมายให้จัด “นางร้องไห้” คือพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงทิพยรัตนกิริฎกุลินี (พระราชธิดาในรัชกาลที่ 4) ทรงให้เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ ลดาวัลย์ เจ้าจอมพระองค์สุดท้ายในรัชกาลที่ 5 เป็นต้นเสียงร้องนำ โดยให้เจ้าจอมและพนักงานคอยร้องไห้ตามบท ในเวลาประโคมย่ำยาม คือ ย่ำรุ่ง เที่ยง ย่ำค่ำ ยามสอง ยามสาม เนื้อหาของคำร้องไห้เป็นการถวายความจงรักภักดี ที่เหล่าข้าบาทบริจาริกาขอตามไปปรนนิบัติยังสรวงสวรรค์
- 1. พระร่มโพธิ์ทอง พระพุทธเจ้าข้าเอย
- พระทูลกระหม่อมแก้ว พระพุทธเจ้าข้าเอย
- 2. พระเสด็จไปสู่สวรรค์ชั้นใด ละข้าพระบาทยุคลไว้ พระพุทธเจ้าข้าเอย
- พระทูลกระหม่อมแก้ว พระพุทธเจ้าข้าเอย
- 3. พระยอดฟ้า พระสุเมรุทอง พระพุทธเจ้าข้าเอย
- พระทูลกระหม่อมแก้ว พระพุทธเจ้าข้าเอย
- 4. พระเสด็จผ่านพิภพแห่งใด ข้าพระบาทจะตามเสด็จไป พระพุทธเจ้าข้าเอย
- 5. พระทูลกระหม่อมแก้ว พระพุทธเจ้าข้าเอย
- พระทูลกระหม่อมแก้ว พระพุทธเจ้าข้าเอย
ในวันแรกของพระราชพิธีการพระบรมศพ เมื่อการเทศนาจบลงและพระราชาคณะกำลังสวดศราธพรตอยู่นั้น เผอิญเป็นเวลาย่ำค่ำซึ่งตามพระราชพิธีจะต้องมีการประโคมย่ำยาม และนางร้องไห้ก็เริ่มร้องประชันกับเสียงพระสวด พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงบันทึกไว้ว่า เสียงอึกทึกจนไม่เป็นส่ำ เป็นเหตุให้พระองค์อับอายแก่นักการทูตต่างชาติ ดังนั้นในวันต่อ ๆ มาพระองค์จึงได้ทรงยกเลิกประเพณีนางร้องไห้ ดังที่ทรงพระราชนิพนธ์ไว้ว่า …
ในพระราชพินัยกรรมของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ระบุไว้ตอนหนึ่งว่า
ด้วยเหตุนี้จึงทำให้ประเพณีนางร้องไห้ในราชสำนัก สิ้นสุดลงตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา
နိဿဲ
ပလေဝ်ဒါန်- หนังสือธรรมเนียมพระบรมศพ และพระศพเจ้านาย : สำนักพิมพ์มติชน 2551
- สำนักพิมพ์จดหมายเหตุ. พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้ากรุงสยาม (บางตอน) และพระราชนิพนธ์อันเป็นสุดที่รัก เรื่อง พระนล คำหลวง -- : สำนักพิมพ์จดหมายเหตุ, ISBN 974-91328-6-3
- จากเผาจริง สู่ เผาหลอก : การเปลี่ยนแปลงธรรมเนียมพระบรมศพและพระศพเจ้านายสมัยรัชกาลที่ 6 นิตยสารศิลปวัฒนธรรม ปีที่ 33 ฉบับที่ 6 เมษายน 2555