မဟာယျေန်၊ အစာတၠ
အစာတၠမဟာယျေန် နကဵုမဟိမု ပေင်င် အ္စာတၠဗြတြာဲတိသရဏဓဇ ဗုဒ္ဓဝံသမဟာထေရ် ဝွံ ဒှ်အစာတၠ ညးမပတန်လဝ် ဂိုဏ်ဓမ္မယုတ္တိကနိကာယ (မဟာယျေန်) ပ္ဍဲဍုင်မန် နူတမ်ဝါဒတုဲ ဒှ်ခမဳမန် ဇာတိကွာန်ကြုင်ခြ ပ္ဍဲဍုင်သေံရ၊၊ ကြဴနူ ဍုင်မန် ဒးဒုင်သီကေတ် ကုသၟိင်ဗၟာတုဲ အရေဝ်လိက်ပတ် ဂကူမန် ပ္ဍဲဍုင်မန် သုန်ဂြာံ ညောန်ကဵု ကၠေအ်ကၠက်ဂှ် တၞဟ်န မဂွံကလေင်ဗဂဵုလဟဵုပတိုန် လိက်ပတ် ဘာသာမန် ပ္ဍဲဍုင်မန် မွဲလှေ်ပၠန်တုဲ ညးပြာပ်စိုပ်အာ ဍုင်မန်တုဲ ပတန် ဘာသုဿာန် ပ္ဍဲကွာန်ကဒဵုရ၊၊ ယၟုညးတမ်ညး နာဲယျေန်၊ ဟိုတ်မကလိဂွံ တဆိပ်မဟာတုဲ ယၟုပြာကတ်တဴ နကဵုမဟာယျေန်ရ၊၊
| အ္စာတၠဗြတြာဲတိသရဏဓဇ ဗုဒ္ဓဝံသမဟာထေရ် | |
|---|---|
 ဗီုရုပ် နူကဵုပဋိမာရုပ် ဗုဒ္ဓဝံသမဟာထေရ် | |
| သၠးဂၠံဂဝ် |
မာံယျေန် အံက်တဝ်ဗါ ၂၆၊ ၁၈၄၁ ကွာန်ကြုင်ခြု မလုပ်လၟိဟ် ပွိုင်ဍုင်မဟာဆာဲ သမုဿာခန် ပ္ဍဲတွဵုရးဒျောဒျာ ဍုင်သေံ |
| စုတိ |
နဝ်ဝေမ်ဗါ ၂၆၊ ၁၉၁၆ (အာယုက် ၇၅) (တ္ၚဲစဴသွဝ် ဟွံတီကၠး) ဘာပဝန်မောင်ခေါန်၊ ဍုင်သေံ၊၊ |
| ဟိုတ်မစုတိ | အာယုက်ဇၞော် |
| ဂကူ | ဂကူမန် |
| ကဆံင်ပညာ | မဟာ |
| သၞာံချဳဓရာင် | ၁၈၇၅ - ၁၉၀၅ |
| ဂကောံ | ဂိုဏ်ဓမ္မယုတ္တိနိကာယ (မဟာယျေန်) |
| မဒယှ်တဴ | ညးမပတန် ဂိုဏ်မဟာယျေန် |
| ချဳဓရာင် | ကလေင်ဇၞော်မောဝ် လိက်ပတ်မန် ပ္ဍဲဍုင်မန် |
| မဒုင်အဲပရဲ | "ဗြတြာဲတိသရဏဓဇ" နူဨကရာဇ်သေံ |
.jpg)
ကွးဘာမာံယျေန် ပလေဝ်ဒါန်
လၟောင်အ္စာတၠ ဗြတြာဲဂှ် ကၠိလောန်ကၠုင်တုဲ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် ၁၂၀၃၊ ဂိတုကထိုန် ၁၃ မံက် တ္ၚဲဗြဴဗတိ ကတဵုဒှ် မၞိဟ် ပ္ဍဲကွာန်မန်မွဲ မၞုံယၟု ကွာန်ကြုင်ခြု မလုပ်လၟိဟ် ပွိုင်ဍုင်မဟာဆာဲ သမုဿာခန် ပ္ဍဲတွဵုရးဒျောဒျာ ဍုင်သေံတေအ်ရ။ သၟတ်ကောန်ၚာ်ဂှ် ဒှ်ဇာတိဂကူမန် ကောန်ဗုဒ္ဓဘာသာတုဲ မိမၜါ ခုတ်ခဴကဵုလဝ်ယၟု မာံယျေန်။ မာံယျေန်ဂှ် နူဘဝကောန်ၚာ် အဝယ်ဍောတ်သွတ်တေအ်ဟေင် ဗွဲတၟေင် နွံဂမြင်ညာဏ်ပညာ ကေက်သကာစဳကၠးလောန်တုဲ ပ္ဍဲကာလအာစိုပ်အာယုက်ဗၞတ် ၁၀ သၞာံပြင် မံင်ဘာဂွံဂှ် မိမၜါ တိတ်အာဘာ အပ်ပြာပ်ဇိုန်လဝ် ကောန်ဇကု ပ္ဍဲဇရေင် အ္စာတၠ ကွာန်ကြုင်ခြုဂှ်တုဲ ကဵုကတ်ဗ္တောန်ပညာ ပ္ဍဲဇရေင်အ္စာတၠဂှ်ရ။
သာမဏဳဗုဒ္ဓဝံသ ပလေဝ်ဒါန်
ကွးဘာမာံယျေန်ဂှ် ဆၜိုတ်ဉာဏ်ပညာကေက်သကာမွဲဓဝ်ဟွံက နွံကဵုဓရ်ဝဳရိယဇၞော်လောန်တုဲ ပ္ဍဲကဵုဘဝကွးဘာဂှ်ဟေင် လိက်သဇိုင်ကွးဘာဂမၠိုင် မပတမ် ဂတဵုဇၞော်၊ သၠပတ်ပရိုတ်၊ သဒ္ဒါ၊ သင်္ဂဟတအ်ဂှ် ဍေင်ဂွံပါင်တိုက်တုဲ ဂွံဒုင်ကေတ် အထိုင်အသး အ္စာတၠနွံကဵုပိုည်ဂဇအ်ဘာတအ်ရ။ ပ္ဍဲကာလပေင်အာယုက်-၁၅ သၞာံဂှ် သ္ပသာမဏဳ ပ္ဍဲဇရေင် အ္စာတၠ ကွာန်ကြုင်ခြုဂှ်တုဲ သာမဏဳ “ဗုဒ္ဓဝံသ” သာ်ဝွံ အ္စာတၠ ဒှ်ခုတ်ခဴကဵုလဝ်ယၟုရ။ ဗုဒ္ဓ-ဂှ် တွဟ်အရထမ္ဂး ကျာ်တုဲ၊ ဝံသဂှ် တွဟ်အရထမ္ဂး တၞောဝ်ဒတောဝ်ရ။ ဗုဒ္ဓဝံသ ပံင်ကၠေအ် သီုၜါမ္ဂး “သာမဏဳတၞောဝ်ဒတောဝ်ကျာ်” သာ်ဝွံ ဂွံအဓိပ္ပါယ်။
ပယျင်ဗၠာဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ ပလေဝ်ဒါန်
ပ္ဍဲဘဝသာမဏဳဂှ် ဆက်ကတ်ဗတောန်အာ ပညာလောကုတ္တိုရ် မပတမ်ကဵုပါဠိ၊ အဋ္ဌကထာဝ၊ ဋဳကာ မဆေင်စပ်ကဵု သုတ်၊ အဘိဓရ်၊ ဝိနယ်တအ်ဂှ်တုဲ၊ ပ္ဍဲကာလပေင် အာယုက် ၂၀ သၞာံ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၂၂၂-ဂှ် သ္ပဥပဇ္ဖျာယ်ကဵု အာစာတၠနွံပိုည်ကြုင်ခြုဂှ်တုဲ ကလိဂွံဒှ်ခမဳပယျင် မလှုင်ပြဲ ပ္ဍဲကွာန်ကြုင်ခြုဂှ်ရ၊ ဒှ်ပယျင်တုဲ သွက်ဂွံဆက်ကတ်ဗတောန်အာ ပညာ ဘာသန္တရဂမၠိုင် မပတမ်ကဵုသေမ် ပ္ဍဲဇရေင်အာစာတၠဇၞော် ကော်ဂး သံဃရာဇ်ညိဂးတုဲ ပ္ၚောအ်ပြာပ်အာ ဍုင်ကၜင်ကံက်ရ။ စိုပ်ဍုင်ကၜင်ကံက်တုဲ ပယျင်ဗၠာဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ ကညအာ ပဒတဴ ပ္ဍဲဘာတိုက်လိက် အာစာတၠသံဃရာဇ် (သၟိင်သင်) မစိုန်ဒှ်တဴ ဒေအ်ဨကရာဇ်သေမ်တုဲ ကတ်ဗတောန်ပညာ ဘာသာသေမ် မစပ်ကဵု လောကုတ္တိုရ်တအ်ဂှ်ရ။ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ ဆအယာံမာတ် ဘာသာမန်ဟေင် စဳကၠး ဍိုဟ်ကေက်တဴ ဟွံသေင်၊ လပါ်ဘာသာပါဠိ၊ ဘာသာသေမ်၊ လိက်ပတ်သေမ်တအ်ဂှ်လေဝ် စဳကၠးဍိုဟ်ကေက်မြက်စာလောန်တုဲ ညးဇမၞော်တအ်လဴဂှ် ဂွံမိင်ကၠုင် မွဲကဆံင်ကီုရ။
ကလိဂွံယၟုမဟာ တဆိပ်ကြာမင်္ဂလ ပလေဝ်ဒါန်
အခိင်ဂှ် ပ္ဍဲဍုင်သေမ်ဒျောဒျာတေအ် ရိုဟ်ရိုဟ်သၞာံ မွဲသၞာံမွဲဝါ နွံပကတိအခိုက်ကၞာ သ္ပမံင်သဘင်သၟာန်သွဟ်လိက်ရ။ ယၟုခရှ်နာဲယျေန် ယၟုခမဳ နာဲဗုဒ္ဓဝံသလေဝ် လုပ်သဟ်လိက် ပ္ဍဲသဘင်သၟာန်သွဟ်လိက်ဂှ် ကီုတုဲ ရိုဟ်ရိုဟ်သၞာံ ဂွံအံင်ဇၞးကေတ် တန်ဂမၠိုင်မပတမ် မွဲပယိုက်၊ ၜါပယိုက်တအ်ဂှ်တုဲ ကၞောတ်တဲ တန်ဇၞော် ကော်ဂး “မဟာ” ဂှ်လေဝ် လောဲလောဲသွာသွာ ကလိဂွံအံင်ဇၞးကေတ်ကီုရ။ ရဴသာ်ဝွံ ပယျင်ဗၠာဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ ဂွံအံင်ဇၞးကေတ် တန်ဇၞော်မဟာတုဲ ဨကရာဇ်သေမ်ကီု သီုအာစာတၠဗြခြူ အာစာတၠ သံဃရာဇ်တအ် ယိုက်ဒိုက်ထံက်ပင် ဇိုန်ဏှင်အပ်ပြာပ်ကဵု “တဆိပ်မဟာ” ကုနာဲဗုဒ္ဓဝံသ ပ္ဍဲကာလဂှ်ရ။ ပတွဵုနူအခိင်ကာလဂှ်တုဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ ကော်ဂးယၟုခရှ် နာဲယျေန်ဂှ် မဟာယျေန် သာ်ဝွံ ညးဂမၠိုင် ပညပ်ကော်ခဴဟီုဂး ကဵုတဴယၟုအိုတ်ရ။
ကလိဂွံယၟု အ္စာတၠဗြတြာဲ ပလေဝ်ဒါန်
နာဲဗုဒ္ဓဝံသဂှ် စဳကၠးဍိုဟ်ကေက် မြက်စာ ပ္ဍဲပရိယတ်တုဲ ဍိုက်ပေင်ပဋိပတ် သ္ပဂရုကဵု ဝိနယ်သိက္ခာပိုဒ် ရေင်တၠုင် ဒုင်ဒဒိုက် ပတိတ်လဝ်ဒြဟတ် ပ္ဍဲကိစ္စဒတုဲမြမောဝ်သာသနာ ဗွဲမဂၠိုင်ရ။ ပရူဒဒှ် နာဲဗုဒ္ဓဝံသ မဍိုက်ပေင် ကဵုပရိယတ် ပဋိပတ်တုဲ မပတိတ်ဒြဟတ် ရေင်တၠုင်ဒုင်သဇိုင် ပ္ဍဲကိစ္စကေင်ကာ သာသနာ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် သၟိင်ဨကရာဇ်သေမ် ဂွံတီကေတ်တုဲ ယိုက်ဒိုက်ထံက်ပင် ဇိုန်ဏှင် အပ်ပြာပ်ကဵုဒါန် တဆိပ်ကြာမဟာ မင်္ဂလမ္ဂး “ဗြတြာဲတိသရဏဓဇ” ကုထေရ်ဗုဒ္ဓဝံသတုဲ အာစာတၠဗြတြာဲ သာ်ဝွံ ယၟုဒယှ်ပြာကဋ်အာ ပ္ဍဲသာသနာ စဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရ။
ကညတိတ်ကၠုင် ဍုင်မန် ပလေဝ်ဒါန်
ဗွဲကြဴ အာစာတၠဗြတြာဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ တၞဟ်နသၟိက်ဗဂဵုလဟဵုသာသနာ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်မန် လဝ်စိုတ်တုဲ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၂၃၆ သၞာံဂှ် ကညတိတ်ကၠုင် နူဍုင်သေမ်တုဲ စိုပ်ကၠုင် ဍုင်မန် ဌာန်ဒေသရာမညရ။ ပ္ဍဲအခိင်ကာလ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ မကညတိတ်ကၠုင် နူဍုင်သေမ်တေအ်တုဲ တွဵုရးဍုင်ပိုယ်မန်ဗမာ ဒကုတ်သမၠုင်ကျာ ရးတၞင်သဳ (လၟုဟ် ကော်ဂး ခန်လွာဍုင်မန်)ဝွံ ဃောစိုပ်ဒၟံင် ပ္ဍဲသကေမ်တဲ (အင်္ဂလိက်) တအ်ရ။ ဗွဲလၟေင်လၟေင် ကညကၠုင်စိုပ် ကွာန်ဂဒဵု (ကွာန်ဂဒိုအ်)တုဲ ဂွံဆဵုညာတ်ကေတ် သုသာန်မွဲ ပ္ဍဲသၟဝ်ကျာကွာန်ဂှ်ရ။ သုသာန်မ္ဂးဂှ် ဒှ်ဌာန်ဝိဝေက ခမဳသာမဏဳတအ် ဂၠဲါဓရ်ပၟဝ်ခိုဟ်လောန်မ္ဂးရ။ ပ္ဍဲကာလဂှ် နာဲဗုဒ္ဓဝံသ ညးမွဲဇကုဓရ် ဟွံမွဲသကအ် ဟွံဂၠဲါသကအ်ရဲ အာပဒတူဒၟံင် ပ္ဍဲသၟဝ်တမ်ဆု ပ္ဍဲဂအာင်တိသုသာန် ကွာန်ဂဒဵုဂှ်ရ။
ပတန်ဘာမဟာယျေန် ပလေဝ်ဒါန်
အခိင်ကာလဂှ် ပ္ဍဲကွာန်ဂဒဵုဂှ် ဒါယကာဂမၠိုင် နွံယၟုဒယှ်ပြာကဋ်တဴ မပတမ်ကဵု သေဌဳ တၠကၠအ်ဇမ္ၜိုတ် ဂူရာပ်ဗာ အမာတ်မန် နာဲအံင်ယှိုယ်လှေ+မိကျေန်ဥ၊ နာဲသေဝ်+မိမျှော်။ နာဲယှိုယ်ကျဳ+မိဂေါဝ်၊ နာဲယှအ် မိဗော်၊ နာဲဒေါန်+မိသောဲ၊ နာဲယှိုယ်လောဲ+မိယှိုယ်မိ၊ နာဲခေန်+မိမေတအ် ညးဂမၠိုင် ဂွံမိင်ပရိုင် အ္စာတၠဗြတြာဲတုဲ လွာဲဂှ် ကတဵုဒှ် ဓရ်လျုင်ဇြုင်သ္ဍိုက် ဗွဲမလောန်တုဲ သွက်အ္စာတၠ ဂွံမံင်ပဒတဴအာ သြိုင်ကဵု ဘာကုဋ်မွဲမဍောတ် ပ္ဍဲဂအာင်တိသုသာန်ဂှ်ရ။ ဘာဂှ် ပဟိုတ်ကဵု မသြိုင်လဝ် ပ္ဍဲသုသာန်တုဲ ဘာသုသာန် ကော်ခဴစရ။ ပဟိုတ်ကဵု ဘာကုဋ်ဍောတ်မွဲတုဲ ဘာဍောတ် လေဝ် ညးကော်ခဴစကီုရ။ စိုပ်လက်ထက် နွံပိုည်မဟာထေရ် အာဒိစ္စဂှ် ပ္ဍဲပါင်တြင်မုက်ဘာ ပ္ဍဲအာရှာမ်ဘာဂှ် ဘာမဟာယျေန် သာ်ဝွံ ချူလဝ်မလိက် နကဵုအင်္ဂဒေတုဲ ဘာမဟာယျေန် ညးဂမၠိုင် ကော်ခဴစအိုတ်ရ။
အာစာတၠဗြတြာဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ ဖျေဟ်လိက် ပလေဝ်ဒါန်
ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၂၃၇-သၞာံ၊ ဂိတုပသာ်ပေင်ဂှ် ဒါယကာတအ် ကဵုဒါန်အရှာမ် သြိုင်ပတန် ဘာဇၞော်မွဲမတုဲ အာစာတၠဗြတြာဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ ပဒတဴ ပ္ဍဲဘာဂှ်ရ။ ပရိုင်ဂုဏ်အာစာတၠ စဳကၠး ဍိုဟ်ကေက် မြက်စာ ပ္ဍဲပရိယတ်ကီု၊ သီုပဋိပတ်ဂှ် ဒယှ်ပြာကဋ် ဗြုလလောင်တမ္ညဝ်အာ နူတကအ်ခၟိုင်၊ ရးဇြာ၊ မုဟ်ဍုင်၊ ကျာ်ခမဳ၊ ဍုင်ရေဝ်၊ ရးသဓီု၊ ဍုင်ပံင်၊ ဍုင်ကျာ်မြဟ်ရ၊ ရးကၞောတ်ၜဳ မပတမ်ကဵု ကွာန်ထဝ်ပၠင်တအ်ဂှ် ခမဳသာမဏဳ ကွးဘာကောန်ကတ်လိက်ဂမၠိုင် ပြာပ်ကၠုင် ဇရေင်အာစာတၠတုဲ ကတ်ဗတောန်လိက်ပတ်လ္ၚတ်တဴ ပညာပရိယတ်အိုတ်ရ။
ပတန်ဂိုဏ် ဓမ္မယုတ္တ ပလေဝ်ဒါန်
နွံပိုည်အ္စာတၠ မဟာထေရ်ဗုဒ္ဓဝံသ သွက်ဂွံ ပတန်ဂိုဏ်ဓမ္မယုတ် (ဓမ္မယုတ္တိကနိကာယ) ရန်တၟအ်တုဲ ချပ်ဂၞန်စ ကဵုကွးဇမၞော်ဂမၠိုင် နွံတမ် မောဂ္ဂလိပုတ္တထေရ် နူကွာန်တာတြေမ်၊ ပွိုင်ဍုင်မုဟ်ဍုင်။ သုဝဏ္ဏထေရ် နူကွာန်ကအ်ခပုင်၊ ပွိုင်ဍုင်မုဟ်ဍုင်။ နာလာဂိရိထေရ် နူကွာန်မုဟ်ရိုတ်ဍောတ်၊ တကအ်ခၟိုင်။ နန္ဒာလင်္ကာရထေရ် နူကွာန်ထဝ်ပၠင်၊ ပွိုင်ဍုင်ဘာအင်။ ခေမကောထေရ် နူကွာန်ခ္ဍး၊ ဍုင်ပံင်။ ကုသလေထေရ် နူကွာန်ကလအ်၊ တကအ်ခၟိုင်ကီု သီုကဵုခမဳသင် ကောန်ကွးဂမၠိုင်ရ။ ပ္ဍဲကာလဂှ် ခမဳသင်ဂမၠိုင် အတိုင်ပၟိက် အာစာတၠဗြတြာဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ ဒးဂၞပ် တုပ်စိုတ်ညဳသာသၟဟ်အိုတ်တုဲ ပတန်လဝ်ဂိုဏ်ဓမ္မယုတ် (ဓမ္မယုတ္တိကနိကာယ) ရ။
ဂိုဏ်ဓမ္မယုတ် ပလေဝ်ဒါန်
ဂိုဏ်အာစာတၠဗြတြာဲ မွဲဟာန် ကေုာံ သင်ဂမၠိုင် ပတန်လဝ်ဂှ် နိဿယ်ဗဒါယ်ကဵု ဂိုဏ်ဓမ္မယုတ္တိကနိကာယ ဇကုမကေင်နိဿယ်ပဒတဴကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲဍုင်သေမ်တေအ်တုဲ ကော်ဗီုပါဠိ-ဓမ္မယုတ္တိကနိကာယ၊ ကော်ဗတ်ဗီုမန်ရမ္သာင်လီုမ္ဂး “ဂိုဏ်ဓမ္မယုတ်” ရ။ ပ္ဍဲလက်ထက်အာစာတၠ မနွံပြာကဋ်တေအ်ကီု အာစာတၠဟွံမဲတုဲ ဗွဲကြဴ စဵုကဵု သၞာံဗွဲမလအ်လကီု ဂိုဏ်မဟာယျေန် သာ်ဝွံ ဟွံကော်ခဴစအိုတ်ရ။ ဂိုဏ်ဓမ္မယုတ်ဟေင် ဗွဲတၟေင် ကော်ခဴစဟီုဂးကၠုင်အိုတ်ရ။ မဟာ-ဂှ် ဒှ်ယၟုတဆိပ်ကြာ အာစာတၠအံင်လဝ် တန်မဟာတုဲ၊ ယျေန်-ဂှ် ဒှ်ယၟုအာစာတၠ ပ္ဍဲကာလမဒှ်ခရှ်တေအ်ရ။ တဆိပ်မဟာကဵု ယၟုခရှ် သၟဟ်ပကောမ်ပံင်ကၠေအ်တုဲ မဟာယျေန် ကော်ခဴစရ။ ဗြတြာဲဂှ် ဒှ်ယၟုတဆိပ်ဨကရာဇ်ဍုင်သေမ်ကဵုလဝ်မ္ဂးရ။
ပ္ဍဲကာလဂှ် နူဘာသုသာန် ကွာန်ဂဒဵုဝွံကီု၊ နူဘာနိဂြောဓာရာမ် (ဘာဇြဲ) ကွာန်ဝါဍောတ်ကီု၊ နူဘာရတနလွဳမာန် ကွာန်မုဟ်ရိုတ်ဍောတ်ကီု၊ နူဘာမင်္ဂလဒဳပ ကွာန်တၟအ်ဍောတ်ကီု၊ နူဘာပဗ္ဗတမင်္ဂလာရာမ ကွာန်ယိုက်/တဝ်ကၞဴကီု၊ နူဘာတာဝတိံကွာန်ခ္ဍး ဍုင်ပံင်ကီု၊ နူဘာဂန္ဓဝါသဳ ကွာန်ထဝ်ပၠင်၊ ဍုင်ဘာအင်ကီု အိုတ်ကဵုခမဳ သာမဏဳ ကွးဘာ ကောန်ကတ်လိက်ဂမၠိုင် ဂၠေဲါကၠုင်လုပ်သဟ်လိက် ဓမ္မပုစ္ဆာအိုတ်ရ။ ကုပူဂိုလ် မအံင်လိက် ဓမ္မပုစ္ဆာ မကၠိဂွံဂုဏ်တၟေင် မပတမ်ကဵု ပထမ၊ ဒုတိယ၊ တတိယတအ်ဂှ်ကီု၊ ကုပူဂိုလ် မအံင်လိက် သာမညတအ်ကီု ဒါယကာဂမၠိုင် ထံက်ပင်ကဵုဒါန် ဗပေင်သ္ၚာ ပရိက္ခရာခမဳကီု သီုအနာမာသဝတ္ထု ဗွဲမဗဗွဲကဵု ဓမ္မဝိနယအိုတ်ရ။
သဘင်ကလေင်သဟ်ဇျာယ်လိက် ပလေဝ်ဒါန်
ရဴသာ်ဝွံ ကၠောန်သ္ပသဘင် ဓမ္မပုစ္ဆာ သၟာန်သဟ်လိက် ပ္ဍဲဘာ မဟာယျေန် ကွာန်ဂဒဵု လုကဴဗၞတ် (၈) သၞာံတုဲ နူဂှ်ပၠန် ပြံင်ကၠောအ်စှ်ေအာ တကအ်ခၟိုင်တုဲ ဗွဲလၟေင်လၟေင် ကၠောန်သ္ပသဘင်ဓမ္မပုစ္ဆာ သၟာန်သဟ်လိက် မွဲဓဝ်ဟွံက သီုကဵုသဘင်ကလေင် (ဖ္ဍောတ်သှ်ဇျာယ်) လိက်ပါင်တိုက် မပတမ် သုတ်စန်၊ သဒ္ဒါ၊ သင်္ဂဟ၊ ဝိနယ်ဍောတ်ပန်စံင်တအ်ဂှ်လေဝ် ကၠောန်သ္ပတၠကီုရ။ အ္စာတၠဗြဲတြာဲ ဟွံမဲတုဲ ဗွဲကြဴ သဘင်ဓမ္မပုစ္ဆာ သၟာန်သဟ်လိက်ဂှ် လီုကၠေအ်အာတုဲ သှ်ေဒၟံင် (လှာဲပြံင်ဒှ်အာ) သဘင်ကလေင်လိက် ဓမ္မပုစ္ဆာ မွဲဂကူဓရ်ရ။
လၟုဟ်ဝွံတုန် ကလေင်ဆက်ကၠောန်ကမၠောန် သဘင်ဓမ္မပုစ္ဆာ သၟာန်သွဟ်လိက်ပၠန်တုဲ သဘင်သၟာန်သွဟ်လိက်ကဵု သဘင်ကလေင်လိက်သီုၜါပြကာ ကၠောန်သ္ပကၠုင် ရိုဟ်ဟ်သၞာံတုဲ ပ္ဍဲကဵုသၞာံ (၁၃၆၀) သၞာံဂှ် ပေင်အာ အာယုက် (၁၀၀)သၞာံရ။
စက်တက်လိက်မန် ပလေဝ်ဒါန်
အ္စာတၠဗြတြာဲ မဟာထေရ်ဗုဒ္ဓဝံသ ဃောသပဒတၠဒၟံင် ပ္ဍဲဘာသုသာန် ဇရေင် ကွာန်ကဒဵုဂှ် တၞဟ်နသကဵု ပရိယတ္တိသာသနာ လ္ပာ်ဘာသာမန် သ္ဂောအ်တန်တဴ ဇၞော်မောဝ် ဂဵုလဟဵု ရာင်ဆာင် ရန်တၟအ်တုဲ ဖတိုက်ဖအောဝ် ဒါယကာဂမၠိုင် ကဵုသ္ပဒါယကာ စက်တက်ပ္ဍဵုဗီုလိက်မွဲမရ။ အတိုင်ပၟိက်ဆန္ဒအ္စာတၠ ဒါယကာဂမၠိုင် ရာန်နင်စက်တက်ပ္ဍဵုဗီုလိက် သီုမအက္ခရ်မန် ဍိုက်ဍိုက်ပေင်ပေင်တုဲ သၠးကဵုဒါန် ကုအ္စာတၠရ။ ယၟုစက်တက်ပ္ဍဵုဗီုလိက်ဂှ် အတိုင်ယၟုဇကု “ဗုဒ္ဓဝံသ” ကဵုလဝ်ယၟုရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ပ္ဍဲဍုင်မန်ဝွံ စက်တက်ပ္ဍဵုဗီုလိက်မန် ဟွံမဲဏီ၊ အ္စာတၠ ကတဵုဗဒှ် ပတန်စက် တက်လိက်ကၠာအိုတ်ရ။ ကလိဂွံ စက်တက်လိက်တုဲ ပါဌ်အဋ္ဌကထာ ဓမ္မပဒဂှ် နူမအက္ခရ်သေမ် ချူစၠောအ် မအက္ခရ်မန်တုဲ ပ္ဍဵုဗီု ပတိုန်စက် တက်ပ္ဍဲစက်တက်လိက်မနွံယၟု “ဗုဒ္ဓဝံသ” ပ္ဍဲဘာသုသာန် ကွာန်ဂဒဵုဂှ်ရ။
ပြကိုဟ်ဂမၠိုင် အ္စာတၠချူခၞံလဝ် ပလေဝ်ဒါန်
ရန်တၟအ် သွဟ်ဒါယကာတအ် သ္ဂောအ်လ္ၚတ်ဗဟ်ရံင် ညံင်ဂွံစဳကၠး ယးတၟးအာ ပ္ဍဲသာသနာ ပ္ဍဲဂုဏ်ရတ်ပိပြကာတုဲ အ္စာတၠဗြတြာဲ မဟာထေရ် ဗုဒ္ဓဝံသ ချူခၞံပြကိုဟ်ဂမၠိုင် မပတမ် ဥပသကာနုသာသနကထာ၊ ဗုဒ္ဓဂုဏကထာ၊ အဓိပ္ပါယ် သတိပဋ္ဌာန်၊ လိက်ဒွက်ကလျာဏ၊ လၟေတ်ကွးဘာတအ်ဂှ်ရ။ ပြကိုဟ်တအ်ဂှ် ချူလဝ်နွံဂှ် ဗှ်ခိုဟ်လောန်ရ။ အရေဝ်ခြာ ဝေါဟာဂလာန်ညး ကဠိတ်ကဠောတ် ဍိုန်ၜတ်ယေန်သၞာင် ဍုက်ဍေက် ပ္ဍဲကဵုကတောဝ်ညးဂမၠိုင်ရ။ အခိင်တေအ် ဒှ်အခိင်သၠပတ် ခေတ်ပရိယတ် ဒြဟတ်ဍိုန်ဒၟံင်ဏီတုဲ လ္ပာ်ဘာသာ ပညာ လိက်ပတ်မန်ဟီုမ္ဂး ၜိုတ်ဏအ် ချူမာန်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင်တြုဟ် အာဇနယ် လုပ်ဒၟံင် အပ္ဍဲဝင် ညးခၞံပြကိုဟ်မွဲကီုရောင်။
အ္စာတၠဗမာ ထိုင်သး အ္စာတၠဗြတြာဲ ပလေဝ်ဒါန်
ဃောနွံပိုည် အ္စာတၠဗြတြာဲ မဟာထေရ်ဗုဒ္ဓဝံသ ပဒတဴမံင် ပ္ဍဲ ဘာသုသာန် ဇရေင်ကွာန်ဂဒဵုဂှ် နူဍုင်အင်ဝ (ဍုင် မန္တလေး) တေအ် လေအ်ကျာ် အ္စာတၠဗမာ ကော်ဂး (သင်္ဂဇာဆရာတော်) ဂှ် ကၠုင်စိုပ်ဍုင် မတ်မလီုတုဲ နူကွာန်ဂဒဵုတေအ် ညးမပတဴစိင်ဒ္စိတ် ဃံင်နာဲ မန်ထဝ်တအ်လေဝ် တၞဟ်နသၟိက်ဗီုလ္ၚောဝ် ကဵုဒါန်ဖာပ်သင် ကလင်ဓရ်တုဲ နိမန်နင် အ္စာတၠဗမာဂှ်ရ။ အ္စာတၠဗမာဂှ် ကညကၠုင် စိုပ်ကွာန်ဂဒဵုတုဲ သာ်ဝွံ ဟီုကဵုနာဲမန်ထဝ်ရ။ ခမဳဆၜိုတ်နွံ အလုမ်မွဲကွာန်ဂဒဵုဏအ် နိမန် ကညဖျဴနင် သီုဖအိုတ်ညိ သာ်ဝွံ ဂးကဵုနာဲမန်ထဝ်ရ။
ပ္ဍဲကာလ ခမဳသင်ဂမၠိုင် ကောမ်စိုပ်ဇဳအိုတ်ဂှ် ခမဳသင်ပ္ဍဲကွာန်ဂဒဵုဏအ် မွဲဇကုကီုဟွံသှ်ေ စိုပ်ဇဳဖအိုတ်ရဟာ သာ်ဝွံဗၞတ်ၜါပိဝါ ကလေင်သၟာန်တိုန်တုဲ ပ္ဍဲကာလပေင်ပိပါင်ဂှ် နူဘာသုသာန်တေအ် သှ်ေၜက်မံင် မွဲဇကုဏီ သာ်ဝွံ ဒါယကာမွဲ လ္ၚောဝ်ဂရင်ဗ္တီတိုန်ရ။ ဟီုဂှ်တှ်ေ အာကညနိမန်ဖျဴနင်ပြဟ်ပြဟ်ညိ ဂးတုဲ ဗလးဏာ ဒါယကာဘာမွဲ ကဵုနိမန်ဖျဴနင်ခမဳဂှ်ရ။ ပ္ဍဲကာလဂှ် အတိုင်အသံအ္စာတၠဗမာ ဒါယကာ ကၠုင်နိမန်တုဲ အ္စာတၠဗြတြာဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသလေဝ် ဗွဲမညဳသာကဵု ဒ္ဂေတ်ဝတ်သေခိယ ရုပ်သ္ၚာအခိုက်ဍုင်သေမ်တုဲ ကညပြာပ်စဴအာ သ္ၚိနာဲမန်ထဝ်ရ။ ကိစ္စကဵုပိုန်ကီု သီုတွဟ်ဓရ်စရိုဟ်ဍာ် တုဲဒှ်အာတုဲ အ္စာတၠဗမာ သၟာန်တိုန်အ္စာတၠဗြတြာဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ ပ္ဍဲကာလဂှ်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ကာလဂှ် အ္စာတၠဂိုဏ်ဓမ္မယျုတ် နာဲဗုဒ္ဓဝံသလေဝ် ကညစိုပ်ကၠုင် ဍုင်မန်ဗမာဏအ်တၟိတၟိတုဲ ဟွံကၠိုဟ်အရေဝ်ဗမာတုဲ နကဵုအရေဝ်ဝေါဟာ ဘာသာပါဠိမဂဓဟေင် ကလေင်ဟီုကဵု အ္စာတၠဗမာဂှ်ရ။ ညးၜါဇကု ဟီုဂးဂလာန်တက်ကျာ ညးသကအ် နကဵုဘာသာ ပါဠိတုဲကာလဂှ် နာဲဗုဒ္ဓဝံသ သၟာန်တိုန် အ္စာတၠဗမာဂှ် သာ်ဝွံရ။ ယွံတၠဳပိုည် လၟုဟ် ကညကၠုင် နူဍုင်ကွာန်ဋ္ဌာန်ဒေသလဵုရောကျာ် ဒဒှ်ကညကၠုင် နူဍုင်အင်ဝ-မာန္တလေဝ်တေအ်ဂှ် အ္စာတၠဗမာ သဟ်ထ္ၜးကဵုရ။ မုကညကၠုင်ကဵုမုရော ဒဒှ် ကညကၠုင်ကဵုက္ၜင်တရဴဍာ်ဂှ် ဟီုလဴသဟ်ထ္ၜးကဵုရ။ (အခိင်ဂှ် ကွဳစက်၊ ကွဳပၟတ်ဟၟဲ ဍုင်ဏအ်ဏီ၊ ကညကၠုင်ကဵုက္ၜင်တှ်ေ မုစိဗ္တံ မဒးကညကၠုင်ရော သၟာန်တၠတုဲ လုကဴပိပန်ဗ္တံ ဒဒှ် မဒးကညကၠုင်ဂှ် ဟီုသဟ်လဴထ္ၜးစပၠန်ရ။ ဒးၜက်ဗ္တံမ္ဂး လတူက္ၜင်ဂှ် မာတုဂါမ်တအ် ပါကၠုင်မံင်ကီုဟာ ဒဒှ် မာတုဂါမ်တအ်လေဝ် ပါကၠုင်မံင်ဟီုဂှ် ကလေင်သှ်ကဵုရ။ ဒှ်သာ်ဂှ်တှ်ေ ကဵုသိက္ခာပိုဒ် သဟသေယျ ဗၠးအာပတ်ညိဟာ သာ်ဝွံ ဒှ်တမ် နွံပိုည်ဘာသုသာန် နာဲဗုဒ္ဓဝံသ သၟာန်စမ်ၜတ်မံင်ရ။ ရိုဟ်ရိုဟ်မသၟာန်လေဝ် အာစာတၠဗမာသံဃရာဇ် နကဵုပၟိက်စိုတ်ဂၠိင်ဂၠိင် သဟ်ထ္ၜးမံင်ကဵု အာစာတၠမန်နဲဗုဒ္ဓဝံသရ။
ကာလဂှ် ဒဒှ်နွံပိုည်အာစာမဟာထေရ်ဗုဒ္ဓဝံသ မာန်အရေဝ်ဝေါဟာ ဘာသာပါဠိကီု၊ ဒဒှ်ရ ဒှ်ခမဳလဇ္ဇဳပေသလ သိက္ခာကာမကီုဒှ်တမ် အိုတ်သီုရုပ်ဥပဓိကာယတအ်ဂှ် အာစာတၠဗမာ ဂွံဆဵုညာတ်ကေတ်သာ်ဝွံတုဲ ဟီုဂးကဵု ဒါယကာတအ် လဒေါဝ်ပရိသာတ် ခမဳခရှ်ဂမၠိုင်ရ။ ＂ယွံဒါယကာတအ် အဲထေင်လဝ် စိုတ်အဲဂှ် စိင်ဗတာင်ဍာံတှ်ေ ဒးနွံ ဍုင်ဇၞော်တွဵုဏောဝ်၊ လၟုဟ် ဂြိုပ်လေဝ် စိင်ဗတာင် နွံမံင်ကီုရောင်သွံ၊ သဘင်စိင်ဗတာင်မ္ဂးဂှ် ၜိုန်ရပက်စုတ်သရီုလၟက် ဇကုဍေဟ်ကီုလေဝ် ဟွံကၠိခဍက် လၟုဟ်လၟက်တဴ နကဵုသရီုလၟက်တုဲ အတိုင်သဘဴပကတိဍေဟ် သ္အးဇ္ၚးဗုၜတ်တဴဂှ်ပၠန်ရ။＂ သာ်ဝွံ ဂးကဵုဒါယကာတအ်တုဲ နာဍဳမွဲမ သီုကဵုကြောတ်စုတ်ဓာတ်ၜါ ကဵုပရင်တဲမေတ္တာ ကုအစာတၠဗြတြာဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသရ။ ပတွဵုနူကာလဂှ်တုဲ နာဲမန်ထဝ်၊ ဃံင်ယှိုယ်လှေတအ်လေဝ် ဂွံမိင်ကေတ် ဒွါင်ပါင်ရမ္သာင် အာစာတၠဗမာတအ် ထိုင်သး နွံပိုည်အာစာတၠဇကုတုဲ သီုစိုတ်သီုစရိုတ် ရှ်ေသှ်ေတဴ အာစာတၠဗြတြာဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ စဵုကဵုလအိတ်လမျီုရ။
အာစာတၠဗမာ လာဒဳ (လယ်ဒီ) ထိုင်သးနာဲဗုဒ္ဓဝံသ ပလေဝ်ဒါန်
အာစာတၠဗြတြာဲ နာဲဗုဒ္ဓဝံသ ကညလုပ်အာ ဍုင်သေမ်တုဲ ဗွဲကြဴဟွံလအ်ကဍင် နူတွဵုရးဗမာ ဒကုတ်လတူ နူဍုင်မုင်ယဲ (မုံရွာမြို့) တေအ် အာစာတၠဗမာလာဒဳ (လယ်ဒီဆရာတော်) ညးမဂွံလဝ် တဆိပ်ကြာ အဂ္ဂမဟာပဏ္ဍိတ ကဵု ဒဳဠေတ်ဂှ် ကညကၠုင်စိုပ် ဍုင်မတ်မလီုဝွံပၠန်တုဲ နူဍုင်မတ်မလီုဂှ် တၞဟ်နသၟိက်ဗဵုလ္ၚောဝ် ကျာ်စေတဳ ကွာန်ကအ်နှာတ်တုဲ ကညကၠုင်စိုပ် ကွာန်ဂဒဵု ပဗဒိုပ် တန်တဴမံင် ဘာမဟာယျေန် လၟုဟ်ဝွံရ။ ကာလဂှ် ဒါယကာဂမၠိုင် စိုပ်ကၠုင် ပယျာံသဝ်တ္ၚဲမ္ဂး နွံအခိုက်ကၞာ ဂၠောဲတိတ်ကၠုင် ပလံင်ဍာ်ကဴဝတ်တုဲ အတိုင်အာစာတၠဗြတြာဲ ဗတောန်ကဵုလဝ် မပတမ် ပါဠိဂုဏ်ကျာ်ဒ္စိတ်၊ ဂုဏ်ဓရ်တြဴ၊ ဂုဏ်သင်ဒ္စိတ်၊ ပါရမဳစှ်၊ ခန္ဓမသုန်၊ အာယတနစှ်ၜါ ဓာတ်စှ်ဒ္စံါ၊ သစ္စပန်၊ မဂ္ဂင်ဒ္စံါ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါစှ်ၜါ၊ ပစ္စယ်ပဌာန် ၜါစှော်ပန်တအ်ဂှ် ဒှ်တမ် နကဵုရမ္သာင်ပါဠိမန် ဖဍောတ်ညဳညဳတုဲ တိုန်မံင်ဝတ်ဂှ် အာစာတလလာဒဳ ဂွံမိင်ကေတ်မ္ဂး ဂါထာဝွံ ညးဂှ် ဗတောန်လဝ်ကဵု ဒါယကာတအ်ရော သာ်ဝွံသၟာန်တိုန်ရ။
ကာလဂှ် ဒဒှ်ရ နွံပိုည်အာစာပိုယ်ဍိက်တအ် ဗတောန်ကဵုလဝ်ဂှ် ဒါယကာတအ် လ္ၚောဝ်ပတီ အာစာတၠလာဒဳရ။ အာစာ ဒါယကာတအ်ဂှ် လၟုဟ် နွံမံင်အလဵုရော သၟာန်တဴတုဲ လၟုဟ် ＂ညးဟၟဲဍုင်ဏအ် ညးကညလုပ်အာ ဍုင်သေမ် ဋ္ဌာန်မိမညးရကျာ်＂ သာ်ဝွံ ဒါယကာတအ် လ္ၚောဝ်ပတီအိုတ်ရ။ ကာလဂှ် အာစာတၠလာဒဳတုန် ＂ဟာ…..သာ်ဂှ်ဏောဝ်ဟာ ဟီုဂှ်တှ်ေ နွံပိုည်အာစာ ဒါယကာတအ်ဂှ် အာစာသာမညဟွံသေင် ဗွဲတၟေင် နွံဂမြင်ဉာဏ် မာန်ဓရ်ပရမတ်ကွေဟ်ဏောဝ် အဲစှ်ေစိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရလေဝ် ဂွံဗတောန်ကဵုပါဠိဂါထာ စပ်ကဵုဝိပဿနာတအ်မာန်＂ သာ်ဝွံ အာစာတၠလာဒဳ ထိုင်သးရ။ အခိင်တေအ် စိုပ်ကဵုဓရ်ပရမတ် နာမ်ရုပ်ၜါ ကမၠောန်ဝိပဿနာတအ်ဂှ်တုဲ ၜိုတ်ဟၟဲဒှ် ညးတွဟ်ညးဗတောန် ညးချူပတိတ်အောန်လောန်ရ။ စပ်ကဵုပရူအာစာတၠ ၜါဇကု လတူဝွံတုဲ နွံပိုည်အာစာ ဘာမဟာယျေန်လဴ ဂွံမိင်ကၠုင်လဝ်တုဲ ချူထ္ၜးကဵုပရိသာတ်ညးမဗှ်လိက်တအ်ရ။
ကညစဴသွဝ် ပလေဝ်ဒါန်
အာစာတၠဗြတြာဲ မဟာထေရ်ဗုဒ္ဓဝံသ ကော်ဂး လၟုဟ် အာစာတၠမဟာယျေန်ဂှ် နကဵုလွဳပရာ ဇၞော်ကဵုဒြဟတ် ပတန်ဗဒှ်လဝ် ဂိုဏ်ဓမ္မယုတ်၊ ပ္ဍဲဍုင်မန်ဝွံတုဲ ညံင်ဂိုဏ်သ္ဂောအ်ဇၞော်မောဝ် ပြးဂၠိုင်တိုန်အာ အဓာန်ဂတကီု ညံင်ပရိယတ်ကဵု ပဋိပတ် သာသနာၜါပြကာ သ္ဂောအ်ဇၞော်မောဝ် ရာင်ဆာဲပြာကဋ်ယးတၟးအာကီု လဝ်စိုတ်တုဲ၊ လုကဴပိစှော်မွဲ (၃၁) သၞာံပြင် ရင်တၠုင်ဒုင်ဒဒိုက် ယိုက်ဂၠေင် ဂလေင်သာသနာ ပ္ဍဲဍုင်မန်တုဲ သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၂၆၇-သၞာံဂှ် ကညလုပ်အာဍုင်သေမ်ဒျောဒျာ ဌာန်တၟိုပ်သုက်တုဲရ။ ဇၞော်ပၟဝ်သာသနာ ဍုင်သေမ်တေအ် လုကဴဗၞတ်စှ်ဝှ် စှ်သၞာံပြင်တုဲ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် ၁၂၇၈-ဂှ် လသာကၠေအ် ကောန်ကွးခမဳသင် ဒါယကာဂမၠိုင်တုဲ ဟွံဗၠးနူသဘဴဓရ်သင်္ခါရ ဒှ်အနိစ္စဓရ် ကညစဴအာသွဝ် ပ္ဍဲဍုင်သေမ်ဒျောဒျာရ။
နိဿဲ ပလေဝ်ဒါန်
လိက်ကၞပ်ပေင်ကၠံသၞာံ (သဘင်ကလေင်လိက်ဓမ္မဝိနယ အလုမ်ဂိုဏ်မဟာယျေန် ပေင်(၁၀၀)သၞာံ။