လျိုၚ်ဌာနပရေၚ်ပညာဗဟဵု အဆက်ဆက်ဂမၠိုၚ်
၁။ နာဲတလမန် (နာဲသာယေန်) ဝွံ ဇာတိကွာန်တဝ်ကၞဴ တ္ကအ်ခၟိုၚ် ပွိုၚ်ဍုၚ်ၜါသွာၚ်ရ။ အံၚ်တန်သၠုၚ်တုဲ ကတ်ပညာပ္ဍဲကဝ်လိက်မတ်မလီု (လၟုဟ်တက္ကသိုလ်) ဒဿနိကဗေဒအဓိက (Philosophy Mjor) သၞာံ ၁၉၆၅ တေံရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၆၆ ဂ်ှ ပြံၚ်ကၠုၚ် တက္ကသိုလ်ဝိဇ္ဇာသိပ္ပံဍုၚ်လ္ဂုၚ် (Rangoon Arts and Science University) တုဲ ဆက်ကတ်ပညာ၊ သီုချဳဒရာၚ်အာပရေၚ်ကောန်ဂကူရ။ အခိၚ်တေံဂ်ှ တၠအဝဵုဗိုလ်နေဝေန် ကၟာတ်လ္ဒဵုကၠုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ကောန်ဂကူရ။ အခေါၚ်ဗတောန်လိက်ဂကူဇကုဟွံမွဲတုဲ ကွးဘာမန်ခေတ်တေံဂ်ှ ဟွံလေပ်လိက်ပတ်ဂကူဇကုရ။ နာဲတၠမန် စိုပ်တက္ကသိုလ်မှ စိုတ်ဓါတ်ဆာန်ဂကူမံက်တိုန်တုဲ လ္ၚတ်ကၠုၚ်လိက်မန်၊ ဝၚ်မန်ရ။ အခိၚ်ကၟာတ်ဘာဂ်ှ လ္ၚတ်ဗက်အကြာဘာလကျာ်ခမဳသၚ်ရ။
ၜိုန်ဂ်ှတၠအဝဵုပၞာန်တံ စကဵုကၠုၚ်အခေါၚ်ပရေၚ်လိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်တုဲ ပံက်ကၠုၚ်ကမ္မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဂကောံကွးဘာတက္ကသိုလ်ဂမၠိုၚ်ရ။ ကွးဘာတက္ကသိုလ်တံ ဂွံကၠုၚ်ပၞော်ပရေၚ်ကောန်ဂကူတုဲ စပ္တန်ကၠုၚ်ဂကောံကွးဘာမန်တက္ကသိုလ်ဂ်ှ မာံမိုၚ်တိုဝ်၊ မာံတၠမန်၊ မာံရဿ (မာံယှိုဲယေန်) တံ ချဳဒရာၚ်ကၠုၚ်၊ ဒ်ှက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကွးဘာမန်ဝ်ှဇၞော် (senior) ရ။ အခိၚ်တေံဂ်ှ ဥက္ကဌဂကောံလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်တက္ကသိုလ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ အ္စာဒံက်တာမာံတိတ်ဇြာန် (ဒေါက်တာမၚ်းသက်ဇံ)၊ ညးအုပ်ကာဂကောံဂ်ှ နာဲရဿ−ရ။
နာဲတၠမန်၊ နာဲမိုၚ်တိုဝ်၊ နာဲရဿတံဝွံ အကြာချဳဒရာၚ်အာပရေၚ်ဂကောံပရေၚ်ဂကူဂ်ှ ဂွံတဆိပ်ကြာဘာတက္ကသိုလ်တုဲ ကၠောန်ဒၟံၚ်ကမၠောန်ဌာနအလဵုအသဳ ပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ရ။ နာဲတၠမန်ဂ်ှ ဆက်ကတ်တန်မဟာဝိဇ္ဇာ (M.A) တုဲ သ္ပဒၟံၚ်အ္စာဘာရ။ အခိၚ်တေံဂ်ှ ဝန်ဇၞော်တြေံဥုနုတိတ်ဂြိပ်၊ အလိုန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် လုပ်ပေဲါဗ္တိုက်နဲရပ်လွဟ် မံက်တိုန်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကွးဘာမန်တံ ဂွံကၠုၚ်အဆက်ကဵုက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတးမန် နာဲပါန်သာ−ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၁ ဂိတုအေပရေလ်ဂ်ှ နာဲပါန်သာ၊ နာဲရဿ၊ နာဲလျးထဝ်၊ နာဲတၠမန်၊ နာဲဆာန်အာဲ (ကွာန်ယိုက်)။ နာဲလေဝ်အံၚ် (ကွာန်ပ္ၚ) တံ တိတ်ကၠုၚ်ပၠန်ဂတး စိုပ်ဌာန်ဂအုပ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဗ္ဒိုပ်သာယျေန် (သာယာစခန်း) ရ။
ညးတံစိုပ်ကၠုၚ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတုဲ ဗၞတ်ၜါ−ပိဂိတု လဒေါဝ်သၞာံ ၁၉၇၁ ဂ်ှ သမ္မတအလဵုအသဳဍုၚ်ခမာ လန်နဝ် (Cambodian President Lon Noh) ဗလးနၚ်သၞာဲဒါမွဲတၠ မၞုံယၟု လော်သုချေန် (Louk Sucheen) ဂၠဲါအဆက်ကဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိရ။ ရန်တၟအ်သမ္မတလန်နဝ်ဝွံ သ္ဂောံဗၟံက်ပတိုန် ဂကောံဝံသမန်−ခမာ တုဲ ရီုဗၚ်ညးသ္ကအ်ဌာန်ဂတဂတးဂတုန် နူဂ်ှ ညံၚ်ဂွံပ္တန်ဍုၚ်မန်−ခမာဇၞော်မွဲ အပ္ဍဲတိုက်အာယှဒိုဟ်အဂၞဲရ။ ဟိုတ်ဂ်ှတုဲ ဥက္ကဌဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ နာဲယှိုဲကျေန်၊ နာဲတၠမန်၊ နာဲလျးထဝ်တံ ညးပိတၠ အာစိုပ်ဍုၚ်ခမာ (ကာမ်ဗူချာ) ဆဵုဂဗကဵုသမ္မတ လန်နဝ် ပ္ဍဲဍုၚ်ဇၞော်ဖနမ်ပေန်−ရ။ နာဲတၠမန်ကဵု နာဲလျးထဝ်တံဂ်ှ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ခါန်ကၞာတ်စွံ နညးစၞး (ကလုတ်တမာန်) မန်၊ တန်တဴဒၟံၚ်ကရောံအလဵုအသဳခမာ ပ္ဍဲဍုၚ်ဇၞော်ဖနမ်ပေန်ရ။
အခိၚ်ဂ်ှပၠန် ပေဲါပၞာန်ဒေသအေန်ဒဝ်ချိုၚ်ဏာ (Indochina) ဗဳယိတ်နာမ်၊ လာအိုဝ်၊ ကာမ်ဗူချာတံဂ်ှ သ္ကာတ်မြဟ် ဂဵုကၞာန်တိုန်အကြာဂကောံကောမ်မျူနေတ်ကဵုအလဵုအသဳတံရ။ ဂကောံကောမ်မျူနေတ်တံ ကြပ်စိုပ်ကၠုၚ်ဍုၚ်ဖနမ်ပေန် ၁၉၇၃ ဂိတုဂျူလာၚ်တုဲဂ်ှ ဍုၚ်ကာမ်ဗူချာ အကာဲအရာပရေအ်စှ်ေရ။ ညးစၞးမန်ၜါတၠလေဝ် သ္ဒးကလေၚ်စဴကၠုၚ်ရ။ နာဲလျးထဝ်၊ နာဲတၠမန်တံဝွံ ဝါသၞာဇၞော်လ္တူလိက်ပတ်တုဲ ဇၟာပ်ဒၞဲါစိုပ်ဂ်ှ ကတ်လ္ၚတ်လိက်ရ။ သ္အာၚ်နူကဵုလိက်မန်၊ ဗၟာ၊ အၚ်္ကလိက် ပိဘာသာတုဲ ကတ်လ္ၚတ်လဝ် ဘာသာဗေဒ သေံ၊ ခမာ−တံရ။
မွဲအခိၚ်ဂ်ှ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ကၠောန်သဘၚ်သဳကၠဳက္ဍိုက်ပ်ဗဟဵုအလန်ဒုတိယ (နူ ၇−၇−၁၉၇၃ စိုပ် ၁၇−၇−၁၉၇၃) ရ။ နာဲတၠမန် ဒ်ှတိုန်ပ္ဍဲဂကောံဍိုက်ဍိုပ်ဗဟဵု (လၟုဟ်ကမ္မတဳဗဟဵု)၊ သီုဒ်ှကမ္မတဳဗဟဵုအရန် (ကေၚ်ကာဗဟဵု) ရ။ ဗွဲကြဴ ပ္ဍဲကောံဓရီုကမ္မတဳဍိုက်ဍိုပ်ဗဟဵု (၁၉၇၄ ဂိတုသြဂါတ်) ဂ်ှ နာဲတၠမန် ဒ်ှကမ္မတဳဗဟဵုပေၚ်ၚ်ရ။ နူစနာဲတၠမန်၊ နာဲရဿကဵုသၟတ်တံ ကေတ်ကၠုၚ်တာလျိုၚ်အဆံၚ်လ္တူဂ်ှ ကမၠောန်ဗော်လညာတ်တၟိ အခိုက်တၟိတံ ရုပ်ရဴမံက်တိုန်ရ။ နာဲတၠမန်ဝွံ သီုစီုသ္ကီုလိက်ပတ်ဂ်ှရ ဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ် သ္ဒးမၚ်မွဲဇၞော်ပၟဝ်လိက်မန်၊ အရေဝ်မန်၊ ဝၚ်မန်ဇကုတုဲ အခိၚ်ကေတ်ကၠုၚ်တာလျိုၚ်ဗော်ဂ်ှ ဖန်ဗဒ်ှပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ်ပရေၚ်စကာလိက်မန်ရ။
သ္ၚဳရံၚ်ဇၟောဝ်ပရေၚ်ဍုၚ်ပိုဲမ္ဂး အလဵုအသဳဗၟာ (ပါလဳမာန်၊ တၠအဝဵု၊ မဆလ) ကဵု ဂကောံဒစဵုဒစးဗၟာ အဆက်က်တံဂ်ှ ပၠုပ်လဝ်က္ဍဟ်ညးဍုၚ်ကွာန်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ နလညာတ်ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဗၟာ၊ ဝါဒမဟာဂကူတုဲ လညာတ်သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်ပိုဲ ဗွဲမဂၠိုၚ် ဇွောဝ်ဗက်အာဒမြိပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ဗၟာ သၟဝ်ဝါဒပဲါ (ကောမ်မျူနေတ်)၊ ဝါဒပုၚ် (တၠဓန) တံအိုတ်ရ။ ညးအာက္ဍိုပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်တံ ဟွံသၟဟ်ရထပရေၚ်လိက်ပတ်မန်၊ ဘာသာမန်တုဲ အရာချူချပ်၊ ဟီုဂး၊ သဳကၠဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံဂ်ှ စကာလိက်ဗၟာအိုတ်ရ။ ယၟုက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတးကၠာတဲဂ်ှ ဆက်ဒုၚ်ဒၟံၚ်ယၟုဗၟာရ။ စိုပ်ခေတ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိမှ တၚ်တိုန်ယၟုမန်ရ။ လိက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ပၞာန်၊ သ္ဇိုၚ်မူဂၠံၚ်တရဴ (အခြေခံနိုင်ငံရေးလမ်းစဉ်) တံဂ်ှ စကာဒၟံၚ်ဘာသာဗၟာအိုတ်ရ။ ပံက်လဝ်ဘာမန် ပ္ဍဲဒေသဇကုကီုလေဝ် ဗတောန်ဒၟံၚ်အယာံမာတ် သ္ဂောံလေပ်လိက်ညိညရ။
နာဲတၠမန်ဝွံ ဒ်ှက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်လညာတ်တဴတက် ပ္ဍဲအဘိဓဝ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကီု၊ စွံအာရီုလွဳပ္တိုန်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်၊ ကေဒါဗော်ကီုတုဲ ကေတ်ကၠုၚ်တာလျိုၚ်အ္စာဘာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဟွံသ္ကုတ်ရ။ အကြာပရေၚ်ကမၠောန်ဗော်ယှုက်ထုဲဂ်ှ ကော်ညးတာလျိုၚ်ပွိုၚ်ဍုၚ်၊ လျိုၚ်ဌာန၊ လျိုၚ်ပၞာန်တံတုဲ ကဵုလညာတ်သၠုၚ်ပ္တိုန် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရ။ ပ္တန်ကၠုၚ်ဘာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်အဆံၚ်သၠုၚ်ကၠာအိုတ် (အလန်ပထမ ၁၉၈၃) ဂ်ှ ဂအုပ်ဘာ ညးအုပ်ကာနာနာ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ နာဲတၠမန် ဒ်ှတိုၚ်၊ ဥက္ကဌဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ နာဲနလ္လာ၊ သ္ကိုပ်ပၞာန်နာဲထဝ်မန်၊ ဒု−သ္ကိုပ်ပၞာန်နာဲအံၚ်နာၚ် ကေတ်ကၠုၚ်တာလျိုၚ် သ္ပအ္စာဘာရ။ ညးလျိုၚ်တိုန်စိုပ်တံဂ်ှ နာဲသာၚ်ရတ် (ဆာဲဍေၚ်)၊ နာဲဇဲယျ၊ နာဲအိန်ဒိၚ်၊ နာဲညာဏ်ထောန်၊ နာဲဆာန်ထေက်၊ နာဲကၟိန်အာဲ (ကျော်မၚ်း)။ နာဲမန်ထဝ်၊ နာဲကျိုၚ်၊ နာဲအံၚ်လှ (နာဲသုည)၊ နာဲမေန်နိုၚ်၊ နာဲသၠုၚ်ဂကူ (နာဲချုံ) −−−−−−တံရ။
နာဲတၠမန်ဝွံ ဇြိုဟ်နက်လ္တူဝါဒဂကူမန်တုဲ ပံၚ်ပ္စပ်ဝၚ်ကောန်ဂကူမန်ကဵုအဘိဓဝ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ဗၟံက်ပ္တိုန် ဟီုဂးချူဆာဲကၠုၚ်အဘိဓဝ်ကောန်ဂကူ (ဝါဒဂကူမန်) သ္ဂောံဇဳဗျာပ် ပ္ဍဲကၠေၚ်က္ဍဟ်မန်ဂ်ှ ဂစာန်လွဳဗၟံက်ကၠုၚ်ရုပ်ရဴရ။ ဗက်ဇၟောဝ်ဍာ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဗၟာတုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်တံသ္ဒးထ္ကးပြး ပါ်ဂိုဏ်ဂနအကြာဇကုဂ်ှ ကေတ်ခန်လ္ၚတ်တုဲ ဒတူလိုၚ်ပရေၚ်ကောန်ဂကူအဓိကရောၚ်ဂ်ှ ဒုၚ်ကေတ်လဝ်ရ။ ဒဒ်ှရ ဍုၚ်မန်တၞဟ်ခြာကဵုဍုၚ်ဗၟာဂ်ှ သ္ပသုတေသန ပခိုၚ်ပ္တိုန်လညာတ်ရ။ ထံက်ထ္ၜး "မန်ပိုဲ ဒ်ှဍိက်ဗၟာ" (မြန်မာ့ကိုလိုနီမဟုတ်လော) ပ္ဍဲဂျာနေဝ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ လၟေၚ်အဆက်ဆက်ရ။ ပရေၚ်ပညာအလဵုအသဳဗၟာပၠုပ်လဝ်က္ဍဟ် လ္တူညးဍုၚ်ကွာန်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂ်ှ ထံက်ထ္ၜးဒဒ်ှရပရေၚ်ပညာဍိက် (ကျွန်ပညာရေး) ၊ ပညာမဟာကောန်ဂကူရ။ အခိၚ်ညးကေတ်ကၠုၚ်တာလျိုၚ်ဌာနပရေၚ်ပညာဂ်ှ စဗၟံက်ကၠုၚ်နကဵုဗီုပြၚ်သၟဝ်အလဵုအသဳကောန်ဂကူမန် (ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ) တုဲ သမၠဲပ္တိုန်၊ သမၠုၚ်ပ္တိုန်ပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန်၊ ပံက်ကၠုၚ်ဘာကောန်ဂကူမန်ရ။ အရာဇၞော်ပၟဝ်ခၞံပ္တိုန် သဒ္ဒါမန်၊ ဝေါဟာရမန်ကီုဂ်ှ စီုသ္ကီုတုဲ ပ္တိတ်ကၠုၚ်လိက်ဗတောန်၊ ကဵုကၠုၚ်ကွတ်ပ္ကတ်ပ္ကေၚ်အ္စာဘာဗတောန်လိက်၊ ဗၟံက်ပ္တိုန်မူဝါဒပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန် မွဲဒမြိပ်ဟွံသ္ကုတ်ရ။
နာဲတၠမန်ဝွံ ရှ်ေသှ်ေစဳပၞောန်၊ ဒတူလိုၚ်အတိုၚ်တၚ်သ္ဂုတ်သွာတ်၊ ကွာ်ဗက်လ္တူဂၠံၚ်တရဴတပ်ပ်၊ ဟီုဂးဗွဲမဂံၚ်သ္ကာဂ်ှ ဒ်ှစရာဲညးရ။ ဟွံပါ်ကဆံၚ် မံၚ်ဗီုဘဝသ္ဂံၚ်အညတြ သိုက်တုပ်ဒိုက်တုပ် အကြာသ္ဂံၚ်ဂ်ှ ဒ်ှသိက္ခာညးရ။ ယျဵုလ္ဂူတပ်တး၊ ဒုၚ်သၠးဂုဏ်ဖဵုအတ္တ ပေၚ်ၚ်တုဲ ကၠောန်ကၠုၚ်ပရေၚ်ကောန်ဂကူစဵုကဵုလမျီုအိုတ်ရ။ အဃောနာဲတၠမန်ယဲက္ဍၚ်ဒၟံၚ်တေံဂ်ှ ပရေၚ်ဘဏ္ဍာဗော်သၠဲလး၊ ဆက်ဆောံကဵုအလဵုအသဳသေံ ပြေပြံၚ်ခိုဟ်တဴရ။ ၜိုန်ရဒ်ှညးတာလျိုၚ်အဆံၚ်သၠုၚ် ညးအုပ်ကာဗော်ဍုၚ်မန်တၟိကီုဂ်ှ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၈၆ အခိၚ်ယဲဂိကြံၚ်ဒၟံၚ်၊ သ္ဒးဒုၚ်ဒၟံၚ်ဝေဒနာဇၞော်ဂ်ှ ဟွံကေတ်အခေါၚ်တၟေၚ်အာဝဳယဲ ပ္ဍဲရုၚ်ဂဥုဲဇၞော်ဍုၚ်ၜံၚ်ကံက်ရ။ ဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ်ဘဝသၟာပၠန်ဂတးခိုဟ်ပရဲတုဲ ပူဇဴဏာလမျီုသွက်ကောန်ဂကူရ။
နာဲတၠမန်ဝွံ ဗၟံက်ကၠုၚ်ရုပ်ရဴပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန် ပ္တန်ကၠုၚ်ဂၠံၚ်တရဴပရေၚ်ကောန်ဂကူမန် ဗွဲကိုပ်ကၠာအိုတ်တုဲ "ပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန်တံမူလ စနူနာဲတၠမန်" ရောၚ်။