ဝဳကဳပဳဒဳယာ မၞိဟ်ပကင်ရင်ဂမၠိုင်
ပ္ဍဲကဵုဝဳကဳပဳဒဳယာဂှ် ကုညးလွပ် မပတှ်ေ ဖျေဟ်စိုတ်ဂွံတအ်ဂှ် ခပတိုန်ကဵု နဒဒှ် ညးပကင်ရင် (လဆောဝ် ကော်စ နကဵုဘာသာအင်္ဂလိက် အေဒ်မေန်) ကြဴနူ မအာတ်မိက်တုဲ ကလိဂွံအခေါင်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၆ ဂှ်မ္ဂး နူကဵု လိက်ပရိုင် The New York Times ချူပတိတ် ဒဒှ်ရ ညးပကင်ရင် ပ္ဍဲဝဳကဳပဳဒဳယာ ဘာသာအင်္ဂလိက်ဂှ် နွံဒေသ ပထဝဳနာနာတုဲ သီုဖအိုတ် နွံၜိုတ် ၁.၀၀၀ တၠရ။ ပ္ဍဲ ဂျူလာင် ၂၀၁၂ ဂှ် ဒဒှ်ရ ဝဳကဳပဳဒဳယာ ဗီုအင်္ဂလိက်ဂှ် လၟိဟ်မၞိဟ် ညးပကင်ရင် ဂၠိုင်ၜက်အာ နူသၞောတ်ရ။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၅ ကဵု ၂၀၀၆ ဂှ် မွဲမွဲဂိတု မၞိဟ်မဂွံဒုင် ခပတိုန် နဒဒှ် မၞိဟ်ပကင်ရင် မွဲမွဲဂိတု နွံဒၟံင် ၜိုတ် အကြာ ၄၀ တၠ ကဵု ၅၀ တၠရ။ ဆဂး ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၂ ကဝက်သၞာံလပါ်ဂတဂှ် ဆမၞိဟ် ဒစိတ်ဓဝ်ဟေင် မဂွံဒုင်ခပတိုန်ရ။ [deprecated source] ဆဂး ဇိမ်မဳ ဝေလ (Jimmy Wales) ညးမပါလုပ် ပ္ဍဲအရာမခၞံဗဒှ် ဝဳကဳပဳဒဳယာ ကၠာအိုတ်၊ ဒစဵုဒစး အရာဏအ်ဂှ် မဒှ်အရာ မဒှ်ထေက်မွဲ ဟွံသေင်ရတုဲ "လၟိဟ် ညးပကင်ရင် ပ္ဍဲကဵု ဘာသာအင်္ဂလိက်ဂှ် ညိင်ဝတ်ဂွံအာ ၜိုတ်ပွိုင် ၜါသၞာံတုဲ ဆက်ညိင်ဝတ်ဒၟံင် ဖိုဟ်ရ။ ဝေလ ညးပလံင်ဗစိုပ်လိက် ဇရေင်ဝဳကဳပဳဒဳယာ ဘာသာအင်္ဂလိက် ပ္ဍဲကဵု ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၁၊ ၂၀၀၃၊ ပ္ဍဲအဳမေဝ်ဂှ် ညးဟီု မဂွံဒှ် အေဒ်မေန်/ညးပကင်ရင် ဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်"အရာမတင်တုပ်စိုတ် ဇၞော်ဇၞော် မွဲဟွံသေင်" တုဲပၠန် " ဒှ်ညးပကင်ရင် ဟီုဂှ် သွက်ဂွံ ဗိုင်ကၠောန် ပရေင်မဆေင် ကုကွတ်နဲကဲဂှ် ဒှ်အရာအဓိကတုဲ ပရေင်အခေါင်အဝဵုဟွံသေင်ဂှ်ရ ဇၟာပ်မၞိဟ်ဂှ် ကဵုဟွံထေက်တန်ရ။"
ပ္ဍဲကဵုလိက် (Wikipedia – The Missing Manual) ဂှ် John Broughton ဟီု မုဟိုတ် မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုင်တအ် စှ်ေစိုတ် ထေင်ကေတ်ဒၟံင် ညးပကင်ရင် ပ္ဍဲဝဳကဳပဳဒဳယာ တအ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် လတူညးတၞဟ်ရော။ ဣဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာ ရန်တၟအ် မခပတိုန်စွံလဝ် ညးပကင်ရင် ဟွံသေင်ရ။ ညးဆက်ဟီုပၠန်ဂှ် ညးပကင်ရင်တအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် "ဇိုတ်ပလီု မုက်လိက်" တုဲပၠန် "စဵုဒၞာ မုက်လိက်ဂမၠိုင် နူကဵု ပၞာန်မပလေဝ်ဒါန်လိက်ဂမၠိုင်ရ"။
အာတ်မိက် သွက် အခေါင်ညးပကင်ရင် ပလေဝ်ဒါန်
ညးမခပတိုန် ညးပကင်ရင် ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ် ဇိမ်မဳ ဝေလ (Jimmy Wales) ပ္ဍဲကဵု အံက်တဝ်ပါ ၂၀၀၁၊ လၟုဟ်မ္ဂး လၟေင်ကမၠောန် မဇိုန်ကဵု လျိုင် ညးပကင်ရင် ပ္ဍဲဝဳကဳပဳဒဳယာဂှ် ကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကဵု မကော်ဂးစ အာတ်မိက် သွက် အခေါင်ညးပကင်ရင် (requests for adminship (RfA))ရ။ ဇၟာပ်ညးပၠုပ်လဝ်စရင် နဒဒှ် ညးမဒါန်လိက် ပ္ဍဲဝဳကဳပဳဒဳယာတအ်ဂှ် အလဵုဇကု လုပ်အာတ်မိက်ကေတ် ဂွံသီုညးဖအိုတ်ရ။ ဟွံသေင်မ္ဂး နကဵု မၞိဟ်မဒါန်လိက်တၞဟ်တအ် ပတိုန်ဂလာန်လေဝ် ဂွံကီုရ။
သၞောဝ် ပလေဝ်ဒါန်
ကာလ ကလိဂွံ အခေါင်အရာ နဒဒှ် ညးပကင်ရင်မွဲတုဲမ္ဂး ညးလွပ်ဂှ် ကလိဂွံအခေါင် လုပ်ကၠောန် တာလျိုင်နာနာသာ်ရ။ ပၞောဝ်ကဵု တာလျိုင်ဂမၠိုင်တအ်ဂှ် "ကမၠောန် မကလေင်ဖအး"၊ ဇိုတ်ပလီု လိက်ပရေင် မဟွံလုပ်ကဵု အဝေါင်ပြကိုဟ်ဗိသ္တာတအ်၊ စဵုဒၞာ မုက်လိက်ဂမၠိုင် (ကလေင်ဗၟံက် မုက်လိက်၊ ကလေင်ဟံင် လိက်ပရေင်)၊:66 ကၟာတ်ဗလံက် (blocking) အကံက် မလုပ်ပထုဲတအ်ရ။ ပွမကၟာတ်ဗလံက် အကံက်တအ်ဂှ် ဒးဒှ် အတိုင်စဳပၞောန် ဝဳကဳပဳဒဳယာ (Wikipedia's policies) တုဲ ဒးထ္ၜးဟိုတ် မဂွံကၟာတ်ဗလံက် ကေုာံ အပိုင်အခြာကာလ အခိင်အခါတအ်ရ။:401:120 ကုညးလွပ် မိက်ဂွံ အခေါင်ခိုဟ် အခေါင်တၟေင် ပ္ဍဲအရာ မပလေဝ်ဒါန်လိက်တအ်တုဲ မအာတ်မိက် သွက်ဂွံဒှ် ညးပကင်ရင်ဂှ် ဟွံမဲပၟိက်ရ။
သွက် လိက်စံင်သုတေသန မပတိတ် နူကဵု Virginia Tech ကဵု Rensselaer Polytechnic Institute တအ်ဂှ် ညးဒါန်လိက် တအ်ဂှ် ခပတိုန်လဝ် နဒဒှ် ညးပကင်ရင် ပ္ဍဲကဵု လိက်ပရေင်မဝါတ်ဂါတ် မဒှ်ပရေင်လညာတ်တၞဟ်မာန်တအ်တုဲ ညးတအ် စွံအာရီု ပ္ဍဲလိက်ပရေင် မဆေင်စပ် ကဵုသုတေသနတအ်ဟေင်ရ။ သၟာသုတေသနသိပ္ပံတအ်လေဝ် ညးတအ် ဖန်ဇန်လဝ် ညးဒါန်လိက် မစိုန်သကီု လပ္ါ်ကဏ္ဍတအ်ဂှ် ပံင်ပကောံတုဲ နကဵုသၞောတ်နဲကဲ မဖျေဟ်မာဲဂှ် ညးတအ်ပဒတန် လိက်သုတေသနဂမၠိုင်ရ။ လိက်သုတေသန မပတိုန်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲကဵု ကောန်ဖရေန် the 2008 Conference on Human Factors in Computing Systems ဂှ် တင်ဂၞင်တအ်ဂှ် သ္ၚေဝ်ဂၠေပ် နကဵု ညးပကင်ရင် သီုဖအိုတ် ၁.၅၅၁ တၠတုဲ မၞိဟ်လဵု မစိုန်သကီု ပ္ဍဲလပါ်လိက်တအ်ဂှ် ကဵုပလေဝ်ဒါန် လိက်တအ်ရ။ နကဵု မကဵု ဂလာန်သၟာန်သွဟ်ဂှ် စမ်ၜတ် ညးလွပ်တအ်တုဲ ကုညးမကၠိုဟ်ခၠင် လပါ်တအ်ဂှ် ဂွံဒှ် ညးပကင်ရင် ပ္ဍဲကဵု လိက်ကဏ္ဍဂှ်ရ။ ပ္ဍဲ ဒဳဇြေန်ပါ ၂၀၁၃ ဂှ် တၞဟ်န ဂွံခပတိုန် ညးပကင်ရင် ဝဳကဳပဳဒဳယာ ဘာသာပဝ်လာန် မဆေင်ကဵု ဝင်တုဲ ကၠောန်ဗဒှ်လဝ် နကဵုနဲဂှ်ကီုရ။ ညးတအ်ညာတ်ကေတ် ညးတအ် ကၠောန် နဒဒှ် နဲကဲမစုတ်မာဲ ပ္ဍဲကဵု ဂကောံဝဳကဳညးတအ်တုဲ ညးတအ် ရုဲစှ် ခပတိုန် ညးပကင်ရင် ညးတအ်ရ။