သဘင်ဗွဟ်လိက်စံင် စပ်ကဵု ဘာသာမန်(၁)

သဘင်ဗွဟ်လိက်စံင် စပ်ကဵု ဘာသာမန် အလန်ပထမဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲ ၃၀ ဇာန်နဝါရဳ ၂၀၂၁ အခိင်လ္ဂုင် ၂၀း၀၀ ကဵု ၂၂း၀၀။ သဘင်ဗွဟ်လိက်ဂှ် ကၠောန်နကဵုဒၞာဲဇြောမ်တုဲ မၞိဟ်မတိုန်စိုပ် ပ္ဍဲဇြောမ်ဂှ် နွံအကြာ ၂၀ တၠတုဲ ပ္ဍဲမဗလးလဝ် မုက်လိက်အအာဂှ် မၞိဟ်ဗဵု နွံအကြာ ၄၀၀-၄၅၀။ အစာလိက်ဗွဟ် ပိတၠ၊ မာံရတ်အံင်မန်၊ နာဲဗဳထဝ်မန်ဇြာ၊ ကေုာံ တၠဂုန်အစာရာမညရာဝိက။

မာံရတ်အံင်မန် - ပရးချူဂှ် ဒှ်ပလီုလိက်မန်ဟာ

ဝဳဒဳယော အဃောမာံရတ်အံင်မန် မဟီုတွဟ်ဒၟံင် လိက်စံင် "ပရးချူဂှ် ဒှ်ပလီုလိက်မန်ဟာ"

မာံရတ်အံင်မန် ဒုင်သဇိုင် ကုလိက်ကၞပ် "လိက်ပရေင်မန် ပံင်ကောံဂမၠိုင် - တင်ဂၞေင်ဂမၠိုင် ဆေင်ကဵုလိက်ပတ်မန်" မဒှ်လိက် အစာနာဲသိုက်လှိင် ကမ္မတဳပညာဗော်ဍုင်မန်တၟိ မွဲတၠ မပ္တိတ်ချူဂှ်တုဲ ပ္တိုန်ထ္ၜးဏာ နကဵု က္ဍိုပ်လိက် "ပရးချူဂှ် ဒှ်ပလီုလိက်မန်ဟာ"။ အရေဝ်ဘာသာမန် တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဝေါဟာလိက် ကဵု ဝေါဟာလဟီု ၜါဏအ် သ္ၚောဲခြာတိတ်အာညးသကအ်။ နကဵုဥပမာမ္ဂး "ဒဒန်" ကဵု "ဗဒန်" ၜါဏအ်ဂှ် ကာလမဟီုမ္ဂး "ဒ" ကဵု "ဗ" ၜါဂှ် ပြံင်ထောအ် ရမ္သာင် "ဟ" တုဲ ဟီုဒၟံင် "ဟဒန်"။ ဗွဲမဂၠိုင် ပ္ဍဲကဵု အက္ခရ်ရမ္သာင်ပရက်ပရက် ညံင်ရဴ ခ၊ ဆ၊ ထ၊ ဖ တအ်ကီု သီုကဵု ဂ၊ ဇ၊ ဒ၊ ဗ၊ တအ်ဂှ် ကာလမဟီုမ္ဂး ဍေဟ်ပြံင်အာရမ္သာင် "ဟ" ဖအိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဍေဟ်ဂှ် အက္ခရ်တအ်ဂှ် ပ္ဍဲအက္ခရ်တအ်ဂှ် ဒြဟတ်ဒရိုဟ်ရမ္သာင် "ဟ" လုပ်ဂၠုက်နွံဒၟံင် အပ္ဍဲဍေဟ်တအ်ရ။ ဥပမာ၊ က ကဵု ရမ္သာင် ဟ ၜါဏအ် ပံင်တောဲတုဲ ဂွံဒှ်ကၠုင် ရမ္သာင် "ခ"။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကာလဟီုမ္ဂး ဆၜိုတ်ဒြဟတ်ရမ္သာင် "ဟ" ဂှ်သၟးတုဲ ခမဳ မ္ဂး ဒှ်အာ ဟမဳ၊ ထပှ်ဂှ် ဒှ်အာ ဟပှ်။

ပ္ဍဲအက္ခရ်ကၟက်တအ်ဂှ်တုဲ အက္ခရ်ဒမုင်မူလဂှ် ပြံင်အာ ရမ္သာင် ဟ တုဲ ဍေဟ်စှ်ေဒှ်အာ အက္ခရ်ကၟက် ဟ (ကွက်ဟ)ရ။ ဥပမာ "ဇၞော်"၊ ကာလမဟီုဂှ် အက္ခရ် ကၟက် "ၞ"ဝွံ ဍေဟ်တိုန်ဒှ်အာ အက္ခရ်ဒမုင် "န"၊ အက္ခရ်ဒမုင်မူလမ္ဂး "ဇ" ဝွံ ဍေဟ်ပြံင်ဒှ်အာ ရမ္သာင် "ဟ" တုဲ ဍေဟ်ဒးစှ်ေဒှ်အာ အက္ခရ် ကၟက် "ှ" အသၟဝ် "န"ဂှ်ရ။

ကၟက် (ဝါ) လဇံက် ကဵု ပရး ၜါဝွံ အဓိပ္ပာယ်တိတ်အာတၞဟ်ခြာမာန်ရ။ ဥပမာ သၟာန် မ္ဂး ဒှ်မကြိယာတုဲ ကာလချူ နဒဒှ် မနာမ်မ္ဂး ဒးပရးချူ "သမာန်"။

မိက်ဂွံတီဗွဲတြးမ္ဂး ဗဵုကေတ်ဝဳဒဳယောမာန်ရ။ တုဲပၠန် လိက်အစာသိုက်လှိင်ဂှ်လေဝ် တံင်ဂြဲကေတ် နူကဵု Google Drive ဂွံမာန်ရ။

နာဲဗဳထဝ်မန်ဇြာ - အက္ခရ်မ

ဝဳဒဳယော အဃောနာဲဗဳထဝ်မန်ဇြာ မဟီုတွဟ်ဒၟံင် လိက်စံင် "ဗျည်မ၊ အက္ခရ်မ"

ရမ္သာင်

ဗျည်မ ဂှ် ပ္တိတ်ဂွံရမ္သာင်ၜါ၊ ရမ္သာင်သာ ကဵု ရမ္သာင်ဇြိုင်။ ပ္ဍဲအခိင်ၜိုတ် ၁၈၀၀တအ်ဂှ် တၞဟ်နဂွံတၞဟ်ခြာတုဲ သွက်ရမ္သာင်သာမ္ဂး ညးကွက်စုတ် "ဟ" သၟဝ်၊ ဥပမာ ဂမှဳ၊ ကမၠောန်မှောင်မှ။

ဝေါဟာရ

မ နဒဒှ် ဝေါဟာရမွဲဂှ် ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ပြယာဲအရေဝ် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။

မ မဂွံဗီုပြင်ခ္ဍမ်မ်၊ ကလောအ်ကလောအ် (မတၟအ်)
မ နဒဒှ် ဗဳဇတမ်မူလအရာမွဲမွဲ၊ ဥပမာ မဆု မဒုန်။ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ပါဲနူတၞံဆုတအ်တုဲ ပ္ဍဲမၞိဟ်လေဝ် မန်ပိုယ် ပတှ်ေကေတ် အပါဂှ် ဒှ်အရာတမ်ဗဳဇ မၞိဟ်မွဲမွဲတုဲ ညးကော်စ မ ကီုရ။ အပါ ဂှ် မန်တြေံ ညးချူ အမ္ဗအ် (မပတိတ်ရမ္သာင် အၝ)။
အရေဝ်မန် ခေတ်လဒေါဝ် မ ဂှ် နဒဒှ် မတၟေင် ကုမၞိဟ်တြုဟ်တုဲ ဂတယၟုမ္ဂး ညးစုတ် “မ” ဥပမာ မဂဒူ၊ မဒကောင်ပိုင် (မဂွံအဓိပ္ပါယ် မၞိဟ်တြုဟ် မနွံကဵုဂကောံကလောအ်ပိုန်)။
မ မဂွံအဓိပ္ပါယ် စၞအဟာရ။ ဇွောအ်မ ဟီုဂှ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဖိုအ်သွက်ဂွံပအဟာရ / ဖိုအ်သွက်ဂွံစ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကုမၞိဟ်မဂၠာဲအဟာရဂှ် မန်တအ် ကော်စ “လမ/လၟ”။

ပွံက်၊ ကြိယာပနာမ်

အရာမွဲ မိက်ဂွံပံက်အဓိပ္ပါယ်၊ ဗၟံက်ထ္ၜး ပရူအရာမွဲမွဲမ္ဂး ဒးစုတ် အက္ခရ်မ ဂတ။ ဥပမာ ညးမဂၠာဲစၞ၊ ညးမပန်စဖျန် (လၟ)၊ ညးမဂၠာဲက (သၟာတမ္ၚာ)၊ ကမၠောန်မဂၠာဲက (ကမၠောန်တမ္ၚာ)၊ ကမၠောန်မတဵုလွဳ (ကမၠောန်ဗ္ၚ)၊ ညးမတဵုလွဳ (သၟာဗ္ၚ)။

မကြိယာဂမၠိုင် မိက်ဂွံဗဒှ် နာမ်မ္ဂး စုတ် မ(လဒေါဝ်)။ ဥပမာ ကၠတ် (ကြိယာ)၊ ကမၠတ် (နာမ်)၊ တုဲ (တၟုဲ)

သဒ္ဒါ

အက္ခရ်မ ကိစ္စမွဲပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲကဵု သဒ္ဒါမန်ရ။ နဒဒှ်ဥပမာ ထ္ၜးကဵု ဝါကျ နူလိက်မန်ခေတ်နာနာ အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။

မန်တြေံ (-စဵုကဵု ၁၂ ဗွဝ်ကၠံ)
”တလႝ မၞောရ်စိ၊ ရသိ မဣမောအ် ဗိသၞူးဂေါး ကောမ်ကု ဨယ်ဍိက် ဍေးသ္ကန္ဒံဍူင်သိသီတ် အဘိပြာယ် တလႝဂးစိ စၟတ္တာ၊” �“စၟတ်ဂဝံပတိ ရောဝ်ဂေါးကုံ၊ ရိသိဗိသၞူဂေါးကုံဒ မသ္ကန္ဒံ ကောမ်ကုကုံ၊ ဒ္ငးဂေါးစိ ဂဝံပတိ ဗေးအာရ် သုံသၟိင်ဣန် ဗေးဂးရောဝ်ဝေါအ်။; ‘သၟိင်ဒေဝတာဝ်၊ ယင်အဘိပြာယ် ကျာက်ဗုဒ္ဓတလေႝယ်စိ ဗေးဒူင် နအန္တူလ်၊ ယင်ရိသိ မဣမောအ်ဗိသၞူ မဇၞောက်ရိဒ္ဓိ အာနုဘာဝ်ဂေါး၊ ကောမ်ကုဨယ်စိ ဍေးသ္ကန္ဒံ ဍူင်သိသီတ်၊ ဍေယ်ကာလ်ဂေါးစိ အုတ်ဍေယ် သနြင် ရိသိဗိသၞူဂေါး ဗေးဗျာပါရ်။” (လိက်တၟအ်ယှိုယ်သဳခုင်၊ က၊ ၄၀-၄၆)

မန်လဒေါဝ် (၁၃ ဗွဝ်ကၠံ - ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ
စေတီဒပဟ်ဝေါအ်ဂဟ် ဂၞကျာက်မဟာသုဘဒ္ဒာ မဒဟ်ဂၞကျာက်ဇမၞောက် သၟိင်မဟာတိဿ မပတလဍုင်ဟံသာဝတီ ပ္ဍေဲကာတမၠာတုယ်၊ မဒက်လောရ် လုကဴအဒ္ဓာန်မလောအ် မနိုဟ် မဂလာယ်င်္ဂီ ဒြပ်တဂဟ် ခါဲကၠေအ်တုယ် လိုမ်လာက်အာအိုတ်။ (လိက်တၟအ်စေတဳထပှ်၊ ကျာ်ပဝ်၊ ဍုင်ဗဂေါ)

မန်တၟိ (၁၆ ဗွဝ်ကၠံ - ၁၈ ဗွဝ်ကၠံ)
သၟီဒေဝါနံပိယတိဿ ဝေင်ဂြိုပ် သီုတြုဟ်ဗဝက်ကြဴပန်စှ်ောလ္ၚီ၊ ခါမအာစိုပ် တၟအ်မညုပဏ္ဏာ ကဵု တၟအ်မိဿကပဗ္ဗတဂှ် ပဟိုတ် တရဴမသွတ် သၟီရပ်ဗၞဟ် နတရဴတိုက် ဒြေပ်တိုန်အာ လတူတၟအ်ရ။ (သကေံမဟာဝင်၊ မူဂမ္စာဲတဲ ၁၀၁)

မန်ပစ္စုပ္ပန်

After ploughing the farmers will sow the fields.
သၟာဗ္ၚတအ် ကြဴနူဇိက်တုဲ ကြက်ဂြာတ်မအိုတ်ရ။
လယ်သမားတို့သည် ထွန်ပြီးနောက် မျိုးကြဲကြလိမ့်မည်။
ကဿကာ နင်္ဂလေဟိ ခေတ္တာနိ ကသိတွာ ဝပိဿန္တိ။

(ကေတုမတဳ၊ ပြကိုဟ်ပန်ဘာသာ၊ မုက် ၉၂)

ယွံတဳလပိုန်သင် ကေုာံ ဒါယကာတံညးဂမၠိုင် ကျာ်ဇၞော်အ္စာ ဂကောံရာမညဓမ္မာစရိယတံ သ္ပက္ဍိုက်က္ဍိုပ်တုဲ သွက်ဂွံကၠောန်ဗဒှ် သ္ဘင်သၟာန်သွဟ်လိက် အလုံဂကူမွဲအိုဿီုဂှ် နူကဵု ကောံဓရီုပွိုင်သၞာံတေံဂှ် တုပ်စိုတ်တုဲ သ္ဂုတ်သွာတ်လဝ်တုဲရ။ ဌာန ဂွံကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီု ဘာကျာ်ဒေါဝ်သာသနာ ၂၅၀၀ ဂှ် သင်တံ တုပ်စိုတ် ရုဲစှ်လဝ်တုဲရ။

သ္ဘင်သၟာန်သွဟ်လိက်ဏံဝွံ နကဵုဘာသာမန် ညးမလုပ် သွဟ်မာန်တံဂှ် ပူဂဵု ဌာနလဵုဟွံဟီု လုပ်သွဟ်မာန်ဖအိုတ်ရောင်၊ ဟိုတ်နူ ဂွံလဝ် အခေါင်တုဲ သင်တံ ဗွဲမဂၠိုင် ကၠုင်သွဟ်လိက်ပရိယတ္တိ ဂွံဗဵုလ္ၚောဝ်တဴသင်ဂှ် ကုသဵု ထံက်ပင် သာသနာမွဲ ဗွဲမပြဲ က္လိဂွံဍာံဍာံရောင်၊ (လိက်လလောင်တြး သဘင်သၟာန်သွဟ်လိက်ရာမညနိကာယပရိယတ္တိ အလုံဒေသရးမန်)

သဒ္ဒါမန် ပ္ဍဲမန်ပစ္စုပ္ပုန်ဏအ် ဂတကြိယာအဓိကဟွံသေင်တအ်ဂှ် ဒဒှ်မသ္ဒးဒုင် အက္ခရ်မဂှ် အောန်ကြပ်ဟွံမဲတုဲ ပ္ဍဲဝါကျမွဲ ကြိယာလဵု မဒှ်အဓိကဂှ် တီကေတ်ဟွံမာန်ရ။

သၞောဝ်ဝါကျမန် မဆေင်ကဵု ကြိယာ

ဇၟာပ်မကြိယာ မနွံဒၟံင် မ္ၚးပိုဒ်ကြိယာအဓိကတအ်ဂှ် ဒးဂစိုတ်ထောအ် ညံင်ဟွံဂွံချဳ နကဵု မစုတ် “အက္ခရ်မ” ဂတ။ တုဲ ဆမကြိယာ.မနွံ အပ္ဍဲ ပိုဒ်ကြိယာအဓိကဟေင် ကဵုအခေါင် ချဳ၊ လဴထ္ၜး။

ဥပမာ - အဲ စ ပုင်။
(စ ဂှ်ကြိယာအဓိက ပ္ဍဲကဵုဝါကျဏအ်)
ကြဴနူအဲ မစဴကၠုင် နူကမၠောန်ဂှ် အဲစပုင်သတ်ဗြဴ ကဵု သွစာင် မနွံကဵုရှ်မခိုဟ် သမ္ဘာအဲမဍုန်လဝ်ဂှ်ရ။
(ပ္ဍဲဝါကျဂှ် "စ" ဂှ်မွဲဟေင်ရ ဒှ်ကြိယာအဓိကတုဲ ကြိယာသၟေဟ် မပ္တံကဵု "စဴ"၊ "နွံ" "ဍုန်" တအ်ဂှ် ဒးဂစိုတ်ထောအ် နမစုတ် အက္ခရ်မ ဂတ)။

တၠဂုန်အစာရာမညရာဝိက - ချူလိက်မန် နကဵုအက္ခရ်ရဝ်မေန်

ဝဳဒဳယော အဃောတၠဂုန်အစာရာမညရာဝိက မဟီုတွဟ်ဒၟံင် လိက်စံင် Mon transliteration and IPA System (တင်စၟတ် အခိင်မဟီုတေအ် ဟိုတ်နူ ခက်ခုဲပရေင်စက် နွံလဝ်ညိညတုဲ ကုတ်ဆက်လဝ်နွံညိည))

ဂကူမန်ပိုယ်ဂှ် နကဵုအရေဝ်မ္ဂး နွံပိဂကူ၊ ဥပမာ ရမ္သာင်"အ" ဂှ် ပ္တိတ် /a/ ဂှ်မွဲဂကူ၊ /e/ ဂှ်မွဲဂကူ တုဲ သၟေဟ်မွဲဂကူဂှ် /ia/။ ဂကူလက်ကြဴအိုတ်ဏအ် ကၠေအ်အာတုဲရ။ မန်ပိုယ် စချူလိက် နကဵု ၁ ဗွဝ်ကၠံဟာ ဟွံသေင်မ္ဂး ၅ ဗွဝ်ကၠံဟာအကြာဂှ် ဒှ်မာန်။ ပိုယ်ကေတ်အက္ခရ်ပလ္လဝတုဲချူ၊ ဆဂး လက်သန်သွိုရ်လ္ၚဵုဗီုကဵု အနုသွဵု (ခဍမ်က္ဍိုပ်) ကဵု ဝိသရ် (ခရးက္ဍိုပ်) တအ်ဂှ် ကေတ်နူ သံသကြိုတ်။ စမၠောအ်အက္ခရ (transliteration) အက္ခရ်မန် ချူနကဵုအက္ခရ်အင်္ဂလိက်ဂှ် အစာမလ္ၚတ်လိက်မန်ပိုယ်တအ် ဖန်ချူကၠုင်နာနာသာ်၊ Rev. J. M. Haswell, R. Halladay, Nai Tun Wai (နာဲထောန်ဝေ), Mathias Jenny။ တုဲပၠန် စပ်ကဵု ဗီုပတိတ်ရမ္သာင်ဂှ် သၞောတ်ဗွဟ်ရမ္သာင် IPA (International Phonetic Alphabet) လေဝ်နွံကီုရ။ နကဵုအစာဗွဟ် (တၠဂုန်အစာရာမညရာဝိက) ဒုင်သဇိုင် ကု သၞောတ်စမၠောအ်အက္ခရ R. Halladay ကေုာံ IPA တုဲ ဖန်ဗဒှ်ကၠောန်လဝ် သၞောတ်စမၠောအ်အက္ခရတၟိ တုဲပၠန် ဒုင်သဇိုင် ကုရမ္သာင်လဒေါဝ် (Standard Mon) တုဲ ကၠောန်ဗဒှ်လဝ် IPA သွက်အရေဝ်မန်လဒေါဝ်။

ယဝ်ရ စမၠောအ်အက္ခရ နူမန် နကဵုအက္ခရ်အင်္ဂလိက်ဂှ် ဟွံမဲမ္ဂး ဗီုညးစှ်ေစိုတ် ညးချူဒၟံင်မ္ဂး ယၟုဍုင်ကွာန်၊ ယၟုဂၠံင်ဍာန်၊ ယၟုဒတန်ဒေသ၊ ယၟုမၞိဟ်တအ်မ္ဂး ဟွံဒှ်ကိုန်ဂစိုတ်ရ။ နကဵုတၠပညာတအ် ဗိုင်သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်တုဲ Standard Mon transliteration မွဲ သ္ဒးနွံထေက်။ ကာလပိုယ်ပစ သုတေသန၊ ချူစလိက်စံင် ကဆံင်တၠပညာမ္ဂး စမၠောအ်အက္ခရ ကေုာံ ဗွဟ်ရမ္သာင်ဏအ် နွံပၟိက်ဒၟံင် ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ရ။

ခံက်အင် အက္ခရ်မန်ဂမၠိုင် (နအက္ခရ်မန်)
ခံက်အင် စမၠောအ်အက္ခရမန်
ခံက်အင် ဗွဟ်ရမ္သာင်မန်
သဇိုင် သင်္ကေတ ဗွဟ်ရမ္သာင်မန်