ဝဳကဳပဳဒဳယာ

ဟိန္ဒူ

ဟိန္ဒူ ဂှ် ဒှ်ဘာသာစၜုဲစၜော် မဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲဂၠးတိ မရနုက်ကဵုပိရ။ ဘာသာဟိန္ဒူဂှ် ဒှ်ဘာသာ မကၠုင် နူဍုင်အိန္ဒိယ ကေုာံ မနွံကဵု ဓမ္မ ဟွံသေင်မ္ဂး ဒ္ဂေတ်လၟေတ် မဆေင်ကဵု ဘဝ [note ၁]တုဲ မၞိဟ်ပ္ဍဲဒေသ ဆာပ်တိုက် အိန္ဒိယ (Indian subcontinent) ကေုာံ ဍုင်အာရှ အဂၞဲဂမၠိုင် လျိုင်ပတှ်ေဒၟံင်ရ။ ဘာသာဟိန္ဒူဂှ် မဂွံစၟတ်သမ္တီ ဒှ် ဘာသာတြေံအိုတ် ပ္ဍဲကဵုဂၠးတိဝွံ၊[note ၂] တုဲ ညးမလျိုင်ပတှ်ေ ကေုာံ တၠပညာ ပရေင်ဘာသာတအ်ဟီု ဘာသာဟိန္ဒူဂှ် ဒှ်ဘာသာသနာတနဳဓမ္မ (Sanātana Dharma)၊ မဂွံအဓိပ္ပါယ် "ဒၠောအ်ဗတောန် ထာဝရ (the eternal tradition)"၊ ဟွံသေင်မ္ဂး "ဂၠံင်တရဴထာဝရ (eternal way)"၊ လက္ကရဴ တၞောဝ်ဝင်ဘဝ ကောန်မၞိဟ်တအ်ရ။[၄][၅] တၠပညာတအ် စၟတ်သမ္တီလဝ် ဘာသာဟိန္ဒူဂှ် ဒှ်ဘာသာမွဲ မပံင်ပကောံလဝ် [note ၃] ဟွံသေင်မ္ဂး ဒှ် ဘာသာမွဲ သမ္ဘာရလဝ်[၆][note ၄] အခိုက်ပြဝေဏဳ ကေုာံ ယေန်သၞာင် ကောန်ဍုင်အိန္ဒိယဂမၠိုင်[၇][note ၅] နူကဵု တမ်ရိုဟ်အခိုက်ကၞာမူလ နာနာသာ်[၈][note ၆]တုဲ ဟွံမဲ ကုညးခၞံဗဒှ်ရ။[၉] အရာမကော်ခဴ သမ္ဘာရဟိန္ဒူ မဒှ် အခိုက်ကၞာ ဓဝ်ပတှ်ေဂမၠိုင် မပံင်ပကောံလဝ်တုဲ မကော်ဂး ဘာသာဟိန္ဒူခေတ်လၟုဟ်ဂှ် စကတဵုဒှ်ကၠုင် ပ္ဍဲအကြာ ဘဳသဳ ၅၀၀ ကဵု အေဒဳ ၃၀၀၊[၁၀] ကြဴနူ ပယာံကာလဝေဒ (နူ ဘဳသဳ ၁၅၀၀ စဵုကဵု ဘဳသဳ၅၀၀) မစိုပ်ကၞောတ်အိုတ်အာတုဲ၊[၁၀][၁၁] ဇၞော်မောဝ်တိုန် အခိင်ခေတ်လဒေါဝ် အိန္ဒိယ၊ မဒှ်ခေတ် ကိုပ်ကၠာ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဟွံမံက်ဂတဝ် ပ္ဍဲဍုင်အိန္ဒိယဏီဂှ်ရ။[၁၂] ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဟိန္ဒူဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် ပ္ဍဲအခိင်လဒေါဝ် အကြာ ကြဴနူ ခေတ်ဝေဒအိုတ်၊ ကၠာနူ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဟွံကတဵုဒှ်ဏီရ။

ပ္ဍဲကဵု ဘာသာဟိန္ဒူဂှ် ၜိုန်ရ နွံကဵု လညာတ်ဒဿနဂမၠိုင်ကီုလေဝ် ပရေင်ဘာသာဂှ် ဒက်ပတန် ပါ်ပရအ်လဝ် နကဵု လညာတ်သမ္တီ၊ အခိုက်အလိုက်၊ ပရူစက္ကဝါ၊ ပရူပရာကျာ်ဂမၠိုင် ကေုာံ ဒၞာဲဒတန် ဘာသာဂမၠိုင်ရ။ လိက် ဘာသာဟိန္ဒူတအ်ဂှ် နွံၜါဗီု၊ "ၐြုတိ" ဒဒှ်မမိင်ကေတ် ကဵု "သ္မြတိ" ဒဒှ်မသမ္တီလဝ်။ လိက်တအ်ဂှ် ဒှ်လိက်ဒ္ဂေတ်လၟေတ်ကျာ်၊ လိက်ဒဿန၊ ကေုာံ လိက်အာဂီုဝင်ကျာ်ဂမၠိုင် (ဒဏ္ဍာရဳ)၊ ယဇန၊ အဂမိစပူဇယ၊ ကေုာံ စမြိုင်ဘုတ်ဘာဂမၠိုင်ရ။[၁၃] ပြကိုဟ်ဇၞော်ဇၞော်ဂမၠိုင်မ္ဂး မပတံကဵု လိက်ဝေဒဂမၠိုင်၊ Vedas ကဵု လိက်ဥပနိသဒဂမၠိုင် (Upanishads)၊ လိက်ပုရဏာံဂမၠိုင် (Puranas) လိက်မဟာဘရတ(Mahabharata)၊ လိက်ယာမယန (လိက်သၟိင်ရာံ) (Ramayana) ကေုာံ လိက်အာဂမသတအ် (Āgama (Hinduism)|Āgamas)ရ။[၁၄][၁၅] တင်ဂၞင် ကေုာံ ပွံက်အဓိပ္ပါယ် နူကဵုလိက်တအ်ဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာအဓိက ကိစ္စဇၞော် ပ္ဍဲဘာသာဟိန္ဒူကီုလေဝ်၊ စပ်ကဵု ဗီုကံက်အဓိပ္ပါယ် နူလိက်တအ်ဂှ် လညာတ်တၞဟ်ခြာ ရေင်သကအ် နွံဗွဲမဂၠိုင်တုဲ အရာလဵု မဒှ်အရာဓဝ်ဍာံ အရာလဵု မဒှ်အခိုက်ကၞာဂှ် လညာတ်ဟွံတုပ် ရေင်သကအ်အိုတ်ရ။[၁၆]

တင်ရန်တၟအ် ကေုာံ တိုင်ပ္ကဴဘဝ ပ္ဍဲကဵု ဘာသာဟိန္ဒူဂှ် နွံပန်သာ်၊ ဣဏအ်ဂှ် ညးကော်ဂး ပုရုၑါရထပန် (Puruṣārtha)။ ညးမ္ဂး ပန်သာ်ဂှ်ရော "ဓမ္မ" ပွမဒ္ဂေတ် ကေုာံ ကေတ်တာလျိုင်၊ "အာရ်ထ" (Artha) ပွမကၠောန်၊ "ကာမ" ပွမထၞေန်စေန်စပ် ကေုာံ "မောက်ၐ" ပွမတိတ်ဗၠး နူဘဲသံသာ ပွမဒးမချိုတ် ကေုာံ ပွမကလေင်ဂျိုင်ရ။[၁၇][၁၈] ကာမ မဒှ်အရာ မပကဵု ညံင်ဂွံချဳဓရာင် ညံင်ဂွံထၞေန်စပ်တုဲ ဇလိင်ကဵု ဘဝသံသာ မတွဟ်ဂး ပွမချိုတ် ပွမဒှ်တုဲ နကဵုဂၠံင်တရဴယောဂ/ပၟဝ်ဓဝ် ဂှ် ဗစိုပ်ကဵု မောက်ၐ ရ။ [၁၅][၁၉] ပ္ဍဲဘာသာဟိန္ဒူဂှ် နွံကဵု အရာမကၠောန်ပ မပတံကဵု ပူဇဴ၊ ဖ္ဍောတ်ဗှ်၊ ဇပ၊ ပၟဝ်ဓဝ်၊ သဘင်လၟေင်သၞာံဂမၠိုင် ကေုာံ ပွမအာဂၠောဲအာလ္ၚောဝ်ကျာ်ဂမၠိုင်ရ။ ညးလ္ၚဵုဂှ်မ္ဂး သၠးထောအ် ဘဝပရေင်မၞိဟ် ကေုာံ ပရေင်အရပ်အရာဝတ္ထုဂမၠိုင်တုဲ မံင်နဒဒှ် ဘဝခမဳ မကော်ဂး သညေ္ညသ သွက်ကလိဂွံ မောက်ၐ ရ။[၂၀]ဒလောအ်ဗတောန် ဟိန္ဒူ လၟိုန်ထာဝရဂှ် ညံင်ဂွံ နွံကဵုစိုတ် ပွမတပ်တး၊ ဝေင်ပါဲ ပရေင်ပျဲပျာံ ဂစိုတ်သတ် မနွံကဵုလမျီု၊ ဒးနွံကဵု ဓဝ်ခန္တဳ ပွမအေင်ဒုင်၊ မဒးနွံစိုတ်တန်ကြန်၊ မဒးနွံကရုဏာ အကြာညးမွဲကုမွဲရ။[web ၁][၂၁] ဂကောံဂိုဏ်ဟိန္ဒူဇၞော်အိုတ် နွံပန်ဂိုဏ်၊ ဂိုဏ်ဝါဒဗိသၞုဟ် (Vaishnavism)၊ ဂိုဏ်ဝါဒသဳဝ (Shaivism)၊ ဂိုဏ်ဝါဒသကတ (Shaktism) ကေုာံ ဂိုဏ်ဝါဒသမာရတိ (Smartism)တအ်ရ။ [၂၂]

ဟိန္ဒူဂှ် ဒှ်ဘာသာမစၜုဲစၜော် ဇၞော်အိုတ် မရနုက်ကဵုပိ ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ်တုဲ၊ ကုညးမလျိုင်ပတှ်ေ ဘာသာဟိန္ဒူဂှ် ညးကော်စ ကောန်ဟိန္ဒူ၊ သီုဖအိုတ် နွံစ ၜိုတ် ၁.၁၅ ဗဳလဳယာန် မဒှ်လၟိဟ်မၞိဟ်ဂၠးတိ ၜိုတ် ၁၅-၁၆%။[web ၂][၂၃] ပ္ဍဲဍုင်အိန္ဒိယ၊ ဍုင်နဳပဝ်၊ ဍုင်မဝ်ရိဂျုတ် (Mauritius)တအ်ဂှ် ဒှ်ဍုင် မၞိဟ်မရှ်ေသှ်ေ ဟိန္ဒူဂၠိုင်အိုတ်ရ။ တုဲပၠန် ပ္ဍဲတကအ်ပါလဳ ဍုင်အေန်ဒဝ်နဳရှာဂှ်လေဝ် ဒှ်မၞိဟ် မရှ်ေသှ်ေ ဟိန္ဒူဂၠိုင်ကီုရ။[၂၄] ပါဲနူဂှ်တုဲ ဂကောံမၞိဟ်ဟိန္ဒူဂှ် ပ္ဍဲကဵု တကအ်ကာရိဗ်ဗေန်(Caribbean) ဍုင်အာရှအဂၞဲ၊ ပ္ဍဲအမေရိကသၟဝ်ကျာ၊ ယူရောပ်၊ Oceania၊ အာဖရိက ကေုာံ ပ္ဍဲဍုင်တၞဟ်တအ်လေဝ် နွံကီုရ။[၂၅][၂၆]

နိရုတ္တိ

ပလေဝ်ဒါန်
 
ဂကောံသ္ၚိကၟိန်ဟိန္ဒူ ပ္ဍဲတကအ်ပါလဳ ကြဴနူ မပူဇဴကျာ် ပ္ဍဲကဵု ဘာကျာ်ဗြတာန် ပ္ဍဲတကအ်ပါလဳ၊ ဍုင်အေန်ဒဝ်နဳရှာ

မအရေဝ်မ္ဂး ဟိန္ဒူ ဝွံ စေန်ဆက်ကၠုင် နူကဵု အရေဝ်အေန်ဒိ-အာရဳယာန်[၂၇]/သံသကြိုတ်[၂၈] နကဵုမအရေဝ်တမ် သိန္ဒု (Sindhu)ရ။[၂၈][၂၉] နကဵုလညာတ် အစာပါမောက္ခ Asko Parpola မ္ဂး အရေဝ်တြေံတြဟ်အဳရာန်နဳယာန် (Proto-Iranian) ရမ္သာင် သ(*s) ဒှ်အာ> ဟ ဂှ် ကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲအကြာ ဘဳသဳ ၈၅၀–၆၀၀ ရ။[နွံပၟိက် ဗၟံက်ထ္ၜးတင်နိဿဲ] ဟိန္ဒူ နဒဒှ် နကဵုယၟု ဘာသာမစၜုဲစၜော်မွဲဂှ် စစၟတ်သမ္တီကၠုင် ပ္ဍဲအခိင် ဗြိတိန် မလုပ်ပကဝ်လဳနဳ ပ္ဍဲဍုင်အိန္ဒိယရ။ ကိုပ်ကၠာနူဂှ်မ္ဂး ကောန်ဍုင်အိန္ဒိယတအ် ဟိန္ဒူဂှ် နဒဒှ်ဘာသာ မတၞဟ်ခြာ နူကဵု အခိုက်ကၞာ ကေုာံ ဂကူညးတအ်မွဲဂှ် ဟွံစၟတ်သမ္တီလဝ်တုဲ ဟိန္ဒူဂှ် သီုဒှ်ဂကူ၊ အခိုက်ကၞာ မၞိဟ်မပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဂှ် သီုဖအိုတ်ရ။[၃၀][page needed]

ယၟုမ္ဂး "ဟိန္ဒူ" ဂှ် နူတမ်တေအ် ဒှ်ယၟုၜဳအေန်ဒူ (Indus River) မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ခေတ်လၟုဟ် ဍုင်ပါကာတ်သတာန် ကဵု အိန္ဒိယလပါ်သၟဝ်ကျာရ။[၂၈][note ၇] နကဵုလညာတ် Gavin Floodမ္ဂး "ယၟုဂကောံမၞိဟ် မကော်ဂး ဟိန္ဒူ ဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵု အရေဝ်ပါသဳ (အဳရာန်) မကော်စ ဂကောံမၞိဟ်/ဂကူ မပဒတဴ ဗဒါဲၜဳအေန်ဒူ မဒှ်မအရေဝ် မကၠုင်နူ သံသကြိုတ်သိန္ဒု"၊[၂၈] ဗွဲမကၠးဖ္ဍးဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲလိက်တၟအ် Darius I (550–486 BCE) မချူလဝ် ပ္ဍဲဘဳသဳ ၆ ဗွဝ်ကၠံဂှ်ရ။[၃၁] ယၟုမ္ဂး ဟိန္ဒူ မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု အခိင်တမၠာတေအ်ဂှ် ဒှ်ယၟု ပထဝဳမွဲတုဲ ဟွံဒှ် ယၟုမပစၞး ဘာသာမစၜုဲစၜော်မွဲရ။[၂၈] ယၟုမ္ဂး "ဟိန္ဒူ" နဒဒှ် ဘာသာမစုဲစၜော်မွဲဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု လိက်ကြုက် နူကဵု ခေတ် ၇ ဗွဝ်ကၠံအေဒဳ မစၟတ်သမ္တီလဝ် ပရူဘာသာရးပလိုတ် နကဵု Xuanzang၊[၃၁] တုဲပၠန် ပ္ဍဲ ၁၄ ဗွဝ်ကၠံဂှ် လိက်ပါသဳ Futuhu's-salatin နကဵု'Abd al-Malik Isami ရ။[note ၈]

Thapar ဟီု မအရေဝ်မ္ဂး ဟိန္ဒူဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ကိုပ်ကၠာတေအ် နကဵု ဟေပတဟိန္ဒု (heptahindu) ပ္ဍဲAvesta – မတုပ်ကဵု သပ္တ သိန္ဒု (sapta sindhu)၊ hndstn (ပတိတ်ရမ္သာင် ဟိန္ဒုသတာန် (Hindustan)) ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲလိက်တၟအ် သသနဳယာန် (Sasanian inscription) နကဵု အေဒဳ ၃ ဗွဝ်ကၠံတုဲ ယၟုဂှ် မကော်စ ဒေသ ပ္ဍဲအာရှသၠုင်ကျာ ဗွဲဒိုဟ်ဗာယပ်ရ။[၃၈] မလိက်အာရာပ် အယ်-ဟိန်ဒ (al-Hind) ဂှ် ရန်တၟအ် မကော်စ ဂကူမၞိဟ် မပဒတဴ ပ္ဍဲမွဲဒမြိပ် ၜဳအေန်ဒု ရ။ [၃၉] မအရေဝ်အာရာပ်ဝွံလေဝ် ကေတ်နူကဵု မအရေဝ်ပါသဳ နူကဵုအခိင်ပါသဳ ကိုပ်ကၠာအေဿလာမ် ဟွံကတဵုဒှ် မရန်တၟအ် ဂကောံမၞိဟ် ပ္ဍဲဍုင်အိန္ဒိယဂမၠိုင်ရ။ ၜိုတ် ၁၃ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ယၟုဍုင် ဟိန္ဒူသတာန် (Hindustan) ဂှ် ဒှ်ယၟုတၞဟ် သွက်ဂကူအိန္ဒိယဂမၠိုင်၊ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဍုင်ဟိန္ဒူ (ဟိန္ဒူသန္ထာန်)ရ။[၄၀][note ၉]

မအရေဝ် ဟိန္ဒူ ဂှ် ဗွဲကြဴ စချူကၠုင် ပ္ဍဲလိက်သံသကြိုတ် မပ္တံကဵု ပ္ဍဲလိက် ရာဇတရန္ဂိနဳ (Hinduka, c. 1450) တုဲပၠန် ပ္ဍဲ အကြာ ၁၆-၁၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ်လေဝ် ပ္ဍဲလိက်ဘာသာဗင်္ဂါလဳ လိက်ဂေါဒိယာ ဝိသနဝ (Gaudiya Vaishnava) သီုကဵု ပ္ဍဲလိက် စိန္တယ ဆရိတံရိတ (Chaitanya Charitamrita) ကေုာံ စိန္တယ ဘဂဝတ (Chaitanya Bhagavata)တအ်ရ။ လိက်တအ်ဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜး ဗီုဟိန္ဒူ မတၞဟ်ခြာ နူကဵု မုသလေန်ရ။ မုသလေန်ဂှ် ညးကော် ပ္ဍဲလိက်ဂှ် ယဝနဿ မဂွံ အဓိပ္ပါယ် ညးသအာင်/ညးဍုင်သအာင် ဟွံသေင်မ္ဂး မ္လေစ္ဆ (Mleccha) မဂွံအဓိပ္ပါယ် "အရိုင်"၊ ပ္ဍဲကဵု လိက် ဘက္တ မလ (Bhakta Mala) မချူလဝ် "ဟိန္ဒူ ဓမ္မ"ရ။[၄၁] စိုပ်ၜိုတ် ၁၈ ဗွဝ်ကၠံ ကောန်ဗၞိက် ရဲယူရောပ်တအ် စိုပ်ကၠုင် အိန္ဒိယတုဲ ဘာသာစၜုဲစၜော် အိန္ဒိယဂှ် ကော်စ ဟိန္ဒူ (Hindus)ရ။

ပွံက်အဓိပ္ပါယ်ဂမၠိုင်

ပလေဝ်ဒါန်

ဘာသာဟိန္ဒူဂှ် စပ်ကဵု ပရေင်လျိုင်ပတှ်ေ ကေုာံ အခိုက်ပြဝေဏဳတုဲ နွံလညာတ်နာနာသာ်ကီုလေဝ် မၞိဟ်ကဆံင်မသၠုင်ပြဲ မစၟတ်သမ္တီလဝ် ဗီုကဵု လကျာ် ဟွံမဲ၊ ညးမကလိဂွံလဝ် အဝဵုအသဳ မဆေင်ကဵုဘာသာ ညးမရှ်ေသှ်ေတအ် သ္ဒးကဠင်အမိင်ဟေင် ဗီုဏအ်လေဝ် ဟွံမဲ၊ ဂကောံပကင်ရင်အုပ်ဓုပ် ဟွံမဲ၊ ပရောဗက် ဟွံမဲ၊ ဒးရှ်ေသှ်ေ ကျာ်မွဲဇကုဟေင် ဗီုဏအ် ဟွံစၟတ်သမ္တီလဝ်တုဲ ၜိုတ်ဂလိုင်ဇကု မနွံပၟိက်ဂှ် ဇကုရုဲစှ်တုဲ ရှ်ေသှ်ေဂွံ၊ တုဲပၠန် အရာအိုတ်သီုဂှ် နဒဒှ်ညံင်ရဴကျာ်ဖအိုတ် စွံစိုတ်တုဲ ရှ်ေသှ်ေဂွံ၊ တုဲပၠန် ဇကုရုဲစှ်ကေတ် ကျာ်မွဲဇကုဓဝ်တုဲ ရှ်ေသှ်ေလေဝ်ဂွံ၊ မွဲဟွံရှ်ေသှ်ေ ဇကုမွဲဓဝ် မမံင်ကေတ်တ်လေဝ်ဂွံ၊ ကျာ် ဒေဝတဴ ဟွံမဲ စှ်ေစိုတ်ဗီုဏအ်လေဝ်ဂွံ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး စၞးမရှ်ေသှ်ေကျာ် ဒေဝတဴတအ်ဂှ် စွံအဓိက စေတနာလတူကောန်မၞိဟ် ဗီုဏအ်လေဝ်ဂွံကီုရ။[၄၂][၄၃][၄၄] လညာတ် မဆေင်ကဵု ပြသၞာ မဆေင်ကဵု ဓဝ်ပတှ်ေ ကေုာံ အခိုက်မံင်စံင်ဘဝ မပတံကဵု မဟွံစဖျုန်၊ ဂၠံင်တရဴမဟွံပကီုပရာပ်၊ မပတှ်ေကေတ် ချိုတ်တုဲ ကလေင်ဒှ်၊ သီုကဵု ကဆံင်ဂကူမၞိဟ်တအ်ဂှ် ဒှ်အရာမဒးပါ်ပါဲတုဲ မဒှ်အရာ မဒးဒ္ဂေတ်ဗက်ဟေင် ဟွံသေင်ရ။[၃၀][page needed]

ဟိုတ်နူ ပ္ဍဲကဵု ဘာသာဟိန္ဒူဂှ် နွံကဵုအခိုက်ကၞာ ကေုာံ လညာတ်ဗွဲမလှဲလး မသက်ကုပယျဵုတုဲ ဂွံပံက်ပွံက် အရာလဵု မဒှ် ဘာသာဟိန္ဒူ ဒှ်အရာ မလောဲသွာမွဲ ဟွံသေင်ရ။ [၂၈] ဟိန္ဒူဂှ် ဒှ်အာဘာသာ "ဗီုပိုယ် မနွံပၟိက် မိက်ဂွံ ကံက်အဓိပ္ပါယ်ဂှ် ကံက်ကေတ်ဂွံရ။"[၄၅] ဟိုတ်ဂှ်ရ ဟိန္ဒူဂှ် ပံက် ပွံက်နာနာသာ် မပ္တံကဵု နဒဒှ် ဘာသာမစ္ၜုဲစ္ၜော်မွဲ၊ နဒဒှ် ဘာသာအခိုက်ကၞာမွဲ၊ (a religious tradition)၊ နဒဒှ် ဒတန်မဖန်ဗဒှ် သွက်ဂွံ လျိုင်ပတှ်ေဘာသာမွဲ၊ ကေုာံ နဒဒှ် ဒ္ဂေတ်လၟေတ်သွက်ဘဝမွဲရ။[၄၆][note ၁] နကဵု လညာတ် စၟတ်သမ္တီ ကောန်ရးပလိုတ်တအ်မ္ဂး ဟိန္ဒူဂှ် ဒှ်ဘာသာ မလျိုင်ပတှ်ေမွဲ မတုပ်ညံင်ရဴ ဘာသာတၞဟ်သအာင်တအ်ကီုရ။ ပ္ဍဲအိန္ဒိယ မအရေဝ်မ္ဂး ဓမ္မ/ဓရ် ဂှ် အဓိပ္ပါယ်လှဲလး နူကဵု လညာတ် ဗီုရဲရးပလိုတ်တအ် မကၠိုဟ်လဝ်ဏီရ။

ပွမလ္ၚတ် ပရူအခိုက်ကၞာ ယေန်သၞာင် ကေုာံ ပရေင်လျိုင်ပတှ်ေ အိန္ဒိယဂှ် ဒှ်ပွံက် ဘာသာဟိန္ဒူရ။ (ဝါ) ဘာသာဟိန္ဒူဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်အခိုက်ကၞာ ကေုာံ ဘာသာ အိန္ဒိယရ။[၄၇] စတမ်နူ ၁၉၉၀တအ်တုဲ ပရူဘာသာဟိန္ဒူ ကေုာံ အရာမဆက်စပ် ကုဟိန္ဒူဂှ် ဒှ်အရာမပါ်ပါဲ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ် ပ္ဍဲကဵု ဂကောံဗွိုင်တၠပညာ ဘာသာဟိန္ဒူတအ်ကီု[၄၈][note ၁၀] သီုကဵု ဗွိုင်တၠပညာရးပလိုတ်တအ်ရ။[၄၉][note ၁၁]

ပြကာရဗေဒ (Typology)

ပလေဝ်ဒါန်
 
ဥုံ၊ မချူလဝ် နကဵု အက္ခရ် ဒေဝနာဂရဳ၊ မဒှ် သင်္ကေတ ဘာသာဟိန္ဒူ

ဘာသာဟိန္ဒူ မကော်ဒၟံင်လၟုဟ်ဂှ် ပါ်ကရေက် ဂိုဏ်ဇၞော်ဇၞော် မဂၠိုင်ကဵုပြာကာဂွံမာန်ရ။ အတိုင်အခိုက်တြေံ (ဝါ) အတိုင်ဝင်မ္ဂး နွံ ဆဋ္ဌဒေသနာ (တြဴဒေသနာ)၊ ၜါဂိုဏ်၊ ဝေဒန္တ ကေုာံ ယောဂ မြဴသာ်ဝွံ ဗွဲအပြောမ်ပါ်ကေတ်မာန်ရ။[၅၀]ယဝ်ရ ပါ်နကဵု ဂကောံကျာ်ဒေဝတဴဂမၠိုင်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုဟိန္ဒူဂှ် ပါ်ဂွံပန်ဝါဒ - ဂကောံကျာ်ဗိသၞုဟ်ဂှ် ဝါဒဗိသၞုဟ်၊ ဂကောံကျာ်သဳဝဂှ် ဝါဒသဳဝ၊ ဂကောံကျာ်ဒေဝဳဂှ် ဝါဒသကတ၊ ကေုာံ ဂကောံဒေဝတဴမသုန်သမာရတိဂှ် ဝါဒသမာရတိ။[၅၁][၅၂] ဘာသာဟိန္ဒူ သီုပတှ်ေကေတ် ညးတၠဣဓိ မပ္တံကဵု ဒေဝတဴဂမၠိုင်၊ ကျာ်တၠဣဓိကြဳဇှ် မွဲဇကုကီု သီုကဵု ဗွဲမဂၠိုင်၊ တုဲပၠန် ဒေဝတဴတအ်ပၠန်လေဝ် ဗွဲမဗဗွဲ ကုမဆေင်စပ် ကုညးဂှ် ညးနွံဣဓိကြဳဇှ် နကဵုကဆံင်နာနာသာ်ရ။[၅၃] အရာတၟေင်တၞဟ် မနွံ ပ္ဍဲဘာသာဟိန္ဒူဂှ် ညးတအ် ပတှ်ေကေတ် ဒဒှ်ရ နွံကဵု အာတမင် (ātman) (နာမ် ကေုာံ အဲ)၊ အာတမင်ဂှ် နွံကဵု မကလေင်ကတဵု (ချိုတ်တုဲ ကလေင်ဒှ်)၊ တုဲပၠန် ကမ်၊ သီုကဵု ပတှ်ေကေတ် ပ္ဍဲဓမ္မ၊ ဓမ္မဟီုဂှ် (တာလျိုင်၊ အရာမဍာံ၊ သၞောဝ်/သဳလ်၊ အရာမဒးဇၞော်ပၟဝ်၊ ဒ္ဂေတ် ကေုာံ ဂၠံင်တရဴဒ္ဂေတ်ဘဝတအ်ဂှ် လုပ်လၟိဟ်ဓရ်ဖအိုတ်ရ။

Notes

ပလေဝ်ဒါန်
  1. ↑ ၁.၀ ၁.၁ Hinduism is variously defined as a "religion", "set of religious beliefs and practices", "religious tradition", "a way of life" (Sharma 2003, pp. 12–13) etc. For a discussion on the topic, see: "Establishing the boundaries" in Flood 2008, pp. 1–17
  2. ↑ See:
    • Fowler: "probably the oldest religion in the world" (Fowler 1997, p. 1)
    • Klostermaier: The "oldest living major religion" in the world (Klostermaier 2007, p. 1)
    • Kurien: "There are almost a billion Hindus living on Earth. They practice the world's oldest religion..."[၁]
    • Bakker: "it [Hinduism] is the oldest religion".[၂]
    • Noble: "Hinduism, the world's oldest surviving religion, continues to provide the framework for daily life in much of South Asia."[၃]
  3. ↑ နိဿဲ ဗၠေတ် - Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Lockard
  4. ↑ နိဿဲ ဗၠေတ် - Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Hiltebeitel-synthesis
  5. ↑ နိဿဲ ဗၠေတ် - Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named fusion
  6. ↑ Among its roots are the Vedic religion of the late Vedic period (Flood 1996, p. 16) and its emphasis on the status of Brahmans (Samuel 2010, pp. 48–53), but also the religions of the Indus Valley Civilisation (Narayanan 2009, p. 11; Lockard 2007, p. 52; Hiltebeitel 2007, p. 3; Jones & Ryan 2006, p. xviii) the Sramana or renouncer traditions of north-east India (Flood 1996, p. 16; Gomez 2013, p. 42), with possible roots in a non-Vedic Indo-European culture (Brokhorst 2007), and "popular or local traditions" (Flood 1996, p. 16).
  7. ↑ The Indo-Aryan word Sindhu means "river", "ocean".[၂၇] It is frequently being used in the Rigveda. The Sindhu-area is part of Āryāvarta, "the land of the Aryans".
  8. ↑ There are several views on the earliest mention of 'Hindu' in the context of religion:
    1. Gavin Flood (1996) states: "In Arabic texts, Al-Hind is a term used for the people of modern-day India and 'Hindu', or 'Hindoo', was used towards the end of the eighteenth century by the British to refer to the people of 'Hindustan', the people of northwest India. Eventually 'Hindu' became virtually equivalent to an 'Indian' who was not a Muslim, Sikh, Jain or Christian, thereby encompassing a range of religious beliefs and practices. The '-ism' was added to Hindu in around 1830 to denote the culture and religion of the high-caste Brahmans in contrast to other religions, and the term was soon appropriated by Indians themselves in the context of building a national identity opposed to colonialism, though the term 'Hindu' was used in Sanskrit and Bengali hagiographic texts in contrast to 'Yavana' or Muslim as early as the sixteenth century".(Flood 1996, p. 6)
    2. Arvind Sharma (2002) and other scholars state that the 7th-century Chinese scholar Xuanzang, whose 17 year travel to India and interactions with its people and religions were recorded and preserved in Chinese language, uses the transliterated term In-tu whose "connotation overflows in the religious".[၃၁] Xuanzang describes Hindu Deva-temples of the early 7th century CE, worship of Sun deity and Shiva, his debates with scholars of Samkhya and Vaisheshika schools of Hindu philosophies, monks and monasteries of Hindus, Jains and Buddhists (both Mahayana and Theravada), and the study of the Vedas along with Buddhist texts at Nalanda.[၃၂][၃၃][၃၄]
    3. Arvind Sharma (2002) also mentions the use of word Hindu in Islamic texts such those relating to 8th-century Arab invasion of Sindh by Muhammad ibn Qasim, Al Biruni's 11th-century text Tarikh Al-Hind, and those of the Delhi Sultanate period, where the term Hindu retains the ambiguities of including all non-Islamic people such as Buddhists and of being "a region or a religion".[၃၁]
    4. David Lorenzen (2006) states, citing Richard Eaton: "one of the earliest occurrences of the word 'Hindu' in Islamic literature appears in 'Abd al-Malik Isami's Persian work, Futuhu's-salatin, composed in the Deccan in 1350. In this text, 'Isami uses the word 'hindi' to mean Indian in the ethno-geographical sense and the word 'hindu' to mean 'Hindu' in the sense of a follower of the Hindu religion".[၃၅]
    5. David Lorenzen (2006) also mentions other non-Persian texts such as Prithvíráj Ráso by ~12th century Canda Baradai, and epigraphical inscription evidence from Andhra Pradesh kingdoms who battled military expansion of Muslim dynasties in the 14th century, where the word 'Hindu' partly implies a religious identity in contrast to 'Turks' or Islamic religious identity.[၃၆] One of the earliest uses of word 'Hindu' in religious context, in a European language (Spanish), was the publication in 1649 by Sebastiao Manrique.[၃၇]
  9. ↑ In ancient literature the name Bharata or Bharata Vrasa was being used.(Garg 1992, p. 3)
  10. ↑ Sweetman mentions:
  11. ↑ See Rajiv Malhotra and Being Different for a critic who gained widespread attention outside the academia, Invading the Sacred, and Hindu studies.

Subnotes

References

ပလေဝ်ဒါန်
  1. ↑ Kurien, Prema (2006). "Multiculturalism and American Religion: The Case of Hindu Indian Americans". Social Forces 85 (2): 723–741. doi:10.1353/sof.2007.0015. 
  2. ↑ Bakker, F.L. (1997). "Balinese Hinduism and the Indonesian State: Recent Developments". Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde Deel 153, 1ste Afl. (1): 15–41. doi:10.1163/22134379-90003943. 
  3. ↑ Noble, Allen (1998). "South Asian Sacred Places". Journal of Cultural Geography 17 (2): 1–3. doi:10.1080/08873639809478317. 
  4. ↑ Knott 1998, pp. 5, Quote: "Many describe Hinduism as sanatana dharma, the eternal tradition or religion. This refers to the idea that its origins lie beyond human history".
  5. ↑ Bowker 2000; Harvey 2001, p. xiii;
  6. ↑ Samuel 2010, p. 193.
  7. ↑ Hiltebeitel 2007, p. 12; Flood 1996, p. 16; Lockard 2007, p. 50
  8. ↑ Narayanan 2009, p. 11.
  9. ↑ Fowler 1997, pp. 1, 7.
  10. ↑ ၁၀.၀ ၁၀.၁ Hiltebeitel 2007, p. 12.
  11. ↑ Larson 2009.
  12. ↑ Larson 1995, p. 109–111.
  13. ↑ Michaels 2004.
  14. ↑ Zaehner, R. C. (1992). Hindu Scriptures. Penguin Random House, 1–7. ISBN 978-0679410782။ 
  15. ↑ ၁၅.၀ ၁၅.၁ Klostermaier, Klaus (2007). A Survey of Hinduism, 3rd, State University of New York Press, 46–52, 76–77. ISBN 978-0791470824။ 
  16. ↑ (2011) The Continuum companion to Hindu studies. London: Continuum, 1–15. ISBN 978-0-8264-9966-0။ 
  17. ↑ (2007) Indian Ethics: Classical Traditions and Contemporary Challenges, 103။  See also Koller, John (1968). "Puruṣārtha as Human Aims". Philosophy East and West 18 (4): 315–319. doi:10.2307/1398408. 
  18. ↑ Flood, Gavin (1997). "The Meaning and Context of the Puruṣārthas", The Bhagavadgītā for Our Times. Oxford University Press, 11–27. ISBN 978-0195650396။ 
  19. ↑ Brodd 2003.
  20. ↑ Herbert Ellinger (1996). Hinduism. Bloomsbury Academic, 69–70. ISBN 978-1-56338-161-4။ 
  21. ↑ Dharma, Samanya. History of Dharmasastra 2, 4–5။  See also Widgery, Alban (1930). "The Priniciples of Hindu Ethics". International Journal of Ethics 40 (2): 232–245. doi:10.1086/intejethi.40.2.2377977. 
  22. ↑ Julius J. Lipner (2009), Hindus: Their Religious Beliefs and Practices, 2nd Edition, Routledge, ISBN 978-0-415-45677-7, pages 377, 398
  23. ↑ Christianity 2015: Religious Diversity and Personal Contact (January 2015). Archived from the original on 25 May 2017။ Retrieved on 29 May 2015။
  24. ↑ Peringatan.
  25. ↑ Vertovec, Steven (2013). The Hindu Diaspora: Comparative Patterns. Routledge, 1–4, 7–8, 63–64, 87–88, 141–143. ISBN 978-1-136-36705-2။ 
  26. ↑ Hindus. Pew Research Center's Religion & Public Life Project (18 December 2012). Retrieved on 14 February 2015။;
    Table: Religious Composition by Country, in Numbers (2010). Pew Research Center's Religion & Public Life Project (18 December 2012). Archived from the original on 1 February 2013။ Retrieved on 14 February 2015။
  27. ↑ ၂၇.၀ ၂၇.၁ Flood 2008, p. 3.
  28. ↑ ၂၈.၀ ၂၈.၁ ၂၈.၂ ၂၈.၃ ၂၈.၄ ၂၈.၅ Flood 1996, p. 6.
  29. ↑ Parpola, The Roots of Hinduism (2015), Chapter 1.
  30. ↑ ၃၀.၀ ၃၀.၁ Doniger, Wendy. (March 2014). On Hinduism. ISBN 9780199360079. OCLC 858660095။ 
  31. ↑ ၃၁.၀ ၃၁.၁ ၃၁.၂ ၃၁.၃ "On Hindu, Hindustān, Hinduism and Hindutva" (2002). Numen 49 (1): 1–36. doi:10.1163/15685270252772759. 
  32. ↑ Stephen Gosch and Peter Stearns (2007), Premodern Travel in World History, Routledge, ISBN 978-0415229418, pages 88–99
  33. ↑ Arvind Sharma (2011), Hinduism as a Missionary Religion, State University of New York Press, ISBN 978-1438432113, pages 5–12
  34. ↑ Bonnie Smith et al. (2012), Crossroads and Cultures, Combined Volume: A History of the World's Peoples, Macmillan, ISBN 978-0312410179, pages 321–324
  35. ↑ David Lorenzen (2006), Who Invented Hinduism: Essays on Religion in History, Yoda Press, ISBN 978-8190227261, page 33
  36. ↑ David Lorenzen (2006), Who Invented Hinduism: Essays on Religion in History, Yoda Press, ISBN 978-8190227261, pages 32–33
  37. ↑ David Lorenzen (2006), Who Invented Hinduism: Essays on Religion in History, Yoda Press, ISBN 978-8190227261, page 15
  38. ↑ Romila Thapar (2004), Early India: From the Origins to A.D. 1300, University of California Press, ISBN 978-0520242258, page 38
  39. ↑ Thapar 1993, p. 77.
  40. ↑ Thompson Platts 1884.
  41. ↑ O'Conell, Joseph T.။ "The Word 'Hindu' in Gauḍīya Vaiṣṇava Texts"၊ pp. 340–344။ 
  42. ↑ Julius J. Lipner (2009), Hindus: Their Religious Beliefs and Practices, 2nd Edition, Routledge, ISBN 978-0-415-45677-7, page 8; Quote: "[...] one need not be religious in the minimal sense described to be accepted as a Hindu by Hindus, or describe oneself perfectly validly as Hindu. One may be polytheistic or monotheistic, monistic or pantheistic,henotheistic, panentheistic ,pandeistic, even an agnostic, humanist or atheist, and still be considered a Hindu."
  43. ↑ Lester Kurtz (Ed.), Encyclopedia of Violence, Peace and Conflict, ISBN 978-0123695031, Academic Press, 2008
  44. ↑ MK Gandhi, The Essence of Hinduism, Editor: VB Kher, Navajivan Publishing, see page 3; According to Gandhi, "a man may not believe in God and still call himself a Hindu."
  45. ↑ Knott, Kim (1998). Hinduism: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University press, 117. ISBN 978-0-19-285387-5။ 
  46. ↑ Sharma 2003, p. 12-13.
  47. ↑ Sweetman 2004; King 1999
  48. ↑ Sweetman 2004.
  49. ↑ Nussbaum 2009.
  50. ↑ Matthew Clarke (2011). Development and Religion: Theology and Practice. Edward Elgar Publishing, 28. ISBN 9780857930736။ 
  51. ↑ Nath 2001, p. 31.
  52. ↑ Flood 1996, pp. 113, 154.
  53. ↑ Flood 1996, p. 14.

Sources

ပလေဝ်ဒါန်

Printed sources

ပလေဝ်ဒါန်

Web sources

ပလေဝ်ဒါန်
  1. ↑ နိဿဲ ဗၠေတ် - Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named EB-sanatana dharma
  2. ↑ The Global Religious Landscape – Hinduism. A Report on the Size and Distribution of the World's Major Religious Groups. Pew Research Foundation (18 December 2012). Archived from the original on 6 May 2013။ Retrieved on 31 March 2013။

Further reading

ပလေဝ်ဒါန်

Introductory

Origins

  • Parpola, Asko (2015). The Roots of Hinduism. The Early Aryans and the Indus Civilization. Oxford University Press။ 
  • Samuel, Geoffrey (2010). The Origins of Yoga and Tantra. Indic Religions to the Thirteenth Century. Cambridge University Press။ 

Texts

ပလေဝ်ဒါန်

ထာမ်ပလိက်:Z148

{{#if:|
Hinduism သွက်ဂွံဂၠာဲဗဟ်
မဆေင်ကဵု
နူပ္ဍဲဝဳကဳပဳဒဳယာပရောဂျက်လ်ၝဲဒေံဂမၠိုင်
  ပွံက်အဓိပ္ပါယ်နူပ္ဍဲဝိက်ရှေန်နရဳဂမၠိုင်
  Commons မှ မဳဒဳယာဂမၠိုင်
  နူပ္ဍဲပရိုင်ဝဳကဳ မုလိက်ပရိုင်ဂမၠိုင်
  နူပ္ဍဲနိဿဲဝဳကဳ ဂလာန်အရေဝ်ဂမၠိုင်
  နူပ္ဍဲတင်ဂၞင်ဝဳကဳ မုလိက်တင်ဂၞင်ဂမၠိုင်
  နူပ္ဍဲလိက်ကၞပ်ဝဳကဳ ဂလာန်လိက်ကၞပ်ဂမၠိုင်
  နူပ္ဍဲဂ္ၚေင်တရဴဝဳကဳ မုလိက် ဂလာန်
  နူပ္ဍဲတက္ကသိုလ်ဝဳကဳသွက်ဂွံတီကေတ်နိဿဲဂမၠိုင်
  နူပ္ဍဲဝဳကဳဒါတာ မုလိက်ဒါတာဂမၠိုင်
  နူပ္ဍဲမေတဝဳကဳ [[m:{{{m}}} |ဓရီုကျာဂမၠိုင်]]

Research on Hinduism

Audio on Hinduism

ကလေၚ်သီကေတ်လဝ် နူ "https://mnw.wikipedia.org/w/index.php?title=ဟိန္ဒူ&oldid=44598"