ဝဳကဳပဳဒဳယာ

အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင် အဝတ္ထု

အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင် အဝတ္ထု (intangible cultural heritage - ICH) ဂှ် ဒှ်အရာ မကၠောန်ပဒၟံင်၊ မကလေင်ဗၟံက်ထ္ၜးဒၟံင်၊ မဒုင်စသိုင်၊ လညာတ်ပညာ ကေုာံ ကွတ်တဲ နကဵု ဂကောံမဆေင်စပ် ကုပရေင်ပညာ၊ သိပ္ပံ ကေုာံ ယေန်သၞာင် ကုလသမဂ္ဂ မကော်ဂး ယူနေတ်သကဝ် (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization - UNESCO မစၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ် အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်မွဲရ။ စမြိုင်၊ ဒတန်ဝင်၊ စမြိုင်စၟတ်သမ္တီ ကေုာံ ကပေါတ်အနုပညာဂမၠိုင်တအ်ဂှ် ဒှ် အာဲကၟာဲဝတ္ထု။ အာဲကၟာဲ အဝတ္ထုဂှ် ဒှ်အရာ မဟွံမဲ ကုဒဗျ၊ ရုပ်ဝတ္ထု ဗီုကဵု ပေါမ်အာဂီု၊ ကယျိုင်ကယျဝ်၊ ဓဝ်ပတှ်ေ၊ အခိုက်ကၞာ၊ ပညာ ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာတအ်ရ။

တဆိပ်သင်္ကေတ ပဋိညာန် ပၟင်ပၟဲ အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင် အဝတ္ထု

အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင် အဝတ္ထုဂှ် စၟတ်သမ္တီ ပလဝ်ဒတန် နကဵု ဂကောံရးနိဂီုဂမၠိုင် မလုပ်လဝ် ယူနေတ်သကဝ်၊ မွဲစွံ ကုအာဲကၟာဲယေန်သၞာင်ဝတ္ထု လိုက် မပတၟေင် စွံအာရီု ကုအာဲကၟာဲယေန်သၞာင် အဝတ္ထုရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၁ ယူနေတ်သကဝ် ပသုတေသန သမာန်ဇာန်[၁] အကြာ ရးနိဂီုဂမၠိုင် ကေုာံ ဂကောံမဟွံသေင်ကုအလဵုအသဳဂမၠိုင် သွက်ဂွံ ပံက်အဓိပ္ပါယ် ပွံက် အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထုတုဲ ပဋိညာန် ပၟင်ပၟဲ အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထု[၂] ဂှ် ဓဇက်ချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၃ သွက်ဂွံမင်မဲ ကေုာံ ဇၞော်ပၟဝ်ပတိုန် အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထုဂမၠိုင်ရ။

ပွံက် ပလေဝ်ဒါန်

 
ယေန်သၞာင် သ္ၚိ/ဖျာကဝ်ဖဳဝိန်နေသ် (The Viennese coffee house culture) မဒှ် ဗီုပြင် အာဲကၟာဲယေန်သၞာင် ဗွဲတၟေင်မွဲ။

ပ္ဍဲပဋိညာန် ပၟင်ပၟဲ အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထုဂှ် ညးပံက်လဝ် ပွံက် အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထု မြဴသာ်ဝွံ - အရာ မကၠောန်ဗဒှ်ဒၟံင်၊ မကလေင်ဗၟံက်ထ္ၜးဒၟံင်၊ အရာမဒုင်စသိုင်ဂွံ သီုကဵု လညာတ်ညာဏ် ကေုာံ ကွတ်တဲ (သီုကဵု ကပေါတ်ကွိင်ကွိုက်၊ အရပ်အရာ၊ အနုပညာ၊ ယေန်သၞာင်)၊ နကဵု ဂကောံမၞိဟ်ဂမၠိုင်၊ ဂကောံဂမၠိုင် ပ္ဍဲကဵု အရာလ္ၚဵုမ္ဂး နကဵုမၞိဟ်ပူဂိုလ်မွဲမွဲ မကၠောန်ပဒၟံင် နဒဒှ် မဆေင်စပ် ကုအာဲကၟာဲယေန်သၞာင်ညးတအ်ဂှ် ဒှ်အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထု ရ။ လဆောဝ်မ္ဂး ညး ကော်စ အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်ဂမျိုင်၊ တုဲ အရာဗွဲသၟဝ်ဝွံ လုပ်အဝေါင် အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထုအိုတ်ရ။[၃]

  • အခိုက်ကၞာ မဆေင်ကဵု ပါင် မပ္တံကဵု အရေဝ်ဘာသာ နဒဒှ် လၟောဝ်ဒမြေပ် ကုအာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထု၊
  • အနုသုခုမ မထ္ၜးပျး၊
  • အခိုက်မကၠောန်ပဒၟံင် နကဵုပရေင်မၞိဟ်၊ အခိုက်ကၞာ ကေုာံ သဘင်၊
  • လညာတ်ပညာ ကေုာံ မကၠောန်ပဒၟံင် မဆက်စပ် ကုသဘာဝ ကေုာံ အကာသ၊
  • ကွတ်တဲ အခိုက်တြေံတြဟ်
 
ရုပ်ကသူ သၟာဂဳတ လတူထၟာဲဂကူဂရိတ်တေံ (ၜိုတ် 510 BC).

အရာမွဲမွဲ မဂွံစၟတ်သမ္တီ အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်ဂှ် ဗွဲဓမ္မတာမ္ဂး ဒှ်အရာ (ဝါ) ယေန်သၞာင် မကၠောန်ပ မင်မဲကၠုင် နူတၞောဝ်အဆက်ဆက်ရ။ အာဲကၟာဲလ္ၚဵုဂှ် နွံကဵု င္ၚုဟ်မး ယေန်သၞာင် (ဝါ) အသဝ်တၟေင်ဂုန် မနွံ ဗီုပြင် ဝတ္ထုအနုသုခုမ ဗီုကဵု စမြိုင် ဟွံသေင်မ္ဂး ကွတ်တဲအနုသုခုမတအ်ရ။ ပ္ဍဲ ယေန်သၞာင်ဂှ် အရာဗွဲမဂၠိုင် ဒှ်အရာ မရပ်ထ္ၜး နကဵုတဲ ဟွံဂွံ (ဝါ) အဝတ္ထု ဗီုကဵု ဒွက်၊ ဂဳတ၊ လလှ်ေ၊ သုတ်ဇာတ်၊ ကွတ်၊ စၞ၊ ကွတ်တဲ ကေုာံ သဘင်ဂမၠိုင်ရ။ အရာတအ်ဏအ်ဂှ် ဒှ်ယေန်သၞာင် မစၟတ်သမ္တီဂွံ ဆဂး ရပ်ဟွံဂွံ ဟွံသေင်မ္ဂး ကြိုင်စွံလဝ် နကဵု ခရိုင် ဗီုကဵု တိုက်ထၜးပယး ဟွံဂွံတုဲ နကဵု မကၠောန်ပ ချဳဓရာင်ဟေင် အရာဂှ် သှ်ေမာန်ရ။ ဥပမာ ကွိင်ကျာံမန်ဂှ် တူရိယာကျာံဂှ် ၜိုန်ဒှ် ကပေါတ်တူရိယာ မလုပ်လၟိဟ် ယေန်သၞာင်မွဲ ကီုလေဝ် မၞိဟ်မွဲမွဲ တိင်ဟေင် အရာတၟေင် ကွိင်ကျာံဂှ် မဂွံဒုင်စသိုင်မာန်ရ။ တူရိယာဂှ် ၜိုန်ရ ကြိုင်စွံလဝ် ပ္ဍဲတိုက်ထၜးပယးဂွံကီုလေဝ် ရမ္သာင် ကေုာံ မၞိဟ်မတိင်ဂျိုင်င်ဂှ် ပဒေါအ်စွံလဝ် ပ္ဍဲတိုက်ထၜးပယး ဟွံဂွံရ။ အရာမကၠောန် ချဳဓရာင် ကပေါတ်အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်ဂှ် နကဵု ကုလသမဂ္ဂ ညးကော်စ "ရတ်ကောန်မနုဿ Human Treasures"။ မစဵုဒၞာ မင်မဲ ညံင်အရေဝ်ဘာသာမွဲမွဲ ဟွံဂွံကၠေအ်အာဂှ် ဒှ်အရာ မမင်မဲ အာဲကၟာဲယေန်သၞာင် အဝတ္ထု ဇၞော်အိုတ် ကိစ္စဇၞော်အိုတ်ရ။ မ ုဟိုတ်ရောမ္ဂး အရေဝ်ဘာသာဂှ် ဒှ်င္ၚုဟ်မး ယေန်သၞာင် ကောန်မၞိဟ် ဇၞော်အိုတ် သၠုင်အိုတ်ရ။

 
ဂရောပ်မုက် နောဟ် (Noh mask); ဂှ် နကဵု ဍုင်ဂျပါန် ပတိုန်ထ္ၜး ကိုပ်ကၠာအိုတ် သွက်ဂွံ စၟတ်သမ္တီ နဒဒှ် အာဲကၟာဲအဝတ္ထု[၄]

အတိုင်ပဋိညာန် ၂၀၀၃ ပၟင်ပၟဲ အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထုမ္ဂး အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထု (ဝါ) အာဲကၟာဲဂမျိုင် ဂှ် ဒှ်အဓိက ယေန်သၞာင်နာနာသာ် ကောန်မနုဿတအ်တုဲ၊ သွက်ဂွံ ဆက်ခၞံဗဒှ်ပခိုဟ်ပတိုန်ရ။ အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထုဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။

အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထု ဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်အရာမကၠောန်ပဒၟံင်၊ မပစၞးဗမံက်ထၜးဒၟံင်၊ မဗၟံက်ထ္ၜးဒၟံင်၊ လညာတ်ပညာ၊ ကွတ်တဲ - မပ္တံကဵု တူရိယာ၊ ကိရိယာ၊ ကပေါတ်အနုသုခုမ ကေုာံ ယေန်သၞာင် မဆက်စပ်ဒၟံင် ကုအရာတအ်ဂှ် ကုဂကောံမၞိဟ်မွဲမွဲ၊ ဂကောံမွဲမွဲ၊ ကေုာံ ပ္ဍဲဒၞာဲလ္ၚဵုမ္ဂး နကဵုပူဂိုလ်မွဲမွဲ မဂွံဒုင်စၟတ်သမ္တီ ဒှ်အရာမဆက်စပ် ကုအာဲကၟာဲယေန်သၞာင်ညးတအ်ဂှ်ရ။ အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထုတအ်ဂှ် စေန်ဆက်ကၠုင် နူမွဲတၞောဝ် ကဵုမွဲတၞောဝ်တုဲ ဆက်ကၠောန်ဗဒှ်ဒၟံင် အဆက်ဆက် နကဵုဂကောံမၞိဟ် ကေုာံ ဂကောံ သွက်ဂွံရနုက်ဗပေင် ကဵုပွဳပွူညးတအ်၊ အရာမဆက်စပ် ကုသဘာဝညးတအ်၊ တၞောဝ်ဝင်ညးတအ် ကေုာံ နကဵုအာရီုမပစၟတ်သမ္တီတၞဟ်ခြာတၟေင်၊ မဗမံက်ထ္ၜးကဵု ပရေင်ရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ ယေန်သၞာင်တၞဟ်ခြာနာနာ ကေုာံ အရာကောန်မၞိဟ် မခၞံဗဒှ်လဝ်တအ်ရ။ တင်ရန်တၟအ် ပဋိညာန်ဏအ်ဂှ် သွက်ဂွံစွံအာရီု ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထု ညံင်ဂွံဒှ် သဟဇာတ သ္ဂောအ်ပခိုဟ်ပတိုန် အခေါင်အရာမၞိဟ်ကီု သီုကဵု နကဵု ဂကောံမၞိဟ်မွဲကုမွဲကီု၊ နကဵု ဂကောံမွဲကုမွဲကီု၊ နကဵု ပူဂိုလ်မွဲကုမွဲကီု ညံင်ဂွံစွံရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ ရေင်သကအ်၊ ကေုာံ သွက်ဂွံဇၞော်မောဝ်ပတိုန် ဍာ်ဇမၠိင်ရ။


Intangible Cultural Heritage means the practices, representations, expressions, knowledge, skills – as well as the instruments, objects, artifacts and cultural spaces associated therewith – that communities, groups and, in some cases, individuals recognize as part of their cultural heritage. This intangible cultural heritage, transmitted from generation to generation, is constantly recreated by communities and groups in response to their environment, their interaction with nature and their history, and provides them with a sense of identity and continuity, thus promoting respect for cultural diversity and human creativity. For the purposes of this Convention, consideration will be given solely to such intangible cultural heritage as is compatible with existing international human rights instruments, as well as with the requirements of mutual respect among communities, groups and individuals, and of sustainable development.

ဝင်ပါင် ပလေဝ်ဒါန်

အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထုဂှ် ဟွံတုပ် ကုဝင်ပါင်၊ အရာမရပ်လဝ်ရမ္သာင်၊ အရာမဟီုတွဟ် ကေုာံ ဗမံက်ထ္ၜးတင်ဂၞင်ဝင် (ဗွဲတၟေင်၊ အခိုက်တဝှ်ပါင်)တအ်တုဲ ဒှ်အရာ မပသဇိုင် ကုပရေင်ဆဵုဂဗ ပူဂိုလ် ကေုာံ လညာတ် ညးမဟီုတွဟ်တအ်ရ။

အာဲကၟာဲ စၞ ပလေဝ်ဒါန်

စၞစဂမၠိုင်လေဝ် နကဵု ယူနေတ်သကဝ်ဖန်ဇန် ညံင်ဂွံပၠုပ်စၟတ်သမ္တီ အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထုဂၠိုင်င်ကီုရ။[၅] စၞလဒေါဝ်ဗမံက်၊[၆] စၞအခိုက်မေက်သဳကာန် ကေုာံ စၞအခိုက်ဂျပါန်တအ်ဂှ် နဒဒှ် ဥပမာ စၞမပၠုပ်စၟတ်သမ္တီလဝ် အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်ရ။

အာဲကၟာဲလလှ်ေ ပလေဝ်ဒါန်

ပ္ဍဲကဵု စရင်အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထု ယူနေတ်သကဝ်တအ်ဂှ် ဂကူလှ်ေဂမၠိုင်လေဝ် ပါလုပ်ဒၟံင်ကီုတုဲ အရာဏအ်ဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဂဳတ ကေုာံ သဘင်ကၞာ နူကဵုဍုင်လိုက်နာနာရ။ လှ်ေအခိုက်ကၞာမပူဇဴ နူဍုင်အလ်ဂေရဳယျာ လလှ်ေမအဒိ Ma'di ကေုာံ လလှ်ေသေဗိဗ၊ လလှ်ေ နူ ဥဂါန်ဒါ ကေုာံ ကလ်ဗေလဳယျာ၊ လလှ်ေရာဇသတာန် နူအိန္ဒိယ ကေုာံ လလှ်ေနကဵုဂကောံ နူကဵု စူဗါန်ရုမ်ဗါ (Cuban rumba) တအ်ဂှ်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထုအိုတ်ရ။

အာဲကၟာဲဒဳဂျဳတလ် Digital heritage ပလေဝ်ဒါန်

အာဲကၟာဲဒဳဂျိတလ်ဂှ် ဒှ်အာဲကၟာဲ ပ္ဍဲကဵုလောကဒဳဂျဳတလ် ကေုာံ ပၠုပ်စုတ်လဝ် လစှ်ေကဏ္ဍ အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထုကီုရ။[၇] အရာဏအ်ဂှ် သွက်ဂွံ ဂိုင်ဒေပ်လဝ် အရာဂမၠိုင် နကဵု ဒဳဂျဳတလ် ကေုာံ စကာ ဒဳဂျဳတလ်တုဲ ညံင်ဂွံထိင်ဒဝ်မင်မဲ အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်ဂမၠိုင်ရ။[၈][၉]


နကဵုရးနိဂီု ပလေဝ်ဒါန်

လၟေင် ရးနိဂီု လၟိဟ် အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်အဝတ္ထု မစၟတ်သမ္တီလဝ် နကဵု ယူနေတ်သကဝ်
1   China 42[၁၀]
2   France 23[၁၁]
3   Japan 22[၁၂]
4   South Korea 21[၁၃]
5   Spain,   Turkey 20[၁၄][၁၅]
6   Croatia 17[၁၆]
7   Iran 16[၁၇]
8   Mongolia,   Azerbaijan 15[၁၈][၁၉]
9   Belgium,   Italy 14[၂၀][၂၁]
10   India,   Vietnam 13[၂၂][၂၃]
11   Colombia,   Peru 12[၂၄][၂၅]
12   Indonesia,   Mexico,   United Arab Emirates,   Kazakhstan 11[၂၆][၂၇][၂၈][၂၉]
13   Morocco,   Oman,   Kyrgyzstan 10[၃၀][၃၁][၃၂]
14   Brazil,   Uzbekistan,   Greece 9[၃၃][၃၄][၃၅]
15   Mali,   Portugal,   Algeria,   Austria,   Saudi Arabia 8[၃၆][၃၇][၃၈][၃၉][၄၀]
16   Armenia,   Bolivia,   Bulgaria,   Romania,   Slovakia,   Venezuela 7[၄၁][၄၂][၄၃][၄၄][၄၅][၄၆]

နိဿဲ ပလေဝ်ဒါန်

  1. ↑ Meeting of 2001. UNESCO.
  2. ↑ Official website. UNESCO.
  3. ↑ Definition of Intangible Heritage.
  4. ↑ Yang Jongsung (2003). Cultural Protection Policy in Korea: Intangible Cultural Properties and Living National Treasures. Jimoondang International, 33ff. ISBN 978-1931897051။ 
  5. ↑ At the UNESCO feast: introduction.
  6. ↑ Le régime UNESCO (Discours et pratiques alimentaires en Méditerranée vol. III)။ 
  7. ↑ Khan, Muqeem (1 March 2015). "Transmitting Al Ardha: Traditional Arab Sword Dance". International Journal of Heritage in the Digital Era 4 (1): 71–86. doi:10.1260/2047-4970.4.1.71. [dead link]
  8. ↑ New Heritage: New Media and Cultural Heritage။ 
  9. ↑ Theorizing Digital Cultural Heritage: A Critical Discourse။ 
  10. ↑ China - intangible heritage.
  11. ↑ France - intangible heritage.
  12. ↑ Japan - intangible heritage.
  13. ↑ Republic of Korea - intangible heritage.
  14. ↑ Spain - intangible heritage.
  15. ↑ Turkey - intangible heritage.
  16. ↑ Croatia - intangible heritage.
  17. ↑ Iran - intangible heritage.
  18. ↑ Mongolia - intangible heritage.
  19. ↑ Azerbaijan - intangible heritage.
  20. ↑ Belgium - intangible heritage.
  21. ↑ Italy - intangible heritage.
  22. ↑ India - intangible heritage.
  23. ↑ Viet Nam - intangible heritage.
  24. ↑ Colombia - intangible heritage.
  25. ↑ Peru - intangible heritage.
  26. ↑ Indonesia - intangible heritage.
  27. ↑ Mexico - intangible heritage.
  28. ↑ United Arab Emirates - intangible heritage.
  29. ↑ Kazakhstan - intangible heritage.
  30. ↑ Morocco - intangible heritage.
  31. ↑ Oman - intangible heritage.
  32. ↑ Kyrgyzstan - intangible heritage.
  33. ↑ Brazil - intangible heritage.
  34. ↑ Uzbekistan - intangible heritage.
  35. ↑ Greece - intangible heritage.
  36. ↑ Mali - intangible heritage.
  37. ↑ Portugal - intangible heritage.
  38. ↑ Algeria - intangible heritage.
  39. ↑ Austria - intangible heritage.
  40. ↑ Saudi Arabia - intangible heritage.
  41. ↑ Armenia - intangible heritage.
  42. ↑ Bolivia - intangible heritage.
  43. ↑ Bulgaria - intangible heritage.
  44. ↑ Romania - intangible heritage.
  45. ↑ Slovakia - intangible heritage.
  46. ↑ Venezuela - intangible heritage.
ကလေၚ်သီကေတ်လဝ် နူ "https://mnw.wikipedia.org/w/index.php?title=အာဲကၟာဲ_ယေန်သၞာင်_အဝတ္ထု&oldid=27568"