အိက်
အသုဘ (ကော်စအိက်) ကၠုၚ်နူစၞမသှ်ေနူစၟဂၞဴတံဗုတ်သၠေက်သရိုဟ်လဝ်ဟွံအိုတ်နူကဵု(ဗုၚ်အိက်သွက်ဍာန်လုပ်စၞစ)သတ်နွံကဵုလမျီုတံဂှ်တုဲ အိက်ပ္တိတ်ကၠုၚ်လပါ်(ပထောၚ်သၚ်အိက်)ရ၊ ဗွဲမဂၠိုၚ်တှ်ေကျာပသနူကဵု(ၜေတ်ထဳရေဲ))ပ္ဍဲဗုၚ်ဂၞဴသတ်တိရစ္ဆာန်တံတံဂှ်ရ။
ဂုဏ်ဖဵုခိုဟ်နွံသွက်ဗွဳပွဳူသဘာဝ
ပလေဝ်ဒါန်နူကဵုသတ်တိရစ္ဆာန်မွဲဂှ် စစၞဗုတ်သၠေက်ထရိုဟ်ထောံ(စၞအဟာရ)တံဂှ်တုဲသှ်ေတဴဒၟံၚ်ဓါတ်စၞတံကွက်ဏီဟိုတ်နူကောန်လတေၚ်လ္ၚဵုပ္ဍဲဗုၚ်သတ်တိရစ္ဆာန်တံတံၚ်ဇြောတ်ပ္တိတ်ကေတ်ဟွံအိုတ်ဏီတုဲ ဒှ်ကၠုၚ်အိက်ကော်စ(အိက်ဂၠဴ)အိုတ်ရ၊ ဆဂး ၜိုန်ရဒှ်အာအိက်ဂၠဴကီုလေဝ်ဓါတ်ဒြဟတ်ဓါတ်ပ္ဍဲကဵုအိက်ဂၠဴတံဂှ်နွံသှ်ေဒၟံၚ်ၜိုတ်(50%)ဒြဟတ်ဓါတ်စၞစလဝ်သီုဖ္အိုတ်ဂှ်ရ၊ [၁] ယဝ်ဒှ်တဴသာ်ဂှ်တှ်ေ စၞဂၠဴတံမစဖျေံဏာသီုဖ္အိုတ်တံဂှ်ဓါတ်သှ်ေနွံဒၟံၚ်ကွက်ဏီတုဲ သွက်သ္ဂောံဒှ်အာဖဵုသတ်ဍောတ်ဍောတ်ပ္ဍဲဗွဳပွူသဘာဝအရာနွံကဵုလမျီုတံသီုဖ္အိုတ်ဂှ် အခေါၚ်နွံသှ်ေဂွံဂျိုၚ်အာပ္ဍဲကဵုအိက်ဂၠဴတံဂှ်မာန်ရ၊ ဗွဳဗွူသဘာဝ စနူကဵု ၜေတ်ထဳရေဲ ဟေတ်ရာ သီုကဵုစၟစၟောန်နာနာတံဂှ်ကီု ညံၚ်ရဴစၟအိက်ပြေၚ်စၟအိက်ဂၠဴ(dung beetle)ဗွဲတုန်ဂှ်ကီု၊ ဂွံကၠုၚ်ကျာအိက်ဂၠဴနူကဵုသ္ၚောဲသ္ၚောဲမွဲဒၞာဲတေံဂှ်တုဲပဝ်ကၠုၚ်အိုတ်ရ၊ [၂] အိက်ဟီုဂှ်တၞဟ်ခြာအာဗီုစၞမစဖျေံဏာပ္ဍဲကဵုဗုၚ်ဂၞဴတံဂှ်ရ၊ အိက်ဂှ်ဒှ်စၞစသွက်စၟစၟောန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ်အိုတ်ရ၊ ညံၚ်ရဴကဵုကောန်စိၚ်စအိက်ယာဲစိၚ်ဍေံတုဲ သွက်သ္ဂောံဟလိုၚ်ပ္တိုန်(microorganism−စုလေန်ဇြဳ)ပ္ဍဲဗုၚ်ဂၞဴ(gut flora)ဗွဲတုန်။
အိက်ဏံဂှ်ဒှ်အဓိကထ္ၜးရုပ်ရဴခိုဟ်အိုတ်မွဲညံၚ်ကဵုခၞုက်ခရေဲကဵုသတိလဴအခိၚ်ဒၞာဲခိုဟ်မွဲကီုတုဲ ညံၚ်ကဵုဂစေံလနေၚ်−ခိတ်ဓရော (kestrel)ဏံ ဍေံတီနကဵုအိက်ကၞိဝါ (ထ္ၜးကၠုၚ်လျးအရံၚ်−အာန်တရာဝါယ်အိုဝ်လေတ်) တုဲတှ်ေ ဍေံတီကၞိဝါတံအာနွံဒၟံၚ်ဒၞာဲလဵုကောံကလောံမံၚ်ဂှ်ကီု တုဲတှ်ေပၠန်စၟစၟောန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ်လေဝ် နကဵုအိက်ဍေံပန်ကရိုဟ်ပ္တိတ်ဏာတုဲ ဒှ်သွက်သ္ဂောံကဵုသတ်ဗက်ဂၠာဲရပ်စဍေံတံဂှ်ဂွံကၠိုဟ်စိုတ်ဗၠေတ်အာကီု၊ သွက်ဝိတ်တေၜေတ် (wildebeest)ဂှ်တှ်ေ ဟွံသုၚ်စောဲစကာပ္ဍဲအရာဗက်ရပ်ဒုၚ်ရပ်တုဲ ဆဂး သုၚ်စောဲအိက်သီုကဵုဝှဳရိုဝ်မောန်−Pheromonesသိုၚ်ပ္တိတ်ကေတ်နၚ်ကဵုနူထိုၚ်ကျာသွက်သ္ဂောံဂွံသၟူတုဲ ဒှ်သွက်ပါ်လဝ်ပယျဵုဒၞက်ညးကဵုညးဂွံတီကေတ်မာန်လောဲလောဲဂှ်ကီု။
မသၞေဝ်ကေဝ်တံဂှ်လေဝ် ဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲကဵုအိက်သတ်တိရစ္ဆာန်စသတ်ဆုသတ်ဒုန်ဂှ်ကီု၊ သတ်တိရစ္ဆာန်စလဝ်သတ်ဆုသတ်ဒုန်တံဂှ်လေဝ်ဟွံတီမွဲသာ်တုဲ ဇကုဂှ်ဒှ်ညးပလံၚ်ထပြးဏာမသတ်ဆုသတ်ဒုန်မသၞေဝ်ကေဝ်တံဂှ်တုဲ နဲကဲထပြးမသာ်ဏံဂှ်ခိုဟ်အိုတ်ဗွဲသဘာဝတုဲ မသၞေဝ်မသတ်ဆုသတ်ဒုန်တံဂှ်လေဝ် တိတ်တရဴအာစိုပ်ဋ္ဌာန်ဇဳဒၞာဲနကဵုဒှ်စၞသတ်တိရစ္ဆာန်တံတုဲ သီုကဵုစၟဂၞဴတံဟွံဗုက်သရိုဟ်သၠေက်အာတုဲ အခိၚ်တိတ်ဒတုံစှ်ေတိမွဲဒၞာဲတေံဂှ်လေဝ် ပါကၠုၚ်သီုအိက်ဒှ်ဝါဲခိုဟ်မွဲတုဲ ဒှ်သွက်သ္ဂောံကဠုတ်တိုန်ကၠုၚ်ပြဟ်ပြဟ်မာန်ရ။
အိက်ဟီုဂှ် ဟွံလုပ်အဝေါၚ်ကပေါတ်လီုအုဲမွဲတုဲ ဟိုတ်နူကဵုဟွံတတ်ၜက်ကၠုၚ်နူပွမဗုက်သရိုဟ်သၠေက်ကဆံၚ်(cell) ။
နိဿဲ
ပလေဝ်ဒါန်- ↑ Biology (4th edition) N.A.Campbell (Benjamin Cummings NY, 1996) ISBN 0-8053-1957-3
- ↑ Heinrich, B., and G. A. Bartholomew (1979) The ecology of the African dung beetle. Scientific American 241: 146-156