ကအ်ဗိန်၊ ကွာန်
ဝၚ်ကံဗိန်ဍန်ဍန်[၁]
မတုဲတေံ ရးဍုၚ်မန် ရမ္မာပူရ ညးကော် ရမ္မာဝတဳဂှ် ဨကရာဇ်မန် ပိုၚ်ပြဳလဝ်ရ။ ပ္ဍဲကာလကျာ်တြဲ ဂွံဒစာံဝှ်ဂှ် ကျာ်တြဲမွဲဟာန် ကေုာံ ခမဳတၠအရှန်တံဂမၠိုၚ် ဂၚေၚ်ဒေသစရိတ် စိုပ်ကၠုၚ်ရာမညဌာနဳရ။ နူဂှ် က္ညအာစိုပ်ဘာရသိစိတ္တ မၞုံပ္ဍဲ ဇရေၚ်ကၟာလ္စဇၞော်မွဲရ။
ကာလဂှ် ကျာ်တြဲပကာဂအီရ။ မှာထေရ် သာရိပိုတ်ညာတ်တုဲ လ္ၚောဝ်ပ္တီသၟာန် ကုကျာ်တြဲသာ်ဝွံရ။ ယွံတၠဳပိုန်မၞုံကုပိုန်ကျာ်တြဲ မူဟိုတ်မွဲမွဲ က္တဵုဒှ်တုဲ မပကာဂအီရော၊ ယွံသာရိပိုတ် ပ္ဍဲကၟာလ္စဇၞော်ဝွံ ဃောအဲကျာ်ဒှ်ဘဝဂစေံတြေံတေံဂှ် လုကဴတြဴစှော်သၞာံ ပရိုက်ဘဲအန္တရာယ်ဟွံမွဲ မပတဴကၠုၚ် ဗွဲတသိုက်ရ။ ပ္ဍဲဌာနဝွံ အဲကျာ် ပ ပရိနိဗ္ဗာန်တုဲ၊ သာသနာအဲ ကျာ် တန်တဴဗၞတ်မသုန်လ္ၚီသၞာံရောၚ်၊ ညာတ်သာ်ဝွံတုဲ အဲကျာ်ပကာဂအီရ သာ်ဝွံကျာ်တြဲကဵု လဝ်ပယျးဒိုဟ်ရ။
ကျာ်တြဲကဵုပယျးဒိုဟ်သာ်ဝွံတုဲ ရသိစိတ္တဂှ် ယွံတၠဳမၞုံကုပိုန်ကျာ်တြဲသွက်ပိုဲဍိက်တံ ဂွံရှ်ေေသှ်ေရဴဂဴပူဇဴလၟိန်ကာလမာန်ဂှ် ကဵုပိုဲဍိက်တံ ရှ်ေသှ်ေညိကျာ်သာ်ဝွံ လ္ၚောဝ်ပ္တီကျာ်တြဲရ။ ကာလဂှ် ကျာ်တြဲဂှ် နကဵုဂၠးဇိုၚ်ပါဒ လိုန်ပေန် ပ္ဍဲဒၞဲာဘာရသိစိတ္တဂှ်တုဲ လၟာ်ဇိုၚ်ပါဒကျာ်ဂှ် ပြာကတ်တဴရ။ ပ္ဍဲဒၞာဲကုန်ကျာ်တြဲမလိုန်ပေန်ဂှ် ကံပေန်ညးကော်ခဴစရ။ ဗွဲကြဴကောန်ဂကူမန်တံ ဗ္ဒဟ်ကွာန်ဇရေၚ်ဂှ်တုဲ ကွာန်ဂှ် ညးကော်ကွာန်ကံပေန်ရ။ နူဂှ် မြိပတ်အာတုဲ ကွာန်ကံဗိန် ညးကော်ခဴစကၠုၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရောၚ်။
ကွာန်ကံဍုၚ်လၟုဟ် မၞုံပ္ဍဲဗွဳပွူကွာန်ကံဗိန်ဂှ် ဒှ်ဂအာၚ်ဍုၚ်ရမ္မာဝတဳရောၚ်။ ပ္ဍဲအရှာံဘုတ်ကံဗိန်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲလၟာ်ဇိုၚ်ကျာ်တြဲ မလိုန်ပေန်လဝ်ရောၚ်၊ ဗွဳပွူဘာတန်မူလ မုက်ဂၞန်(၁) ဗၟံက်ကျာ်မတိၚ်ဂှ် ဒှ်ဒၞဲာကၟာလ္စဇၞော်ရောၚ်၊ သာ်ဝွံ ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဝၚ်ဓာတ်ကျာ်မတိၚ်ရ။
ထေရုပ္ပတ္တိ ဘဒန္တပညာဒဳပ ဗွဲခမၞောန် ပလေဝ်ဒါန်
ဘဒန္တပညာဒဳပ[၂] ကွာန်ကအ်ဗိန်မဟာဝိဟာရ
ဒှ်ကၠုၚ် မူလဟိတဓရ၊ ဂကောံရာမညဓမ္မာစရိယ
ယၟု= ဘဒန္တ ပညာဒဳပ
ကွာန်၊ဘာ = ကအ်ဗိန် ဘာဇၞော်
ယၟုမိ၊ မ= နာဲဖျိုတ်၊ မိပျုက်
ကောဇာ= ၁၂၈၀- သၞာံ သၠးဂၠံဂဝ်
အာယုက်၊ သိက္ခာ၊ ဂိုဏ် = ၆၃၊ ၄၃၊ သုဓမ္မာ
အာစိုပ်ဒဒှ် ထပိုယ်၊ပယျၚ် ပလေဝ်ဒါန်
ဘဒန္တပညာဒဳပဝွံ ကၠိဂွံအာယုက် (၁၄) သၞာံတုဲ မိမၜါပအပ်ကုအ္စာ ဘဒန္တသဳလထေရ် ဘာကအ်ဍုၚ်တုဲ သ္ပကၠေံထပိုယ်သာမဏီရ။ ကြဴနူဂှ် ကတ်လ္ၚတ်ကေတ် ကွတ်ပညာဇရေၚ်အ္စာတုဲ ၁၃၀၉ -သၞာံ ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠ ဘဒန္တဝါရလၚ်္ကာရထေရ် ခယျမ္ၚး သ္ပအ္စာဥပ္ပဇ္ဇျာယ်တုဲ အာစိုပ်ဒဒှ်ပယျၚ် မထ္ၜၚ်သာသနာ ပ္ဍဲခဏ္ဍသိမ် ကွာန်ကအ်ဗိန် ဘာဇၞော်ရ။
နိဿဲကေတ်နယ်ကယ် အ္စာသဳလထေရ် ကံဍုၚ်ဘဒန္တဝိမလ ကွာန်ကအ်ဗိန်ဘာဇၞော်၊ ဘဒန္တသြဘာသ ဘာဇၞော်မုဟ်နာၚ်၊ ဘဒ္ဒန္တကုသလ ဘာပလိုတ်ဂြိုပ်ကြုက်၊ ဘဒ္ဒန္တဂုဏဝံသထေရ် ဘာကျာ်ဇၞော်ဍုၚ်ပံၚ်၊ ဘဒန္တဝါယမထေရ် ခလံက်ခပြု၊ အ္စာဖျေံလိခ် ဒယှ်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊ ဍုၚ်အၚ်ဝတံ၇။ ပပ္တံနူ ၁၃၁၀ သၞာံဂှ် အံၚ်ဇၞးကေတ် တန်ဍောန်၊ ဒေါဝ်၊ ဇၞော်အလဵုအသီတုဲ ၁၃၁၆ သၞာံဂှ် ဂွံအံၚ်ဇၞးကေတ်တဆိပ် သာသနာဓဇ သဳရိပဝရဓမ္မာစရိယ နူအလဵုသဳပၠန်ရ။
ရေၚ်တၠုၚ်သဇိုၚ်ဝန်သာသနာ ပလေဝ်ဒါန်
ဘဒန္တပညာဒဳပဝွံ ပပ္တံနူ ၁၃၁၈ သၞာံ စတမ်ဖျေံလိခ် ပ္ဍဲကွာန်ကအ်ဗိန်ဘာမဟာဝိဟာရတုဲ ၁၃၃၂ သၞာံ ဒှ်ပဓာနမဟာနယက ပ္ဍဲဘာမဟာဝိဟာရ ကံဗိန်ဂှ်ရ။ ၁၃၂၈ သၞာံ ကောံဓရီုသၚ်ပံၚ်ကောံ စၞးသၚ်တံ ပ္ဍဲအလဵုသဳကံၚ်ဇြဳပၠန်ဂတးတုဲ ၁၃၃၅ သၞာံဂှ် ဒှ်ဟိတဓရ သံဃသမဂ္ဂဳကီု သီုဟိတဓရ ဂကောံရာမညအလုံဒေသရးမန်ရ။ ၁၃၄၂ သၞာံ ကောံဓရီုသၚ်ပံၚ်ကောံ သွက်သာသနာ သ္အးဇ္ၚး တန်ကြန် ဗျာပ်တြး ပ္ဍဲအလဵုအသဳသဝ်ယှေဝ်လေတ်ရ။ အပ္ဍဲပေဲါဓရီုသၚ်တံဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်နဒဒှ် သံဃသမုတ်တိကီု သီုကဵုသဇိုၚ်ဝန် ဗဟိုရ်သံဃနာယက ကၟိန်ဍုၚ်မန် ဗၟာရောၚ်။
ပွမချူခၞံလိက်ပြကိုဟ် ပလေဝ်ဒါန်
လိက်ဗွဟ်မန်တၟိ ပ ဒု တ ပြကိုဟ်အဘိဓမ္မတ္ထ သရူပသိၚ်္ဂဳ၊ မဟာဝိဟာရကမ္မဝါစာ၊ ထ္ၜးဂၠံၚ်တရဴ နိဗ္ဗာန်၊ လျးပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်၊ နယ်ယမိက်၊ နယ်ပဌာန်၊ နယ်မာတိကာဓာတုကထာ၊ ကၠာဲဘာသာမန်ကီု သီုကဵုပြကိုဟ် ဂကောံရာမညတံ မတက်တြးကီုရ။
ဂလာန်သြဝါဒ ပလေဝ်ဒါန်
ခန္တဳ မေတ္တာ သီုၜါ ယဝ်နွံ ပ္ဍဲဘုံမၞိဟ်ပိုဲ ၜိုဟ်သြိုဟ်ဒၟံၚ်ဟတုဲရ။
ရမျာၚ် သြဝါဒ ရာမညနိကာယ[၃] ပလေဝ်ဒါန်
စပ်ကဵုအရာဂကောံရာမညဓမ္မာစရိယတုဲ ပရူပရာတအ်ဂှ် သၟိက်ဟီုကဠးကဵုညိရ။ ဂကောံရာမညဓမ္မာစရိယကဵု ရာညမနိကာယဟီုဂှ် ရာမညနိကာယဂှ် နူကျာ်တြဲသ္ပပရိနိဗ္ဗာန်တုဲ ဂွံ ၁၃၆ သၞာံဂှ် သောဏထေရ် ကဵု ဥတ္တရထေရ် တဳလပိုန်ၜါဇကု ပတန်သာသနာက္ညကၠုၚ်စိုပ် ပ္ဍဲဍုၚ်သဓီုတုဲ ခမဳတအ်ဂှ် "ရာမညနိကာယ" မဂွံဒုၚ်ယၟုအိုတ်ရ။
အဆက်ရာမညနိကာယဂှ် ဗွဲကြဴခမဳဆပ္ပဋ(ဆပဒ) ကလေၚ်နူတ္ကံသိၚ်ဃဵုတုဲ ဒၟံၚ်တဴပ္ဍဲဍုၚ်ဖာသိမ်ရ။ နူဂှ် ဆက်ကၠုၚ်ဟွံသ္ကုတ်ရ။ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် ၁၂၈၂ သၞာံ ဂိတုခ္ဍဲသဳ ဂကောံသၚ်မန်ရာမညနိကာယ ဒက်ပတန်လဝ်ပၠန်ရ။ ဂကောံဝွံ ဒက်ပ္ဍဲကွာန်ကအ်နှာတ် မဟာထေရ်ပညာ နူကွာန်ပ္ၚတေံ ဒှ်ဥက္ကဌရ။
ဗွဲကြဴဏအ် ၁၂၈၆ သၞာံ အလန်တတိယ ကောံဓရီု ပ္ဍဲကအ်နှာတ်ပၠန် ဂွံဆဵုညာတ်ကေတ်ရ။ ရာမညနိကာယဟီုဂှ် ဟွံဟီုဂးဂိုဏ်တေံဂိုဏ်ဏအ်ရ။ သၚ်မန်မ္ဂး ရာမညနိကာယဂိုဏ်ဖအိုတ် မဒးဒှ်ရောၚ်၊ ကမၠောန်ညးတအ်ကၠောန်လဝ် ဂွံဆဵုညာတ်ကေတ်ကဵု လိက်စၟတ်သမ္တီညးတအ်ရ။ ယၟုဂိုဏ်လၟုဟ်ဗီုတေံ ဗီုဏအ်ဂှ် ယၟုဂိုဏ်မန်ဇေတ်တ်ဟွံသေၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။
ဘဒ္ဒန္တပညာဒဳပ (ကအ်ဗိန်)
ပဓာနဟိတဓရ
၁၃၄၀ သၞာံ၊ ဂိတုဇှေ် (၁၀) မံက် အခိၚ်ဗ္တံ (၈) နာဍဳ
ဌာန ကျာ်မြဟ်၊ ဘာကျာ်
ကောံဓရီုပွိုၚ်သၞာံ မရနုက်ကဵု (၆) ဝါ
အာစိုပ်အာယုသၚ်္ခါရပၠိုတ် ပလေဝ်ဒါန်
၁၃၅၂ သၞာံ ၜိုန်ကောန်ဂကူမန်၊ သၚ်မန်တံ ဒှ်သကအ်ဗ္ဒကီုလေဝ် ဟိုတ်နူယဲဝေဒနာပ္ဍဵုတုဲ အာယုက်အိုတ် အာယုသၚ်္ခါရပၠိုတ်အာ ညံၚ်ရဴသၟိၚ်ဂိတုတ္ၚဲ မပၠိုတ်အာကီုရ။
ဘာလကျာ်ဂမၠိုၚ် ပလေဝ်ဒါန်
- ရာမညနိကာယ ဘာမဟာဝိဟာရ
- ရာမညနိကာယ ဘာတၟိ
- ဓမ္မယုတ္တိကနိကာယ ဘာဂြိုပ်ဒုန်
ကျာ်စေတဳဂမၠိုၚ် ပလေဝ်ဒါန်
စေတဳကျာ်မတိံ
ဂကောံဂမၠိုၚ် ပလေဝ်ဒါန်
ဂကောံသၚ်သၟတ် ဗ္တောန်လိခ်ပတ်မန် ဥတုက္ညၚ် ကေုာံ ယေန်သၞာၚ်ဗုဒ္ဓဘာသာ(ကွာန်ကအ်ဗိန်)
ယေန်သၞာၚ် အခိုက်ကၞာ ပလေဝ်ဒါန်
တ္ၚဲပသာ်ပေၚ် - သ္ဘၚ်ပလိုတ်ဇြဲဗောဓိ ကေုာံ ကဝါ်ကျာ်တြဲ (၂၈) ဇကု
ပရေၚ်ပညာ ပလေဝ်ဒါန်
တိုက်ရံၚ်လိက်ဝၚ်တၠပညာ ပလေဝ်ဒါန်
သဘၚ်မ္ၚဵုဖျေံပၞက်ထဝ် တိုက်ရံၚ်လိက်ဝၚ်တၠပညာ ကွာန်ကအ်ဗိန်တုဲ ဒှ်အာပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲဏံ ၁၃၈၀ သၞာံ၊ ဂိတုပသာ် ၅ မံက်၊ တ္ၚဲဗြဴဗတိ အခိၚ်နူဂယး ၈: ၅၅ တုဲဒှ်အာ ဗွဲမအံၚ်ဇၞးရောၚ်အဴ။