ဂစွံ၊ တၞံ

တၞံဂစွံ
မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ
လောက:	Plantae
(unranked):	Tracheophyta
(unranked):	Magnoliopsida
(unranked):	Myrtales
လၟေင်ဂကူ:	Myrtales
ဇာတ်ဂကူ:	Combretaceae
ဗဳဇဂကူ:	'Terminalia'
ယၟုရုက္ခဗေဒ
	Terminalia citrina; Roxb. ex Flem.
ယၟုတၞဟ်
	Bucida comintana Blanco; Combretum arboreum Miq.; Embryogonia arborea Teijsm. & Binn.; Myrobalanus citrina Gaertn. ; Terminalia arborea Koord. ; Terminalia comintana Merrill ; Terminalia curtisii Ridl. ; Terminalia hilia Buch. -Ham. ex Wall.; Terminalia multiflora Merrill ; Terminalia teysmannii Koord. & Valet.;

တၞံဂစွံ (အၚ်္ဂလိက်: Assames^[၁]နကဵုယၟု သိပ္ပံ (Terminalia citrina), ဗၟာ: ကြစု၊ သေံ:สมอเทศ) ဝွံ ဒှ်တၞံဆု မနွံကဵု သတ် မတုပ်ညံင် သတ်ဂမောဝ် (Terminalia chebula - myrobalan)တုဲ သတ်ဍေဟ်ကီု သီုကဵုတၞံဍေဟ်ဂှ် လုပ်ဂဥုဲနာနာသာ်ရ။

ဗမံက်ထ္ၜး

တၞံဂစွံဂှ် ဒှ်တၞံသၚေက်တွဵုမွဲဂကူ ဇၞော်သၠုင်စဵုကဵု အကြာ ၂၀-၃၀ မဳတာ။ ၝောအ်ဆုဍေဟ် နွံ စဵုကဵု ဗွိုက်အနာံ (diameter) ၁၀၀ သေန်ဒဳမဳတာဒှ်ရ။ တမ်မူလ ဒၞာဲဍေဟ်မတိုန်မာန်ဂှ် အာရှဒိုဟ်ဗမံက် မပ္တံကဵု ဍုင်ဘူတာန်၊ အိန္ဒိယ လပါ်ဨသာန်၊ ဍုင်မန်ဗၟာ၊ ဍုင်မလေရှာ၊ ဍုင်အေန်ဒဝ်နဳရှာ ကေုာံ ဍုင်ဖိလိပိန်တအ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။^[၂]ပကဴဍေဟ် အသာ်ဗုဗုမနွံကဵု ဍာ်မိတ်၊ မနွံကဵု သၟူပသ။ သတ်ဍေဟ်ဂှ် နွံသဏ္ဌာန် ခဍမ်သြဝိဒ် (ovoid) မကေက်ညိညိ။^[၁]

တဗျဂုဏ်

ဂစွံ ၇ သာ် ပိုယ်တိတ်ပျးကဵုဂုန်။

ဂုန်ဂစွံ ၆ ကၠင် ညးၜါဝွံတုန် ဂၠိုန်လောန်နူညးတုဲရ၊ ညး ၅ ဂုန်တုပ်ရ။ ရှ်ဂစွံ ၇ သာ်မ္ဂးဂှ် ဖျိုတ်၊ ရိင်၊ ကတင်၊ ဍာတ်၊ ပ္ဍုင်၊ သ္ကတ်(သ္ကဟ်!)

◼︎ ရှ်ဍေံဖျိုတ်ရိင်ဂှ် ဍေံပၠေင်ယဲသြိုဟ်၊
◼︎ ရှ်ဍာ်က္တင်ဂှ် ဍေံပၠေင်ကၠေံယဲကၠင်ကၟတ်၊
◼︎ ရှ်ဍေံသ္ကတ် ဍေံပ္ၚတ်ကဵုကျာ၊
◼︎ ရှ်ဍေံပ္ဍုင်ဂှ် ဍေံဗ္ဂဵုပၟတ်ဂၞဴ၊

လၟေင်ဂုန်သတ်ဂစွံပၠန်

ဗၞတ်ဂွံစမ္ဂးဂှ်ရဴမိမဥပ္ပကာကဵုကောန်ကီု ဂစွံလုပ်တဴပ္ဍဲဂၞဴဟွံမှဲကဵုယဲ၊ မွဲနဲပၠန် -

◼︎ သဝ်စှ် ဟွံသၟဟ်ပၟတ်ပယေဝ်မွဲ၊
◼︎ ပၟတ်ပယေဝ်စှ် ဟွံသၟဟ်ကဵုဒတိုန်တ္ၚဲ
◼︎ ဒတိုန်တ္ၚဲစှ် ဟွံသၟဟ်သိုဟ်မိမွဲ၊
◼︎ သိုဟ်မိစှ် ဟွံသၟဟ်ဂစွံမွဲ၊

ဍေံမနွံဂုန် ၅ ပြကာ

◼︎ ဍေံဇလိင်ကဵုအယုက်
◼︎ ဍေံအပ်ကဵုဓါတ်၊
◼︎ ဍေံပၠေင်ယဲတၞီ၊ ယဲဇုတ်၊ ယဲသြ၊ ဍေံဗဂဵုကဵုပၟတ်ဂၞဴ၊

ဂစွံ ၇ သာ်ဂုန်တုဲရ၊ ဂစွံ ၆ ကလင် ၇ ကလင်ဂုန်ဂၠိုင်နူညး ၅ ကလင်တေံညိ။

◼︎ ဂစွံဝိဇ္ဇယာ ဍေံထၜောံတဴရဴသာ်တ္ကံကီု၊
◼︎ ဂစွံရောဟိဏဳ မွဲကလင်ကီု ဍေံဟွံပြာကတ်၊
◼︎ ဂစွံပုတ္တဏ မွဲဍေံသွတ် ၃ ကၠင် ယဲဂၞဴမဇွောဝ်တဴနဆီ ဍေံမပၠေင်ကဵု၊
◼︎ ဂစွံအမုတ်တာ ကာလဍေံသွတ် ၃ ကလင်ကီုယဲကၠင်ကၟတ်ဍေံမပၠေင်ကဵု၊
◼︎ ဂစွံမုတ်ဏဳ ၅ ကၠင် ဍေံမပၠေင်ကၠေံယဲကျာမချံမုဟ်ဂြိုဟ်၊
◼︎ ဂစွံအယာ ၆ ကၠင် ဍေံပၠေင်ဆီဂပဝ်ပ္ဍဲဂၞဴ၊
◼︎ ဂစွံဝန္တာ ၇ ကၠင် သာ်ဍေံရဴသာ်ထဝ်ကီု ထိုင်သးဂုန်ဟွံမာန်ရ၊

ဂစွံဗွဲခမၞောန် ၇ သာ်ဟီုတုဲရ။ (ကၠင် - ကလင် - တၠင် - တလင် ချူမံင်နာနာသာ်ရ) ချူဆာဲလဝ်နူလိက်မန်တမၠာ “တဗျဂုန်၊ ရောဂနိဒါန်” ရောင်။

နိဿဲ

↑ ^၁.၀ ^၁.၁ ^၁.၂ ^၁.၃ Terminalia citrina (Gaertn.) Roxb. ex Fleming (29 December 2017).
↑ Terminalia citrina (Gaertn.) Roxb. ex Fleming (13 June 2019).

[indiabio-1] ၁.၀ ^၁.၁ ^၁.၂ ^၁.၃ Terminalia citrina (Gaertn.) Roxb. ex Fleming (29 December 2017).

[2] Terminalia citrina (Gaertn.) Roxb. ex Fleming (13 June 2019).

[၁]

[၂]

တၞံဂစွံ
မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ
လောက:	Plantae
(unranked):	Tracheophyta
(unranked):	Magnoliopsida
(unranked):	Myrtales
လၟေင်ဂကူ:	Myrtales
ဇာတ်ဂကူ:	Combretaceae^[၁]
ဗဳဇဂကူ:	'Terminalia'
ယၟုရုက္ခဗေဒ
*Terminalia citrina* Roxb. ex Flem.
ယၟုတၞဟ်
Bucida comintana Blanco Combretum arboreum Miq. Embryogonia arborea Teijsm. & Binn. Myrobalanus citrina Gaertn. Terminalia arborea Koord. Terminalia comintana Merrill Terminalia curtisii Ridl. Terminalia hilia Buch. -Ham. ex Wall. Terminalia multiflora Merrill Terminalia teysmannii Koord. & Valet.^[၁]