ဂံက်ဂါ၊ ဂစေံ
ဂစေံဂံက်ဂါ (အၚ်္ဂလိက်: Kingfisher, Burmese; ပိန်ညၚ်းငှက်)ဝွံ ဒှ်ဂကူဂစေံသၟတ် ကေုာံ တဲလဒေါဝ်တုဲ မၞုံကဵုကသော်ပလေဲပလေဲ မလုပ်လၟိဟ် လၟေၚ်ဂကူ Coraciiformes ရ၊၊ ဂကူဍေဟ်တအ် ဒှ်ဂကူဂစေံ ဂမ္စာဲလိုက် (cosmopolitan distribution) မဂွံအဓိပ္ပါယ် ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် ဒၞာဲဗွဲမဂၠိုၚ် မဂွံဆဵုကေတ်မာန်ရ၊၊ လစှ်ေဂကူ ဗွဲမဂၠိုၚ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဒေသဂမ္တဴ ပ္ဍဲရးအဖရိက၊ ရးအာရှ ကေုာံ ရးအဝ်သတြေလျာတအ်ရ၊၊ ဗဳဇဂကူဂံက်ဂါ သီုဖအိုတ် နွံလစှ်ေဂကူ ၁၁၄ ဂကူတုဲ လစှ်ေဇာတ်ဂကူ သီုဖအိုတ် နွံပိလစှ်ေတုဲ နကဵုဗဳဇဂကူမ္ဂး နွံ ၁၉ ဗဳဇဂကူရ၊၊ ဂကူဂစေံဂံက်ဂါ သီုဖအိုတ်ဂှ် နွံကဵု က္ဍိုပ်မဇၞော် သီုဖအိုတ်တုဲ သၟူဂၠိၚ်တုဲ ကေက်၊ ဇိုၚ်ဂၠေအ် တုဲ ဍုတ်တပ်ရ၊၊ ဂကူဂစေံဂံက်ဂါ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် နွံကဵု အသာ်ပလေဲပလေဲတုဲ တၞဟ်ခြာ အကြာၝောအ် ကဵု ကၟက်ဂှ် နွံညိညဓဝ်ရ၊၊ လစှ်ေဂကူ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဒေသဂမ္တဴဂမၠိုၚ် ဗွဲမဂၠိုၚ် မံၚ်ပ္ဍဲဂြိုပ်ဂၠိုၚ်ရ၊၊ ပ္ဍဲအရာမဂၠာဲရပ်စစၞဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် ဗိုတ်ခၠောဝ်ဖျေဟ်ဇကု ပ္ဍဲဍာ်တုဲ ရပ်ဗၠိုပ်စရ၊၊ ၜိုန်ရ ထေၚ်ကေတ် ဂစေံဂံက်ဂါဂှ် မံၚ်ဇိုၚ်ကြုၚ်တုဲ ရပ်စကကီုလေဝ် လစှ်ေဂကူဂံက်ဂါ ဗွဲမဂၠိုၚ် မံၚ်သ္ၚောဲကဵုဍာ်တုဲ ဗက်ဂၠာဲရပ်စ စၟစၟောန် မဟွံမဲ ကုဇုတ်ဓရံၚ်တအ်ရ၊၊ ဂစေံဂံက်ဂါဂှ် ညံၚ်ရဴ လၟေၚ်ဂကူဍေဟ်တၞဟ်တအ်ကီု မလေပ်ဒက်ခပေါဲ ပ္ဍဲဂဝေၚ်ဆု၊ မၜံက်ကၠောန် ဂဝေၚ် ပ္ဍဲတိ ဒၞာဲဖေၚ်ဒဵုတအ်ရ၊၊ ဂံက်ဂါ လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ဒက်ခပေါဲ ပ္ဍဲသ္ၚိဂြုန် လတူတၞံဆုရ၊၊
| ဂံက်ဂါ | |
|---|---|
_-_Male_-_Flickr_-_Lip_Kee.jpg)
| |
| ဂစေံဂံက်ဂါ | |
| မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ | |
| လောက: | Animalia |
| လပါ်ဂကူ: | Chordata |
| ဂကောံဂကူ: | Aves |
| လၟေင်ဂကူ: | Coraciiformes |
| Suborder: | Alcedines |
| ဇာတ်ဂကူ: | Alcedinidae |
| ဗဳဇဂကူ | |
|
Alcedininae | |
| |
| Global distribution of the kingfishers | |
ဗမံက်ထ္ၜး
ပလေဝ်ဒါန်
ဂကူဂံက်ဂါ ဇကုဍောတ်အိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဒှ်ဂံက်ဂါကောန်ၚေဲအဖရိက (African dwarf kingfisher) (Ispidina lecontei) မၞုံ ဇမၠိၚ် ဗွဲသၟဟ် ၁၀ cm (3.9 in) တုဲ လျိုၚ် နွံအကြာ ၉ ကဵု ၁၂ g (17 to 18 oz) [၁] ဂကူဂံက်ဂါ ဇၞော်အိုတ်ဂှ် ဒှ်ဂကူ ဂံက်ဂါဒုတ် (giant kingfisher) (Megaceryle maxima) မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအဖရိက မၞုံဇမၠိၚ် ၄၂ - ၄၆ cm (17 to 18 in) တုဲ လျိုၚ် နွံ အကြာ 255-426 g (9.0 - 15.0 oz)ရ၊၊ ဂကူဂံက်ဂါ မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအဝ်သတြေလျာ မကော်စ laughing kookaburra (Dacelo novaeguineae) ဂှ် ဒှ်ဂကူဂံက်ဂါ မဇြိုၚ်အိုတ်တုဲ ဂံက်ဂါၝောအ်မွဲ နွံစဵုကဵု လျိုၚ် ၅၀၀ ဂရာမ် (၁၈ oz) ရ၊၊
ကသော် ဂကူဂံက်ဂါ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် နွံကဵု ပလေဲပလေဲ ဒၞာဲဗွဲမဂၠိုၚ် နကဵုအသာ်သၚေက် ကေုာံ အသာ်ဍီုရ၊၊ ဂကူဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ၝောအ် ကဵု ကၟက် ဗီုပြၚ် ဟွံတၞဟ်ခြာ ရေၚ်သကအ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဂကူလ္ၚဵု မၞုံကဵု ဗီုတၞဟ်ခြာ ယဝ်ဒှ်မ္ဂး အောန်နူ ၁၀ တၟအ်ကၠံဏီရ၊၊ [၂]
ဂံက်ဂါတအ် မၞုံကဵု သၟူဂၠိၚ်တုဲကေက်ရ၊၊ ဂကူဂံက်ဂါ မဂၠာဲရပ်စကဂှ် သၟူဂၠိၚ် နူဂကူဂံက်ဂါ မဂၠာဲၜံက်စ ပ္ဍဲတိဏီရ၊၊ ဂကူဂံက်ဂါ shovel-billed kookaburra ဂှ် သၟူဇၞော်အိုတ်ရ၊၊ ဍေဟ်တအ် ဗက်ၜံက်စ စၞပ္ဍဲတိအကြာဂြိုပ်ရ၊၊ ဂကူဂံက်ဂါ ဗွဲမဂၠိုၚ် နွံကဵုဇိုၚ်မဂၠေအ်၊ ဆဂး ဂကူဂံက်ဂါ မဂၠာဲစၞ ပ္ဍဲတိတအ်ဂှ် နွံကဵုတၞုၚ်ဇိုၚ်မဂၠိၚ်ဂၠိုၚ်ညိရ၊၊ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် နွံကဵု တၞုၚ်ဇိုၚ်ပန်တၞုၚ် ပိတၞုၚ်ဂှ် အာဂၠံၚ်ဂတတုဲ မွဲတၞုၚ်ဂှ် အာဂၠံၚ်လက္ကရဴရ၊၊
ကောန်မတ် ဍေဟ်တအ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် နွံကဵုအသာ် လစံက်ဓယောမ်ရ၊၊ ဂံက်ဂါတအ် မတ်ခိုဟ်၊ ပတှ်ေကေတ်မ္ဂး ဂံက်ဂါတအ် နွံကဵုမတ် မဂွံညာတ်ကေတ် အသာ် နူဇမ္ၚောဲရ၊၊ ဍေဟ်တအ် ဗဂေတ်မတ်ဍေဟ်တအ်ဂွံဒၟံၚ်တုဲ ဟွံဒးပချဳက္ဍိုပ်ရ၊၊ ကာလဍေဟ်တအ် ဗက်ရပ်က ပ္ဍဲဍာ်မ္ဂး မတ်ဍေဟ်တအ် ပ္ဍဲဍာ်လေဝ် ရံၚ်ဂွံကီုရ တုဲပၠန် မတ်ဍေဟ်တအ် ရံၚ်စှ်ေ သၟဝ်ဍာ်ဂှ် ကဂှ် နွံပ္ဍဲဍာ် ဂယိုဟ်ဂလိုၚ်လဵုဂှ် ဍေဟ်တအ် တီကေတ်မာန်ရ၊၊ ပ္ဍဲမတ်ဍေဟ်တအ် နွံကဵုအရာမစဵုဒၞာဍာ်တုဲ ပ္ဍဲအခိၚ်ကာလ ဍေဟ်တအ် မဗၠိုပ်ဍာ်မ္ဂး ဍာ်ဂှ် ဟွံဒးကောန်မတ် ဍေဟ်တအ်ရ၊၊ ဂံက်ဂါ pied kingfisher ပ္ဍဲမတ်ဍေဟ်တအ် နွံကဵု ဗီုဒ္ၚောဝ် မစဵုဒၞာလဝ် မတ်ဍေဟ်တအ် ပ္ဍဲအခိၚ်ဍေဟ်တအ် မဗၠိုပ်ဍာ်ရ၊၊[၃]
ဂမ္စာဲ ကေုာံ ဒတန်
ပလေဝ်ဒါန်
ဂံက်ဂါဂှ် ဒှ်ဂကူဂစေံ ဂမ္စာဲလိုက် (မပြးချာဲ အလုံလိုက်) တုဲ ဂွံဆဵုကေတ် ဗွဲတၟေၚ် ဒၞာဲဒေသဂမ္တဴ ကဵု ဒၞာဲဓါတ်ဂမ္တဴမၞုံတအ်ရ၊၊ ဂံက်ဂါဂှ် ပ္ဍဲဒေသရိဂၠးတိၜါ မဒှ်ဒၞာဲမဂံက်လောန် ကဵု ဒေသကန္တရ မဒှ်ဒေသ မကှ်ကေဲလောန်တအ် ဍေဟ်တအ် ဟွံဂျိုၚ်ရ၊၊ ဂကူလ္ၚဵုတအ်ဂှ် စိုပ်အာ ဇရေၚ်ပ္ဍဲတကအ်ဂမၠိုၚ် မှာသၟိတ်ပါစဳဖိစ် လပါ်သၠုၚ်ကျာ ကဵု ဗၟံက်ရ၊၊ ဒၞာဲဒေသဂမ္တဴ ဂၠးတိတြေံ ကဵု အဝ်သတြေလျာဂှ် ဒှ်ဒၞာဲဒေသ ဍေဟ်တအ် မပဒတဴအဓိကဂၠိုၚ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဥရောပ ကေုာံ အမေရိကသၠုၚ်ကျာ ကေုာံ မက်သဳကဝ်ဂှ် နွံအောန် ဗွဲမလောန်တုဲ ဂံက်ဂါဓမ္မတာ common kingfisher ကဵု belted kingfisher နွံဂၠိုၚ်တုဲ ပ္ဍဲဍုၚ်အမေရိကာန် ဗွဲနေရတိဂှ် ringed kingfisher ကဵု green kingfisher ပ္ဍဲဥရောပအဂၞဲဂှ် pied kingfisher ကဵု white-throated kingfisher ဂွံဆဵုကေတ်ရ၊၊ ပ္ဍဲ အမေရိကသၠုၚ်ကျာဂှ် ၜိုန်ရ ဒှ်ဒေသဂမ္တဴကီုလေဝ် ဂွံဆဵုကေတ် သီုဖအိုတ် မသုန်ဂကူ ကေုာံ wintering belted kingfisher. ပ္ဍဲဍုၚ် ဂါမ်ဗဳယျာ ပ္ဍဲအဖရိကဂှ် နွံ ဒစာံ ဂကူ လၟိဟ် ပ္ဍဲဒၞာဲ ဗွိုက်၂၀-တိုၚ်-နွံ-၁၂၀ (၁၉၃ ပ္ဍဲ ၃၂ ကဳလိုမဳတာပန်ကၠၚ်)[၄]
ဂံက်ဂါ ဗွဲမဂၠိုၚ် ပဒတဴ ပ္ဍဲဒၞာဲဗွဲမဂၠိုၚ်ရ၊၊ ဗွဲမဂၠိုၚ် မလေပ်မံၚ် ဇိုၚ်ကြုၚ် ဇိုၚ်ကၟာ ဇိုၚ်လှာတုဲ ဂကူဂံက်ဂါ ကဝက်ပြၚ်ၚ်ဂှ် မံၚ်ပ္ဍဲဂြိုပ် ကေုာံ ဒၞာဲအဇဂြိုပ်ရ၊၊ ၜိုန်ရ ပ္ဍဲဒၞာဲကန္တရသဟရာဂှ် ဟွံဂွံဆဵုကေတ် ဂံက်ဂါကီုလေဝ်၊ red-backed kingfisher မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအဝ်သတြေလျာဂှ် မံၚ်ပ္ဍဲဒၞာဲကန္တရ၊၊ ဂကူဂံက်ဂါလ္ၚဵုဂှ် မံၚ်လတူဒဵု ဟွံသေၚ်မ္ဂး ပ္ဍဲဒၞာဲဂြိုပ်လပံက်၊ လ္ၚဵုမံၚ် ပ္ဍဲတကအ်ၜဳ၊၊ ဂကူဂံက်ဂါ မမံၚ်ကြပ်ကဵုမၞိဟ်လေဝ် ဗွဲတၟေၚ် ပ္ဍဲဇိုၚ်ဂြိုပ် ဒၞာဲတိဝါဗ္ၚ ပ္ဍဲဥဒျာန်တအ်လေဝ် နွံတၟာဂလိုၚ်ကီုရ၊၊[၅]
စရိုတ်
ပလေဝ်ဒါန်ဂစေံဂံက်ဂါတအ် မလေပ်စစၞ ဂကူနာနာသာ်ရ၊၊ ဍေဟ်တအ်ဂှ် ပ္ဍဲအရာမရပ်စကဂှ် စိုန်သကီု ဗွဲမလောန်ဂှ်ရ ဗီုအၚ်္ဂလိက် ညးကော်စ Kingfisher မဂွံအဓိပ္ပါယ် သၟိၚ်တမ္ၚာရ၊၊ ဂကူလ္ၚဵုတအ်ဂှ် ရပ်စက စိုန်သကီုဗွဲမလောန်တုဲ ဂကူလ္ၚဵုဂှ် ဗက်ဂၠာဲစ မပ္တံ ၚဴ၊ ဗစက်၊ ပကောတ်တိ၊ စၟစၟောန်ဂမၠိုၚ် သီုကဵုဇြုံလေဝ် ရပ်စနွံကီုရ၊၊ ဂကူတၞဟ်ခြာတုဲ မစစၞလေဝ် တၞဟ်ခြာကီုရ၊၊ ဂကူမမံၚ် ပ္ဍဲဂြိုပ်ဂှ် ရပ်စစၟစၟောန်ဂၠိုၚ် ဗွဲတၟေၚ် စၟတပ်ဗာတ်၊ ဂကူမမံၚ်ဒၞာဲမကြပ်ကဵုဍာ်တအ်ဂှ် ဗက်ရပ်စ ကဂၠိုၚ်ရ၊၊ ဂစေံဂံက်ဂါတအ် မၚ်ဒၟံၚ်တုဲ ကာလဆဵုစၞစမ္ဂး ပဝ်အာမွဲအသိၚ် ရပ်ကေတ်တုဲ ကလေၚ်ကၠုၚ်ဒၞာဲမမၚ်ဒၟံၚ်ပၠန်ရ၊၊ ဂကူဂစေံဂံက်ဂါ သီုဖအိုတ်ဂှ် နွံကဵုသၟူမခိုၚ် မခိုဟ် သွက်ဂွံၜံက် ကဝိုတ်စၞစဇကုရ၊၊ ဂကူမဂၠာဲစစၞ ပ္ဍဲတိတအ်ဂှ် နွံကဵု သၟူမတီုဇၞော် သွက်ဂွံၜံက်ကေတ် စၞပ္ဍဲတိရ၊၊
ဖျေဟ်ခၟာဲ
ပလေဝ်ဒါန်ဂစေံဂံက်ဂါတအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူဂစေံ မမံၚ် နကဵုပယျဵုဓနက်ညးကဵုညးရ၊၊ လ္ၚဵုဂှ် စဵုဒၞာ ညံၚ်တၞဟ် ဟွံဂွံလုပ် ပယျဵုဇကု ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ရ၊၊ ဂစေံဂံက်ဂါတအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူဂစေံ မမံၚ်ကဵု ပွံၚ်ညးကဵုညးကီုလေဝ် ဂကူလ္ၚဵုတအ်ဂှ် ပွမဗက်ၝောအ် မနှဴရဴတအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံၚ်ကီုရ၊၊ ဥပမာ ဂကူlaughing kookburra မဒှ်ဂစေံ မမံၚ်ကဵုသကအ်တအ်ဂှ် ညးမဒှ်ဗိုလ်ဂှ် ဂွံအခေါၚ်ဗက်ၝောအ် သွက်ဂွံဖျေဟ်ခၟာဲဂၠိုၚ်ရ၊၊ [၆]
ညံၚ်ရဴ လၟေၚ်ဂကူ Coraciiformes တၞဟ်တအ်ကီု ဂံက်ဂါ ဒက်ခပေဲါ ပ္ဍဲဂဝေၚ်ဆု ပထောၚ်တိတအ်ရ၊၊ ပထောၚ်တိမ္ဂး ဗွဲမဂၠိုၚ် နွံပ္ဍဲဖျေၚ်ဒဵု ဖျေၚ်ကြုၚ် ဇဵုကၟာတအ်ရ၊၊ ခၟာဲဂံက်ဂါတအ်ဂှ် ဒှ်အသာ်ဗုတုဲ ကလိတ်ဒၟံၚ်ရ၊၊ ဇမၞော်ခၟာဲတုဲ တန်တဴကဵု ဂကူဂံက်ဂါတအ်ရ၊၊ လ္ၚဵုဂှ် ဇၞော်တုဲ လ္ၚဵုဂှ် ဍောတ်ရ၊၊ ဂကူလ္ၚဵုဂှ် မွဲကလောအ်ဂှ် နွံခၟာဲၜါမတုဲ ဂကူလ္ၚဵုဂှ် မွဲကလောအ်ဂှ် စဵုကဵု ၁၀ မလေဝ်နွံကီုရ၊၊ ဗွဲဓမ္မတာမ္ဂး နွံစ အကြာ ပိမ ကဵု တြဴမ၊၊ ၝောအ်ကီု သီုကၟက်ဂှ် လဒပ်ခၟာဲရ၊၊ ကောန်ဂံက်ဂါတအ် မံၚ်ကရောဲ မိမဍေဟ် ၜိုတ် ၃-၄ သတ္တဟတုဲ ဍေဟ်တအ် မံၚ်တၞဟ်ခြာရ၊၊[၇]
လဟီု
ပလေဝ်ဒါန်＂မိက်ဂွံကကြၚ် ပါမ်ဇာ ကၞောတ်ကြိက်၊ မိက်ဂွံ ဂံက်ဂါ ပါမ်ဇာ ဂတာဝိက်＂ဗီုဏအ် ပ္ဍဲလဟီုမန် ကေၚ်မိၚ်ကေတ်ကီုရ၊၊ ညးမိက်ဂွံဟီုဂှ် မိက်ဂွံဂွံကကြၚ်မ္ဂး အာဂၠာဲစၞစကကြၚ် သတ်ကြိက်ကၠာညိ၊၊ မိက်ဂွံဂွံ ဂံက်ဂါမ္ဂး အာဂၠာဲက မဒှ်စၞစ ဂံက်ဂါကၠာညိ၊၊ အဓိပ္ပါယ်အရေဝ်ဝွံ ညးမိက်ဂွံဟီု ဇကုမိက်ဂွံဂွံမွဲမွဲမ္ဂး အရာမဆေၚ်စပ် ကဵုအရာဂှ် ဇကုဂှ်ဖန်လဝ်ကၠာရောၚ်၊ ကာလဂှ်ဟေၚ် ကလိဂွံ အရာဂှ်မာန်ရ၊၊
-
Common kingfisher hovering -
Giant kingfisher breaking spine of tilapia fish -
Pied kingfisher killing a fish
_female_composite.jpg)
နိဿဲ
ပလေဝ်ဒါန်- ↑ Fry, C. Hilary; Fry, Kathie; Harris, Alan (1992). Kingfishers, Bee-eaters, and Rollers. London: Christopher Helm. p. 195-196 ISBN 978-0-7136-8028-7.
- ↑ Woodall, Peter (2001). "Family Alcedinidae (Kingfishers)". In del Hoyo, Josep; Elliott, Andrew; Sargatal, Jordi. Handbook of the Birds of the World. Volume 6, Mousebirds to Hornbills. Barcelona: Lynx Edicions. pp. 103–187. ISBN 978-84-87334-30-6.
- ↑ Woodall, Peter (2001). "Family Alcedinidae (Kingfishers)". In del Hoyo, Josep; Elliott, Andrew; Sargatal, Jordi. Handbook of the Birds of the World. Volume 6, Mousebirds to Hornbills. Barcelona: Lynx Edicions. pp. 103–187. ISBN 978-84-87334-30-6.
- ↑ Woodall, Peter (2001). "Family Alcedinidae (Kingfishers)". In del Hoyo, Josep; Elliott, Andrew; Sargatal, Jordi. Handbook of the Birds of the World. Volume 6, Mousebirds to Hornbills. Barcelona: Lynx Edicions. pp. 103–187. ISBN 978-84-87334-30-6.
- ↑ Woodall, Peter (2001). "Family Alcedinidae (Kingfishers)". In del Hoyo, Josep; Elliott, Andrew; Sargatal, Jordi. Handbook of the Birds of the World. Volume 6, Mousebirds to Hornbills. Barcelona: Lynx Edicions. pp. 103–187. ISBN 978-84-87334-30-6.
- ↑ Legge, S.; Cockburn, A. (2000). "Social and mating system of cooperatively breeding laughing kookaburras (Dacelo novaeguineae)". Behavioral Ecology and Sociobiology. 47 (4): 220–229
- ↑ Legge, S.; Cockburn, A. (2000). "Social and mating system of cooperatively breeding laughing kookaburras (Dacelo novaeguineae)". Behavioral Ecology and Sociobiology. 47 (4): 220–229.