စမ္ပာဍ

စမ္ပာဍ (အၚ်္ဂလိက်: Cempedak - Artocarpus Champeden) (ဗၟာ စုံပတတ်) ဝွံ ဒှ်တၞံဆု မတုပ်ကဵု သတ်ပၞဟ် မဒှ်တၞံဂကူဝံသ (Moraceae) မဒှ်တၞံသၚေက်တွဵု မတိုန်ပ္ဍဲဒေသဂမ္တဴရ။ သတ်ဍေဟ်ဂှ် နွံစဇမၠိင် ၜိုတ် အကြာ ၁၀ ကဵု ၁၆ ၝောအ်တဲ၊ ဗွိုက်အနာံ နွံ အကြာ ၄ ကဵု ၆ ၝောအ်တဲ၊ လျိုင်နွံ အောန်နူ ၁၃ ပံင်ရ။ ထ္ၜောမ်ကလင်သတ်ဍေဟ်ဂှ် ဍမ်ဂၠိင် (oblong)။ စမ္ပာဍဂှ် သီုကော်စ "ပၞး" ဟိုတ်မတုပ်ကဵု ပၞဟ်။

တၞံစမ္ပာဍ
မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ
လောက:	Plantae
(unranked):	Tracheophytes
(unranked):	Angiosperms
(unranked):	Eudicots
လၟေင်ဂကူ:	Rosales
ဇာတ်ဂကူ:	Moraceae
ဗဳဇဂကူ:	Artocarpus
လစှ်ေဂကူ:	integer
ယၟုတၞဟ်
Artocarpus champeden (Thunb.) Merr. Artocarpus polyphema Pers.

သတ်စမ္ပာဍဂှ် အခိင်ကာလကၠာဟွံဍုဟ်မ္ဂး ဒှ်အသာ်သၚေက်၊ ခၞောက်ဍေဟ်ဂှ် နွံကဵု ဇလဃိုတ်တ်။ ကာလဍုဟ်မ္ဂး ခၞောက်ဍေဟ် ဒှ်ကၠုင်အသာ် ဒမျိုင်ဍာ်မိတ် (yellowish brown)။ ကာလသတ်ဍေဟ်ဍုဟ်မ္ဂး သၟူမောဝ်ကာတ် ဆဂး ဟွံကာတ်ဗီု သတ်ဒူရေန်။ ဖျုန်ဍေဟ် အသာ်ဍာ်မိတ်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် နကဵု ကၟဝ်တုဲ ဇၟာပ်ကၟဝ်ဂှ် နွံကဵု မရ။ မဍေဟ်ဂှ် နွံတၟာ ၜိုတ် ၁ ၝောအ်တဲ။ မဍေဟ်ဂှ် ဍုန်တုဲ စဂွံ။ စမ္ပာဍ ဟွံဍုဟ်ဂှ် စရှ်တုပ်ဒၟံင် ရိုဟ်ၜုန်ဂလာတုဲ စမ္ပာဍဍုဟ်ဟ်ဂှ် ရှ်တုပ်ညံင် ပၞဟ်ဍုဟ်ဟ် မနွံကဵု ရှ်ညံင်ကဵု ဗြာတ်ကဵုကၞာတ်မဖနဴလဝ်၊ ဆဂး စမ္ပာဍဂှ် ရှ်ဍာတ်ဂၠိုင် တုဲ ဖျးအောန်နူ ပၞဟ်ရ။

ဝင်

စမ္ပာဍဂှ် တမ်မူလ ကၠုင်နူ တကအ်ဒကုတ်မလေ (Malay Peninsula) တုဲ တိုန်ဒၟံင် ဗွဲလှဲလး ပ္ဍဲမလေရှာ၊ အေန်ဒဝ်နဳရှာ၊ သေံ၊ ဍုင်မန်၊ ဗဳယေတ်နာမ် ကေုာံ အိန္ဒိယ။ တၞံစမ္ပဍဂှ် လၟုဟ်ပြးဇးစိုပ်အာ အဝ်သတေလျာ၊ ဇမဳကာ၊ ကေန်ညာ၊ တာန်ဇြာန်နယျာ ကေုာံ ယူဂါန်ဒါ ကေုာံ ဟာဲဝါဲ ရ။

လက်သန်

တၞံစမ္ပာဍဂှ် ဒှ်ဂကူတၞံဆု သၟတ် သၠုင် လတူ ၆၀ ပေ။ ၝောအ်တၞံဍေဟ်ဂှ် ဒှ်အသာ်ဒမျိုင်တုဲ တၞးဍေဟ်ဂှ် အသာ်သၚေက်ကြံင်င် မနွံဗီုပြင် ခဍမ် ဂၠိင်စဵုကဵု ၉ ၝောအ်တဲ၊ အနာံ နွံအကြာ ပန် ကဵု ပိၝောအ်တဲ။ တၞံဆုဝွံ ပ္ဍဲမွဲတၞံဂှ် ပတိတ်ဒၟံင် ပကဴၝောအ်ကီု သီုကဵု ပကဴကၟက်။ ပကဴကၟက်ဂှ် နွံသၟူအမြဴ။ ပကဴဍေဟ်ဂှ် ဒှ်အသာ်ဗု။ ဗွဲဓမ္မတာ တၞံစမ္ပာဍဂှ် တဵုနကဵုမဍေဟ်ကီုလေဝ် တန် ကေုာံ ဆက်မတ်တုဲလေဝ် တဵုဂွံကီုရ။ တၞံမတဵု နကဵုမတအ်ဂှ် အာယုက်ပေင် အကြာ ပိ သၞာံကဵု တြဴသၞာံမ္ဂး စသတ်ရ။

ယၟု

စမ္ပာဍ နကဵုဘာသာဗၟာ မကော်ဂး စုံပတတ်၊ ဒေသလ္ၚဵု မကော်စ (စုံကဒတ်၊ စွန်မတတ်၊ စုံတတ်) ဝွံ အတိုင်အဘိဓာန်ဗၟာမ္ဂး ကၠုင်နူ အရေဝ်မန် စမ္ပဍာက် မြဴဝွံ ညးဗၟံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။ နကဵုဘာသာသေံလေဝ် ညးကော်စ จำปาดะ (စာံပါဍ) ကီုရ။ နူကဵု ဘာသာသေံမွဲကဆံင် ဘာသာအင်္ဂလိက် လွဳစ Cempedak (Artocarpus champeden) ရ။ "စမ္ပာ" ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မန်မလွဳဗ္စ နူကဵု ဂကူသအာင်မွဲတုဲ ဍာတ် ဂှ် ဒှ်အရေဝ်မန်ဟာ။ ရံင်ကဵု ညးဒေသဗရူနာင် (Brunei Darussalam) မကော် "Tibadak" ဟွံသေင်မ္ဂး "Cempedak"ကီုတုဲ မအရေဝ်ဝွံ ကၠုင်နူ မလေလေဝ် ဒှ်မာန်ကီုရ။ သာ်ဂှ်ဟွံသေင် မလေ ကလေင်လွဳစ နူသေံ မွဲကဆံင်လေဝ် ဒှ်မာန်ရ။

ရံင်ကဵု အရေဝ်ဗၟာ "စုံပတတ်" ကေုာံ သဘာဝ သတ်ဝွံ မနွံကဵု ရှ်ဍာတ်တုဲ နူတမၠာတေအ် မန်ကော်စ စမ္ပာဍာတ်၊ နူဂှ် ဒှ်အာ စမ္ပာဍ။ ဟိုတ်မတုပ် ကဵုပၞဟ်တုဲ ပၞး ဂှ် မန်ကော်စဂၠိုင်ရ။ ဗၟာကေတ်နူမန် အခိင်မန် မကော် စမ္ပာဍာတ်၊ တုဲ သေံဂှ် ကေတ်နူမန် အခိင်မန်တအ် မကော် စမ္ပာဍ (အခိင်ကြဴနူ ဟံသာဝတဳလီု ဒှ်မာန်)။ လညာတ်တၞဟ်ခြာဂှ် ဂကူပၞး နွံဗွဲမဂၠိုင်တုဲ စမ္ပာဍ ဂှ် ဒှ်ပၞးမွဲဂကူ၊ ပၞး ကဵု စမ္ပာဍ ဟွံတုပ် မြဴသာ်ဝွံ လညာတ်နွံကီုရ။