စာၚ်ဍေဝ်
စာင်ဍေဝ် (အၚ်္ဂလိက်: Red junglefowl, Burmese: တောကြက်) ဝွံ နကဵုယၟု သိပ္ပံမ္ဂး ညးကော်စ (Gallus gallus) မလုပ်လၟိဟ်ဇာတ်ဂကူ ဖသဳအနဳဒါဲ (Phasianidae) ဂကူစာင်မွဲဂကူရ၊၊ စာင်ဍေဝ်ဝွံ တန်တဴမံင်ကၠုင် ပ္ဍဲအာရှ အောန်အိုတ် သၞာံ ၅၀၀၀ ပြင်င်ရ၊၊ နူကဵုအာရှဂှ် လၟုဟ်ပြးဇးအာ အလုံလိုက်မွဲ သီုကဵုမလွဳနဒဒှ် သွက်ဂွံစဖျုန် ကေုာံ သွက်ဂွံစခၟာဲကီုရ၊၊ [၂] စာင်ဍေဝ်ဂှ် ဟိုတ်နူဇဲခိုဟ် ဇဵုစဵုသၞ စဵုကဵုချိုတ်တုဲ ယဝ်ရမၞိဟ်မွဲ ဇဲခိုဟ်မ္ဂး ဂြိုဟ် ဇဲခိုဟ် ညံင်စာင်ဍေဝ် စဵုကဵုဗီုဏအ် ဟီုပတိုန်စကၠုင် ပ္ဍဲအရေဝ်မန်ဒှ်ကၠုင်ရ၊၊
| စာင်ဍေဝ် | |
|---|---|
| |
အကာဲအရာ မမင်မဲ သဘာဝ
| |
| မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ | |
| လောက: | animalia |
| လပါ်ဂကူ: | Chordata |
| ဂကောံဂကူ: | Aves |
| လၟေင်ဂကူ: | Galliformes |
| ဇာတ်ဂကူ: | Phasianidae |
| ဗဳဇဂကူ: | Gallus |
| လစှ်ေဂကူ: | gallus |
| |
| ဂမ္စာဲ စာင်ဍေဝ် | |
| ယၟုတၞဟ် | |
|
Phasianus gallus Linnaeus, 1758 | |
ဂမ္စာဲ
ပလေဝ်ဒါန်စာင်ဍေဝ်ဝွံ ဂွံဆဵုကေတ် နူအိန္ဒိယ၊ လပါ်ဗၟံက် ဒေသအေန်ဒဝ်ချာင်နာ ကေုာံ ဍုင်ကြုက် လပါ်သၠုင်ကျာ၊ မလေရှာ ကေုာံ သေန်ကာပူ၊ ဖလိပိန်၊ ကေုာံ အေန်ဒဝ်နဳရှာတအ်ရ၊၊ စာင်ဍေဝ်ဂှ် ပ္ဍဲတကအ်ဟဝါဲအဳ ကေုာံ Kaua'i တအ်လေဝ် ဂွံဆဵုကေတ်ကီုရ၊၊ ဆဂး စာင်ဂြိုပ် ပ္ဍဲဒေသဏအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူစာင်ဍေဝ် ဟွံသေင် စာင်ကွာန်ရ ရိုင်ကၠာတ်မၞိဟ်တုဲ ဒှ်အာစာင်ဂြိုပ်ရ၊၊ ပ္ဍဲတကအ် Christmas Island, Vanuatu ကေုာံ Mariana Islands တအ်လေဝ် ဂွံဆဵုကေတ် ဗီုဏအ်ကီုရ၊၊
စာင်ဍေဝ် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအာရှဂမၠိုင်ဂှ် လစှ်ေဂကူ ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်တုဲ ပါ်လဝ်လစှ်ေဂကူ အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဏအ်ရ၊၊
- G. g. gallus – နူ Indochina
- G. g. bankiva – နူ Java
- G. g. jabouillei – နူVietnam
- G. g. murghi – နူ India and Bangladesh
- G. g. spadiceus – နူ Burma
- G. g. domesticus – (domestic chicken/စာင်ကွာန်)
လိင်ၝောအ်ကၟက်
ပလေဝ်ဒါန်
စာင်ဍေဝ်ကၟက်ဂှ် နွံကဵု သောက်ဍုန်မဂၠိင် ကဝိုင်စှ်ေဒၟံင်တုဲ ဒှ်အသာ် လမ္စံက်၊ ဆဂး အသာ်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် သာ်ဍီု၊ သာ်သၚေက် ဟောမ်ဟောမ် မပလေဲဒၟံင်ရ၊၊ ၝောအ်ဂှ် နွံကဵုအသော်ဗကဗ၊၊ စာင်ၝောအ်မွဲဓဝ်ရ ဒှ်ညး လဒပ်ခၟာဲ၊ ရံင်စံင်ကောန်စာင်တအ်ရ၊၊ ၝောအ်လဝ် နဲနွံကီု လတူက္ဍိုပ်၊ ဆဂး ဍောတ်၊၊
အခိင်ကာလ စာင်ၝောအ်ဂှ် ဗက်မ္ဂး စာင်ကၟက်ဂှ် မကဵုရမ္သာင်ဂြဴ အံက် အေဝ်အေဝ် အာက် ရ၊၊ ရမ္သာင်ဂြဴစာင်ဍေဝ်ဂှ် ဂၠေအ်နူ ရမ္သာင်စာင်ကွာန်ဏီရ၊၊ ရမ္သာင်ဂြဴဂှ် ထပိုတ်ဓလေအ် ပ္ဍဲကဵုကၞောတ်ရ၊၊[၃] ပွမဂြဴဂှ် ဒဒှ်မကဵုသမ္တီ ကုစာင်ကၟက်တၞဟ်တအ် ဒဒှ်ရ ပ္ဍဲဒၞာဲပွဳပွူဏအ်ဂှ် ဇကုပိုင်လဝ် ဟွံကဵုအခေါင် ကုစာင်ကၟက်တၞဟ်ကၠုင် ပ္ဍဲအခိင်မဗက်ၝောအ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဇိုင်ဍေဟ် လတူကောန်ဇိုင်တအ် လပါ်လက္ကရဴဂှ် နွံကဵု ဓရှ် သွက်ဂွံစကာ ပ္ဍဲကာမဇဵု ရေင်သကအ်ရ၊၊
စရိုတ်
ပလေဝ်ဒါန်စာင်ဍေဝ်တအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မဟွံရုဲစၞမွဲရ၊၊ ဍေဟ်တအ် ဗက်ဂၠာဲခြးစ စၟစၟောန်၊ မဆုမဒုန်၊ သတ်ဆုတအ်ဒှ်တမ် စဖအိုတ်ရ၊၊ စာင်တအ်ဂှ် မလေပ်ဝေင်ခဗိုက်ကီုလေဝ် ဟိုတ်နူသၞေင်ဍေဟ်တအ် ကလိဒၟံင်တုဲ ခဗိုက်တအ်ဂှ် ဟွံဗာန်ဍေဟ်တအ်ရ၊၊ စာင်ဍေဝ်တအ် ပဝ်ပြဟ်ညံင်ကဵုဂစေံဂွံရ၊၊ အခိင်ဍေဟ်တအ် တိုန်ဍုန် လတူဓနိမ် လတူတၞံဆု ပ္ဍဲအခိင်တ္ၚဲဗၠိုတ် ဟွံသေင်မ္ဂး အခိင်မပါဲဘဲမွဲမွဲမ္ဂး ပဝ်ပြဟ်သၠုင်ဒၟံင်ကီုရ၊၊ စာင်ဍေဝ်အုက် မွဲကဵုမွဲ ပၠံင်ၝောအ်တုဲ မဇဵုရေင်သကအ်ဂှ် ဂွံဆဵုစမာန်ကီုရ၊၊
စာင်ဍေဝ်တအ်ဂှ် နူဂိတုမာတ် ကဵု ဂိတုမေဂှ် မလေပ်ခၟာဲတုဲ လဆောဝ်မ္ဂး ပ္ဍဲဂိတုအံက်တဝ်ပါလဝ် ဂွံဆဵုစဒှ်ဒၟံင်ကီုဂှ်ရ စာင်ဍေဝ်တအ် မလေပ်ခၟာဲ အခိင်ဟွံရုဲထေင်ကေတ်မာန်ရ၊၊ စာဍေင်တအ် မလေပ်ကၠောန်ကလောအ် ပ္ဍဲကမဵုဒုန်၊ ပ္ဍဲရာံလတူတိ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး သၠုင်နူတိညိညဂှ် မလေပ်ကၠောန်ကလောအ်တုဲ ဖျေဟ်ခၟာဲရ၊၊ မွဲမွဲကလောအ် ခၟာဲ နွံစ ၅-၆ မဒှ်မာန်ရ၊၊ စာင်ၝောအ်ဟေင် လဒပ်တုဲ အခိင်လဒပ် နွံၜိုတ် ၂၀ တ္ၚဲဒှ်ရ၊၊ ကာလဍတ်ကၠုင်လေဝ် စာင်ၝောအ်ရ ညးမရံင်စံင် ဂၠာဲဗ္စ ကောန်တအ်ရ၊၊ [၄]
နိဿဲ
ပလေဝ်ဒါန်
- ↑ Gallus gallus. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. International Union for Conservation of Nature (2012).
- ↑ Storey, A.A.; et al. (2012). "Investigating the global dispersal of chickens in prehistory using ancient mitochondrial DNA signatures". PLoS ONE. 7 (7): e39171. doi:10.1371/journal.pone.0039171. PMC 3405094. PMID 22848352.
- ↑ Wild Singapore: Red Junglefowl, updated 9 October, accessed 1 January 2014.
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း အတွဲ (၅)