တေဝ်တောတ်၊ ဂစေံ
ဂစေံတဳတောတ် (အၚ်္ဂလိက်: Red-wattled lapwing, Burmese; တစ်တီတူး) (တေတ်တောတ် လေဝ်ချူရ) ဝွံ ဒှ်ဂကူဂစေံ နူရးအာယှမွဲတုဲ လုပ်လၟိဟ် ဇာတ်ဂကူ Charadriidae ရ၊၊ ဂစေံတဳတောတ်ဂှ် ဒှ်ဂကူဂစေံ မမံင် နကဵုဂကောံမွဲရ၊၊ ဒုင်သဇိုင် ကုရမ္သာင် လရိုဟ်ဍေဟ် တဳတဳတောတ်တုဲ ယၟုဍေဟ်ဂှ် မန်တအ် မကော်စ တဳတောတ် တုဲ ဗၟာကော် တစ်တီတူး ရ၊၊ ဟိုတ်နူရမ္သာင် ဍေဟ် တဳတဳတောတ်ဂှ်တုဲ ဂစေံ did-he-do-it ဗီုဏအ်လေဝ် အင်္ဂလိက်တအ် ဟီုကီုရ၊၊[၂] ဗွဲမဂၠိုင် ဂစေံတီတောတ်ဂှ် ဂွံဆဵု နကဵုဆော (ၝောအ်ကဵုကၟက်) ဟွံသေင်မ္ဂး နကဵုဂကောံဍောတ်တ်မွဲ ဂၠိုင်ရ၊၊ ဍေဟ်တအ် မလေပ်မံင်စ ဗဒါဲဍာ်ဂၠိုင်ရ၊၊ ဍေဟ်တအ် လေပ်ခၟာဲ ပ္ဍဲခပေါဲခရး မခြးဂွးလဝ်တိ နကဵုဂကောံ ခၟာဲပိ-ပန်မ၊၊ ဂကောံဇၞော်ဇၞော်တအ်ဂှ် ပဝ်ဂေတ်မင်ဒၟံင် ဗဒါဲဗဒါဲ ခၟာဲဂှ်တုဲ ယဝ်ရ သၞမွဲမွဲ ဗီုကဵု ကၠဵု၊ ဂစေံ ကြပ်ကဵု ခၟာဲဍေဟ်တအ်မ္ဂး ဍေဟ် ဘပဠ နကဵု မကရေဲပတိုန် ရမ္သာင်ထတ်ထတ်ရ၊၊ ကောန်ဍေဟ်ဍတ်ပါ်တိတ်ကၠုင်ဗက်ဂှ် ဂစေံဇၞော်ဇၞော်တအ် ဖျာံဗ္စကဵုစၞတုဲ ယဝ်ရ အရာမဖေက်ဂၟံက်မွဲမွဲ ကၠုင်မ္ဂး ဍေဟ်တအ် အောပ်မာ ပ္ဍဲတိ (ဟွံ) ပ္ဍဲချောဲရာပ်ရ၊၊
| တဳတောတ် | |
|---|---|
| |
| Vanellus indicus indicus (India) | |
အကာဲအရာ မမင်မဲ သဘာဝ
| |
| မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ | |
| လောက: | Animalia |
| လပါ်ဂကူ: | Chordata |
| ဂကောံဂကူ: | Aves |
| လၟေင်ဂကူ: | Charadriiformes |
| Suborder: | Passeri |
| Infraorder: | Passerida |
| Superfamily: | Passeroidea |
| ဗဳဇဂကူ: | Vanellus |
| လစှ်ေဂကူ: | V. indicus |
| |
| Bounding distribution range | |
| ယၟုတၞဟ် | |
|
Hoplopterus indicus | |
ဗမံက်ထ္ၜး (Description)
ပလေဝ်ဒါန်
ဂစေံတဳတေဝ်ဂှ် ဒှ်ဂစေံဇိုင်ဂၠိင် (waders) နွံ ဇမၠိင် ၜိုတ် 35 cm (14 in)၊၊ သၞေင် ကဵု စး တအ်ဂှ် ဒှ်အသာ်လစံက်ၜတ်တ် (light brown) မပလေဲဒၟံင် နကဵု အသာ်ကဴခဍောင် ကဵု သ္ၚေက်၊ ဆဂး က္ဍိုပ်ဍေဟ်ဂှ် ဒှ် အသာ်ဂြင်စိင် ပ္ဍဲဂတ(မုက်)တုဲ လက္ကရဴကဵုကအ်ဂှ် ဒှ်အသာ်လမ္စံက်၊၊ အကြာ အသာ်ၜါဂှ် နူဗုင် စဵုကဵုစိုပ် ဒဳ၊ နူမုက် စဵုစိုပ်ဗုင် အသာ်ဗုဍာပ် ဒုင်လဝ်ဂှ် ဂွံညာတ်ကေတ် ဗွဲမကၠးဖ္ဍးရ၊၊ ဗတဇမၠေအ်ဂှ် ဒှ်အသာ်လမ္စံက်၊ ဖျုန်ပ္ဍဲမတ်ၜါလပါ်ဂှ် နွံကဵု အသာ်ဗကေတ်၊၊ သၟူဗကေတ်တုဲ တၞုင်လမ္စံက်၊ ဇိုင်ဇမၠိင်ဂှ် ဒှ်အသာ်ဍာ်မိတ်၊၊ ကာလပဝ်မ္ဂး ဒၞာဲလဒေါဝ်သၞေင် ၜါလပါ်ဂှ် အသာ်ဗု မံက်တိုန် ဂွံဆဵုရ၊၊[၃]
ဂစေံတဳတောတ် ဂကူ aigneri မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲတူရကဳ၊ အဳရာန်၊ အဳရာတ်၊ အဖဂါန်နေတ်သတာန်၊ အေန်ဒူဝါလေဂှ် နွံအသာ်ဗုဂၠိုင်တုဲ ဇၞော်ဂၠိုင် နူဂကူ မဂွံဆဵုကေတ် ဗွဲဒၞာဲတၞဟ်ဏီရ၊၊ ဂကူဓမ္မတာတအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအိန္ဒိယဂၠိုင်ရ၊၊ ဂကူ lankae မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲသဳရိလင်္ကာ ဂှ် ဍောတ်ညိတုဲ လစံက်ဂၠိုင်ရ၊၊ ဂကူatronuchalis မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအိန္ဒိယ လပါ်ဗၟံက် ကေုာံ ဗေန်ဂလာဒေတ်တအ်ဂှ် ဒှ်အသာ်ဗုတုဲ ပူပါတ်လဝ် နကဵုအသာ်လမ္စံက်ရ၊၊[၄]
ၝောအ် ကဵု ကၟအ်ဂှ် ကသော်တုပ်တုဲ ကၟက်ဂှ် ဇၞော်ၜိုတ် ၅ % ဒှ်ရ၊၊ ဇမၠိင်ဂစေံဂှ် နွံ ၃၂၀-၃၅၀mm၊ သၞေင်နွံ ၂၀၈-၂၄၇mm ဗွဲမဂၠိုင် နွံ ၂၂၃mm၊ သဳရိလင်္ကာ ၂၁၇mm၊၊ ကအ်က္ဍိုပ် နွံ ၃၁-၃၆mm၊ ဇိုင် (ဒဳဟွံပါ) (tarsus) နွံ ၇၀-၈၃mm၊ ဇမၠိင်ဗတ နွံ ၁၀၄-၁၂၈ mm၊၊
ဂစေံတဳတောတ်တအ် လေပ်မံင်စ နကဵုဆော (ဟွံ) သကအ် ပ္ဍဲဒၞာဲ မကြပ်ညောန် ကဵုဍာ်၊ တိဗ္ၚ၊ တိဇြာဂျေတ် (grazing land)၊ ပ္ဍဲဇိုင် ကၟာ အင် လှာတအ်ရ၊၊ ဍေဟ်တအ်မံင်ကောံ လၟိဟ်အကြာ နူ ၂၆ စဵုကဵု ၜိုတ် ၂၀၀ ၊၊[၅] ပ္ဍဲကဵုဂြိုပ်လေဝ် ဂွံဆဵုကေတ်ဍေဟ်မာန်ကီုရ၊၊ ဍေဟ်တအ် ပဝ်အာညိ စှ်ေတုဲ ကွာ်ဒံင်အကြာတိညိ တုဲ ဗက်ဂၠာဲစစၞ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဗတံ ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲအခိင်ဂိတုပေင်မ္ဂး ဍေဟ်တအ် မလေပ်တိတ်ဂၠာဲစ နွံကီုရ၊၊ ဂစေံတဳတောတ်ဂှ် မလေပ်ချဳဓရာင် သီုတ္ၚဲ သီုဗတံရ၊၊ ဓမ္မတာမ္ဂး မလေပ်ပဝ် လဇုဲတုဲ တံင်တိုန် တံင်စှ်ေဒၟံင် ကီုလေဝ် အခိင်ကာလ မကေတ်စ ဗီုကဵု ဒးဒြေပ်ပါဲဒဴ ဂစေံအသိမ် မထဍေင်ရပ်စဇကုမ္ဂး မလေပ်ပဝ် ပြဟ်တပ်ကီုရ၊၊ [၆]
ဂမ္စာဲ (Distribution)
ပလေဝ်ဒါန်တမ်ဗဳဇ ဂစေံတဳတောတ်ဝွံ ကၠုင်နူ ဒေသ အာရှပလိုတ် (အဳရက်၊ အဳရာန်ဗာယပ်၊ ဒေသပ္ၚံက်ၜဳဖာသဳ)၊ အာရှသၠုင်ကျာ (ဗလုချဳသတာန်၊ အဖဂါန်နေတ်သတာန်၊ ပါကေတ်သတာန်၊ အိန္ဒိယ၊ နဳပဝ်)၊ အာရှအဂၞဲ၊၊ ပ္ဍဲအခိင် တမ်သၞာံကဵု ကၞောတ်သၞာံမ္ဂး ပြံင်အာမံင် ပ္ဍဲဒေသဗလုချဳသတာန်၊ အဳရာန်ဗာယပ်တုဲ ပ္ဍဲအခိင်ဗြဲမ္ဂး မလေပ်ပြး ဒၞာဲဗွဲမဂၠိုင်ရ၊၊ [၇]
စရိုတ် ကေုာံ ဂေဟဗေဒ (Behaviour and ecology)
ပလေဝ်ဒါန်
ဂစေံတဳတောတ်ဂှ် လေပ်ဖျေဟ်ခၟာဲ ပ္ဍဲအကြာဂိတုမာတ် ကဵု ဂိတုအဝ်ဂေတ်၊ ကၟက် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် မလေပ်ဗက် ကုၝောအ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ၊၊ ဗီုဗက်ဂှ် ကၟက်တိုန်ဍုန် လတူၝောအ်တုဲ ၝောအ်ဂှ် ယူပတိုန်ဍုတ်ရ၊၊ ခၟာဲဂှ် ဖျေဟ်လဝ် ပ္ဍဲခပေါဲခရးတိ၊ ဒၞာဲသလံက်ညိညဂှ် ပလေဝ်ပလေတ်တုဲ ဖျေဟ်ခၟာဲရ၊၊ ပ္ဍဲဒၞာဲဇိုၚ်ပြေၚ်ဂၠဴ မဍုက်ဍေက်ဒၟံၚ်ဍာ်ဂှ်လေဝ် မလေပ်ဖျေဟ်ခၟာဲကီုရ၊၊ ပ္ဍဲအကြာကွာန်မ္ဂး လဆောဝ် တဳတောတ် ဒက်ခပေါဲ လတူကၟဳစိၚ်လေဝ် နွံကီုရ၊၊ မွဲမွဲခပေါဲမ္ဂး ခၟာဲနွံစ ၃-၄ မ ရ၊၊ ခၟာဲတအ်ဂှ် လစံက်ဗကဒၟံၚ် ညံၚ်ကဵုတိသဘာဝတုဲ မလေပ်ဂၠာဲဆဵုစ ဝါတ်ညိရ၊၊ ပ္ဍဲအခိၚ်တ္ၚဲစေၚ်တုဲ မဒှ်အခိၚ်ကတဴမ္ဂး ကၟက်ဂှ် ကၠုၚ်ဗဒပ်ကဵုခၟာဲ သွက်ဂွံရီု ၝောအ်ရ၊၊ [၈]ခၟာဲပေၚ် ၂၈-၃၀ တ္ၚဲမ္ဂး ဍတ်ရ၊၊ အရာမၜံၚ်ပတိတ်တၞောဝ်တၟိ ၜိုတ် ၄၀ % ဂှ် အံၚ်ဇၞးရ၊၊ ခၟာဲတဳတောတ် ဗွဲမဂၠိုၚ် ဒးဒုၚ်စကဵု ခဍာ်၊ ဇြုံ၊ ဂစေံအနေၚ်တအ်ရ၊၊ လၟိဟ် ကောန်တဳတောတ် မချိုတ်ဂှ် အောန်ရ၊၊ ကိစ္စဇၞော်အိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲသတ္တဟ ပထမ ကၠာအိုတ်ဂှ်ရ၊၊ [၉] တဳတောတ် အခိၚ်ကတဴမ္ဂး စှ်ေဝေၚ်ဍာ်၊ လဆောဝ်မ္ဂး ဍေဟ်တအ် တိက်ပ္ဍဲတိ၊ လဆောဝ် ဍေဟ်ဇူ နကဵုဇိုၚ်မွဲဒိုဟ်၊၊[၁၀] တဳတောတ်ထတ်ထတ်ယုက်ယုက်မွဲမ္ဂး ဍေဟ်စဵုဒၞာကဵု ကောန်ၜါပိမာန်ရ၊၊
စၞ (Diet)
ပလေဝ်ဒါန်တဳတောတ် စ ဗွဲတၟေၚ် စၟစၟန်၊ ကၞု၊ ကေုာံ သတ်မဟွံမဲကုဇုတ်တအ်ရ၊၊ ဗွဲမဂၠိုၚ် ဂၠာဲခြးစ ပ္ဍဲတိရ၊၊ မသြောအ်ဂကူနာနာတအ်လေဝ် ဍေဟ်တအ် စကီုရ၊၊ ဗွဲမဂၠိုၚ် ဍေဟ်ဂၠာဲစ အခိၚ်တ္ၚဲဂၠိုၚ်တုဲ ပ္ဍဲအခိၚ်ဗတံလေဝ် ဍေဟ်တအ် တိတ်ဂၠာဲစကီုရ၊၊ လဆောဝ် ဍေဟ်တအ် ခြး သွက်ဂွံဂၠာဲစ စၟစၟန် ဂမၠိုၚ်ရ၊၊ [၁၁]
နိဿဲ (References)
ပလေဝ်ဒါန်- ↑ Vanellus indicus. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. International Union for Conservation of Nature (2012).
- ↑ author=Jerdon, TC|year=1864|pages=648–649|title=The Birds of India|publisher=George Wyman & Co|url=https://archive.org/details/birdsofindiabein03jerd
- ↑ book|author1=Ali, S |author2=S D Ripley |lastauthoramp=yes | title=Handbook of the birds of India and Pakistan|edition=2nd|publisher=Oxford University Press|volume= 2|year= 1980|pages =212–215
- ↑ book|year=2005|title=Birds of South Asia: The Ripley Guide|publisher=Smithsonian Institution & Lynx Edicions|isbn=84-87334-67-9|author1=Pamela C. Rasmussen |author2=John C. Anderton |lastauthoramp=yes |oclc=60359701
- ↑ journal|author=Vyas, Rakesh|year=1997|title=Flocking and courtship display in Redwattled Lapwing (Vanellus indicus)|journal=Journal of the Bombay Natural History Society |volume=94|pages= 406–407|url=https://biodiversitylibrary.org/page/48601768
- ↑ book|last = Ali|first = Salim|authorlink=Salim Ali (ornithologist)|title = Book of Indian Birds, Salim Ali centenary edition|year = 1996|publisher=Bombay Natural History Society/Oxford University Press|location = Mumbai|page=139
- ↑ journal|author=Saini, SS |year=1972| title= Unexpected summer visitors in the Himalayas – Redwattled Lapwing|url=https://archive.org/stream/NLBW12#page/n100/mode/1up%7Cjournal=Newsletter for Birdwatchers |volume=12|issue=8|pages=5–6
- ↑ Naik, RM; George, PV; Dixit, Dhruv B (1961). "Some observations on the behaviour of the incubating Redwattled Lapwing, Vanellus indicus indicus(Bodd.)". Journal of the Bombay Natural History Society. 58 (1): 223–230.
- ↑ Desai, JH; Malhotra, AK (1976). "A note on incubation period and reproductive success of the Redwattled Lapwing, Vanellus indicus at Delhi Zoological Park". Journal of the Bombay Natural History Society. 73 (2): 392–394.
- ↑ Kalsi, RS; Khera, S (1992). "Some observations on maintenance behaviour of the Red-wattled Lapwing Vanellus indicus (Boddaert)". Journal of the Bombay Natural History Society. 89 (3): 368–372.
- ↑ Babi, AZ (1987). "Feeding behaviour of red-wattled lapwing". Newsletter for Birdwatchers. 27 (1–2): 15.