တေသြရဳ ဇမၞော်မောဝ် ကမၠိုဟ် ဖေဂျေတ်

တေသြရဳ ဇမၞော်မၟောဝ် ကမၠိုဟ် ဖေဂျေတ် (Piaget's theory of cognitive development) ဂှ် တေသြရဳ ပရူသဘာဝ ကဵု ဇမၞော်မၟောဝ် ပရေင်ကၠိုဟ်ခၠင်၊ စဳကၠး ကောန်မၞိဟ်တအ်ရ။ တေသြရဳဏအ်ဂှ် ခၞံဗဒှ်လဝ် နကဵု အစာစိတ္တဇဇမၞော်မၟောဝ် ဂကူသွိတ်သလာန် ဂျေမ် ဖေဂျေတ် (Jean Piaget) (၁၈၉၆–၁၉၈၀)။ တေသြရဳဂှ် ညာတ်ကေတ် ဗီုလဵု ကောန်မၞိဟ်တအ် နိဿဲ ကုလညာတ်နူသဘာဝတုဲ ဗ္တောန်ကေတ်၊ ကေတ်ခန်လ္ၚတ် ကေုာံ လွဳကေတ် လညာတ်တအ် အပ္ဍဲဇကုရ။ တေသြရဳဖေဂျေတ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် တီလဝ် နကဵုယၟု တေသြရဳ ကဆံင်ဇမၞော်မၟောဝ်ဂမၠိုင်။

Jean Piaget in Ann Arbor

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၁၉ ဂှ် အဃော ဖေဂျေတ် မကၠောန်ဒၟံင် ကမၠောန်သုတေသန ပ္ဍဲကဵု ဘာ Alfred Binet Laboratory School ပ္ဍဲပါရိသ်၊ ဍုင်ပြင်သေတ်ဂှ် ညး"ဂွံဆဵုကေတ် ကောန်င္ၚာ် အာယုက်တၞဟ်ခြာတအ် အခိင်ကာလဍေဟ်တအ် ပသောင်ကလး တင်သမာန်မွဲမွဲမ္ဂး ဗွဲမဗဗွဲ ကုအာယုက်ဂှ် မလေပ်ကၠောန်ဗၠေတ် ဗီုပြင်တၞဟ်ခြာရ" ပရေင်ဆဵုဂဗညး ကေုာံ ပရေင်လမ္ၚတ်ညး ပ္ဍဲကဵု ဘာAlfred Binet Laboratory ဂှ် ဒှ်အရာမစလ္ၚတ် တေသြရဳဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ်ရ။

ဖေဂျေတ် ပတှ်ေကေတ် ကောန်င္ၚာ်ဟီုဂှ် ဒှ် "မၞိဟ်ဇၞော် ဍောတ်တ်" မတီအောန်မွဲတုဲ မချပ်၊ မဟီု တၞဟ်ခြာ ဟွံသေင်ရ။ ကြဴနူ ဖေဂျေတ် မလ္ၚတ် ဍာ်ဒကေဝ်ကမၠိုဟ် ကောန်င္ၚာ်တအ်တုဲ ညးပါ် ဗွဲမဗဗွဲကဵုအာယုက်ဍေဟ်တအ် ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ် ကောန်င္ၚာ်တအ် နွံပန်ကဆံင်။ ညး ဒုင်သဇိုင် ကုပန်ကဆံင်ဂှ်တုဲ ညးကလေင်စမ်ၜတ်ပၠန်ရ။ ဒုင်သဇိုင် ကုကဆံင်ပန်ကဆံင်ဂှ်တုဲ ညးပါ် ဗွဲမဗဗွဲ ကဵုအာယုက် ပန်ဂအုံ၊ မွဲမွဲဂအုံဂှ် ညးကလေင် ပါ်လဝ် ၜါဂကောံ။ ဇၟာပ်ပ်ဂအုံဂှ် ညးလ္ၚတ် ဗီုလဵု ကောန်င္ၚာ်တအ် ရပ်စပ်စကာ ပရေင်ကၠိုဟ်ခၠင်ဍေဟ်တအ်ရ။ ဥပမာ ညးဂွံဆဵုကေတ် ကောန်င္ၚာ် မဂွံလ္ၚတ်ဂၠးတိ နကဵုမချဳဓရာင်တအ်မ္ဂး ပစၞးကုအရပ်အရာဂမၠိုင် နကဵု အရေဝ်ဝေါဟာ၊ ကသပ်လေဝ် နွံကဵု ယုတ္တိ တုဲပၠန် စကာ ဟိုတ်တုဲ ပသောင်ဂလာန်သမာန်ရ။

နကဵု လညာတ်ဖေဂျေတ်မ္ဂး ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ်ဂှ် ဒှ်ပရေင်ဇၞော်မောဝ် စိုတ်သမ္တီ မကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵု သွဟ်နကဵုခန္ဓမဇၞော်ကြံင်ကၠုင် ကဵု ပရေင်ဆဵုဂဗ ပွဳပွူဂမၠိုင်ရ။ ညးပတှ်ေကေတ် ကောန်င္ၚာ်တအ် ဒက်ပ္တန် ပရေင်ကၠိုဟ်ခၠင်ဂၠးတိ နကဵုပွဳပွူဍေဟ်တအ်၊ ပရေင်ဆဵုဂဗ မတၞဟ်ခြာ အကြာ အရာမုဍေဟ်တအ်မတီလဝ်တုဲတုဲ ကဵု မုဍေဟ်တအ် မဆက်လ္ၚတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ပွဳပွူဍေဟ်တအ်၊ တုဲပၠန် ပကိတ်ကဵု ကသပ်လညာတ်ဍေဟ် ဗွဲမဗဗွဲကဵု အဝဲဍေဟ်တအ်ရ။ တုဲပၠန်၊ ဖေဂျေတ် ဟီု ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ်ဂှ် ဒှ်အရာဗဟဵု သန္ထာန်မၞိဟ်တအ်၊ တုဲပၠန် အရေဝ်ဘာသာဂှ် ဒှ်အရာမဗဒဗဒါဲ သွက်ဂွံဒှ် ပညာ ကဵု အရာမကၠိုဟ်ခၠင် သွက်ကလိဂွံ ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ်ရ။ အခိင်ကိုပ်ကၠာ အဃောညးမဟီုဂး ပရူဏအ်ဂှ် မၞိဟ်တအ် စိုတ်လုပ်စဂၠိုင်ကွေဟ်ရ။

တန်ဗတောန် မစွံဗဟဵုကုကောန်င္ၚာ် (Child-centered classrooms) ကဵု "ပရေင်ပညာ လပံက် (open education)" ဂှ် ဒှ်အရာမကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵု မဒုင်သဇိုင် လညာတ် ဖေဂျေတ်ရ။ ၜိုန်ရ လညာတ်ညးဏအ် မၞိဟ်မဒုင်တဲ ဗွဲမဇၞော် ကဵုဒြဟတ်ကီုလေဝ်၊ တေသြရဳဂှ် နွံကဵုအပိုင်အခြာ ဥပမာ၊ တေသြရဳဂှ် ကိတ်ကဵု အရာမကတဵုဒှ် လွာဲဂှ်ဂၠိုင်တုဲ ဟွံကိတ်ညဳ ကုအရာဍာ်ဇမၠိင်ရ။

လဒက်ပတန် ကမၠိုဟ် ကဵု သ္ၚိအင်ဂမၠိုင်

ဂျေန် ဖေဂျေတ် (၁၈၉၆-၁၉၈၀) ဂှ် အစာဇဳဝဗေဒ ကေုာံ စိတ္တဗေဒ ဂကူသွိတ်သလာန်။ တေသြရဳညးဂှ် စွံအာရီု ကုဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ် မဒှ်အရာ မဆေင်စပ် ကုဗီုကောန်မၞိဟ်မချပ် မကၠိုဟ်ရ။

စတမ်နူ ၁၉၆၀တအ် တေသြရဳခမၞံယုတ္တိ ဖေဂျေတ် မဒှ်တေသြရဳဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ်ဝွံ ဒှ်တေသြရဳ မစကာဂၠိုင်အိုတ်ကီု သီုကဵု ဒှ်တေသြရဳ မဒးဒုင်ပါ်ပါဲဂၠိုင်အိုတ်မွဲကီုရ။ ဆဂး တေသြရဳ မဆေင်ကဵု ကမၠိုဟ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ဒုင်သဇိုင် ကုတေသြရဳညးတုဲ ကလေင်ဇၞော်သၠဲပတိုန်လဝ်ရ။

လညာတ်အဓိက ဖေဂျေတ်ဂှ် ကောန်င္ၚာ်တအ် ဒက်ပတန် လညာတ်သမ္တီ (ပရေင်ကၠိုဟ်ခၠင်) ဍေဟ်တအ် နူကဵု ကသဳဒမြာင် (ပရေင်ချဳဓရာင်) ပ္ဍဲကဵု သန္ထာန်လောကရ။ ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ်ဂှ် ဒှ် ကသပ် မချပ် မနွံကဵု တ္ၜန်တ္ၜုဲ (complex) ကေုာံ စင်ခြင် (abstract) (မညာတ်ကေတ် အရာမဆက်စပ် ကုအရာဏအ်)။ သဝဟ်ကၞောတ်တဲ မကလိဂွံ နူကဵု ဇမၞော်မၟောဝ်ဂှ် ဒှ် လဒက်ပတန်ကမၠိုဟ်၊ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကသပ် မဖန်ဇန်ကဵု သွက်ဂွံရပ်စပ် ဆၜိုတ် ဂွံသှ်ပလး အခက်အခုဲဂမၠိုင် သၟးဟွံသေင်၊ သီုကဵု တိုင်ပကဴ မကတဵုဒှ်ကၠုင်မာန် ကေုာံ ဖန်ဇန် ညံင်ဂွံ စဵုဒၞာ အရာမဟွံဒးဂၞပ်တအ်ရ။ ကောန်င္ၚာ်သၟတ်တအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ဂၠာဲသဝဟ်ဍာံ ပ္ဍဲကဵု ပြသၞာ (ဝါ) အခက်အခုဲမွဲမွဲမာန်၊ ဆဂး ဍေဟ်တအ် တီကၠိုဟ်ကေတ်ဇေတ်တ် ဟွံမာန် မုဟိုတ် သဝဟ်ဂှ် မဒှ်သဝဟ်ဍာံမွဲ။ ကောန်င္ၚာ်ဇၞော်ဇၞော်တအ်ဂှ် ဗီုလဵု ဍေဟ်တအ် ဂွံစိုပ်သဝဟ်ဂှ် ဍေဟ်တအ် ပသောင်ကလးကဵု မာန်ရ။ ကောန်င္ၚာ်သၟတ်တအ်ဂှ် သှ်ပလး ပြသၞာ နကဵု မရပ်စပ် ကၠောန်ပ၊ တုဲ မၞိဟ်သၟတ်တအ်ဂှ် သှ်ပလး ပြသၞာ နကဵု မချပ်ကေတ်ဂွံရ။

တင်သဇိုင်အဓိက ပ္ဍဲအရာမချပ်ဂှ် နကဵု ဖေဂျေတ် ညးကော်စ သ္ၚိအင်ဂမၠိုင်ရ။ သ္ၚိအင်မွဲဂတှ်ေမ္ဂး ဂွံအဓိပ္ပါယ် သဇိုင်ရိုဟ်ကၞက် လဒက်ပတန် ကမၠိုဟ်မွဲ။ လဒက်ပတန်ကမၠိုဟ်မွဲဟီုဂှ် ဒှ်ကသပ်မွဲ မဂိုင်စွံလဝ် လညာတ်သမ္တီ ကေုာံ အရာမရပ်စပ်သၟဟ်အစောမ်မာန်ဂမၠိုင် နကဵုပူဂိုလ်ဂှ် မရပ်စပ်ကၠိုဟ်ကေတ်မာန် ပ္ဍဲကဵု ကိစ္စပရူပရာမဆေင်စပ်ဂှ် အရာဂှ်ရ။ တုဲပၠန် သ္ၚိအင်တအ်ဂှ် ပံက်အဓိပ္ပါယ် မဒှ် ဖဍိုဟ်စိတ္တဇထာဝရဗွဲမဗဗွဲ (a relatively constant psychic filter)မွဲတုဲ ပရေင်ဆဵုဂဗတၟိဂှ် လုပ်ကေတ်ဒၞာဲရ။ သ္ၚိအင်တအ်ဂှ် မဒးခၞံဗဒှ်ဒၟံင် အဆက်ဆက် နကဵု အလဵုဇကုကောန်င္ၚာ်ဂှ် နူကဵု မစုက်လုက် ခန္ဓကာယ ရေင်သကအ် ကေုာံ မွဲဟာန်ကသဳ (interaction) ကုဂကောံလိုက်တအ်ရ။

ဖေဂျေတ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် သ္ၚိအင် (schema) နွံပိသာ် -

• သ္ၚိအင်ကမၠောန် (Handlingsskemaer)
• သ္ၚိအင်သင်္ကေတ (Symbolske skemaer)
• သ္ၚိအင်ဒတုဲကေင်ကာ (Operationelle skemaer)

သ္ၚိအင်ကမၠောန်မွဲဟီုဂှ် ဒှ်သ္ၚိအင် မကၠောန်ပမွဲမွဲ ဥပမာ ဗဗိုတ်ဗဝ်(မခဍမ်ကျာ)။ သ္ၚိအင်သင်္ကေတမွဲဂှ် ဒှ်လက်သန် မပစၞး ကုအရာမွဲမွဲ၊ ဥပမာ မအရေဝ်မွဲမဂှ် ဒှ်သ္ၚိအင်သင်္ကေတ မွဲရ။ သ္ၚိအင်ဒတုဲကေင်ကာဂှ် ဒှ်အရာမဂိုင်ဒေပ် အရာမပြံင်လှာဲ မကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵု မကၠောန်မွဲမွဲ ပၠုပ်စုတ် ပ္ဍဲကဵု ကဏ္ဍစိုတ်။ ဥပမာ အာရီုဒုင်စသိုင် မဂွံတီကေတ် ဗီုကဵု ဍာ်မဍုန်လဝ်တူတူဂှ် ဓါတ်ဂမ္တဴနွံတုဲ ဒးတဲမ္ဂး ဒုင်စသိုင်ဗီုလဵု၊ ကတဴဂလိုင်လဵုမ္ဂး ဒုင်စသိုင်ဗီုလဵု။ နကဵုလညာတ် ဖေဂျေတ်မ္ဂး ဗီုလဵုကောန်င္ၚာ်တအ် မတီကၠိုဟ်လဝ် လိုက်ဏအ်ဂှ် တၞဟ်ခြာ နူကဵု မၞိဟ်ဇၞော်တအ် တၟာဂလိုင်ရ။ ကြဴနူ မကလိဂွံ ပရေင်ဆဵုဂဗ၊ တီကၠိုဟ်စၟတ်သမ္တီလဝ် ကဆံင်ကဆံင်တုဲ ကၞောတ်တဲ ကတဵုဒှ်ကၠုင် မၞိဟ်ဇၞော်မွဲရ။

အဓိက ပ္ဍဲကဵု တေသြရဳ ဖေဂျေတ်ဂှ် ကောန်င္ၚာ်တအ်ဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်ဒၟံင် သ္ၚိအင်တအ် နူကဵု လဝေင်၊ ကသဳဒမြာင်၊ အရေဝ်ဘာသာ ကေုာံ မဗတောန်ကေတ် နူကဵုဘာတအ်ရ။ လဒက်ပတန်ကမၠိုဟ်ဂှ် ပတောအ်ဥပမာ ပတုပ် ကု “ဇိုင်ကၞိန်” မနွံ ကဵုအဆက်အစပ်ရေင်သကအ် သီုဖအိုတ်။ တုဲပၠန် တေသြရဳ ဖေဂျေတ် ပသောင်ကလးကဵု ဗီုကဵု လဒက်ပတန်ကမၠိုဟ် ကောန်င္ၚာ်တအ် ပြံင်လှာဲဒၟံင်တအ်ရ။

ဝါဒလဒက်ပတန်၊ ယုတ္တိ၊ ဝါဒမနွံကဵုမဖန်ဇန် (structuralism)၊ ဝါဒမဒှ်မာန် (realism)

တေသြရဳဖေဂျေတ်ဂှ် ညးကော်စ ဝါဒလဒက်ပတန်ယုတ္တိ။ ဝါဒလဒက်ပတန်ဂှ် ဒှ်ဝါဒမစှ်ေစိုတ် ဒဒှ်ရ ကောန်င္ၚာ်တအ် ဒက်ပတန် ပရေင်ကၠိုဟ်ခၠင်ဇကု နူကဵုမကၠိုဟ်ကေတ် ဇကုဂှ် ဒှ်ရုပ်ဝတ္ထု (object) ကေုာံ မကတဵုဒှ်၊ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဗဒှ်ပတိုန် အလဵုဇကု ပ္ဍဲကဵုအရာဂှ်ရ။ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ခၞံကၠောန် လဒက်ပတန် ပရေင်ဆဵုဂဗဇကု နူကဵု ရုပ်ဝတ္ထု ကေုာံ အရာမကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကဵု ကာသလောက (လောကခန္ဓ) (အရာမရပ် မညာတ်ကေတ် နကဵုမတ်) နူကဵု အရာဍေဟ်မစှ်ေစိုတ်၊ မဒှ်အရာ မဖန်ဗဒှ်ပတိုန် အရပ်အရာဂမၠိုင်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ လၟေင်ကမၠောန်မစၟတ်ပဒတန်ဂှ် ဒှ်လၟေင်ကမၠောန်မခၞံဖန်ဗဒှ်ရ။

ဖေဂျေတ်ဂှ် ဒှ်ညးဝါဒလဒက်ပတန်မွဲရ။ အဓိပ္ပါယ်ဍေဟ်ဂှ် ညးဟီု၊ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵု အခိင်ကာလ အပိုင်အခြာအာယုက်ဂှ် ဍေဟ်ဒက်ပတန်ကမၠိုဟ်ဍေဟ်တအ်ရ။ တေသြရဳ ဖေဂျေတ်ဂှ် ဒှ်တေသြရဳ ပရူ ဗီုလဵု ကောန်င္ၚာ်မနွံကဵု အာယုက်တၞဟ်ခြာဂှ် ဍေဟ်ဒက်ပတန် ကမၠိုဟ်ဍေဟ် ဗွဲမတၞဟ်ခြာကီုရ။

တုဲပၠန် ဖေဂျေတ်ဂှ် သီုဒှ် ညးဝါဒယုတ္တိမွဲရ။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ညးဟီု ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ်ဂှ် ဇၞော်မောဝ်တိုန် မွဲတဲညိညိ မွဲကဆံင်တုဲမွဲကဆံင် ကြပ်ညောန် ပ္ကိတ်ပ္ညဳအာ ကေုာံ ကၠိုဟ်အာ ဗီု ဂၠးတိခန္ဓ(ကာသလောက) မနွံဒၟံင်ဍာံဍာံဂှ်ရ။

ဇဳဝဗေဒ ကေုာံ လဆဵုလညာတ်

ကိရိယာဇဳဝဗေဒကောန်မၞိဟ်ဂှ် ဒှ်အရာမပကဵု ဒဒှ်မချပ် မဂွံကတဵုဒှ်ကၠုင်မာန်ရ၊ ဆဂး ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ် မဂွံကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကောန်င္ၚာ်ဂှ်မာန်ဂှ် သ္ဒးဒက်ပတန် နကဵု လဆဵုလညာတ်။ လညာတ်မ္ဂး ဇမၞော်မၟောဝ် ဟီုဂှ် ဒှ်ကၠုင် နူကဵု ဇဳဝဗေဒမကြံင်မ္ၚုဟ် (အာယုက်ဇၞော်) ကေုာံ လဆဵုလညာတ် (ဗတောန်)ဂှ် နကဵု လညာတ်ဖေဂျေတ်မ္ဂး ဒှ်အရေဝ် မဟွံမဲ ကုအဓိပ္ပါယ်။ နကဵုလညာတ်ညးမ္ဂး ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ် မဂွံကတဵုဒှ်ကၠုင်မာန်ဂှ် သ္ဒးဒှ် မွဲဟာန်ကသဳ (မချဳဓရာင်မွဲစွံ/interaction) အကြာ လၟေင်ဒဒှ်အဝယ်မကြံင်စိုပ် ကေုာံ ကသဳဓမြာင်လဆဵုလညာတ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ကုပွဳပွူ၊ နူဂှ် မွဲကဆံင် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် သ္ဒးကိတ်ညဳ ကုကဆံင်အဝဲပွဳပွူ ကေုာံ အကာဲအရာ။

ပြသၞာ၊ လျိုင်တၞဟ်ခြာ ကဵု လျိုင်တုပ်

ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဂစာန်ဂၠာဲဒၟံင် သွက်ဂွံကၠိုဟ် ကေုာံ အရပ်အရာ မနွံ ပ္ဍဲကဵု ပွဳပွူဍေဟ်တအ်ရ။ ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ် ဂွံကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကောန်င္ၚာ်ဂှ် မာန်ဂှ်၊ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် သ္ဒးနွံကဵု ဇဲ၊ တုဲပၠန် သ္ဒးဒုင်ကော်ဆော လဆဵုလညာတ်တၟိတၟိ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မဒးစုက်လုက် ကေုာံ အလဵုဇကု မဂၠာဲဆဵုတအ်ရ။ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် သ္ဒးဆဵုဂဗ ပြသၞာကမၠိုဟ်၊ အဓိပ္ပါယ်ဍေဟ်ဂှ် အခက်အခုဲ အလဵုဇကုဍေဟ် မကၠိုဟ်ကေတ်ဟွံမာန် တုဲပၠန် သှ်ပလး ဟွံမာန်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဂွံဒုင်စသိုင် လျိုင်တၞဟ်ခြာ။ ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ် မဒးဒုင်ဂရိုဟ်ပၠုပ် ပ္ဍဲမွဲဒမြိပ် ပရေင်မြဟ်မြဴစိုတ် ဗွဲအပ္ဍဲ (en indre motivation) သွက်ကလိဂွံ လျိုင်တုပ်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်မွဲစွံဂှ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် နွံကဵုစိုတ် မိက်ဂွံကၠိုဟ် အရာဇကုမကၠောန်၊ တုဲပၠန် ဗီုလဵု ဍေဟ်ဆက်စပ် ရေင်သကအ် ကေုာံ မ္ၚးလောကတအ်ဂှ်ရ။ အခိင်ကာလ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ပသောင်ပလးဂွံ ပြသၞာ မနွံကဵု အကာဲအရာလျိုင်တၞဟ်ခြာမွဲမ္ဂး ဍေဟ်ခၞံဗဒှ်ပတိုန် အရာမကၠိုဟ်မွဲတုဲ ဒက်ခၞံဗဒှ်ပတိုန် လျိုင်တုပ်မွဲ၊ တုဲပၠန် ခၞံကၠောန်ဗဒှ် လညာတ်တၟိမွဲ၊ နူဂှ်ပၠန် လညာတ်တၟိဂှ် စုက်လုက်ကဵု ပြသၞာတၞဟ်မွဲပၠန်တုဲ လျိုင်တၞဟ်ခြာ ကတဵုဒှ်ကၠုင်ပၠန်။ လျိုင်တုပ် ကေုာံ လျိုင်တၞဟ်ခြာ ပ္ဍဲကဵု စိတ္တဇဗေဒဂှ် ဖေဂျေတ်ဟီု ဒှ်အရာ ၜါဂှ် မနွံကဵု ဂလိုင်တုပ်ပ်၊ ဂလိုင်ဟွံတုပ် ဗီုဂှ် ဟွံသေင်၊ မဒှ်အရာ ပူဂိုလ်ဂှ် မဒးစုက်လုက် ကုအခက်အခုဲ၊ ဒစဵုဒၞာ ပ္ဍဲကသဳဒမြာင်ဇကုဟေင်ရ။

ပြသၞာကမၠိုဟ် ကေုာံ ဂၠာဲသ္ၚေဝ် လျိုင်တုပ်ဂှ် ဒှ်မအရေဝ်အဓိက ပ္ဍဲကဵု တေသြရဳဖေဂျေတ် မဆေင်ကဵု ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ် ကောန်င္ၚာ်ရ။ ပ္ဍဲမွဲဒမြိပ် ဇမၞော်မၟောဝ်ကောန်င္ၚာ်မွဲဂှ် ဒးစုက်လုက် ဆဵုဂဗ ကုပြသၞာကမၠိုဟ်ဇၞော်ဇၞော်တအ်မ္ဂး ဍေဟ်တအ် မဒးဒုင်ကၠောန်အတေင် သွက်ဂွံ ကလေင်ဒက်ပတန် ကမၠိုဟ်တၞဟ်ခြာရ။ နကဵု မဒးဒက်ပတန်တၟိ၊ ပလေဝ်ပခိုဟ်ပတိုန်ကမၠိုဟ်တအ်ဂှ် ဇၞော်မောဝ်တိုန်အာ ဂတဂတတေအ်ရ။

ဒဒှ်မလွဳစ (adaptation)၊ ဒဒှ်မပတောအ်ဗက် (assimilation)၊ ဒဒှ်မဗက်အလိုက် (accommodation)

ဇမၞော်မၟော်ကမၠိုဟ်ဂှ် ဒှ်သွဟ် မကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵု ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မဂစာန်ဂၠာဲသွဟ် သွက်ဂွံကၠိုဟ် ဂၠးတိ မနွံဗဒါဲဇကုတအ်ဂှ်ရ။ မတီကၠိုဟ်ကေတ် ဗီုဏအ်ဂှ် ဒှ် လၟေင်ကမၠောန် ဒဒှ်မလွဳဗစတုဲ အရာဂှ် ဒှ်သဇိုင်ကၞက်ကမၠိုဟ်ရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် အရာဂှ် ဒှ်လၟေင်ကမၠောန်မပကဵု ဒဒှ်မသၟဟ်သၟန် ကုအကာဲအရာ မဒှ် လဒက်ပတန်မဆေင်ကဵုစိုတ် တုဲပၠန် လၟေင်ကမၠောန်ဂှ် ပြံင်လှာဲဗက် ကြဴနူ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မကၠိုဟ်ကေတ် တင်မကော်ဆော ကေုာံ ပြသၞာဂမၠိုင် ဍေဟ်တအ် မဂၠာဲဆဵု ကေုာံ မစုက်လုက်တုဲ နူဂှ်မွဲကဆံင် ဍေဟ်တအ် ဖန်ဗဒှ်ပတိုန် လဆဵုလညာတ်တၟိရ။

နကဵုလညာတ် ဖေဂျေတ်မ္ဂး ဒဒှ်မသၟဟ်သၟန်ဂှ် နွံလၟေင်ကမၠောန်ၜါပြကာ ဒဒှ်မပတောအ်ဗက် ကဵု ဒဒှ်မဗက်အလိုက်။ အခိင်ကာလ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မတီကေတ် အရာတၟိ မဒှ်အရာ မဟွံတီလဝ်ဏီမ္ဂး ဍေဟ်ဂစာန် ညံင်ဂွံကၠိုဟ် ကေုာံ ကံက်အဓိပ္ပါယ် နကဵု လဆဵုလညာတ်ဍေဟ်မ္ဂး အရာဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာတၟိမွဲရ။ အရာတၟိ ကေုာံ လဆဵုလညာတ်တၟိဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဍေဟ်ဂစာန် ပၠုပ်စုတ် ပ္ဍဲသ္ၚိအင်ဂမၠိုင် မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲဍေဟ်တုဲတုဲတအ်ဂှ်ရ။ လၟေင်ကမၠောန်ဏအ်ဂှ် ဖေဂျေတ် ကော်စ ဒဒှ်မပတောအ်ဗက်။

ဗွဲဓမ္မတာမ္ဂး ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ရပ်စပ် အရာမဟွံတီ (ဝါ) အရာတၟိဂှ် နကဵုနဲကဲတၞဟ် တၞဟ်နဍေဟ်တအ် မဂွံတီကၠိုဟ်ကေတ်မာန်ရ။ သ္ၚိအင်မသြိုင်ခၞံလဝ်တုဲတုဲတအ်ဂှ် ပၠုပ်ဟွံဂွံ၊ ပကိတ် ဟွံကိတ်။ ကာလဂှ်မ္ဂး ဍေဟ်တအ် သ္ဒးသၠဲပတိုန် ကေုာံ ကလေင်သြိုင်တၟိ၊ ညံင်ဂွံသၟဟ်သၟန်(ကိတ်ညဳ) ကုအကာဲအရာဂှ်ရ။ လၟေင်ကမၠောန်ဏအ်ဂှ် ဖေဂျေတ် ကော်စ ဒဒှ်မဗက်အလိုက်။ ဇမၞော်မၟော်ကမၠိုဟ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဇၞော်မောဝ်တိုန် နကဵု လၟေင်ကမၠောန်ၜါဏအ်ရ။

ဒဒှ်မပတောအ်ဗက် ကဵု ဒဒှ်မဗက်အလိုက်ဂှ် ဒှ်လၟေင်ကမၠောန် မဟွံပြံင်လှာဲမွဲတုဲ အပိုင်အခြာအာယုက်လဵုဒှ်ဒှ် ကဆံင်ကာလလဵုဒှ်ဒှ် စပ်ကဵု ပရေင်ဇၞော်မောဝ် မဆေဝ်ကဵု စိတ္တဇမ္ဂး ကတဵုဒှ် နကဵုလၟေင်ကမၠောန်ၜါဏအ်ရ။ ဒဒှ်မပတောအ်ဗက်ဂှ် သၠဲကဵု ဂအာင် ကောန်င္ၚာ်ဂှ်၊ တုဲပၠန် ပ္ဍဲအခိင်တုပ်ပ်ဂှ် ဒဒှ်မဗက်အလိုက်ဂှ် ဖန်ဗဒှ် ပကဵု ညံင်ဂွံသၟဟ်သၟန် ကုအကာဲအရာတၟိဂှ်။ ဇမၞော်မၟောဝ်ဟီုဂှ် ဒှ်အရာ ဗီုလဵု ဒြဟတ်မညိင်ၜတ် ကဵု ဒြဟတ်အပြံင်အလှာဲ ၜါဏအ် မဂွံကတဵုဒှ် သီုၜါမွဲစွံတုဲ ပလံင်ဗစိုပ်ဏာ အရာမတ္ၜန်တ္ၜုဲဇၞော်ဇၞော်မွဲရ။

သရောပ်တုဲ ဟီုမ္ဂး လဒက်ပတန်ကမၠိုဟ်ဂှ် နကဵုလညာတ် ဖေဂျေတ်မ္ဂး ကတဵုဒှ်ကၠုင် နကဵု ဗီုပြင်မလွဳဗစ၊ အရာဇကုမလွဳဗစလဝ်ဂှ် ပကိတ်သၟဟ်သၟန် နကဵု ဗီုပြင်မပတောအ်ဗက်၊ အဓိပ္ပါယ်ဍေဟ်ဂှ် ထ္ၜောဝ်သီကေတ် ကိရိယာ နူကဵု လောကပွဳပွူဇကု၊ တုဲပၠန် နကဵု ဗီုပြင်မဗက်အလိုက်ဂှ် ကလေင်ဒက်ပတန်တၟိ ကေုာံ ဒက်ပတန် လဒက်ပတန်တၟိ ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ဒဒှ်မပတောအ်ဗက်ဂှ် ဒးဇီုကပိုက် ကုအခက်အခုဲ ဟွံသေင်မ္ဂး ကတဵုဒှ် ပြသၞာ။ လဒက်ပတန်တၟိ(သ္ၚိအင်တၟိ)ဂှ် လျိုင်တုပ် ကုလောကပွဳပွူ ခိုဟ်နူ လဒက်ပတန်တြေံ (သ္ၚိအင်တြေံ)။

ဗီုဖေဂျေတ် မပါ်လဝ် ဒတန် ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ်

ပ္ဍဲကဵု တေသြရဳဖေဂျေတ်ဂှ် ဇမၞော်မၟော်ကမၠိုဟ်ဂှ် ဒှ်အရာမသၟာန် ဂလိုင်လဵုမကၠိုဟ် ဟွံသေင်၊ ဒှ်အရာမသၟာန် ကဆံင်ဍာ်ဒကေဝ်မကၠိုဟ် ပြံင်လှာဲအာ ဗီုလဵု၊ အဓိပ္ပါယ် မိက်ဂွံဟီုဂှ် မကၠိုဟ် ဗီုပြင်တၟိ၊ မသှ်ပလး ပြသၞာနဲကဲတၟိ၊ မချပ်စင်ခြင် ဗီုပြင်တၟိ။

ဖေဂျေတ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဇမၞော်မၟော်ကမၠိုဟ် နမနွံကဵု ဍာ်ဒကေဝ်ကမၠိုဟ်ဂှ် နွံပန်ဒတန်။ ဗီုပြင်မချပ်ကောန်င္ၚာ်ဂှ် နွံပန်ကဆံင်၊ မွဲကဆံင် ကုမွဲကဆံင် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်ရ။ ကဆံင်ပန်ကဆံင်ဂှ် ဖေဂျေတ် ကော်စ ကဆံင်စက်အာရီု (sensorimotor stage)၊ ကဆံင်ကိုပ်ကၠာကမၠောန် (preoperational stage)၊ ကဆံင်ပကတိကမၠောန် (concrete operational stage) ကေုာံ ကဆံင်လဒက်ပတန်ကမၠောန် (formal operational stage)။ ကဆံင်တအ်ဂှ် မံက်ကၠုင် တန်တဴကဵု ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ကၠိုဟ် ကေုာံ သှ်ပလးပြသၞာလဵုမဂွံရ။

တေသြရဳကဆံင်ဖေဂျေတ်ဏအ်ဂှ် သ္ဒးကၠိုဟ်လဝ် ဗီုဏအ် -

1. ကောန်င္ၚာ်ဂှ် သ္ဒးနွံကဵု ကဆံင်ကိုပ်ကၠာဂှ် သွက်ဂွံဆက်အာ ကဆံင်ဂတဂှ်ဂွံ၊
2. ကဆံင်သီုဖအိုတ်ဂှ် သ္ဒးတတ်ၜက်၊ အဓိပ္ပါယ်ဍေဟ်ဂှ် ညးလဵုလေဝ် ဒံင်ၜက်ထောအ် ကဆံင်တအ် ဟွံဂွံ။
3. လဒက်ပတန် ကဆံင်တြေံဂှ် တၞီလုပ်အာ ပ္ဍဲဂှ်တုဲ ကၠောန်ဗဒှ်ပတိုန် ကဆံင်ဂတဂှ်။

၁၊ ကဆံင်စက်အာရီု (နူ ၀ ဂိတု စဵုကဵု ၁၊၅ -၂ သၞာံ)

ကောန်င္ၚာ်အံင်င္ၚေဝ် “ကၠိုဟ်” ကေုာံ “ချပ်” နကဵု အရီုအဗင် အာရီု(အာရီု) ကေုာံ ကသဳဒမြာင် (စက်)၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးကော်စ ကဆံင်စက်အာရီု။ အရာကောန်င္ၚာ်အံင်င္ၚေဝ်တအ် မတီကၠိုဟ်ကေတ်မာန်ဂှ် နကဵုပရေင်နတဲ ကေုာံ သဘာဝခန္ဓ (ကိရိယာ) မြဴသာ်ဝွံ ဖေဂျေတ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။ ကောန်င္ၚာ်အံင်င္ၚေဝ်ဂှ် ယံင်/ဖျဵု/ကလေင်ပၠန်အလဵုအလဵုဂမၠိုင် (reflexes)တအ်ဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠာရ။ အရာဝွံ မဒှ်အရာ နူဂဝ်ရ။ ဖျဵု/ယံင်/ကလေင်ပၠန်အလဵုအလဵုဂှ် ပကဵု ဍေဟ်တအ် ညံင်ဂွံ ခတာ်ရပ် ကဵု ထ္ၜောတ် အရာဍေဟ်တအ် မလွောဝ်တဲမစိုပ်တအ်ရ။ ကောန်င္ၚာ်အံင်င္ၚေဝ်တအ်ဂှ် နကဵု မကေမ်ရပ် ကေုာံ မထ္ၜောတ် အရပ်အရာတအ်ဂှ် ဍေဟ်တအ် ဂွံတီကေတ် အရာဟွံတုပ် ရေင်သကအ်တအ်ရ။ အရာဏအ်ဂှ် ဒက်ပ္တန်ကဵု ပ္ဍဲဍေဟ်တအ် ဗီုပြင်အခိုက်အလိုက်ဂမၠိုင်ရ။ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် သီုစကၠောန်ပကၠုင် ကဆမ်ဂမၠိုင် ဗီုကဵု ဍေဟ်တအ် ရပ်ကေတ် အရာဍေဟ်တအ် မဒးစိုတ်မွဲမွဲတုဲ ထောအ်ဖျေဟ်၊ မိမတအ် လပှ်တုဲ ဒုင်ကဵု၊ ဍေဟ်ကလေင်ထောအ်ဖျေဟ်ပၠန်ရ။ မြဴသာ်ဝွံ ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜး ကၠောန်ပ နကဵုစိုတ်ဆန္ဒနွံနွံရ။ ခြာဟွံလအ်ဂှ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် သီုစ လ္ၚတ်စမ်ၜတ်ကၠုင် ဥပမာ ပၠဴဓရိုဟ်၊ ကၠဟ်ပတိတ်၊ တံင်ဂြဲ အရာနာနာသာ် ဍေဟ်တအ်ရ။ သီုဖအိုတ်ဂှ် ပိုယ်ဂွံတီကေတ် ကောန်င္ၚာ်အံင်င္ၚေဝ်တအ်ဂှ် နကဵုမစကာ အာရီုဇကုဂမၠိုင် ကဵု ကသဳဓမြာင်ဂှ် ဇၞော်မောဝ်ပတိုန် ကဆံင် ပရေင်ကၠိုဟ်ခၠင် လောကပွဳပွူဇကုရ။

ပ္ဍဲကဵုလအိတ် ကဆံင်စက်အာရီုဂှ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် စဇၞော်မောဝ်တိုန် ဝတ္ထုတၟန်ကမြန် (object constancy) (မဂွံအဓိပ္ပါယ် အရပ်အရာဝတ္ထုဂှ် ၜိုန်ရ ဟွံဂွံဆဵုကေတ်ကီုလေဝ် ဝတ္ထုဂှ် ဍေဟ်တန်ကြန် (ဝါ) ဍေဟ်သှ်ေတန်တဴဒၟံင် ဒၞာဲဂှ်ဖိုဟ်) ကေုာံ သၞိင်ရုပ်တၟိတ် (deferred imitation) (မတီကေတ် ရုပ်ဇကု ပ္ဍဲ ဒ္ၚောဝ်)ရ။ ဝတ္ထုတၟန်ကမြန် ကဵု သၞိင်ရုပ်တၟိတ် ဝေါဟာရၜါဏအ်ဂှ် ဒှ်ဝေါဟာရအဓိက ပ္ဍဲကဵု တေသြရဳဖေဂျေတ်ရ။ ဝတ္ထုတၟန်ကမြန်ဂှ် ဒှ်အရာမပကဵု ညံင်ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဂွံကၠိုဟ် ဂွံတီကေတ် ဝတ္ထုအရပ်အရာဂမၠိုင် မနွံပ္ဍဲပွဳပွူဂှ် နွံတန်တဴဒၟံင် သီုဟွံဒးဗဒဗဒါဲဒၟံင် ကောန်င္ၚာ်ဂှ်၊ တုဲပၠန် ဝတ္ထုအရပ်အရာတအ်ဂှ် ဗီုဍေဟ်ကဵုဍေဟ် နွံဒၟံင်အတိုင်ဂှ်ရ ဗီုလဵုရံင်ရံင်ရ။

သၞိင်ရုပ်တၟိတ်ဂှ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် သမ္တီ သၞိင်ရုပ်မၞိဟ်မွဲမွဲ ဟွံသေင်မ္ဂး သၞိင်ရုပ်အကာဲအရာမွဲမွဲဒးရ။ အရာဏအ်ဂှ် ပကဵု ညံင်ဍေဟ်တအ် ဂွံသမ္တီဒး ကေုာံ ချပ်ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် အကာဲအရာဒး၊ အရာဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာ မဖန်ဗဒှ် သင်္ကေတလက်သန် ဗွဲအပ္ဍဲ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ချပ်။

ဝတ္ထုတၟန်ကမြန် ကဵု သၞိင်ရုပ်တၟိတ်ဂှ် ပကဵု ညံင်ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဂွံဆက်အာ ဒတန်ဇမၞော်မၟောဝ်ကမၠိုဟ် ဂတဂှ်ရ။

၂၊ ကဆံင်ကိုပ်ကၠာကမၠောန် (နူ ၁၊၅ သၞာံ စဵုကဵု ၂-၆ သၞာံ)

ဇမၞော်မၟော်ဂှ် နူကဵု မကၠိုဟ်ခၠင် မဆေင်ကဵု ကာယဂှ် ဒှ်ကၠုင် ပရေင်ရပ်စပ် မဆေင်ကဵုစိုတ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ကဆံင်ကိုပ်ကၠာကမၠောန်ဏအ်ဂှ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ခၞံဗဒှ် သင်္ကေတလက်သန် ဗွဲအပ္ဍဲ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ချပ်လေပ်ကၠုင်ရ။

ပ္ဍဲကဵု ကဆံင်ကာလဏအ်ဂှ် ဒှ်ကဆံင်မဇၞော်မောဝ် အစောမ်သတိသင်္ကေတလက်သန်ဂမၠိုင်တုဲ ဂၠးကဝ်တၟိ စပံက်ကၠုင်ရ။ ကမၠိုဟ် ပ္ဍဲကဵုကောန်င္ၚာ်ဂှ် နူကဵုအခိင်လၟုဟ် ကဵု ဂတဂှ် ၜါပိသၞာံဂှ် ဒှ်အရာမဆေင်စပ်ကဵု သင်္ကေတလက်သန်ဂမၠိုင်ရ။

ကသပ် (ဝါ) အရာကောန်င္ၚာ်ဂှ်မချပ် ပ္ဍဲကဵုကာလဏအ်ဂှ် ဒှ် ဝါဒအတ္တဗဟဵု (egocentrism) မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ကံက်အဓိပ္ပါယ်ပွဳပွူဂၠးတိဏအ် နူကဵု ပရေင်ဒုင်စသိုင်ဇကုဇကု။

ကသပ် မချပ် နကဵုဝါဒအတ္တဗဟဵုဂှ် မနွံကဵု လက်သန် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။

• ကသပ်ဗိန္ဒော (Magic thinking): လပအ် ကဵု ဒဒှ်ဍာံဂှ် ကောန်င္ၚာ်တအ် နှဴရဴဒၟံင်။
• ဝါဒဥပ္ပနိမိတ် (Artificialism): ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ညာတ်ကေတ် အရပ်အရာသဘာဝတအ်ဂှ် နဒဒှ် ညံင်ကဵု မနိမိတ်ဗဒှ်လဝ် နကဵုကောန်မၞိဟ်။
• ဝါဒဝိညာဏ (Animism): ကောန်င္ၚာ်ဂှ် စှ်ေစိုတ် သဘာဝ၊ အရာချိုတ်တ်တအ် မနွံကဵု ဝိညာဏ်။

၃၊ ကဆံင်ပကတိကမၠောန် (နူ ၇ သၞာံ စဵုကဵု ၁၀-၁၁ သၞာံ)

ဒဒှ်မချပ် နကဵုမဆ ညာတ်ကေတ် နကဵုမတ်တအ်သၟးဂှ် တတ်ၜက်အာတုဲ ကသပ်မနွံကဵု ယုတ္တိ ကေုာံ abstract တအ်ဂှ် ကတဵုဒှ်မာန်ကၠုင်ရ၊ ဆဂး ဆအရာမနွံကဵု ပကတိ ပ္ဍဲကဵုပွဳပွူတအ်ဟေင် ဍေဟ်တအ် ချပ်ကေတ်မာန်ရ။

ဒဒှ်မချပ် နကဵုဝါဒအတ္တဗဟဵု (ဝါ) ဒဒှ်မချပ် မကံက်အဓိပ္ပါယ် နူကဵု ပရေင်ဒုင်စသိုင်ဇကုဇကုဂှ် အောန်စှ်ေ၊ တုဲပၠန် ဒဒှ်မချပ် မကံက်အဓိပ္ပါယ် မ္ၚးပရေင်ဒုင်စသိုင်ဇကုဇကုဂှ် စကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ။ အဓိပ္ပါယ်ဍေဟ်ဂှ် ကသပ်ကောန်င္ၚာ်ဂှ် မချပ်ဂှ် ဟွံတန်တဴဒၟံင် ဆဗဗဵုမတ်ဝတ္ထု (subjective point of view) တုဲ ပြံင်လှာဲကၠုင် ဗီုပြင်မချပ်ကတဵုဒှ်ကၠုင်မာန်ရ။ ဖေဂျေတ် ညးဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဥပမာ ပ္ဍဲကဵု ဒတန်ကဆံင်ဏအ်မ္ဂး ဍေဟ်ကၠိုဟ်ကၠုင် ဒဒှ်မထိင်ဒဝ်လဝ်အတိုင်တြေံ (Conservation) အဓိပ္ပါယ်ဍေဟ်ဂှ် ဍေဟ်တီကေတ် အရပ်အရာတအ်ဂှ် ၜိုန်ရ ဒးဒုင်ပြံင်လှာဲအာကီုလေဝ် နွံဒၟံင်အတိုင်တြေံဖိုဟ်ရ။ ဥပမာ ဂလိုင်ဍာ် မနွံဒၟံင်ဂှ် ပြံင်စုတ် ပ္ဍဲကဵု ခေါက် ဂၠိင်ဂၠိင်ကဵုဒှ် ပြံင်စုတ် ပ္ဍဲကဵု ခေါက်ဇၞော်ဇၞော်ဂၠေအ်ဂၠေအ်ကဵုဒှ် ဂလိုင်ဍာ်တြေံဂှ် နွံဒၟံင်အတိုင်တြေံဂှ်ရ။ အဓိပ္ပါယ် ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ်ဂှ် ကောန်င္ၚာ်ဂှ် ဍေဟ်တအ် ချပ်ဂတးဂတန် (reveriblity)၊ ဍေဟ်ကလေင်ချပ် အကာဲအရာမတုဲကၠုင်တုဲ ကၠိုဟ် အရာမကတဵုဒှ်လဝ်။

၄၊ ကဆံင်လဒက်ပတန်ကမၠောန် (နူ ၁၁ သၞာံ စဵုကဵု ၁၅-၁၆သၞာံ)

ပ္ဍဲကဵု ဒတန်ကဆံင်ဏအ်ဂှ် ကသပ်ယုတ္တိ ကေုာံ သ္ၚေဝ်မၠာ်နာနာ (advanced abstract thinking) တအ်ဂှ် ဇၞော်မောဝ်ကၠုင်တုဲရ။ ကောန်င္ၚာ်/ညးသၟတ်ဂှ် လၟုဟ်မ္ဂး ချပ်ပ္ဍဲအရာမွဲမွဲ ပရူမွဲမွဲ ဆပ္ဍဲကဵုဝတ္ထုပကတိသၟး ဟွံသေင်ရ၊ အရာမညာတ်ကေတ် နကဵုမတ်ဟွံမာန်၊ အရာမဒးကၠိုဟ်ကေတ် ပ္ဍဲစိုတ်တအ်လေဝ် ချပ်မာန်ကၠုင်ကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဍေဟ် ခၞံဗဒှ်ပတိုန် တေသြရဳဍေဟ်ကေတ်တ်၊ ဍေဟ်ကလေင်ဗစာရဏာ ပ္ဍဲကဵုကသပ်ဍေဟ်မာန်ကၠုင်ရ။ ကမၠောန်အဓိကဂှ် သွက်ဂွံလုပ်သီကသပ် မနွံကဵု ဍာ်ဒကေဝ်ပေင်င်ဂှ် ဍေဟ် စကၠောန်ကမၠောန်ရ။

နိဿဲ

စိတ္တဗေဒ စိတ္တဇဇမၞော်မၟောဝ်