တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိအလုံလိုက်
တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိ အလုံလိုက် (အၚ်္ဂလိက်: International Mother Language Day) ဇၟာပ်မစိုပ်ကၠုၚ် ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၁ ဂှ် ဍုၚ်ဂၠးတိနာနာတအ် ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ် “တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိ အလုံလိုက်” လၟေၚ်ၚ်သၞာံရ။ တ္ၚဲတၟေၚ်ဏအ်ဝွံ ရန်တၟအ်လဝ် သွက်ဂွံ သၠုၚ်ပတိုန်အသိၚ်ပရေၚ်ဆဝ်မ္ၚုဟ် ဒဒက်တဴကဵု အရေဝ်ဘာသာ ကေုာံ ယေန်သၞာၚ်ဂကူနာနာကီု သီုကဵုသၠုၚ်ပတိုန် အသိၚ်အရေဝ်ဘာသာဇဳ တအ်ရ။[၁]
| တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိ အလုံလိုက် International Mother Language Day | |
|---|---|
 | |
| မစကၠောန် | ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၁၊ ၂၀၀၀ |
| မပစၟတ်သမ္တီ ကု | သၠုၚ်ပတိုန်အသိၚ် မမၚ်မွဲဇၞော်ပၟဝ်အာ ဇၟာပ်အရေဝ်ဘာသာဂမၠိုၚ် |
မူဟိုတ်ဒးကၠောန်ဗဒှ် “တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိ အလုံလိုက်” ရော။ ပလေဝ်ဒါန်
ဂကောံမၚ်မွဲယေန်သၞာၚ်ပညာပရေၚ်မၞိဟ်ကၟိန်ဍုၚ်ကုလသမဂ္ဂ (UNESCO) ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ် တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိ အလုံလိုက် ဗၞတ် ၂၀ သၞာံပြၚ်ကၠုၚ်ရ။ ရန်တၟအ်ကဵု သ္ဂောံမၚ်မွဲ ဇၞော်ပၟဝ် ဗဂဵုလဟဵုပတိုန်အာ အရေဝ်ဘာသာမတၞဟ်ခြာဇဳသာ်တအ် မဆဵုဂဗဒၟံၚ်ကဵု အန္တရာဲမကၠေံကၠက် ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲကီု သီုကဵု အရေဝ်ဘာသာမတၞီဗၠိုက်ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ် တအ်ဂှ်ရောၚ်။ အတိုၚ် ယူနေတ်သကဝ် (UNESCO) တၟော်လဝ်မ္ဂး ဇၟာပ်ၜါသတ္တာဟဂှ် အရေဝ်ဘာသာမွဲမွဲဂကူ ကၠေံဗ္ဒန်ဗၠိုက်တၞီဒၟံၚ်တုဲ ၚုဟ်မးယေန်သၞာၚ်၊ ကြက်ရှ်သာအာဲတၟာဲ မဒဒက်တဴကဵုအရေဝ်လိက်ပတ် တအ်ဂှ်လေဝ် မ္ဒးကၠေံဗဒန်ဗက်အာကီုရ။ ၜိုန်ဂှ်ကီုလေဝ် သၞောတ်သ္ပတိုၚ်ခဳ ကဵုအရေဝ်မိတုဲ မကတ်ဗ္တောန်ပညာ ဘာသာဇဳ (MTB-MLE) ဂှ် တောတက်ကၠုၚ် မွဲဟာန်ကေုာံ လညာတ်မကၠိုဟ်ခၠၚ် စပ်ကဵုအရာပၟိက်မဇၞော် ဒဒက်တဴကဵု သၞောတ်သ္ပတိုၚ်ခဳ ကဵုအရေဝ်မိတုဲ မကတ်ဗ္တောန်ပညာဘာသာဇဳ (MTB-MLE) ဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်လၟေၚ်ၚ် ဗွဲတၟေၚ်မ္ဂး ပ္ဍဲပရေၚ်ကတ်ပညာနူတမ်မူလ ကေုာံ တၚ်ဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ်ပွမဇၞော်မောဝ်သၞောတ်ပညာ ပ္ဍဲဘဝမှာဇန်တအ်ဂှ်ရ။
ဇၟာပ်စိုပ် ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၁ ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ် “တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိ အလုံလိုက်” ဂှ် ယူနေတ်သကဝ် (UNESCO) ကော်ဘိက် ဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ကုလသမဂ္ဂတအ်တုဲ ဆဝ်မ္ၚုဟ်ကၟောန်ပတိုန် တၚ်ဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ် လ္တူမသ္ပစၟတ်သမ္တီကဵု အရေဝ်ဘာသာလိက်ပတ်ဂကူဇဳမတၞဟ်ခြာ တအ်ရ။ သီုကဵု ဆဝ်ကဵုမ္ၚုဟ်ဏာ အရေဝ်ဘာသဇဳမတၞဟ်ခြာဂှ် ဒှ်အရာပၟိက်ကိစ္စဇၞော် သွက်ပရေၚ်ဇၞော်မောဝ် တောတက် တန်ကြန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၞောတ်မသ္ပတိုၚ်ခဳ ကဵုအရေဝ်မိတုဲ မကတ်ဗ္တောန်ပညာအရေဝ်ဘာသာဇဳဂှ် ပၟိက်ဇၞော်တဴရ။[၂]
ပညာခေတ်တၟိ (၄) သာ် ပလေဝ်ဒါန်
နူကဵုဗဟဵု ကုလသမဂ္ဂ လ္ၚတ်စမ်ၜတ်လဝ် သဇိုၚ်ပညာဍုၚ်လိုက်တုဲ ချူပ္တိတ်လဝ် သ္ဘဴဓရ်ပညာ (၄) သာ်ရောၚ်။ [၃]
(၁) ဗ္တောန်သွက်တီကၠုဟ်ခၠၚ် (Learning to know)
(၂) ဗ္တောန်သွက်ဂွံကၠောန်ကမၠောန် (Learning to do)
(၃) ဗ္တောန်သွက်ဂွံမံၚ်စံၚ်တန်တဴမွဲစွံ (Learning to live together)
(၄) ဗ္တောန်သွက်သ္ဂောံဒှ် ၚုဟ်မးဘဝ (Learning to be)
ဗွဲမကိတ်ညဳကဵု သ္ဘဴဓရ်ပညာ (၄) သာ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် နူကဵု ဗဟဵုကုလသမဂ္ဂ လးဖျေံလဝ် တိုၚ်ပ္ကဴ ပရေၚ်ဇၞော်မောဝ်တန်ကြန် (Sustainable Development Goals) နွံ (၁၇) တၚ်ရ။[၄] ပၞောဝ်ဂှ် တိုၚ်ပ္ကဴ မရနုက်ကဵု တၚ်(၄) ဂှ် ဍေံဆက်စပ်ကဵု ပရေၚ်ပညာတၞီလုပ်ဇၟာပ်မၞိဟ်မလုပ်အဝေါၚ်ဗွဲမသၟးတး (Inclusive education) နွံရ။ တိုၚ်ပ္ကဴဏံဂှ် ရန်ပ္တဝ်ကဵု သ္ဂောံဓမံက်အာရုပ်ရဴကဵုဇြဟတ်ကဵုထံက်ပၚ်အာ ပရေၚ်ပညာနွံကဵု စရာဲဍာ်ဒကေဝ်တုဲ တြုံ၊ ဗြဴ၊ အရေဝ်ဘာသာ၊ ဂကူဟွံရုဲ အခေါၚ်ကတ်ပညာ သ္ဒးကလိဂွံဗွဲမသၟဟ်တး ဇၟာပ်ညးအဲရောၚ်။ ပါ်ခြာအဆံၚ်ဟွံဂွံရောၚ်။ သ္ဂောံအာစိုပ် ဒဒှ်သၞောတ်ပညာနွံကဵုစရာဲဍာ်ဒကဝ်ေမာန်ဂှ် သ္ဒးဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵုအရေဝ်ဘာသာကောန်ၚာ်တအ် တီကၠိုဟ်ဂှ်ဟေၚ် ညံၚ်ဂွံကတ်အာပညာမာန်ဂှ် အလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ်အဆံၚ်ၚ်တအ် ဒးဗိုၚ်ကဵုဇြဟတ်ထံက်ပၚ်၊ ဒးဗိုၚ်ကေတ်တာလျိုၚ်ပေၚ်ၚ်ရောၚ်။ ယဝ်ဗီုဂှ်ဟွံသေၚ်မ္ဂး တုပ်ရဴညံၚ်ရဴ ဖံက်ပ္ကဝ်ဒၟံၚ်အခေါၚ်အရာမၞိဟ်၊ အခေါၚ်အရာကောန်ၚာ်၊ အခေါၚ်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် တအ်ရ။ ဆဂှ်သၟးဟွံက သီုဍေံဇီုကပိုက်ကဵု ဆာန်ကၟိန်ညဳသာသၟဟ်န်ကီု သီုပရေၚ်ၜိုဟ်လလံ အပ္ဍဲပွဳဗွိုၚ်မၞိဟ်မၞုံကဵုကောန်ဂကူဇဳ တအ်ဂှ်ရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံဓမံက်အာရုပ်ရဴ သၞောတ်သ္ပတိုၚ်ခဳကဵုအရေဝ်မိတုဲကတ်ဗ္တောန်ပညာဘာသာဇဳ ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်အာဂှ် အလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ် တာလျိုၚ်နွံပေၚ်ၚ်ရောၚ်။
အရေဝ်ဘာသာမိဟီုဂှ် မူရော။ ပလေဝ်ဒါန်
ဗွဲခမၞန် ပွံက်အဓိပ္ပဲါအရေဝ်ဘာသာမိမဂှ် ဂွံသမ္တီလောဲတုဲ ချူပ္တိတ်နကဵု မအက္ခရ် (၅) မ - ကၠာ၊ တမ်၊ တီ၊ ဟီု၊ ကီု အတိုၚ်ဗွဲမသၟဝ်တေံရ။
ကၠာ - ကတ်လ္ၚတ်လေပ်ကၠာအိုတ် (Learn First)
တမ် - ဒှ်အရေဝ်တမ်မူလ (Native Speaker)
တီ - တီကၠိုဟ်လဝ်ဂၠိုၚ်အိုတ် (Know Best)
ဟီု - ဟီုဂးစကာဂၠိုၚ်အိုတ် (Uses most)
ကီု - ဟီုဂး/စိုန်သကီုသွက်ဂွံကတ်လ္ၚတ် (Speak/Understand to learn / ဒှ်အရေဝ်ကောန်ၚာ် စကတ်ပညာ)
ကတ်ဗ္တောနပညာနကဵု အရေဝ်ဘာသာမိဂှ် ဒှ်အခေါၚ်အရာပါကၠုၚ်နူဂဝ်တေံရ။ ဗွဲတၟေၚ် ဇၟာပ်ကောန်ၚာ်သ္ဒးကလိဂွံ အခေါၚ်ကတ်ပညာ နကဵုအရေဝ်ဘာသာမိမဍေံတအ်ရောၚ်။ ကောန်ၚာ်တအ် ကတ်ပညာမ္ဂး အရေဝ်ဘာသာဍေံတီကၠိုဟ် (ဝါ) အရေဝ်ဘာသာမိမဍေံတအ်ဂှ် ဍေံဗဒှ်ကဵုဂုန်ဖဵုသွက် အစောန်စရာဲ၊ ကွတ်ခၞံဗဒှ်တၟိ၊ ကေုာံ ပရှ်ဉာဏ် ကောန်ၚာ်တအ် ဂွံကေက်သ္ကာတုဲ က္ဍဟ်ဉာဏ်ကောန်ၚာ်တအ် ဂွံကၠောန်ကမၠောန်ပြဟ်ပြေဟ်၊ ဂမြၚ်ဉာဏ်ပညာဍေံတအ်ဂွံကေက်သ္ကာ၊ ချပ်ဗ္စာနကဵုယုတ္တိနွံနွံဂှ်ကၠောန်သ္ပမာန်တုဲ သီုကဵု စိုန်သကီုဂၞန်သၚ်္ချာ အပ္ဍဲအရာ သောၚ်ကလးပြသၞာမာန် ဂှ် ဍေံဖန်ဗဒှ်ကဵုက္ဍဟ်ကောန်ၚာ်တအ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ်ပၠန် အရေဝ်ဘာသာမိမဂှ် ဒှ်တမ်ရိုဟ်ကၞက် သွက်သ္ဂောံဂွံမၚ်မွဲအာ ဇၞော်ပၟဝ်အာ အရေဝ်၊ လိက်ပတ်၊ ယေန်သၞာၚ်၊ အခိုက်ကၞာ၊ ပြဝေဏဳ ဂကူ၊ လက်သန်ဂကူ မဆက်စပ်ကဵုကောန်ၚာ်တအ် ဗွဲမလအ်လကာဖာမာန်ရောၚ်။
မူဟိုတ် အရေဝ်ဘာသာဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ကိစ္စဇၞော်ရော။ (Why Indigenous Languages?) ပလေဝ်ဒါန်
နူကဵု ဂကောံယေန်သၞာၚ်ကေုာံပညာပရေၚ်မၞိဟ်ဍုၚ်ကုလသမဂ္ဂ (UNESCO) တအ် ဒုၚ်လဝ်တဲ ပတှ်ေကေတ်လဝ် လ္တူသဘဴဓဝ် မသုန်တၚ် အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်တေံရ။ [၅]
- ဗဟုသုတ (Knowledge)
- ၜိုဟ်လလံ (Peace)
- အခေါၚ်သ္ဒးဂွံပိုၚ်ပြဳ (Rights)
- ဒဒှ်မလုပအဝေါၚ် (Inclusion)
- နာံမြိုၚ်မဇဳတၞဟ်ခြာ (Diversity)
Knowledge – Unique systems of knowledge and understanding of the world.
ဗဟုသုတ - သၞောတ်ဗ္ၜတ်ဗဟုသုတဟွံမွဲကဵုပတောံၜတ် ကေုာံ ပွမကၠိုဟ်ခၠၚ်ဓဝ်လိုက်
Peace – Sustainable development, investment, peace building and reconciliation
ပရေၚ်ဇၞော်မောဝ်တန်န်ကြန်န်၊ ပရေၚ်ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်၊ ဒက်ပ္တန်ဓဝ်ၜိုဟ်လလံ၊ ကေုာံ ပရေၚ်ညဳသာသၟဟ်န်
Rights – Fundamental human rights and freedoms for indigenous peoples
အခေါၚ်သ္ဒးဂွံပိုၚ်ပြဳ - အခေါၚ်ပိုၚ်ပြဳမၞိဟ်မစှေ်ကဵုဗြိုဟ်၊ ကေုာံ အခေါၚ်သၠးပွး သွက်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်
Inclusion – Social inclusiveness, literacy, poverty reduction and international cooperation
ဒဒှ်မလုပ်အဝေါၚ် - ဒဒှ်မလုပ်အဝေါၚ်ပရေၚ်မၞိဟ်၊ ဒဒှ်မလေပ်လိက်ပတ်၊ ဖအောန်ဒဒှ်မဒိုက်ဝါတ်၊ ကေုာံ ဒဒှ်မပံၚ်တောဲရေၚ်တၠုၚ်မွဲစွံကဵုဍုၚ်သၟာၚ်နာနာ
Diversity – Cultural values, diversity and heritage
နာံမြိုၚ်မဇဳတၞဟ်ခြာ - ၚုဟ်မး အာဲတၟာဲ၊ ယေန်သၞာၚ်၊ အခိုက်ကၞာ၊ ပြဝေဏဳ ကေုာံ နာံမြိုၚ်မဇဳတၞဟ်ခြာ။
[၆]
![[၁]](https://incubator.wikimedia.org/wiki/File:Language_in_number.jpg){kind=link}
အလုံလိုက်ဂှ်အရေဝ်ဘာသာဟီုဂးဒၟံၚ်နွံ ၇၀၀၀ ပြၚ်
လၟိဟ်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်နွံလ္တူဂၠးတိ ၃၇၀ ပြကောဋိကိုဋ်
ကၟိန်ဍုၚ်နွံကဵုဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် ၉၀ ကၟိန်ဍုၚ်
ယေန်သၞာၚ်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်မတၞဟ်ခြာ ၅၀၀၀ ပြၚ်
အရေဝ်ဘာသာဒှ်ဒၟံၚ်အန္တရာယ်သ္ဂောံကၠေံကၠက် ၂၆၈၀ ဘာသာ
သၞာံ ၂၀၁၉ ဂှ် နူကဵု ကုလသမဂ္ဂတအ် မပ္တဝ်လဝ်ဂှ် -
အရေဝ်ဘာသာဂှ် ဒှ်အရာပၟိက်မဇၞော်မွဲ ပ္ဍဲဘဝဇၟာပ်တ္ၚဲ သွက်ဂကူမၞိဟ်တအ် ဖအိုတ်ရ။
ကြက်သ္ဒးသၠုၚ်ပတိုန်အသိၚ်အရေဝ်ဘာသာဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် ပ္ဍဲတိုၚ်ခဳဨရိယာ မသုန်ပြကာ မတွံဂး -
၁။ မဂလိုၚ်ပတိုန်ဓဝ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်၊ ဓဝ်ညဳသာသၟဟ်န်၊ ကေုာံ ပရေၚ်ပံၚ်တောဲဍုၚ်သၟာၚ်နာနာ
၂။ မပ္တန်ဗဒှ် ဒဒှ်အရာပၟိက်ဇၞော်မသ္ဍိုက်မၠိုက် သွက်ဂွံ သၠာဲဂတးအာလညာတ်ဓဝ်ကၠိုဟ်ခၠၚ် ကေုာံ ချူခၞံပကောံနၚ်ဂၞေၚ်နဲကဲခိုဟ်ဟ် မဆေၚ်စပ်ကဵု ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်။
၃။ မဗဂဵုလဟဵုပတိုန်အရေဝ်ဘာသာဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် အပ္ဍဲကဵု ဒဒှ်သၞောတ်မစှေ်ဗြိုဟ်ဒှ်အစာံခိုဟ်။
၄။ မဇၞော်မောဝ်ပ္တိုန်အဝဵုသြဇဴ နကဵုဂၠံၚ်တရဴ မထ္ၜလဘိုက်သၠုၚ်ပတိုန်အစောံဇြဟတ်/စရာဲဍာ်ဒကေဝ် အရေဝ်ဘာသာဂကူကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ဂမၠိုၚ်။
တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိ အလုံလိုက် ဏအ်ဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်နူလဵုရော။ ပလေဝ်ဒါန်
ပ္ဍဲသၞာံသက္ကရာဇ် ၁၉၉၉၊ ဂိတုနဝ်ဝေန်ပါ ၁၇ တေံ နူသ္ဘၚ်သဳကၠဳဇၞော်ကၟိန်ဍုၚ်ကုလသမဂ္ဂ သ္ပလဝ်စၟတ်သမ္တီ “တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိ အလုံလိုက်” ဗွဲမလုပ်သၞောဝ်တုဲ လလောၚ်တြးလဝ်ဗွဲကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ နူဂှ် စနူသက္ကရာဇ် ၂၀၀၀ ဂှ်တုဲ ကၟိန်ဍုၚ်ဂၠးတိနာနာတအ် ဇၟာပ်မကၠုၚ်စိုပ် ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၁ ဂှ် စကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ် “တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိ အလုံလိုက်” လၟေၚ်ၚ်သၞာံရ။ ရန်တၟအ်ကဵု သ္ဂောံသၠုၚ်ပတိုန် ဓဝ်ၜိုဟ်လလံ ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာဇဳ အလုံလိုက်ကီု သီုကဵု ဂွံမၚ်မွဲဇၞော်ပၟဝ်အာ အရေဝ်ဘာသာမိတုဲ စနူသၞာံ ၂၀၀၀ တေံ စကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ် “တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိ အလုံလိုက်” လၟေၚ်ၚ်သၞာံရ။
တ္ၚဲဏအ်ဂှ် တမ်ဍေံစကၠုၚ်နူကဵု ကၟိန်ဍုၚ်ဗေန်ဂလာဒေတ်ရ။ နူသက္ကရာဇ် ၁၉၅၂ တေံ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၁ ဂှ်မ္ဂး ဒှ်တ္ၚဲ မသ္ပစၟတ်သမ္တီ သွက်ပရေၚ်ရုန်ဂစာန်လုပ်ကၠုၚ်ပေဲါဗတိုက် သွက်သ္ဂောံသ္ပကဵုစၟတ်သမ္တီ အရေဝ်ဘာသာဗေန်ဂလာ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗေန်ဂလာဒေတ်တေံရ။
နူတံဝါဒိတေံ ကၠာနူ ယၟုဍုၚ်ဗေန်ဂလာဒေတ်ဟွံမံက်ကၠုၚ်ဏီဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်တွဵုရးဍုၚ်ပါကေတ်သတာန်ဗၟံက် မွဲရ။ နူသၞာံ ၁၉၄၇ တေံ ကၟိန်ဍုၚ်အိန္ဒိဂွံသၠးပွးနူသၟဝ်တဲ ကဝ်လဝ်နဳအေန်ဂလိက်တုဲ ဍုၚ်ပါကေတ်သတာန်ဂှ် နကဵု တွဵုရးပါကေတ်သတာန်ဗၟံက် ကေုာံ တွဵုရးပါကေတ်ပလိုတ် သာ်ဝွံ ပါ်လဝ်ရ။ အလဵုအသဳတၠအဝဵု ဍုၚ်ပါကေတ်သတာန် အုပ်ဓုပ်ကၠုၚ်လဝ် ပါကေတ်သတာန်ဗၟံက် + ပလိုတ် သီုၜါရ။ အကြာသၞာံ ၁၉၅၅ ကဵု ၁၉၇၁ တေံဂှ် ကၟိန်ဍုၚ်ဗေန်ဂလာဒေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဒှ်ဒၟံၚ် တွဵုရး ပါကေတ်စတာန်ဗၟံက် ရ။ ဍုၚ်ပါကေတ်သတာန် သီုဗၟံက်ကဵုပလိုတ်ဂှ် အလဵုအသဳပါကေတ်သတာန်မွဲဓဝ်ဟေၚ် ကေၚ်အုပ်ဓုပ်ကၠုၚ်လဝ် စဵုကဵုသက္ကရာဇ် ၁၉၇၁ တေံရ။
ကလေၚ်လ္ၚတ်ဝၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၅၂ တေံ ဟိုတ်နူအလဵုအသဳ ပါကေတ်သတာန်တအ် လလောၚ်ကၠုၚ် အရေဝ်ဘာသာအာဒူ (Urdu) ဂှ် နဒဒှ် အရေဝ်ဘာသာကၟိန်ဍုၚ် (ဝါ) အရေဝ်ဘာသာရုၚ် (ရုံးသုံးဘာသာစကား) ဗွဲမလုပ်သၞောတ် ပါလုပ် ပါကေတ်ဗၟံက်+ပလိုတ် သီုၜါရ။ ပါကေတ်သတာန်ဗၟံက်ဂှ် ဒှ်တွဵုရးဂကူဗေန်ဂလာတအ် တန်တဴဒၟံၚ် ဗၞတ် ၅၄% တုဲ ကွးဘာတက္ကသိုလ်ဂကူဗေန်ဂလာ တအ် ထ္ၜးကၠုၚ်ဆန္ဒ၊ အာတ်မိက်ကၠုၚ် အလဵုအသဳပါကေတ်သတာန် ညံၚ်သ္ဂောံ သ္ပကဵုစၟတ်သမ္တီ အအရေဝ်ဘာသာဗေန်ဂါလဳ (Bangali) နဒဒှ် လိက်စကာရုၚ် (ရုံးသုံးဘာသာစကား) ပ္ဍဲတွဵုရး ပါကေတ်သတာန်ဗၟံက် မဒှ်ဒၞဲါဂကူဗေန်ဂလာတအ် မတန်တဴဂၠိုၚ်ဂှ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ထ္ၜးကဵုဆန္ဒဂှ် ကွးဘာတက္ကသိုလ် ဗွဲမဂၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ပူဇဴဏာလမျီု သွက်ဂွံသ္ပစၟတ်သမ္တီကဵု အရေဝ်ဘာသာဗေန်ဂါလဳ နဒဒှ် အရေဝ်ဘာသာစကာရုၚ်ဗွဲမလုပ်သၞောဝ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၅၆ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ဂှ် အလဵုအသဳပါကေတ်သတာန် သ္ပကဵုစၟတ်သမ္တီ အရေဝ်ဘာသာဗေန်ဂလာဂှ် နဒဒှ်အရေဝ်စကာရုၚ် မရနုက်ဒုတိယ (ဘင်ဂါလီဘာသာစကားသည် ဒုတိယရုံးသုံးဘာသာစကားအဖြင့်) ကီုလေဝ် စိုပ်သၞာံ ၁၉၅၉၊ ဂိတု ဂျာန်နာဝါရဳ ဂှ် တၠအဝဵုပၞာန်ပါကေတ်သတာန် ကလေၚ်ရုပ်သီပရေၚ်သ္ပစၟတ်သမ္တီ အရေဝ်ဘာသာဗေန်ဂါလဳတုဲ အရေဝ်ဘာသာရုၚ် ကၟိန်ဍုၚ်လုပ်သၞောဝ်ဂှ် ကလေၚ်ဒှ်အာ အရေဝ်ဘာသာအာဒူ (Urdu) မွဲဂကူဓဝ်ဟေၚ် ပၠန်ရ။[၇]
သၟာၚ်နူဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲတွဵုရး ပါကေတ်စကာန်ဗၟံက် ဂှ် ဂကူဗေန်ဂလာတအ် ဒးဒုၚ်ကၟာတ်လဒဵုအခေါၚ်ဂကူညးတအ်သၟးဟွံက တၠအဝဵုပၞာန်တအ် ဂစိုတ်ကမၠက်ကၠုၚ် ဂကူဗေန်ဂလာတအ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ဟတ်ရ။ အခေါၚ်ကတ်ဗ္တောန်၊ ဟီုဂးအရေဝ်ဘာသာဂကူဗေန်ဂလာတအ်ဂှ် ဒးဒုၚ်ကၟာတ်လဒဵုကၠုၚ် ရ။ ဂကူဗေန်ဂလာတအ် သွက်ဂွံကလိဂွံ အခေါၚ်ဗၠးၜးဂကူ (Self-determination rights) ဂွံဒက်ပ္တန်ဍုၚ်ပ္တန်ဗၠးၜး နူသၟဝ်တဲ ပါကေတ်သတာန်မာန်၊ အဝဵုဂကူဇကုဇကုဂွံပ္တန်ဖန်ဖက်ကေတ်တ်မာန်ဂှ် လုပ်ကၠုၚ်ပေဲါဗတိုက် တဝ်စၞေဟ်ပၠန်ဂတးကၠုၚ်ကဵု တၠအဝဵုပၞာန် ဍုၚ်ပါကေတ်သတာန် အဆက်က်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၁၊ ဂိတု မာတ်ချ် ၂၅ ဂကူဗေန်ဂလာတအ် လလောၚ်တြးကၠုၚ် ဒက်ပ္တန်ဍုၚ်ဗၠးၜးဗေန်ဂလာဒေတ် ပါ်တိတ်နူဍုၚ်ပါကေတ်သတာန် ရ။ စနူဂှ် ပေဲါပၞာန်မဂစိုတ်ကမၠက်ဂကူ (Genocide War) အကြာ ပေဲါပၞာန် ဗၠးၜးဂကူဗေန်ဂလာ (Bangladesh Liberation War) ကဵု ဂစိုတ်ကမၠက်ဂကူဗေန်ဂလာ (Bangladesh Genocide) က္တဵုဒှ် အပ္ဍဲဍုၚ်ဗေန်ဂလာဒေတ် (အခိၚ်တေံကော် ရးပါကေတ်စတာန်ဗၟံက်) ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တုဲ မၞိဟ်ဒးဒုၚ်အာချိုတ်ဗၞတ် ၃၀ ကိုဋ် နွံကၠုၚ်ရ။ အပ္ဍဲပွိုၚ် (၉) ဂိတုဂှ် နကဵုအရီုအဗၚ်ဒပ်ပၞာန်ကၟိန်ဍုၚ်အိန္ဒိယဂှ် ဂွံဇၞးကေတ်ဒပ်ပၞာန်ပါကေတ်သတာန်တုဲ စၟတ်တ္ၚဲ မာတ်ချ် ၂၆ ဂှ် သ္ပလဝ်စၟတ်သမ္တီ တ္ၚဲဗၠးၜးဍုၚ်ဗေန်ဂလာဒေတ်ရ။ [၈]
အလဵုအသဳတၠအဝဵုတအ် နကဵုဝါဒမဟာဂကူ သၟိက်မိက်ဂွံအုပ်ဓလုံ လ္တူဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဟွံမွဲကဵုအဝဵုတအ်တုဲ ကၟာတ်လဒဵုကၠုၚ် အခေါၚ်ကတ်ဗ္တောန် အရေဝ်လိက်ပတ်၊ အခေါၚ်ဟီုဂးစကာ အရေဝ်ဘာသာလိက်ပတ် ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်နွံကၠုၚ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ယေန်သၞာၚ်အခိုက်ကၞာ၊ ပြဝေဏဳဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်လေဝ် ဒးဒုၚ်ဗဒေက်ဖျဝ် နကဵုနဲကဲနာနာသာ် တၞီဗၠိုက်စှေ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ရ။ ဟိုတ်နူအခေါၚ်အရာ အရေဝ်လိက်ပတ် ဂကူကောန်အရၚ်တအ် ဒးဒုၚ်ဆောံလေၚ်ကၠုၚ်တုဲ ဂကောံကွးဘာတက္ကသိုလ်၊ ဂကောံမှာဇန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် လုပ်ကၠုၚ်ပေဲါဗတိုက် နကဵုဇြဟတ် ဂကောံကွးဘာ၊ ဂကောံမှာဇန်တအ် ထ္ၜးကၠုၚ်ဆန္ဒ ညံၚ်သ္ဂောံကလိဂွံ အခေါၚ်မပိုၚ်ပြဳ ဟီုဂး၊ စကာ အရေဝ်လိက်ပတ် ဘာသာဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ညံၚ်သ္ဂောံသ္ပစၟတ်သမ္တီ အရေဝ်ဘာသာရုၚ်ဗွဲမလုပ်သၞောဝ် (တရားဝၚ် ရုံးသုံးဘာသာစကား) နွံကၠုၚ်ရ။ ဂကူဗေန်ဂလာတအ်ဂှ် စနူ ကွးဘာတအ် အာတ်မိက်ထ္ၜးကၠုၚ်ဆန္ဒ ညံၚ်အလဵုအသဳပါကေတ်သတာန် သ္ဂောံသ္ပကဵု စၟတ်သမ္တီ အရေဝ်ဘာသာဗေန်ဂါလဳ နဒဒှ် အရေဝ်ရုၚ်ဗွဲမလုပ်သၞောဝ်ဂှ် စဵုကဵု ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဗၠးၜးဗေန်ဂလာဒေတ် မာန်ကၠုၚ်ရ။ ဆဂှ်သၟးဟွံက စဵုကဵု ကၟိန်ဍုၚ်ကုလသမဂ္ဂတအ် သ္ဒးသ္ပစၟတ်သမ္တီတုဲ ဍုၚ်ဂၠးတိနာနာတအ်လေဝ် ကၠောန်သ္ပကၠုၚ်စၟတ်သမ္တီတုဲ ဇၟာပ်ပ်မစိုပ်ကၠုၚ် ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၁ ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ် “တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိအလုံလိုက်” လၟေၚ်ၚ်သၞာံအိုတ်ရ။ [၉]
နိဿဲ ပလေဝ်ဒါန်
- ↑ https://en.unesco.org/commemorations/motherlanguageday
- ↑ https://en.iyil2019.org/
- ↑ https://collections.infocollections.org/ukedu/en/d/Jh1767e/3.1.html
- ↑ https://www.un.org/sustainabledevelopment/education/
- ↑ https://en.iyil2019.org/
- ↑ https://en.iyil2019.org/ Languages play an important role in the daily lives of all people
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Language_Movement_Day
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/East_Pakistan
- ↑ နာဲရတ်အံၚ်မန် (February 16, 2019, ဍုၚ်မတ်မလီု) "တ္ၚဲအရေဝ်ဘာသာမိအလုံလိုက်ဂှ် စပ္တံကၠုၚ်နူလဵုရော” ။