|
[[File:Hindu calendar 1871-72.jpg|thumb|A Hindu almanac (pancanga) for the year 1871/2 from Rajasthan (Library of Congress, Asian Division)]]
'''ကြက္ကဒိန်''' ({{Lang-en| Calendar}}, Burmese: ပြက္ခဒိန်) ဂှ် ဒှ်သၞောတ် မဒက်ပ္တန်လဝ် တ္ၚဲဂမၠိုၚ်တ္ၚဲဂမၠိုင် သွက်ဂကောံမၞိဟ်၊ ကွေတ်ဘာသာ၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ဟွံသေၚ်မ္ဂးဟွံသေင်မ္ဂး ပရေင်ပကၚ်ရၚ်ဂွံပရေင်ပကင်ရင်ဂွံ ရပ်စပ်စၟတ်သမ္တီ ဖျေဟ်အပိုၚ်အခြာရ၊၊ဖျေဟ်အပိုင်အခြာရ၊၊ ကြက္ကဒိန်ဂှ် ကၠောန်လဝ် နကဵုမခုတ်ခဴ အပိုၚ်အခြာအခိၚ်အပိုင်အခြာအခိင် ဗွဲတၟေၚ်ဗွဲတၟေင် တ္ၚဲ၊ သတ္တဟ၊ ဂိတု၊ သၞာံ ကေုာံ (ကာတ္ၚဲ)ဂမၠိုၚ်ရ၊၊ဂမၠိုင်ရ၊၊ မွဲစၟတ်တ္ၚဲ (date) ဂှ် ဒှ်သၚ်္ကေတစၟတ်သမ္တီဒှ်သင်္ကေတစၟတ်သမ္တီ (၁) တ္ၚဲ အပ္ဍဲကဵု သၞောတ်ဂှ်ရ၊၊ ကြက္ကဒိန်ဂှ် သီုဒှ် ရုပ်ဒြပ် (ဗွဲမဂၠိုၚ်ဗွဲမဂၠိုင် မကၠောန်လဝ် နကဵုစက္ခော) မွဲ မကၠောန်ဗဒှ်လဝ် သွက်သၞောတ်ဂှ်ရ၊၊ ကြက္ကဒိန်ဂှ် သီုဒှ် စရၚ်မထ္ၜးစရင်မထ္ၜး အခါသမယ သဘၚ်၊သဘင်၊ စၟတ်သမ္တီမွဲမွဲကီုရ၊၊
သၞောတ်ကြက္ကဒိန် ဂှ် မွဲအခေတ်ကဵုမွဲအခေတ်၊ မွဲဒေသကဵုမွဲဒေသ ဟွံတုပ်ရေၚ်သကအ်ရ၊၊ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်ရ၊၊ အရာ မတၞဟ်ခြာတအ်ဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ကတဵုဒှ်ကၠုင် ဟိုတ် မဒုၚ်သဇိုၚ်မဒုင်သဇိုင် တၞဟ်ခြာရ၊၊ လ္ၚဵုဒုၚ်သဇိုၚ်လ္ၚဵုဒုင်သဇိုင် ကဵုတ္ၚဲ၊ လ္ၚဵုဒုၚ်သဇိုၚ်လ္ၚဵုဒုင်သဇိုင် ကဵုဂိတု ကေုာံ သၞံၚ်နက္ခတ်ဂမၠိုၚ်သၞံင်နက္ခတ်ဂမၠိုင် ကေုာံ လညာတ်သမ္တီ မဆေၚ်ကဵုမဆေင်ကဵု ရုပ္ပဗေဒ မဆေၚ်ကဵုမဆေင်ကဵု မတၟော်လၟိဟ်ဂမၠိုၚ်တၞဟ်ခြာတုဲမတၟော်လၟိဟ်ဂမၠိုင်တၞဟ်ခြာတုဲ သၞောတ်ကြက္ကဒိန် တၞဟ်ခြာရ၊၊ ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် စဵုကဵုတ္ၚဲဏအ် သၞောတ်ကြက္ကဒိန် မသုၚ်စောဲဒၟံၚ်မသုင်စောဲဒၟံင် နွံၜိုတ် (၄၀)ပြၚ်ဏီရ၊၊ပြင်ဏီရ၊၊ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဗွဲမဂၠိုင် သၞောတ်ကြက္ကဒိန်တအ်ဂှ် ဒုၚ်သဇိုၚ်ဒုင်သဇိုင် ကုဂိတုဂှ် ညးကော်စ ကြက္ကဒိန်ဂိတု (Lunar Calenders) ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲ (Solar calenders)၊ (ကြက္ကဒိန်သၞံင်) သီုဂိတု သီုတ္ၚဲ ၜါမဖျပ်ဗစိုပ်လဝ်တုဲ မကၠောန်ဗဒှ်လဝ်ဂှ် ကြက္ကဒိန်ဂိတုတ္ၚဲ (Lunisolar Calenders) ရ၊၊ ကြက္ကဒိန်အၚ်္ဂလိက်ကြက္ကဒိန်အင်္ဂလိက် ပိုဲမကော်ဒၟံၚ်ပိုဲမကော်ဒၟံင် မဒှ်ကြက္ကဒိန် မစကာဂၠးတိ တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူကြက္ကဒိန်ဂိတုတ္ၚဲမွဲတုဲ ကြက္ကဒိန်မန်မစကာဒၟံင်လၟုဟ်လေဝ် လုပ်လၟိဟ် ဂကူကြက္ကဒိန်ဂိတုတ္ၚဲကီုရ၊၊
=='''ဝၚ်ဝင် ကေုာံ ဗီုမစၟတ်သမ္တီကၠုၚ်ဗီုမစၟတ်သမ္တီကၠုင်'''==
ကြက္ကဒိန် (ဝါ) အရာမစၟတ်သမ္တီ တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာ မဆက်စပ် ကုသဘာဝ ရာသဳဥတု ဒၞာဲဂၠးတိဏအ် မဂွံဓါတ်ဂမ္တဴ ဓါတ်ဂံက် ဗြဲဍာ်ကီုတုဲ ဒှ်ကၠုၚ်ဒှ်ကၠုင် အရာကိစ္စဇၞော်မွဲ သွက်ကောန်မၞိဟ်တအ်ရ၊၊ အတိုၚ်မဂွံဆဵုကေတ်အတိုင်မဂွံဆဵုကေတ် နူပွမလ္ၚတ်တိရစ္ဆာန်တအ်တုဲ ဒဒှ်ရ ကြက္ကဒိန်ဏအ်ဂှ် သွက်တိရစ္ဆာန် ဗွဲတၟေၚ်ဗွဲတၟေင် ဂစေံ ကေုာံ သတ်ဂြိပ် မပြံၚ်လှာဲဒေသတအ်လေဝ်မပြံင်လှာဲဒေသတအ်လေဝ် ကိစ္စဇၞော်ကီုရ၊၊ စိုပ်ဂိတုလဵု တ္ၚဲလဵုမ္ဂး ဒးစတိတ်နူ ဒၞာဲဏအ်တုဲ စိုပ်ဂိတုလဵု တ္ၚဲလဵုမ္ဂး ညံၚ်ဂွံစိုပ်ညံင်ဂွံစိုပ် ဒၞာဲတေအ် ဗီုဗီုဏအ် ပ္ဍဲဍေဟ်တအ် စၟတ်သမ္တီကၠုၚ်စၟတ်သမ္တီကၠုင် နွံကီုရ၊၊ ညံၚ်ရဴတိရစ္ဆာန်တအ်ကီုညံင်ရဴတိရစ္ဆာန်တအ်ကီု ဂကူမၞိဟ်လေဝ် စိုပ်အခိၚ်တ္ၚဲဏအ်မ္ဂးစိုပ်အခိင်တ္ၚဲဏအ်မ္ဂး ဒးပလေဝ်စ သွက်ဂွံဇိက်ဗ္ၚ၊ စိုပ်တ္ၚဲဏအ်မ္ဂး ဒးဖျေဟ်မ ကာလဂှ်ဟေၚ်ကာလဂှ်ဟေင် တၞံသြောအ်/ဂျာၚ်ဂျာင် တအ် ဂွံဂတာပ် ဍာ်၊ ဂွံဂတာပ် ဓါတ်ဂမ္တဴတုဲ ဂွံပ္တိတ်ကဵု ခိုဟ်ဟ်မာန်ရ၊၊ အရာဏအ်ဂှ် ဗွဲတၟေၚ်ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသဂဂံက်တအ်ဂှ် ကိစ္စဇၞော်ကွေဟ်ရ၊၊ ဥပမာ ပ္ဍဲဒေသဂဂံက် (သကေန်ဒိနေဗိယျာ/ဒိန်မက်၊ သွိတ်ဒေန်၊ နဝ်ဝေ)တအ်ဂှ် ပ္ဍဲအခိၚ်ဂံက်မ္ဂးပ္ဍဲအခိင်ဂံက်မ္ဂး ဟိုတ်နူလျးတ္ၚဲ အခိၚ်ဂၠေအ်ကွေဟ်ကွေဟ်တုဲအခိင်ဂၠေအ်ကွေဟ်ကွေဟ်တုဲ ညးတအ် စၟတ်သမ္တီလဝ် ပ္ဍဲအခိၚ်ဗတံပ္ဍဲအခိင်ဗတံ သၞံၚ်ဂှ်သၞံင်ဂှ် စမံက်ကၠုၚ်မ္ဂးစမံက်ကၠုင်မ္ဂး (အဓိပ္ပါယ်ဍေဟ် စိုပ်အခိၚ်ကညၚ်၊စိုပ်အခိင်ကညင်၊ ဓါတ်ဂမ္တဴ ခြာဟွံလအ် စိုပ်ကၠုၚ်ရောၚ်စိုပ်ကၠုင်ရောင်) ညးတအ် စရပ်ကမၠောန် သွက်ဂွံတဵုဂျာၚ်ရ၊၊သွက်ဂွံတဵုဂျာင်ရ၊၊
မစၟတ်သမ္တီ မွဲသၞာံဂှ် ဒုၚ်သဇိုၚ်ဒုင်သဇိုင် ကုရာသဳဥတု မကလေၚ်စိုပ်မကလေင်စိုပ် ဒၞာဲတြေံပၠန်ရ၊၊ ဟိုတ်နူ ဒေသမွဲကုမွဲ မကတဵုဒှ် ဟွံတုပ်တုဲ သၞာံမံက် ပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ်မွဲ ကဵုမွဲလေဝ် ဟွံတုပ်ကီုရ၊၊ ဥပမာ ပ္ဍဲဒေသမန်ပိုဲမ္ဂး အခိၚ်ကညၚ်အိုတ်အခိင်ကညင်အိုတ် ပ္ဍဲမကၠောအ်စိုပ် အခိၚ်ဗြဲပၠန်ဂှ်အခိင်ဗြဲပၠန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီ အခိၚ်မကလေၚ်စိုပ်အခိင်မကလေင်စိုပ် ဒၞာဲတြေံပၠန်ရ၊၊ စိုပ်အခိၚ်ဗြဲမ္ဂးစိုပ်အခိင်ဗြဲမ္ဂး ပရေၚ်တဵုလွဳလေဝ်ပရေင်တဵုလွဳလေဝ် စကၠောန်ဂွံကီု၊ ကၚုဲလေဝ် ဂၠိုၚ်ကီုတုဲဂၠိုင်ကီုတုဲ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် သွက်ဂွံဂျိုၚ်ဂှ်သွက်ဂွံဂျိုင်ဂှ် ကလေၚ်စကလေင်စ ဘဝတၟိပၠန်ရ၊၊ ပ္ဍဲဒေသဂဂံက် ဗီုကဵုရးယူရောပ်တအ်ဂှ် ဒုၚ်သဇိုၚ်ဒုင်သဇိုင် ကုတ္ၚဲရ၊၊ ဥပမာ ပ္ဍဲဒေသဂံက်က်၊ ဂိတုဒဳဇြေန်ဘာ ၂၂ ဂှ် ဒှ်တ္ၚဲ တ္ၚဲဂၠေအ်အိုတ်တုဲ ဂတဂှ်မ္ဂး လျးတ္ၚဲ စကလေၚ်တၟးစကလေင်တၟး ဂၠိုၚ်တိုန်ပၠန်ရ၊၊ဂၠိုင်တိုန်ပၠန်ရ၊၊ လျးတ္ၚဲမတၟးတိုန်ဂှ် ဒှ်သွက်ဂွံ ကလေၚ်တဵုလွဳဂွံပၠန်တုဲကလေင်တဵုလွဳဂွံပၠန်တုဲ သၞာံစ ပ္ဍဲဂိတု ဇန္နဝါရဳရ၊၊ အရာတအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် မဆေၚ်ကဵုမဆေင်ကဵု ဗီုတ္ၚဲမဂေတ်ဒၟံၚ်ဖအိုတ်ရ၊၊ဗီုတ္ၚဲမဂေတ်ဒၟံင်ဖအိုတ်ရ၊၊ ဆဂး အခိၚ်လၟုဟ်အခိင်လၟုဟ် ပိုဲတအ်ဂွံတီကေတ် ဂၠးတိပိုဲ ဂေတ်ဒၟံၚ်တ္ၚဲဂေတ်ဒၟံင်တ္ၚဲ ဂွံမွဲဗဂေတ်တုဲ ပိုဲကလေၚ်စတၟိရ၊၊ပိုဲကလေင်စတၟိရ၊၊
=='''ကြက္ကဒိန်ဂိတု/စန္ဒရမာသ (Lunar calendars)'''==
[[File:The-Bronze-Age Calender.jpg|thumb|ဗီုရုပ်ကြက္ကဒိန် ခေတ်ဗရိုတ် မဂွံဆဵုကေတ် နူ နေဗရာ Νebra ဍုင်ဂျာမနဳ နူကဵု ၃၆၀၀ သၞာံတေအ်၊၊ ပ္ဍဲဂတှ်ေဗရိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် စက်တ္ၚဲ၊ ဂိတုစွေက်၊ သၞံင် ၃၂မ၊၊ သၞံင်ထပှ်မ မကောံဒၟံင် မွဲဒၞာဲဂှ် ဒှ်သၞံင် Pleiades အခိင်ကၠာတေအ် ညံင်တအ် ရံင်သၞံင်ဏအ်တုဲ အခိင်လဵု ညးတအ် စပတံသြောအ်ဂျာင်၊ သၞံင်ဂှ် စိုပ်ဒၞာဲလဵုမ္ဂး အခိင်ဂံက် အခိင်လဗိုတ်ကျာစိုပ်ရောင် မဒှ်အခိင် ညးတအ် ဒးတံင်ပၠောပ်ဂၠုင်က္ၜင် ပ္ဍဲသၞေဟ်]]
ကြက္ကဒိန်ဂိတုဂှ် ဗက်အာ အတိုၚ်လၟေၚ်ဂိတုအတိုင်လၟေင်ဂိတု မမံက် စွေက်တုဲ ရိုဟ်အာတ္ၚဲရ၊၊ အတိုၚ်သက်သဳဝၚ်မ္ဂးအတိုင်သက်သဳဝင်မ္ဂး ကြက္ကဒိန်ဂိတု မခရက်လဝ် လတူဇုတ် နူအဖရိက ကဵု ယူရောပ် မဂွံဆဵုကေတ် နူသၞာံ (ၜိုတ် ၂၅.၀၀၀ ဘဳသဳ)တေအ်ရ၊၊ ဆဂး ဗွဲကြဴ မဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ ကြက္ကဒိန်ဂိတုဂှ် ဟွံကိတ်ညဳကဵု အခိၚ်ရာသဳဥတုကွေဟ်ဟ်ရ၊၊အခိင်ရာသဳဥတုကွေဟ်ဟ်ရ၊၊ သွက်ဂကောံမၞိဟ် မမံၚ်ကြပ်မမံင်ကြပ် ကုအဳကွေတာတအ်ဂှ် ဟိုတ်နူမကလိဂွံဒၟံင် လျးတ္ၚဲဗွဲမရုံဂပ်တွဵုတုဲ ကိစ္စဟွံဇၞော်ကွေဟ်ဟ်ကီုလေဝ် သွက်ဒေသဂဂံက် မသ္ၚောဲကဵု အဳကွေတာတအ် မဂွံလျးတ္ၚဲပေင်င် ကၠိုဟ်သၞာံဟွံသေင်ဂှ် ကြက္ကဒိန်ဂိတုဂှ် ဟွံကိတ်ညဳ ကုရာသဳဥတုရ၊၊
=='''ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲ သူရိယမာသ (Solar calender)'''==
ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲဂှ် ဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵုဒုင်သဇိုင်ကဵု တ္ၚဲမတိုန်စှ်ေတုဲ မစၟတ်သမ္တီရ၊၊ ကုဒေသ မစၟတ်သမ္တီ နကဵုလျးတ္ၚဲ ဗွဲတၟေၚ်ဗွဲတၟေင် ဒေသယူရောပ်တအ်ဂှ် ရိုဟ်လၟိဟ် မူစိတ္ၚဲမ္ဂး တ္ၚဲကလေၚ်စိုပ်တ္ၚဲကလေင်စိုပ် ဒၞာဲဂှ်ဓဝ်ဓဝ်ရ၊၊ ဥပမာ ပ္ဍဲဝၚ်ပြဝေဏဳဂၠးတိပ္ဍဲဝင်ပြဝေဏဳဂၠးတိ ပ္ဍဲအၚ်ဂလာန်ပ္ဍဲအင်ဂလာန် မကော်ဒၟံၚ်မကော်ဒၟံင် လဇံက်တၟအ် (Stoneheng) ဂှ်ကီု ပ္ဍဲဒိန်မက် ဒၞာဲမကၠောန်သဘၚ်တ္ၚဲဒၞာဲမကၠောန်သဘင်တ္ၚဲ ညးတအ် စၟတ်သမ္တီလဝ် မဂွံဆဵုကေတ် မဂၠိုၚ်ကဵုဒၞာဲဂှ်မဂၠိုင်ကဵုဒၞာဲဂှ် ပ္ဍဲမွဲသၞာံ မွဲအခိၚ်ဓဝ်မွဲအခိင်ဓဝ် လျးတ္ၚဲပန်လုပ် ပ္ဍဲဒၞာဲဂှ်ဓဝ်ဓဝ်ရ၊၊ နူတ္ၚဲဂှ် ယးသၞာံ ဂွံစိုပ်တ္ၚဲဂှ်ပၠန် နွံမူစိတ္ၚဲ ညးတအ်ပကောံတုဲ ပိုၚ်ခြာလၟိဟ်တ္ၚဲပိုင်ခြာလၟိဟ်တ္ၚဲ ပ္ဍဲမွဲသၞာံရ၊၊
လၟုဟ် ကြက္ကဒိန် မဒုၚ်သဇိုၚ်မဒုင်သဇိုင် ကဵုဂိတုသက်သက်လေဝ် ဟွံမဲရ၊၊ ညံၚ်ရဴသာ်ဂှ်ကီုညံင်ရဴသာ်ဂှ်ကီု ကြက္ကဒိန် မဒုၚ်သဇိုၚ်မဒုင်သဇိုင် ကုတ္ၚဲသက်သက်လေဝ် ဟွံမဲကီုရ၊၊ သၞောတ်ၜါဂှ် ပံၚ်နှဴတုဲပံင်နှဴတုဲ စၟတ်သမ္တီလဝ် ကြက္ကဒိန်ခေတ်လၟုဟ် သီုကဵုကြက္ကဒိန်မန်ရ၊၊
=='''ကြက္ကဒိန်မန်တ္ၚဲဏအ်''' ==
ကြက္ကဒိန်မန် မစကာဒၟံၚ်လၟုဟ်ဂှ်မစကာဒၟံင်လၟုဟ်ဂှ် ဒှ်ကြက္ကဒိန် မပံၚ်နှဴမပံင်နှဴ ကြက္ကဒိန်ဂိတု ကဵု ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲ ဟီုမာန်ရ၊၊ ဗက်အာ အတိုၚ်လၟေၚ်ကြက္ကဒိန်ဂိတုတုဲအတိုင်လၟေင်ကြက္ကဒိန်ဂိတုတုဲ တ္ၚဲမယအ်တအ်ဂှ် ထပ်ဗပေၚ်စုတ်ထပ်ဗပေင်စုတ် နကဵုဗီုပြၚ်နကဵုဗီုပြင် ထပ်ဒဂိုန်ဂှ် ဒှ်အရာ မဗက်အတိုၚ်လၟေၚ်မဗက်အတိုင်လၟေင် ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲရ၊၊
ဒုၚ်သဇိုၚ်ဒုင်သဇိုင် ကုလျးဂိတု မမံက် မစွေက် ပေၚ်ၜိုတ်ပေင်ၜိုတ် (၁၂) အလန်တုဲ ရာသဳဥတု ကလေၚ်စိုပ်ကလေင်စိုပ် ဒၞာဲတြေံပၠန်တုဲ ကြက္ကဒိန်ခေတ်တြေံ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဗွဲမဂၠိုင် ဒုၚ်သဇိုၚ်ကုဒုင်သဇိုင်ကု ဂိတု ၁၂ ဂိတုရ၊၊ မွဲမွဲဂိတုဂှ် နွံဒၟံၚ်နွံဒၟံင် အကြာ ၂၉ တ္ၚဲ ကဵု ၃၀ တ္ၚဲတုဲ ပ္ဍဲကဵု ကြက္ကဒိန်မန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီထောအ် ဂိတုမဍိုက်ပေၚ်ဂိတုမဍိုက်ပေင် ၃၀ မွဲဂိတု၊ ဂိတု မဟွံဍိုက်ပေၚ်မဟွံဍိုက်ပေင် နွံ ၂၉ တ္ၚဲဂှ် မွဲဂိတုရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ (စဲ ဟွံဍိုက်၊ ပသာ် ဍိုက်၊) ဗီုဗီုဏအ် ညးစၟတ်သမ္တီလဝ်ရ၊၊ (ဂိတု ၂၉ တ္ၚဲ ဂှ် နွံ ၆ ဂိတု၊ ဂိတု ၃၀ တ္ၚဲဂှ် နွံ ၆ ဂိတုတုဲ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် နွံ ၃၅၄ တ္ၚဲရ၊၊) ဟိုတ်နူ တရဴဂၠံၚ်မိလ်ကဳတရဴဂၠံင်မိလ်ကဳ (Milky Way) မဒှ်ဂၠံၚ်မဒှ်ဂၠံင် ဂိတုကဵုဂၠးတိ မဂေတ်လန်ဒၟံၚ်မဂေတ်လန်ဒၟံင် တ္ၚဲဂှ် ထဍမ်ညဳဒၟံၚ်ထဍမ်ညဳဒၟံင် ဟွံသေၚ်၊ဟွံသေင်၊ ထၜါဲဂၠိၚ်ဒၟံၚ်ညိတုဲထၜါဲဂၠိင်ဒၟံင်ညိတုဲ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် နွံဒၟံၚ်နွံဒၟံင် ၜိုတ် (၃၆၅.၂၅ တ္ၚဲ) မွဲမွဲသၞာံ ယအ်ဒၟံၚ်ယအ်ဒၟံင် ၜိုတ် (၁၁) တ္ၚဲ၊၊ သွက် (၁၁) တ္ၚဲဏအ် ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် ပေၚ်ပိသၞာံပေင်ပိသၞာံ ဂွံ (၃၃) တ္ၚဲ၊ တုဲ ညးထပ်စုတ် ဒုတိယ ဒဂိုန်မွဲဂိတု (ပထမ ဒဂိုန် ကဵု ဒုတိယဒဂိုန်)၊၊ ပ္ဍဲကဵု ဂိတုဒဂိုန် ဓမ္မတာမ္ဂး ဒှ်ဂိတုဟွံဍိုက် - ၂၉ တ္ၚဲတုဲ ဟွံပေၚ်ဏီရ၊၊ဟွံပေင်ဏီရ၊၊ ပ္ဍဲသၞာံလ္ၚဵု ညးစၟတ်သမ္တီ ဒဂိုန်အိုတ် ၁၅ စွေက် (၃၀ တ္ၚဲ) သၞာံလ္ၚဵု ဒဂိုန်အိုတ် ၁၄ စွေက် (၂၉ တ္ၚဲ)၊၊ ပ္ဍဲဒဂိုန်မအိုတ် ၁၅ စွေက်ဂှ် ညးကော်စ ဒဂိုန်ဇၞော်၊ ဒဂိုန်မအိုတ် ၁၄ စွေက်ဂှ် ညးကော်စ ဒဂိုန်ဍောတ်ရ၊၊
အရာ သဘာဝ မချဳဓရာၚ်ဒၟံၚ်မချဳဓရာင်ဒၟံင် ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် ဗီုကဵု ဍာ်တိုန် ဍာ်စှ်ေကီု၊ အရီုအၚောပ်စိုတ်သတ်တအ်ကီု ဆက်စပ်ဒၟံၚ်ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဓါတ်ဓရောတ် နူကဵုဂိတု ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲဗွဲမဂၠိုင်တုဲ သၞောတ်ကြက္ကဒိန်ဂိတုဏအ်ဂှ် သွက်တရဴဍာ်ကီု၊ သွက်မဂွံလွဳယဲကီု ကိတ်ညဳ ကုသဘာဝ မကတဵုဒှ်ဒၟံၚ်မကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲပွဳပွူပိုဲတအ်ရ၊၊
သၞောတ် ကြက္ကဒိန်မန်ဏအ်ဂှ် ရံၚ်ကဵုရံင်ကဵု ယၟုဂိတုတ္ၚဲတအ်တုဲ မန်ပိုဲ ကလိဂွံ နူအိန္ဒိယ ကြက္ကဒိန်ဟိန္ဒူ (Hindu calendar) ညးမကော်စ ၐလိဝဟနၐက (Shalivahana Shaka) နူဒေသ အိန္ဒိယလပါ်သၠုၚ်ကျာအိန္ဒိယလပါ်သၠုင်ကျာ ဒှ်မာန်ရ၊၊ ကြက္ကဒိန်ဟိန္ဒူဂှ် ကၠုင်နူကြက္ကဒိန် ရာမ မဒှ်တမ် ကြက္ကဒိန်ဂၠးတိ တ္ၚဲဏအ်ရ၊၊ ပ္ဍဲအိန္ဒိယဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ကြက္ကဒိန်နာနာသာ် ပ္ဍဲဒေသလဒေါဝ် ကေုာံ သၟဝ်ကျာအိန္ဒိယဂှ် ညးစကာ ဝိကြမသံဝစ္ဆရ် (Vikram Samvat) ကြက္ကဒိန်ဏအ်လေဝ် မန်တအ် ကေၚ်စကာလဝ်ကီုရ၊၊ကေင်စကာလဝ်ကီုရ၊၊ ကြက္ကဒိန်တမေလ် (Tamil calender) စကာ ပ္ဍဲဒေသတမေလ်နဒူ၊ ကြက္ကဒိန်ဗေၚ်္ဂလဳကြက္ကဒိန်ဗေင်္ဂလဳ (Bengali calendar) မစကာဒၟံၚ်မစကာဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသဗေၚ်္ဂါ၊၊ပ္ဍဲဒေသဗေင်္ဂါ၊၊ ကြက္ကဒိန်တအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် စေန်ဆက်ကၠုၚ်စေန်ဆက်ကၠုင် နူယေန်သၞာၚ်မၞိဟ်တြေံနူယေန်သၞာင်မၞိဟ်တြေံ ဗီုကဵု ဗဗဳလဳယောန် (Babylonian Calender) မဒှ်သၞောတ် နူကဵုဘဳသဳ ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ (သၞာံ ၜိုတ် ၅၀၀၀) တေအ်ဒှ်မာန်ရ၊၊
=='''ကြက္ကဒိန်ဂၠးတိ (Gregorian calendar)'''==
ကြက္ကဒိန်ဂၠးတိ မစကာဒၟံၚ်မစကာဒၟံင် တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဒှ်ကြက္ကဒိန်ရောမ မဒှ်ဂကူကြက္ကဒိန်ဂိတုတ္ၚဲ သၞောတ်ၜါ မပံၚ်နှဴမွဲကီုရ၊၊မပံင်နှဴမွဲကီုရ၊၊ ကြက္ကဒိန်ဝွံ ပြံၚ်လှာဲကၠုၚ်ပြံင်လှာဲကၠုင် ဗွဲမဂၠိုၚ်ကဵုအလန်ရ၊၊ဗွဲမဂၠိုင်ကဵုအလန်ရ၊၊ အခိင် မပြံင်လှာဲအဓိကတအ်ဂှ် ချူဗၟံက်အာ အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ၊၊
==='''ကြက္ကဒိန်ရဝ်မူလုသ် (၇၅၃ ဘဳသဳ)'''===
ကြက္ကဒိန်မစကာ နဒဒှ်ကြက္ကဒိန်ဂၠးတိ တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဒှ်ကြက္ကဒိန်ရောမ စကၠုၚ်စကၠုင် နူကဵု ဨကရာဇ်ရောမ ကၠာအိုတ် မဟိမု ရဝ်မူလုသ် (Romulus) နူဘဳသဳ ၇၅၃ တေအ်ရ၊၊ ညးဒုၚ်သဇိုၚ်ညးဒုင်သဇိုင် ကဵုသၞောတ်ကြက္ကဒိန်ဂိတု ကဵု သၞောတ်ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲ သီုၜါဂှ် ပံၚ်တုဲပံင်တုဲ ညးဖန်လဝ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဒေသရောမ ဂိတုမာတ်ဂှ် မဒှ်အခိၚ်မဒှ်အခိင် တမ်သၞာံ (ကၠာကညၚ်ကၠာကညင်) မဒှ်အခိၚ်တုဲမဒှ်အခိင်တုဲ သၞာံညးတအ်စ ပ္ဍဲဂိတုမာတ်ရ၊၊ သီုဖအိုတ် နွံ (၁၀) ဂိတု (၃၀၄) တ္ၚဲ၊၊ သၟေဟ် (၆၁) တ္ၚဲဂှ် ဒှ်အခိၚ်ဒှ်အခိင် ဂံက် (Winter) တုဲ ဒှ်အခိၚ်ဒှ်အခိင် မ္ၚးသၞာံရ၊၊ ဟိုတ်ဍေဟ်ဂှ် ရောမတအ် ဒးဂၞပ် ဂၞန်(၁၀) ဟိုတ်နူမရိုဟ်စလောဲ ပ္ဍဲမၞိဟ်မွဲ လပုဟ်တဲ နွံစှ်၊၊ ဗက်ကဵုကြက္ကဒိန်ဂိတု မွဲဂိတု နွံ ၂၉-၃၀ တ္ၚဲ၊ တုဲပၠန် ဒးစိုတ် ဂၞန် (၁၀) တှ်ေ ကာလကၠောန် ကြက္ကဒိန် သၞောတ်မပံၚ်နှဴဂှ်သၞောတ်မပံင်နှဴဂှ် ဒှ်အာ စှ်ဂိတု တ္ၚဲသၟေဟ် မဒှ်အခိၚ်ဂံက်မဒှ်အခိင်ဂံက် မုလေဝ် ကၠောန်စဟွံဂွံဂှ် စွံလဝ် တ္ၚဲမ္ၚးဂိတုဂမၠိုၚ်ရ၊၊တ္ၚဲမ္ၚးဂိတုဂမၠိုင်ရ၊၊ ကြက္ကဒိန်ဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ကြက္ကဒိန်သၟိၚ်ရဝ်မူလုသ်၊၊ကြက္ကဒိန်သၟိင်ရဝ်မူလုသ်၊၊
ဂိတုတအ်ဂှ် ညးတအ် ကဵုယၟု ဂိတုကၠာအိုတ် ပန်ဂိတုဂှ် နကဵုယၟုကျာ်ရောမညးတအ်တုဲ သၟေဟ်တအ်ဂှ် လၟိဟ်ဂၞန် မရနုက်ကဵုဂိတုဂှ်ရ၊၊
December - ဒဿမ (မရနုကဵုစှ်) (၃၀ တ္ၚဲ)
သှ်ေဒၟံၚ်သှ်ေဒၟံင် ၆၁ တ္ၚဲဂှ် စွံလဝ်တ္ၚဲမ္ၚးဂိတု ၁၀၊၊
==='''ကြက္ကဒိန်နုမာ (၇၁၃ ဘဳသဳ)'''===
စိုပ်လက်ထက် သၟိၚ်ရောမသၟိင်ရောမ မရနုက်ကဵုၜါ သၟိၚ်နုမာသၟိင်နုမာ (Numa) ဘဳသဳ ၇၁၃ ဂှ် သွက်တ္ၚဲ (၆၁) မၞုံမ္ၚးဂိတုဂမၠိုၚ်ဂှ်မၞုံမ္ၚးဂိတုဂမၠိုင်ဂှ် ညးဖန်ဗဒှ်ပတိုန် ၜါဂိတုပၠန်တုဲ ဂိတုဇန်နဝါရဳ ကဵု ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ရ၊၊ကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ၊၊ ညးဟွံဒးစိုတ် ဂၞန် (၃၀) တုဲ ဒၞာဲ ဂၞန် (၃၀) ဂှ် ညးစွံဖျေဟ် (၂၉)၊၊ သီုဖအိုတ် ဂွံအာ ၃၅၅ တ္ၚဲ၊၊ တ္ၚဲသၟေဟ်တအ်ဂှ် ထပ်ဂိတု၊၊ ကြက္ကဒိန်ဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ကြက္ကဒိန်နုမာ၊၊
Ianuarius - ၂၉ တ္ၚဲ
Februarius - ၂၈ တ္ၚဲ (သၞာံထပ်ဂိတု ၂၃ (ဟွံ) ၂၄ တ္ၚဲ)
Mercedonius - (၂၇ တ္ၚဲ၊ ဆပ္ဍဲသၞာံ မထပ်ဂိတုဟေၚ်မထပ်ဂိတုဟေင်)
Martius - ၃၁ တ္ၚဲ
==='''ကြက္ကဒိန်ဂျူလဳယာ (၃၅ ဘဳသဳ)'''===
စိုပ် ဘဳသဳ ၄၆-၄၅ ဂှ် ဨကရာဇ် ဂျူလဳယာ သဳသာ (Julian Caesar) ညးညာတ်ကေတ် ထပ်ဂိတုဂှ် ဟွံခိုဟ်၊၊ တုဲပၠန် သၞာံလဵု မထပ် သၞာံလဵုဟွံထပ် ဟွံမဲကဵုကိုန်ဂစိုတ်တုဲ ညးပတိတ်ထောအ် သၞောတ်မထပ်ဂိတု၊ ဂိတုမဖျအ်ဖျေဟ်လဝ်တ္ၚဲ ၂၉ ဂှ် ကလေၚ်စွံကလေင်စွံ ၃၀ တ္ၚဲပၠန်၊ တုဲပၠန်ဂိတုလ္ၚဵုဂှ် ဓလိၚ်ပတိုန်ဓလိင်ပတိုန် မွဲတ္ၚဲ၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ ဇၟာပ်ပန်သၞာံမ္ဂး ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳဂှ် ဒှ်အာ ၂၉ တ္ၚဲ၊၊ ကြပ်တုပ်ကဵု သၞောတ်မစကာဒၟံၚ်သၞောတ်မစကာဒၟံင် အခိၚ်လၟုဟ်ရ၊၊အခိင်လၟုဟ်ရ၊၊ ဒၞာဲဂိတု မရနုက်ကဵုမသုန် Quintilis ဂှ် ညးသၠာဲထောအ် နကဵုယၟုညး lulius (ဂျူလာၚ်ဂျူလာင်)ရ၊၊ ဟိုတ်ညးမဂွံ ဒးထပ် (၁) တ္ၚဲပ္ဍဲဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ဇၟာပ်ပန်သၞာံဂှ် ပ္ဍဲမွဲသၞာံမ္ဂး နွံဒၟံၚ်နွံဒၟံင် ၃၆၅ တ္ၚဲ ပြၚ်ညိပြင်ညိ (၁၁ မိနေတ်？)၊၊ ပြၚ်ညိပြင်ညိ ပံၚ်ပွိုၚ်ပံင်ပွိုင် ပန်သၞာံမ္ဂး ဂွံအာ မွဲတ္ၚဲရ၊၊ ပ္ဍဲကြက္ကဒိန်ဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ကြက္ကဒိန်ဂျူလဳယာ၊၊
{| class="wikitable"
|ဂိတု
|လၟိဟ်တ္ၚဲ ကၠုၚ်ကၠုင် ဘဳသု ၄၅
|လၟိဟ်တ္ၚဲ ကြဴနူ ဘဳသဳ ၄၅
|-
|}
ဂျူလဳယာသဳသာလေဝ် ဟိုတ်နူမပလေဝ်ထောအ် သၞောတ်ကြက္ကဒိန်တုဲ မထပ်စုတ် ယၟုဇကု ပ္ဍဲဂိတုဂှ် ဂတဂှ်ၜါသၞာံ ညးတေအ် ဒးဒုၚ်ၜုက်တက်ဂစိုတ်ဒးဒုင်ၜုက်တက်ဂစိုတ် ကုညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ရ၊၊ကုညးဍုင်ကွာန်တအ်ရ၊၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး နကဵုကျာ်ဟေၚ်နကဵုကျာ်ဟေင် မဂွံကဵုယၟု ဂိတုထေက်ရ၊၊ ယၟုဇကု မစုတ် ပ္ဍဲဂိတုဂှ် မတုပ်တဴကဵု ဇကုမပတဝ်ပၞး ကဵုကျာ်ရ၊၊
==='''ကြက္ကဒိန်သြဂုတ်သတုသ် (၈ ဘဳသဳ)'''===
ဂျူလဳယာသဳသာ ဒးဒုၚ်ဂစိုတ်တုဲဒးဒုင်ဂစိုတ်တုဲ သၞောတ်မထပ်ဂိတုဂှ် ကလေၚ်ဒှ်ကၠုၚ်ပၠန်၊၊ကလေင်ဒှ်ကၠုင်ပၠန်၊၊ ဆဂး သၞာံလဵုထပ်ဂိတုခိုဟ်၊ သၞာံလဵုလ္ပထပ်ဂှ် ထုဲထံၚ်ဒၟံၚ်ရ၊၊ထုဲထံင်ဒၟံင်ရ၊၊ ဂတဂှ် ၜိုတ် ၃၀ သၞာံ
စိုပ်လက်ထက်သၟိၚ်စိုပ်လက်ထက်သၟိင် သြဂုတ်သတုသ် ပ္ဍဲဘဳသဳ ၈ ဂှ် ညးတေအ် ကလေၚ်ကေတ်ကလေင်ကေတ် နဲကဲဂျူလဳယာပၠန်၊၊ ညးပတိတ်ထောအ် ထပ်ဂိတု၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ ပ္ဍဲဂိတု Sextilis မဂွံအဓိပ္ပါယ် မရနုက်ကဵု တြဴဂှ် ညးစုတ်သၠာဲထောအ် နကဵုယၟုညး Augustus တုဲ တ္ၚဲဏအ် ပိုဲမကော်စ ဂိတုအဝ်ဂေတ် ရ၊၊
ကြက္ကဒိန်ရောမဂှ် ညးတအ် ဒုၚ်သဇိုၚ်ဒုင်သဇိုင် ကုဂိတုပေၚ်တုဲကုဂိတုပေင်တုဲ ညးတအ် မကော်စ တ္ၚဲတအ်ဂှ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ တ္ၚဲဂိတုမွဲမံက်ဂှ် ညးကော်စ Kalends မဂွံအဓိပ္ပါယ် မွဲမံက်ရ၊၊ မဒုၚ်သဇိုၚ်မဒုင်သဇိုင် ကုမအရေဝ်ဏအ်တုဲ မအရေဝ် Calendar ပ္ဍဲအရေဝ်ဂကူယူရောပ်ဂမၠိုၚ်ပ္ဍဲအရေဝ်ဂကူယူရောပ်ဂမၠိုင် ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ရ၊၊ကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ၊၊ အဓိပ္ပါယ် Calendar ဂှ် မဗၟံက် တ္ၚဲဂိတုမမံက်ရ၊၊ ညးတအ် ဒုၚ်သဇိုၚ်ကုဒုင်သဇိုင်ကု တ္ၚဲဂိတုပေၚ်တုဲတ္ၚဲဂိတုပေင်တုဲ နကဵုအခိုက်ရောမမ္ဂး ရိုဟ်ကၠုၚ်ရိုဟ်ကၠုင် နူလပါ်ကြဴတုဲ ဥပမာ မသုန်မံက်ဂှ် ညးကော်စ Nones မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဒစိတ်ရ၊၊ ဟိုတ်နူညးတအ် မရိုဟ် လပါ်ကလေၚ်တုဲလပါ်ကလေင်တုဲ အဓိပ္ပါယ် ညးမိက်ဂွံဟီုဂှ် ကၠာဂိတုဟွံပေၚ်ကၠာဂိတုဟွံပေင် ဒစိတ်တ္ၚဲရ၊၊ တ္ၚဲပန်မံက်ဂှ် Pridie Nones Feb (ကၠာဟွံစိုပ် တ္ၚဲဒစိတ်)၊ တ္ၚဲဂိတုပေၚ်ဂှ်တ္ၚဲဂိတုပေင်ဂှ် ညးကော်စ Ides တှ်ေ၊ တ္ၚဲတိၚ်ဂိတုပေၚ်ဂှ်တ္ၚဲတိင်ဂိတုပေင်ဂှ် ညးကော်စ Pridie Ides Feb (ကၠာဗဗေၚ်ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳကၠာဗဗေင်ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ)၊၊ နူကဵု တြဴမံက် စဵုကဵုစိုပ် ဂိတုဂှ်မ္ဂး ဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵုဒုင်သဇိုင်ကဵု တ္ၚဲဂိတုပေၚ်တုဲတ္ၚဲဂိတုပေင်တုဲ မကော်ရိုဟ်အာ လပါ်ကလေၚ်ရ၊၊လပါ်ကလေင်ရ၊၊ ဥပမာ ၁၂ မံက်ဂှ်မ္ဂး IV Id. Feb တ္ၚဲပန်ဗဗေၚ်ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ၊၊တ္ၚဲပန်ဗဗေင်ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ၊၊
==='''ကောန်သတေန်တာၚ်ကောန်သတေန်တာင် (Constantine I) AD 321'''===
ကာလစိုပ်ခေတ် သၟိၚ်ကောန်သတေန်တာၚ်သၟိင်ကောန်သတေန်တာင် မဒှ် သၟိၚ်ဇၞော်သၟိင်ဇၞော် ကၠာအိုတ် ညးမရှ်ေသှ်ေ ဘာသာခရေတ်ယာန် ပ္ဍဲအေန်ပါယာရောမ်ဂှ် ညးဖန်ဖဒှ်ပတိုန် ထပှ်တ္ၚဲ မွဲသတ္တဟ၊ တ္ၚဲအဒိုက်ဂှ် မဒှ်တ္ၚဲသဳလ် (တ္ၚဲပရဲ holy day) ရ၊၊
=='''ကြက္ကဒိန်အစာကရေင်ဏဳ'''==
=='''ကြက္ကဒိန်အစာကရေၚ်ဏဳ'''==
ကြက္ကဒိန် အစာကရေၚ်ဏဳဂှ်အစာကရေင်ဏဳဂှ် ဂွံကေတ် နူလိက်စၠောအ်ချူကေတ်လဝ် လိက်သၠရိုတ် နူ တိုက်ပိဋကတ်ဗာနာတ် ရ၊၊ အတိုၚ်စၟတ်သမ္တီမ္ဂးအတိုင်စၟတ်သမ္တီမ္ဂး မူသၠရိုတ်ဂှ် ညးတအ် ကလိဂွံ နူဘာလကျာ် ကွာန်ခဒုၚ်သှ်ေ၊ကွာန်ခဒုင်သှ်ေ၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်ပံၚ်၊ပွိုင်ဍုင်ပံင်၊ ခရိုၚ်သဓီုခရိုင်သဓီု နူကျာ်ဇၞော် ဇောတိပါလ ရ၊၊ မူလိက်ဂှ် အစာဇၞော် နာဲထဝ်သောန် (နာဲထောန်သိၚ်နာဲထောန်သိင်) လ္ၚတ်တုဲ ညးရံၚ်လေပ်အာရ၊၊ညးရံင်လေပ်အာရ၊၊ ဒုၚ်သဇိုၚ်ဒုင်သဇိုင် ကုကြက္ကဒိန်အစာကရေၚ်ဏဳတုဲကုကြက္ကဒိန်အစာကရေင်ဏဳတုဲ ဒဒှ်ရ ကြက္ကဒိန်မန် မဗကိတ် ကဵုစၟတ်တ္ၚဲအၚ်္ဂလိက်ကဵုစၟတ်တ္ၚဲအင်္ဂလိက် စဵုကဵုလ္ၚီသၞာံ လပါ်လက္ကရဴဂှ် ကၠောန်ဂွံရောၚ်ကၠောန်ဂွံရောင် ညးဟီုလဝ်ရ၊၊
ကြက္ကဒိန်အစာကရေၚ်ဏဳဂှ်ကြက္ကဒိန်အစာကရေင်ဏဳဂှ် ပွိုၚ်မွဲသၞာံဂှ်ပွိုင်မွဲသၞာံဂှ် နွံဆ သ္ၚိအၚ်မွဲဂတှ်ေဍောတ်ရတုဲသ္ၚိအင်မွဲဂတှ်ေဍောတ်ရတုဲ ယဝ်ရဟွံဂွံလ္ၚတ်လဝ်မ္ဂး ရံၚ်ဟွံလေပ်ရ၊၊ရံင်ဟွံလေပ်ရ၊၊ အစာထဝ်သောန် ညးပတိတ်ဒြဟတ်တုဲ ညးရံၚ်လေပ်အာညးရံင်လေပ်အာ ဂိတု မံက်စွေက် ကေုာံ တ္ၚဲရ၊၊ သၟေဟ်ဂၞန်တၞဟ် မစၟတ်သမ္တီလဝ် ဗီုကဵု ဂြိုဟ်၊ နက္သတ်တအ်ဂှ် စဵုကဵုလၟုဟ် မၞိဟ်မတီကေတ် ဟွံမဲဏီရ၊၊
==ဆက်ဗှ်==
| 