ဒဂုင်၊ ကျာ်စေတဳ ဍုင်လ္ဂုင်

ကျာ်ဒဂုၚ် ( မန် - ကျာ်ဒဂုၚ်၊ ဗၟာ - ရွှေတိဂုံဘုရား, IPA: [ʃwèdəɡòʊɴ pʰəjá]), ယၟုဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်မဂး ကျာ်စေတဳဒဂုၚ် (ဗၟာ - ရွှေတိဂုံစေတီတော်, [ʃwèdəɡòʊɴ zèdìdɔ̀] ဝွံ မဒှ် ကျာ်ဒယှ်တှ် ပြာကတ်အိုတ် မဒှ်ရ။ တန်တဴဒက်ပ္တိုန်လဝ်လ္တူကုန်သိမ်ကုတ္တရ ပဍဲဍုၚ်ဒဂုၚ်၊ ကၟိန်ဍုၚ်မျာန်မာ မဒှ်ရ။ သမၠိုၚ် ၃၂၆ ပေ ( ၉၉ မဳတာ) မဒှ်တုဲ နူဍုၚ်ဒဂုၚ်ရံၚ်အာမဂး ဒၞာဲလဵုဒှ်ဒှ် ညာတ်ကေတ်မာန်မံၚ်ရ။

Shwedagon Pagoda
ကျာ်လ္ဂုင်
Myanmar ဒၞာဲဒတန် မနွံ
တင်ဂၞင်ဂမၠိုင်
ဒတန်ဒၞး	16°47′54″N 96°08′59″E
မဆေင်စပ် ကုဘာသာ	ဗုဒ္ဓဘာသာ
ဂိုဏ်	ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ
သဘင်	သဘင်ကျာ်ဒဂုင် (ဖဝ်ရဂိုန်ပေင်)
ပွိုင်ဍုင်	ဍုင်လ္ဂုင်
ရး	ရးလဂုင်
ကၟိန်ဍုင်	ဍုင်ဗၟာ
အကာဲအရာလၟုဟ်	active
မစၟတ်သမ္တီ အာဲကၟာဲ
Yangon City Landmark
ပရေင်ပကင်ရင်	ဂကောံဂေါပက
ဝေပ်သာ်	www.shwedagonpagoda.com.mm
ဗိသုကာ
မစိုပ်ဒတုဲ	c. ၆ ဗွဝ်ကၠံ
ဗွဲမသောဲဗြောဲ
သမၠုင်	105 m (344 ft)
သမၠုင်ကၞောတ်ကၠတ်	112.17 m (368 ft)

ကျာ်ဒဂုၚ်ဂှ် မဒှ်ကျာ်မပြဲအိုတ် ဟီုစမာန်ရ။ အတိုၚ်ဝေၚ်ကျာ်ချူလဝ်တံဂှ်မဂး ပဍဲကျာ်ဂှ် ဌာပနာစုတ်လဝ် ဓါတ်ကျာ် နူကျာ်တြဲပန်တၠက္တဵုဒှ်ကၠုၚ်လဝ်ပဍဲ ကပ်ဏံမဒှ်ရ။ ဓါတ်သရဳရကျာ်ပန်တၠတံဂှ် လေအ်စူ ကျာ်တြဲကကုသန်၊ -------- ကျာ်တြဲကောဏာဂုံ၊ သ္ၚာ ကျာ်တြဲကဿပကဵု ဓါတ်သော် ကျာ်တြဲဂေါတမတံမဒှ်ရ။

ဝေၚ်

အတိုၚ်အ္စာဝေၚ်ဂမၠိုၚ်ကေုာံ တၠပညာသုတေသနတြေံတြံတံ ပတှေ်စှေ်စိုတ်လဝ်မဂး ကျာ်စေတဳဒဂုၚ်ဂှ် ကောန်ဂကူမန်တံ ဒက်ပ္တန်လဝ် အကြာ ၆ ဗွဲကၠံသၞာံ စဵုစိုပ် ၁၀ ဗွဲကၠံသၞာံ မဒှ်ရ။ ဆဂး အတိုၚ်ဝေၚ်တြေံတြဟ်မဂး ကျာ်ဒဂုၚ်ဂှ် ပ္တန်လဝ် နူနူ လောန်ကၠုၚ် ၂၆၀၀ သၞာံဟေၚ် ဂးလဝ်ရ။ ယဝ်ရ ဒှ်ဍာံမဂး ကျာ်ဒဂုၚ်ဂှ် ဒှ် ကျာ်စေတဳဒက်ပ္တန်လဝ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ အတိုၚ် ဝၚ်တြေံတြဟ်တံဂှ်မဂး ကောန်သၟတ်မန် ကောဒေံၜါတၠ မၞုံယၟု တပူ (တဖုဿ) ကဵု တဗဝ် (ဘလ္လိက) နူဍုၚ် ဥက္ကလာပ (လၟုဟ် ဍုၚ် ဒဂုၚ်) ဂှ် အာစိုပ်ကူဗၞိက် ဍုၚ်ဂလာ (လၟုဟ် ဍုၚ်အိန္ဒိယျ) ပလိုတ်တေံတုဲ ဆဵုဂဗကဵုကျာ်တြဲ ဂွံနေၚ်ဓါတ်သော်ကျာ် ဒစာံတၞုၚ်မဒှ်ရ။ ကောဒေံၜါ ဂှ် စဴကၠုၚ်နူဍုၚ်ဂလာတုဲ ပအပ်ဓါတ်သော်ကျာ်ကု သၟိုၚ်ဥက္ကလာပ ဒၞာဲသၚ်ၜဳဒဂုၚ် လၟုဟ် ဒက် ပ္တိန်လဝ် ကျာ်ဒေံအပ် (မန် - ကျာ်ဗိုလ်လ္ၚီ၊ ဗၟာ - ဗိုလ်တစ်ထောၚ်ဘုရား) မဒှ်ရ။ အတိုၚ်ကျာ်တြဲပျးဒိုဟ်လဝ် ဗက်ဂၠိုက်ဂၠာဲဒဵု သိမ်ဂုတ္တရတုဲ ဌာပနာစုတ် ဓါတ်သော်ကျာ်တြဲ ကေုာံကုမွဲစွံကဵု ဓါတ်သရဳရ ကျာ်တြဲပိ မကတဵုဒှ်ကၠုၚ် ကၠာကၠာတေံတုဲ ဒက်ပ္တန် လဝ်ကျာ်စေတဳရောၚ် မဂးရ။ ကျာ်စေတဳဂှ် ခေတ်ကာလလံလအာတုဲ လီုလာ်၊ ချဲတိုန် ဒှ်အာ။ စိုပ်ခေတ်သၟိုၚ် ဗညာဥူ (၁၃၂၃-၁၃၈၄) မဂး ညးကလေၚ်ပလေဝ်သၠုၚ်ဒက်ပ္တိုန် စဵုစိုပ်သၠုၚ် ၅၉ ပေ (၁၈ မဳတာ) မဒှ်ရ။ ကၠံသၞာံလအ်တုဲ စိုပ်လက်ထက် သိၟုၚ် ဗညာထဴ (မိစဴဗု) (၁၄၅၃-၁၄၇၂) မဂး ထပ်သၠုၚ်ပ္တိုန်စဵုစိုပ် ၁၃၁ ပေ (၄၀ မဳတာ) ပၠန်မဒှ်ရ။ မုဒ်တိုန်လ္တူကျာ်ဂှ် လေဝ် ကၠောန်ဗဒှ်တုဲ ကဵုဒါန်ကုကျာ်သၟာညးထိန်ဒဝ်မၚ်မွဲကျာ်တံဂှ်ကီုရ။ သၟိုၚ်မိစဴဗုဂှ် သၠာဲသၠးကဵုထောံနန်ထဝ် က္ဍိုၚ်ပတာၚ်ကု ဓမ္မစေတဳ ပဍဲသၞာံ ၁၄၇၂ တုဲ အာဇူဒီုမၚ်မွဲသီ ဗဒဲါကျာ်ဒဂုၚ် (လၟုဟ် အရာပ်သာန်ချံၚ် ဒဵုလၟုဟ် ဘာ သျှောၚ်သဝ်ပု နွံ) စဵု စဴဍုၚ်သွဝ် စုတိချိုတ်လောန်အာမဒှ်ရ။ ကာလညးယဲဂိ ကၠာဟွံချိုတ်ဏီဂှ် ညးကဵုပြံၚ်ပဆုဲ အခတ်ညး ညံၚ်ဂွံညာတ်ကျာ်ဒဂုၚ်မာန်တုဲ ဟေၚ်ပၚ်လဝ်တုဲ လ္ၚောဝ်မံၚ်ကျာ်ဒဂုၚ်ဂှ်ဟေၚ် စုတိချိုတ်အာရောၚ် ဂးရ။ ဗီုကျာ်စေတီလၟုဟ်ဂှ် ဒက်ပ္တိန်လဝ်လက်ထက် သၟိုၚ်မိစဴဗုမဒှ်တုဲ ဒှ်ဗီုတဲဗဳသကာ သၟိုၚ်မိစဴဗုမဒှ်ဟေၚ် ဂးလဝ်ရ။ ပဍဲလိက်တၟံကျာ်ဒဂုၚ် ချူလဝ်ဂှ် ကမၠောန်ပလေဝ်ပလေတ်ကျာ်ဒဂုၚ်ဂှ် စကၠောန်လဝ်ပဍဲသၞာံ ၁၄၃၆ တုဲ ပတုဲလဝ် ပဍဲလက်ထက် သၟိုၚ်ဓမ္မစေတဳမဒှ်ဟေၚ် ချူလဝ်ရ။ စိုပ်ကာလ ၁၆ ဗွဲကၠံသၞာံမဂး ကျာ်ဒဂုၚ်ဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်ကျာ်ဒယှ်တှ်ပြာကတ်အိုတ်မဒှ်ရ။

ဟိုတ်နူတိကချဳထတ်ကဵုဇြဟတ်တုဲ ကျာ်ဒဂုၚ်လေဝ် လီုလာ်ဟရိုဟ်အာ အလန်လန်ကီုရ။ လီုလာ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ဂှ် ပဍဲသၞာံ ၁၇၆၈ မဒှ်တုဲ စနူဂဒအ်ဗြတ် လီုကဝ်စှေ်အာ။ တြဴနူဂှ် သၟိုၚ်ဗၟာဆေန်ဗျူသျှေၚ် ကလေၚ်သၠုၚ်ပ္တိုန်လဝ် စဵုစိုပ် ၃၂၅ ပေ (၉၉ မဳတာ) မဒှ်ရ။ သၟိုၚ်မေန်ဒုၚ် လေဝ် ကလေၚ်ကဵုလဝ်ဒါန် က္ဍိုၚ်ကျာ်တၟိ ပဍဲသၞာံ ၁၈၇၁ မဒှ်ရ။ လက်ထက်ဂှ်ဂှ် ဍုၚ်ဒဂုၚ်ကေုာံ ဒေသလပါ်ပၟဝ်တံဏံဂှ် စိုပ်အာပၟဝ်တဲ အေန်ဂလိက်တံတုဲတုဲမံၚ်ရောၚ်။ ပဍဲသၞာံ ၁၉၇၀ တိကချဳမွဲဝါပၠန်တုဲ တိုၚ်က္ဍိုၚ်ကျာ်ဂှ် ဂစေၚ်အာမွဲဝါပၠန်တုဲ ကလေၚ်ပလေဝ်လဝ် မွဲဝါပၠန်ဟေၚ်။ ဟိုတ်နူအလဵုအသဳပၞာန်တံ ကၟာတ်လဝ်တုဲ စနူ ၂၂ ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၀၁၂ စဵုစိုပ် ၇ မာတ် ၂၀၁၂ ဂှ် ကလေၚ်စကၠောန် ကၠုၚ် သ္ဘၚ်ကျာ်ဒဂုၚ်မဒှ်ရ။ သ္ဘၚ်ဂှ် ပဍဲဍုၚ်မျာန်မာဏံမဂး မဒှ်သ္ဘၚ်ဇၞော်မောဝ်အိုတ်မဒှ်ရ။ သ္ဘၚ်ဂှ် စကၠောန်ဗဒှ်ပဍဲ ဂိတု တပေါၚ်းလဆန်း စဵုစိုပ် တပေါၚ်းဂိတုပေၚ် မဒှ်ရ။ ကျာ်ဒဂုၚ်ဂှ် စိုပ်လဝ်ပဍဲစရၚ် Yangon City Heritage List မဒှ်ရ။

ဒဳဇာၚ်ကျာ်

သ္ဇိုၚ်ကျာ်ဂှ် သိုၚ်လဝ်ကဵုဍိုတ်မအုပ်လဝ်ကဵုတၞးထဝ် မဒှ်ရ။ လ္တူသ္ဇိုၚ်ဂှ်မဂး သၚ်လကျာ်ကဵု မၞိဟ်တြုံတံရတိုန်ဂွံ။ လတူဂှ်ဂှ် ဗီုခၞေၚ်ဟကိုပ် နွံတုဲ လ္တူခၞေုၚ်ဟကိုပ်ဂှ် …။ လ္တူအိုတ်ဂှ် က္ဍိုၚ်ကျာ်မဒှ်ရ။ က္ဍိုၚ်ကျာ်ဂှ် စုတ်လဝ် စိန် ၅၄၄၈ မ ကေုာံ ဗၞိက် ၂၃၁၇ မ မဒှ်ရ။ ကၞုၚ်ဍိုၚ်ဂှ်ပၠန်လေဝ် ထပ်စုတ်လဝ် စိန် မၞုံလယိုၚ် ၇၆ ကာရာက် (၁၅ ဂရာမ်) မဒှ်ရ။ တၞးလှထဝ် ဗာန်လဝ်ကျာ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒှ်ထဝ်ဇေတ်တ်ရ။ ညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်ကေုာံ သၟိုၚ်အဆက်ဆက် စနူ သၟိုၚ်မိစဴဗု ကဵုဒါန်ထဝ်ကုကျာ်ဒဂုၚ် အတိုၚ်လယိုၚ်ညး တုဲ အခိုက်ဝွံ စဵုလၞုဟ် ဆက်ဒုၚ်တဲဒ္ဂေတ်ဗက်ကဵုမံၚ်ဒါန်ထဝ်စဵုလၟုဟ်ဖိုဟ်ရ။

ဂၠံၚ်တိုန်ကျာ်ဒဂုၚ် နွံ ၄ သွာၚ်မဒှ်ရ။ ပါၚ်မုခ်သီုဖအိုတ် ဇာဒိသိုၚ် ၂ မၚ်မွဲမံၚ်မဒှ်ရ။ ဂၠံၚ်ဗမံက်ကဵု ဂၠံၚ်သၠုၚ်ကျာဂှ် ဆေၚ်စွံလိက်ကျာ်နာနာ၊ ကပေါတ်ဆေၚ်စိုပ်ကဵု ဗုဒ္ဓဘာသာဂမၠိုၚ်တံ နွံမံၚ်။

တိုန်နူဂၠံၚ်ဗမံက် စိုပ်လ္တူကျာ်မဂး ကျာ်ပတ္ထိမာဆဵုကၠာအိုတ်ဂှ် မဒှ်ကျာ်တြဲ ကကုသန်မဒှ်ရ။ ဆက်ကွာ်ဗဂေတ်ကျာ် အတိုၚ်နာဍဳဗ္ဂေတ်မဂး ကျာ်ကောဏာဂုံ၊ ကျာ်တြဲကဿပ၊ ကျာ်တြဲ ဂေါတမတံမဒှ်ရ။

ပၞာန်ကဵု ကျာ်ဒဂုၚ်

ပဍဲသၞာံ ၁၆၀၈ ဂှ် ကောန်ဂကူပဝ်တူဂဳ မၞုံယၟု ဖဳလေတ် ဒဳ ဘရေတ်တို အဳ ဏဳကဝ်တေ (ဗၟာတံကော် ၚဇေန်ကာ) ဂှ် တိုန်ကျာ်ဒဂုၚ်တုဲ ပလှ်ကေတ်ဏာ ခၞေၚ် သၟိုၚ်ဓမ္မစေတီကဵုလဝ်ဒါန် နူသၞာံ ၁၄၈၅ တေံ မဒှ်ရ။ ခၞေၚ်ဂှ် မနွံအယိုၚ် ၃၀၀ တာန် မဒှ်တုဲ ယဝ်ရဒှ်ဍာံမဂး ပဍဲဂၠးကဝ်ဏံ မဒှ်ဇၞော်အိုတ်ရ။ ဒဳ ဘရေတ်တို ဂှ် သွက်ဂွံဍုန်ပၠာဲထောံခၞေၚ်ဂှ် တုဲ ဂွံသ္ပဗလံက်လွဟ်ဂှ် ပလှ်ကေတ်ဖျေံဏာ ခၞေၚ်၊ ပ္တိန်လ္တူဂၠုၚ် ကေတ်ဖတိတ်ဏာအတိုၚ် ၜဳဗဂေါဝ်ဂှ် ဂၠုၚ်ဗၠိုက် အာ သီုခၞေၚ် ဗိၠုက်စှေ်အာ ဂးရ။ စဵုလၟုဟ် ခၞေၚ်ဂှ် နွံမံၚ် ဒှာဲ ၜဳဒဂုၚ်ကဵု ၜဳဗဂေါဝ် ပံၚ်ကောံဂှ်တုဲ ကလေၚ်ဂၠာဲဟွံဆဵု ဟဂှ်ရ။