ဗွိုက်လတက်မန်
ဗွိုက်လတက်မန် (အၚ်္ဂလိက်: Mon traditional dressess) ဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်ကယျိုင်ကယျဝ် မဆေင်ကဵု ဂၠိက်/ဂၞိန် ကေုာံ ပဠောအ် မစၟတ်သမ္တီလဝ် ကယျိုင်အခိုက်ကၞာမန်ရ၊၊ ဗွိုက်လတက်မန် မစၟတ်သမ္တီလဝ် ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ဂှ် နူကဵု သၞာံ ၁၉၇၁ တေအ် နူကဵု ဂကောံကွးဘာမန်တက္ကသိုလ်မန်ဂမၠိုင် ချပ်ဂၞန်၊ လ္ၚတ်တုဲ ဖန်ဗဒှ် ခၞံကၠောန်ပတိုန်လဝ်ရ၊၊ ဗီုပြင် ကၞင်ဂၠိက်ကီု၊ ခံက်အင်ဂၞိန်တအ်ကီုဂှ် ညးတအ် ဒုင်သဇိုင် ကုဂၠိက်ယာတ် ညးဇၞော်ဇၞော်တအ် နူကဵု မပ္တံ ယာတ်ကလော်သ္ၚိတအ်တုဲ ဖန်ဗဒှ်လဝ်ရ၊၊
ဝင် ကေုာံ ဟိုတ်
ပလေဝ်ဒါန်ပၞောဝ်ကဵုဂကူဂမၠိုင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာဂှ် ဂကူမန် ကဵု ဂကူဗၟာဂှ် ဟိုတ်နူမမံင် ဒေသဍုင်ကွာန် တိဗလးတုပ်၊ မမံင်ကြပ်ညောန် ရေင်သကအ် နူကဵု ဂကူဗၟာ မစစိုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲကဵုဒေသဗုကာံ မဒှ်ဒေသ ဂကူမန်တအ် မမံင်ကၠုင်လဝ်ဂှ်တုဲ ဂကူကၠောအ်က္ဍ နှဴပြံက်ကၠုင် ရေင်သကအ်ရ။[၁] ဗွဲကြဴ ပ္ဍဲဒေသဗုကာံ နူၜိုတ် ၁၁ ဗွဝ်ကၠံဂှ် (ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲအခိင် သၟိင်ကျာန်သေတ်တာ မတိုန်နန် ဒှ်ဨကရာဇ်) ဂကူဗၟာတအ် ကလိဂွံ အဝဵုလပါ်ပရေင်ဍုင်ကွာန်တုဲ အရေဝ်မန် ပ္ဍဲဒေသဍုင်ဗၟာလဒေါဝ်ဂှ် မၞိဟ်ဟီုလေပ် အောန်စှ်ေတုဲ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင် ဟီုအရေဝ်မန် ဟွံလေပ် ဒှ်အာ ဂကူဗၟာရ။[၂] စိုပ်ခေတ် သၟိင်မဂဒူ ကလေင်ပတိုန် ဍုင်ဗၠးၜးဂကူမန် ပ္ဍဲဒေသ ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်တုဲ အရေဝ်မန်၊ လိက်မန်ဂှ် ကလေင်ဇၞော်မောဝ်တိုန် မွဲဝါပၠန် ပ္ဍဲကဵု ဒေသ ဍုင်ဗၟာ သကုတ်သၟဝ်ရ။ စိုပ်ခေတ် သၟိင်ဒကာရတ်ပိ မဒှ်ကောန်စဴ သၟိင်ဓမ္မစေတဳဂှ် အဝဵုသြဇာပရေင်ဍုင်ကွာန် အိုတ်အာတုဲ ဂကူမန် ပ္ဍဲကဵု ဒေသဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ဝွံလေဝ် စဍိုန်လျစှ်ေပၠန်ရ။ စိုပ် သၞာံခရေတ် ၁၇၄၀တအ်ဂှ် ၜိုန်ရ အဝဵုသြဇာ ပရေင်ဍုင်ကွာန်မန် ကလေင်စမံက်ကၠုင် မွဲဝါပၠန် ပ္ဍဲဒေသဍုင်ဗၟာ သကုတ်သၟဝ်ဂှ်ကီုလေဝ် မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုင် ဗွဲတၟေင် နူဍုင်လ္ဂုင် လပါ်သၟဝ်ကျာဂှ် ဟီုအရေဝ်မန် ဟွံလေပ် ဒုင်ပထောအ် ဂကူဗၟာအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် ၁၇၅၇ ဍုင်မန်ဟံသာဝတဳ ဒးဒုင်သီကဵု သၟိင်ဗၟာအံင်ဇေယျတုဲ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒုင်ဂစိုတ်ပဠက်ဂကူ၊ တုဲပၠန် ဗွဲဂမၠိုင်ဂှ်လေဝ် ဒးဒြေပ်ဒဴ လုပ်ဍုင်မံင် ဍုင်သေံတုဲ လၟိဟ်မၞိဟ် ပ္ဍဲရးဗဂေါ၊ ရးဖာသီ၊ ရးလ္ဂုင်တအ်ဂှ် အောန်စှ်ေအာ ဗွဲမလောန်ကီုလေဝ် စဵုကဵုစိုပ် သၞာံၜိုတ် ၁၈၀၀တအ် လပါ်အိုတ်ဂှ် ဂကူမန် ပဒတဴကၠုင် ပ္ဍဲဒေသရးလ္ဂုင် ကေုာံ ရးဨရာဝတဳ ရးဗဂေါ ဗွဲမဂၠိုင်ဏီဖိုဟ်ရ။ [၃][၄]
ပၞာန်ဂၠးတိ အလန်ဒုတိယတုဲ အတိုင်တင်လတုပ်စိုတ် အကြာအင်္ဂလိက် ကဵု အမေရိကာန် ကုဍုင်အင်္ဂလိက် မပလဝ် ကဝ်လဝ်နဳတအ်ဂှ် ဒးကဵု သၠးပွးရောင်တုဲ အင်္ဂလိက် စဖန်ကဵု ဍုင်ဗၠးၜး ကုဍုင်အိန္ဒိယ၊ သဳရိလင်္ကာ၊ ပါကာတ်သတာန် သီုကဵု ဍုင်ဗၟာရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဂကူမန် လတူဍုင်ဇၞော်တအ်ဂှ် ဟီုအရေဝ်မန် ဟွံလေပ် ဒုင်ပထောအ် ဂကူဗၟာဂှ် ဂၠိုင်ကွေဟ်ဟ်ရ။ ဟိုတ်နူ ဟိုတ်တအ်ဏအ်တုဲ စပ်ကဵု ယေန်သၞာင် မဆေင်ကဵု ဗွိုက်လတက် ဂကူမန် ကဵု ဂကူဗၟာဂှ် တုပ်ရေင်သကအ် ပါ်ၜါဟွံဂွံရ။ တုပ်တဴ ညံင်ရဴ ဒြပ်ဇကု စိုပ်အာတဲညးတၞဟ်လအ်တုဲ ကလေင်ကေတ် ဟွံလောဲသွာကီုရ။
ဂကူမန် ကဵု ဂကူဗၟာဂှ် ၜိုန်ရ အရေဝ်တၞဟ်ခြာ ကုဗၟာကီုလေဝ် နကဵုကယျိုင်ကယျဝ် ဗွိုက်လတက် မဆေင်ကဵု ယေန်သၞာင်တအ်ဂှ် တုပ်ရေင်သကအ်ဗွဲမလောန်တုဲ ပ္ဍဲကဵုသဘင်အကြာဂကူနာနာတအ်ဂှ် ညးလဵု ဒှ်ဂကူမန် ညးလဵုဒှ်ဂကူဗၟာဂှ် ရုဲစှ်ပါဲခြာဟွံဒးရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵုဂကောံကွးဘာတက္ကသိုလ်မန်ဂမၠိုင် ချပ်ဂၞန်ကၠုင်သကအ် သွက်ဂွံစၟတ်သမ္တီ ဗွိုက်လတက်မန်ရ။ [၅]
ဗီုလ္ၚတ် သွက်ဂွံပဒတန်
ပလေဝ်ဒါန်တၞဟ်နဂွံ ခၞံဗဒှ် ပတိုန် ဗွိုက်လတက်မန်ဂှ် နူကဵု ဂကောံကွးဘာတက္ကသိုလ်မန် နူကဵုတက္ကသိုလ်နာနာ ဒက်ပ္တန်ပတိုန် ကမ္မတဳဗမံက်ပတိုန် ဗွိုက်လတက်မန် (မွန်အမျိုးသားဝတ်စုံ ထုတ်ဖေါ်ဖြစ်မြောက်ရေး ကော်မတီ) မွဲရ၊၊ ပ္ဍဲကဵုကမ္မတဳဂှ် မာံမောင်တိုး ဒှ်ဥက္ကဌ၊ မာံဗညာအောင်မိုး (ဒံက်တာ) ဒှ်ညးရေင်တၠုင်ဖဵုတုဲ မာံအောင်မြိုင်စိန် ဒှ် ဖက်ဆောံ ညးရေင်တၠုင်ဖဵုရ၊၊ ကမ္မတဳဂှ် ကော်ကောံဓရီု အလန်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵု ပ္ဍဲတိုက်ပိဋကတ်မန် မၞုံပ္ဍဲဂၠံင်ကျာ်၊ ဗဒါဲဂၠံင်တိုန်ကျာ်လ္ဂုင် လပါ်သၟဝ်ကျာ ပ္ဍဲ သၞာံခရေတ် ၁၉၇၁ ဂိတုအဝ်ဂေတ် ၂၁ တ္ၚဲသ္ၚိသဝ်ရ၊၊ နူကဵုကောံဓရီုဂှ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ်
- တၞဟ်န ဂွံဂွံ ကပေါတ်သက်သဳဂမၠိုင်တုဲ ဒးဗက်ပကောံ ဗွိုက်လတက်ဂကူမန်တြေံတြဟ်တအ်ကီု သီုကဵု ဗွိုက်လတက် ခေတ်တၟိ၊၊
- စှ်ေအာ အကြာကွာန်မန်တအ်တုဲ ဗက်သၟာန်ဇာန် ကုမၞိဟ်မတီလဝ် ဒၞာဲမဂွံဆဵုကေတ် ဗွိုက်လတက်မန်တြေံဂမၠိုင်၊၊
- စပ်ကဵု ဗွိုက်လတက်မန် ဗီုလဵု မကေင်နွံကၠုင်လဝ်ဂှ် သွက်ဂွံ သၟာန်ဇာန်စ ကုညးမတီကၠိုဟ်ခၠင်တအ်၊၊
- သွက်ကောံဓရီု ဂတဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် ပ္ဍဲတ္ၚဲ သေတ်တေန်ပါ ၅၊ သၞာံ ၁၉၇၁၊၊
- ပ္ဍဲကောံဓရီုဂတဂှ် သွက်ဂွံ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ် လတူတင်ဂၞင်သက်သဳ မကလိဂွံလဝ်တအ်ဂှ်တုဲ ညံင်ဂွံပတိတ်စမ်ရံင် ဗီုမူအပြောံ၊၊
- သတ္တဟဂတဂှ် (၁၂၊ ၀၉၊ ၁၉၇၁) တ္ၚဲအဒိုက်ဂှ် သွက်ဂွံကော်ဘိက် ကုညးစိုတ်မလုပ်စ ဂွံလ္ၚတ်ဗဵု ဗွိုက်လတက်မန်၊၊
အတိုင်မဖျေဟ်လဝ် သ္ဂုတ်သွာတ်ဂှ် ဂကောံကွးဘာမန်တအ် ပါ်က္ဍိုပ်တုဲ ဗက်စှ်ေဂၠာဲ တင်ဂၞင်ဂမၠိုင် နူဒေသ လ္ဂုင်၊ မတ်မလီု၊ ဗဂေါ၊ ပံင်၊ တကအ်ခၟိုင်၊ မုဟ်ဍုင်၊ ဇြပ်ဗု၊ ရေဝ်၊ ကျာ်မြဟ် ကေုာံ ဒေသကရေင် မကော်ဂး ကဝ်ဒူလေတအ်ရ၊၊ တင်ဂၞင် မကလိဂွံတအ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ကပေါတ်နူကလော်သ္ၚိ (ဗွဲတၟေင် ကလော်ယာတ်၊ ညးမဂိုင်ဒေပ်လဝ် ဂၠိက်ယာတ် ဇုဇညးတအ် မပ္တံကဵု ဂၠိက်ယာတ်၊ ပလောအ်၊ ယာတ်ဍောတ်(ပုဝါ)၊ ဗီုရုပ်တြေံတြေံတအ်ရ၊၊ အတိုင်မဖျေဟ်လဝ် သ္ဂုတ်သွာတ်ဂှ် ကမ္မတဳဂှ် ကလေင်ကောံရေင်သကအ် ပ္ဍဲဂိတုသေတ်တေန်ပါ ၅ ဂှ် ဂၠိက်ယာတ်ပလောအ် သီုဖအိုတ်တအ်ဂှ် အသာ်ဗကေတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဂၠိုင်အိုတ်ရ၊၊ ဂၠိက်တအ်ဂှ်လေဝ် လတူအသာ်ဗကေတ်ဂှ် ကၞင်အသာ်ဗုဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဂၠိုင်အိုတ်၊ ဂၞိန်ဂှ်မ္ဂး လတူအသာ်ဗကေတ်ဂှ် အပြံက် အသာ်လမ္စံက်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ၊၊ [၆]
ဗီုမစၟတ်သမ္တီလဝ်
ပလေဝ်ဒါန်ပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲ (၁၂-၀၉-၁၉၇၁) ဂှ် ကလေင်ကောံရေင်သကအ် ပ္ဍဲတိုက်ပိဋကတ်မန် မွဲဝါပၠန်ဂှ် ကွးဘာတက္ကသိုလ်ဂမၠိုင် ကေုာံ ခမဳသင် ညးစိုတ်မလုပ်စတအ် တိုန်စိုပ်ကီုရ၊၊ လတူဗီုမူအပြောမ် မကၠောန်ပ္တိတ်လဝ်ဂှ် ဗီုပြင်ဂှ် မၞိဟ်ဒစဵုဒစး ဟွံမဲကီုလေဝ် ပ္ဍဲပလောအ်ဓရောပ် (တိုက်ပုံ)မၞိဟ်တြုဟ် မဒှ်အသာ်လမ္စံက်ဂှ် ခမဳသင် ကေုာံ မၞိဟ်ဇၞော်ဇၞော်တအ် ဟွံဒးဂၞပ်ရ၊၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး အသာ်လမ္စံက်ဂှ် ဂကူမန်တအ် စၟတ်သမ္တီလဝ် မဒှ်အသာ် အမင်္ဂလ ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ စၞးအသာ်လမ္စံက်ဂှ် ကေတ်အသာ်ဗုတုဲ လတူဗုဂှ် စုတ်ကၞင်ဗကေတ်ရ၊၊ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်တုဲအိုတ် ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ်ဟေင် ပဒတန် ဗွိုက်လတက်မန် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ၊၊[၇]
ဗွိုက်လတက် မၞိဟ်တြုဟ်
ပလေဝ်ဒါန်
ပလောအ်၊
ပလောအ် (အပ္ဍဲ) ပလောအ်ရှာတ်
ပလောအ်ဥလာရ် (တိုက်ပုံအင်္ကျီ)
- လတူအသာ်ဗုဂှ် နွံကဵု ကၞင်ခံက်ဗကေတ် မွဲၝောအ်တဲ။
- ပ္ဍဲကအ်ဂှ် နွံကဵု ကဝ်လာ ဗွိုက်ၜိုတ်ကဝက်ၝောအ်တဲ၊ ကဝ်လာဂှ် ဇိင်စုတ်လဝ် ပ္ဍဲတၞုင်ကအ်ပလောအ်။
- တဲပလောအ်ဂှ် ဟွံခဍပ် ပၠးစွံလဝ် အတိုင်ဂှ်။
- ထိုင်ပလောအ်သၟဝ် နွံၜါမ။
- စုတ်ဇုက် ပန်တၞုင်။ ပ္ဍဲကဵုဖျုန်ယာတ်ပလောအ်ဂှ် ဇိင်ဗာန်စုတ် ဗွဲဇမၠိင် ၜါၝောအ်တဲတုဲ သၟေဟ်စွံလဝ် ပိၝောအ်တဲဂှ် သွက်ဂွံဒက်။
- ဇိင်စုတ် လ္ပကဵုဒး ဒၞာဲဂတှ်ေလတာ်။ ကာလလတက် ဂတှ်ေလတာ် လ္ပကဵုမံက်။
(ဥလာရ် ဂှ် မအရေဝ်မန်တြေံ မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲလိက်တၟအ်သြိုင်နန်၊ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ပလောအ်မလတက် ပ္ဍဲအခိင်မတိုန်ကေင်ကာမ္ၚဵု။ ဥလာရ် ဂှ် မန်လွဳစလဝ် နူပါဠိ ဥဠာရ မဂွံအဓိပ္ပါယ် မသၠုင်ပြဲ)
ဂၠိက်
- အသာ်ဗကေတ် ဒုင်သၟဝ်။
- ကၞင်ဗု မဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဗီုပြင်ခံက်ဗ္ၚ။
- လဒေါဝ်ဂှ် ညံင်ရဴအနာံၜါ မဖျပ်လဝ် ကၞင်ဗု မနွံဗွိုက် ကဝက်ၝောအ်တဲ ဂေတ်ပူကၠောအ်ဒၟံင်။
- သၟဝ်အိုတ် ဒၞာဲဂစိုတ်ဂရီု အသာ်ဗု စွံလဝ် ၜိုတ် (၁/၄)ၝောအ်တဲ။
- လတူ ဒၞာဲဂစိုတ်ဂရီုသၟဝ်အိုတ် အသာ်ဗုဂှ် စွံလဝ် ခံက်အသာ်ဗကေတ် (၁ ၁/၂)ၝောအ်တဲ။
ဗွိုက်လတက် မၞိဟ်ဗြဴ
ပလေဝ်ဒါန်
ပလောအ်
- အသာ်ဗု
- ကအ်သၠဇြဲ (ဗီုပြင် V)
- ကမာတ်သြိုဟ် (ရင်စေ့)
- စုတ် ဇုက် မသုန်တၞုင်
- တဲဇမၠိင်
- ဂရီုသၟဝ် ကဵုဂၠိင်စှ်ေ ညိည။
ဂၞိန်
- အသာ်ဗကေတ် ဒုင်သၟဝ်
- အပြံက် ခရာဇိုင်ခဍာ် အသာ်လမ္စံက်
- ကၞင် အသာ်နာနာ မနွံဗွိုက် ၆ ၝောအ်တဲ ဂေတ်ကၠောအ်။
- သၟဝ်အိုတ် ယာတ်ပလး အသာ်ဗကေတ် ကဵု ဗု မနှဴလဝ် မနွံဗွိုက် ၁၅ ၝောအ်တဲ။
- အပြံက်လမ္စံက် ဗကေတ် မဒုင်သၟဝ် (ပ္ဍဲလၟေင် (၁) ကဵု လၟေင် (၂) မနွံ ၂၁ ၝောအ်တဲဂှ် တုတ်မွဲအနာံ။)
- ကၞင်အသာ်နာနာ မနွံဗွိုက် ၆ ၝောအ်တဲဂှ် ကဵု ဇိုင်ဂၞိန် အသာ်ဗကေတ် ကဵု ဗု မနှဴလဝ် မနွံ ၁၅ ၝောအ်တဲ၊ ပံင်သီုဖအိုတ် နွံ ၂၁ ၝောအ်တဲဂှ် တုတ်မွဲအနာံ။ (လၟေင် ၃ ကဵု လၟေင် ၄ ဂှ် တုတ်မွဲအနာံ)။
- နွံကဵု ကတင်ဂၞိန်။
မဗိုက်လတက်ကၠာအိုတ်
ပလေဝ်ဒါန်အတိုင်မစၟတ်သမ္တီလဝ်ဂှ် ပ္ဍဲ သဘင်မဒုင်တၠုင်ကွးဘာတၟိ (မွန်မောင်မယ်သစ်လွင် ကြိုဆိုပွဲ) တက္ကသိုလ်လ္ဂုင် သာပ်ကမ္မတဳလိက်ပတ် ယေန်သၞာင်မန် တက္ကသိုလ်လ္ဂုင် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲ ၁၀-၁၀-၁၉၇၁ ဂှ် ဗိုက်လတက်ကၠာအိုတ်ရ၊၊ သီုကဵု ဒယှ်ေဒွက် ဗိုက်လတက် ကယျိုင်မန်အိုတ်စိုအ် ကီုရ၊၊ စတမ်နူဂှ်တုဲ ဇၟာပ်မကၠောန် ပရေင်ချဳဓရာင် ပ္ဍဲကဵု တက္ကသိုလ်မ္ဂး ကွးဘာမန်တအ် ကျိုင်ကယျိုင်မန်ဂှ် အိုတ်ရ၊၊ နူကဵု ဂကောံကွးဘာတက္ကသိုလ် လ္ဂုင် မကၠောန်ပ္တိတ် ကြက္ကဒိန် သၞာံ ၁၉၇၂ ဂှ်လေဝ် နကဵုကယျိုင်ကယျဝ်မန်ဂှ် တက်ပ္တိတ်လဝ်ကီုရ၊၊ [၈] စနူဂှ်တုဲ ကယျိုင်မန်ဂှ် ပြးဇးအာ အလုံမွဲဂကူတုဲ နဒဒှ် ဗွိုက်လတက်မန်ဂှ် ဗွဲမပြဟ် ဇၟာပ်တြး စိုပ်အာ အလုံဂကူမန်မွဲရ၊၊
ဖဵုဂုဏ် ကေုာံ အဆက်ကြဴ
ပလေဝ်ဒါန်ကြဴနူ မဂွံစၟတ်သမ္တီ ဗွိုက်လတက်မန်တုဲ ကောန်ဂကူမန် နဒဒှ် မထ္ၜးဆီဂကူ၊ နဒဒှ် မထ္ၜးပရေင်တုပ်သၟဟ် identity ဂကူဂှ် ပ္ဍဲကဵု သဘင်ကၞာ ပေါဲမ္ၚဵုဂမၠိုင်ဂှ် ကျိုင်ကၠုင်ဇၟာပ်ပ်ဒၞာဲရ၊၊ ပရေင်ကောံသၟဟ် ပရေင်စရာဲဂကူတၞဟ်ခြာမွဲဂှ် ကလိဂွံကၠုင်ပေင်င်ရ၊၊ ဟိုတ်မဒှ် အသာ်ဗုဗကေတ်တုဲ နကဵုကယျိုင်ဂှ် ထ္ၜးဆီဇာတိ ဂကူမန်မာန်ပေင်င်ကီုရ၊၊ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် လ္ၚတ်ရံင် အခိုက်ပြဝေဏဳမန်မ္ဂး ယာတ်ဗုဗကေတ်ဂှ် နဒဒှ် ယာတ်ကလော်သ္ၚိဂှ် ဂကူမန်တအ် စၟတ်သမ္တီကၠုင်လဝ်ရ၊၊ ကလော်သ္ၚိဂှ် ဒှ်ပရေင်ရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ ဂကူမန်ကၠာအိုတ်တုဲ အသာ်ဗု ကဵု အသာ်ဗကေတ်ဂှ် ဒှ်အခိုက် သင်္ကေတဂကူမန်တအ်မွဲဂှ် နူကဵု ဗွိုက်လတက်ဂှ် ထ္ၜးပြာကတ်ဒၟံင်တုဲ အသာ်တအ်ဂှ် စောဲလာံဒၟံင် ပ္ဍဲဂကူမန်တအ်တုဲတုဲဂှ်ရ ကယျိုင်မန် မၞုံကဵုအသာ်ဗုဗကေတ်ဂှ် စောဲဗာန်ကၠုင် ပ္ဍဲဂၠံသြိုဟ်ဂကူမန်တအ် နူခေတ်အဆက်ဆက် ဟီုဂွံရ၊၊
ဟိုတ်နူ မစၟတ်သမ္တီထောအ် ဗွိုက်လတက်မန် ဗီုဏအ်တုဲ ကယျိုင်ကကျဝ် ဗီုကဵု ကၞင်တၞဟ် အစံက်တၞဟ် ဗီုကဵု ယာတ်ဆိက်တအ်ဂှ် အလဵုလဵု ဒှ်အာ ညံင်ကဵု အခိုက်ကယျိုင်ကယျဝ်မန် ဟွံသေင်တုဲ ဒှ်အာ ညံင်ကဵု ကယျိုင်ကယျဝ်ဗၟာ ဖအိုတ်ရ၊၊ ရံင်နကဵု မတ်ယေန်သၞာင်မ္ဂး ဗွိုက်လတက်တအ်ဂှ် မဒးနွံကဵု ဗီုပြင်နာနာ ညံင်ရဴကၠအ်ဥဒျာန် မၞုံကဵု ပကဴသြဴနာနာရောင်မ္ဂး အရာမစၟတ်သမ္တီဝွံ ဒှ်အာ ကဟောံဗြမ် ပရေင်ယေန်သၞာင်မွဲရ၊၊
ယေန်သၞာင် ကေုာံ ဗွိုက်လတက်ဂှ် သၞာံဗွဲမလအ် ထိင်ဒဝ် ဖျေဟ်လဝ် ကိုန်ဂစိုတ် ဟွံလောဲသွာရ၊၊ နူစ မစၟတ်သမ္တီ ဗွိုက်လတက်မန်တုဲ ၜိုတ် ပန်ဗွဝ်စှ်ဂှ် ပရေင်ပြံင်လှာဲ စကတဵုဒှ်ကၠုင်တုဲ အခိင်လၟုဟ် ဗီုပြင် စပြံင်လှာဲကၠုင်ဒၟံင် ညိည သိုက်သိုက်ရ၊၊ တုဲပၠန် အခိုက်ကၞာမဆေင်ကဵုမန် နူကဵုမန်မစိုပ်အာ ဍုင်သေံ ဗီုကဵုယာတ်ဍောတ်တအ် အစံက်ပကဴတအ်ဂှ် ပံင်စုတ် ပ္ဍဲဗွိုက်လတက် မစၟတ်သမ္တီလဝ်ဂှ် စကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ၊၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲမ္ၚဵုတၟေင် ဗီုကဵု ပေါဲမ္ၚဵုထပ်တဲတအ်ဂှ် ညံင်ဂွံခိုဟ် ညံင်ဂွံကျေဝ်ဂၠိုင်တိုန်ဂှ်လေဝ် ဖန်ဇန်ဒၟံင်ကီုရ၊၊ တၠပညာဂကူမန် ဗီုကဵု အစာနာဲဖေသိင်ဇြာမ္ဂး စၞးမကျိုင်ကယျိုင် မွဲဗီုဓဝ် ပ္ဍဲဇၟာပ်ဒၞာဲဂှ် ညံင်ဂွံစၟတ်သမ္တီကဵု ဗွဲမဗဗွဲကဵု သာမယျ ဥပမာ ကယျိုင်မ္ၚဵုထပ်တဲမ္ဂး မွဲဗီု၊ ကယျိုင်ပထပိုယ်ပယျင်မ္ဂး မွဲဗီု ညံင်ဂွံစုင်လေင်ဂှ် ဖန်ဇန်ပတိတ်ကဵု ဗွဲတၞဟ်ခြာထေက်ရောင်ဂှ် ကဵုကၠုင်ကသပ်ရ၊၊ နကဵုလညာတ် အစာနာဲဖေသိင်ဇြာမ္ဂး ကယျိုင်မ္ၚဵုထပ်တဲဂှ် ဒးဒှ် ဗီုကယျိုင်ကောန်သၟိင်တၠ ခေတ်ဨကရာဇ်တေအ် ထေက်ရောင်၊၊ ကာလဂှ်ဟေင် ဂကူမန်တအ် မဒှ်ဂကူ မကေင်နွံကဵု ဨကရာဇ် ဂကူသၟိင်တၠဂှ် မၞိဟ်ဗွဲကြဴတအ် ဂွံတီကေတ်မာန် ဂွံဒုင်စသိုင် အလဵုဇကုညးတအ်မာန်ရ၊၊
ဗွိုက်လတက်မန် ခေတ်နာနာ
ပလေဝ်ဒါန်ဗီုရုပ်ဂမၠိုင်
ပလေဝ်ဒါန်-
ဗီုရုပ် ပလောအ်ဂရောပ် ကဵု ဂၠိက် အခိုက်ကၞာမန် သွက်ညးတြုဟ် -
ဂၞိန် သွက်ညးဗြဴ -
ဗီုပလောအ် အခိုက်ကၞာမန် သွက် ညးဗြဴ -
ဗွိုက်လတက်မန် သွက်ညးဗြဴ -
ဗီုရုပ် ကောန်ၚာ်ဗြဴ မကျိုင်လဝ် ကယျိုင်မန်
နိဿဲ
ပလေဝ်ဒါန်- ↑ G.H. Luce, Old Kyaukse and the Coming of Burmans, "All this eastern strip, I think, was mainly inhabited by Mons, with Karens infiltration. Kyaukse itself must have been mainly Mon; but being a desirable oasis, a Rice-Bowl in the Dry Zone, already highly irrigated, it included Wa (Lawa), Palaung(Ponlon), and Kadu (kantu) settlements, perhaps, also Thet (Sak) and Sgaw Karen (Cakraw). (...) The Burmese conquest of Kyaukse drove, I expect, the bulk of the Mons south. But there is ample evidence to show that a large number of Mons still clustered in the north and north-east parts of the district, were we find not only a Tanluin rwā ma, "Main Talaing village", but also a Miin (or Mun) kharuin, which I take to be 'Mon'. Ats Kyaukse itself there is still an inscription in Old Mon, set up perhaps in Kyanzittha's reign, by a Mon archbishop (mahāthera) "who came to live here at Klok (and) Sayon", (...) This, and other evidence of Mon prominence in Kyaukse, led me to the conclusion that the first Burmans, fleeing from Nanchao, probably crossed the Nam Tu at Hsipaw, taking their horses with them: that they approached the plais via Lawksawk and Ye-ngan: and suddenly descending the Nat-hteik Pass in the south-east corner of the district, rapidly overran Kyaukse before many of the Mons could get away to their relations in the south." pp. 81-82
- ↑ Bee Htaw Monzel (2019) Epigraphy as a source for the history of Old Burma,
- ↑ Account of the Province of Martaban, Lately a Portion of the Burman Empire, The Oriental Herald and Journal of General Literature, Volume 11 “The Mons or Peguers, have in great measure, adopted the Burman costume, which is rather elegant for the men, but indecorous, in European eyes, for the women, as the leg is very much exposed in walking. The men wear large turbans occasionally, but the true Burman fashion is a handkerchief twisted into a knot with the hair, and brought to the front of the head. Their long hair, which depends from the crown, must, like the Chinese tails prove rather inconvenient on some occasions, especially in flying before an enemy, or in combat. When the women turn coquettes, they wear small turbans too, and they judge right in supposing, that it adds to their charms. In the rains the men wear enormous umbrella hats, some of which are four feet, five inches in diameter: they are of basket work. All ranks wear shoes, when they can obtain them. These are made either of wood or of leather. Officers of rank wear a leather cap, which is gilded, and looks very like the brass caps of fire-engine men in England: inferior Officers have black varnished leathern ones."pp. 355-356
- ↑ Maung Shwe Wa & G. & E. Sowards (1963), Burma Baptist Chronicle, 9 By the Old Moulmein Pagoda 1827-1833, Published Burma Baptist Convention Rangoon, "The missionaries and Burmese leaders soon realized that Moulmein differed markedly from Rangoon in its large Mon (Talaing or Peguan) population. After the Burmese from Upper Burma had captured the Mon Kingdom of Pegu in 1757, the two peoples began to intermix in the Rangoon area with the result that in Judson's day the Mons and the Burmese were not always easily distinguishable. In the early contacts of the missionaries in Rangoon, little attention was paid to their separate backgrounds, but in Moulmein the Mons predominated." p. 61.
- ↑ ဗညားအောင်မိုး၊ မွန်အမျိုးသားဝတ်စုံ၊ မဂ္ဂဇြန်မန် တက္ကသိုလ် (တက္ကသိုလ် မွန်မဂ္ဂဇင်း ၁၉၇၁ - ၁၉၇၂) pp. 28-29 "ယခုအခါ အမျိုးသားဝတ်စုံကဵု ဝတ်ဆင်ရန် လိုအပ်လာသည့် အခါတွင် မည်သည့်ဝတ်စုံကို ဝတ်ရမည်ကိုပင် မဝေခွဲနိုင်သော အခြေအနေသို့ ရောက်ရှိခဲ့လေသည်။ တစုံတစုသော အခမ်းအနားတွင် ပြည်ထောင်စု တိုင်းရင်းသား ညီအကိုများနှင့် အတူ မိမိတို့၏ ယဉ်ကျေးမှု ရိုးရာ ဓလေ့ထုံးစံမှ ဆင်းသက်ပေါက်ဖွားလာသော အမျိုးသာဝတ်စုံများ ရှိကြလေသည်။ ထို့ကြောင့်ပင် လူမျိုးစုံ တက်ရောက်သော အခမ်းအနားပွဲများတွင် ယင်းတို့၏ ဝတ်စုံများကို ကြည့်ပြီး၊ မည်သူသည် မည်သည့် လူမျိုး ဖြစ်သည်ကဵု ခွဲခြား သိနိုင်ကြ၏။ (...) မွန်အမျိုးသားဝတ်စုံကို ရှိစေလိုသည့် မွန်ရဟန်းသင်္ဃာတော်များသည်၄င်း အထက်တန်း ကျောင်းများမှ ကျောင်းသူ ကျောင်းသားများနှင့် ရပ်ရွာဒေသအနှံ့အပြားမှ မွန်လူငယ်လူလတ်များသင်၄င်း၊ မွန်အမျိုးသားဝတ်စုံ ဖြစ်မြောက်လာအောင် ဖန်တီးပေးရန် တက္ကသိုလ်မွန် ကျောင်းသူကျောင်းသားများသို့ စာနှင့် တဖုံ၊ လူနှင့်တမျိုး၊ အမျိုးမျိုးအဖုံဖုံ တောင်းဆိုလာကြသည်။"
- ↑ ဗညားအောင်မိုး၊ မွန်အမျိုးသားဝတ်စုံ၊ မဂ္ဂဇြန်မန် တက္ကသိုလ် (တက္ကသိုလ် မွန်မဂ္ဂဇင်း ၁၉၇၁ - ၁၉၇၂) pp. 29-31"ရှေးခေတ် ယခုခေတ် မွန်လုံချည် ထမီများကို သုတေသန ပြုလုပ်ရာတွင် အနီရောင်သည် အပေါ်လွင်ဆုံးအရောင် (အဓိက လွှမ်းမိုးနေသော အရောင်) ဖြစ်သည်ကို တွေ့ရ၏၊၊ လုံချည်တွင် အနီရောင်ခံပေါ်တွင် အဖြူရောင်အစင်းဖြင့် အကွက်များ ဖေါ်ထားခြင်း နှင့် ထမီတွင် အနီရောင်ခံပေါ်တွင် အနက်ရောင် အစင်းများဖြင့် အကွက်ဖေါ်ထားသည်ကို တွေ့ရသည်၊၊ မွန်တို့၏ လုံချည်ထမီများတွင် အခြား တိုင်းရင်းသားများ၏ လုံချည်ထမီ နှင့် မတူ ထူးခြားကွဲပြားသော အချက်အလက်များလည်း တွေ့ရ၏၊၊ ဥပမာ ယခုခေတ် နယ်စုံမွန်လုံချည်များသည် အထက်အဖြူရောင် အနား၏ အောက်ဘက်တွင် တလက်မခွဲခန့်ရှိသော အနီရောင်အနားကြီးတခုနှင့် အောက်အဖြူအနား၏ အထက်ဘက်တွင် အလားတူ အနီရောင်အနားကြီးတခု ရှိသည်ကို တွေ့ရှိရသည်၊၊ ယခုခေတ် ထမီ အကွက်အစင်းဟန်သည် လုံချည်နှင့် ဆင်သော်လည်း၊ ရှေးခေတ် မွန်ထမီများတွင် ထူးခြားကွဲပြားသော အချက်များကို တွေ့ရှိရ ပြန်သည်၊၊၊ ဥပမာ (၁) ထမီတွင် ထက်ဆင့်သည် တပေမျှကျယ်ခြင်း၊ (၂) နှစ်နံစပ် ဖြစ်၍ အောက်အနံနှင့် အထက်အနံ၏ အကွက်အစင်းသည် သဘောချင်း မတူညီကြ၊ (၃) အထက်အနံတွင် အနီရောင်ခံ ပေါ်တွင် အနက်ရောင်စင်းဖြင့် အကွက်ဆင် တမျိုးမျိုးကို ယက်လုပ်ထားသော်လည်း အောက်အနံ၏ အထက်ပိုင်း ၆ လက်မခန့်သည် အရောင်အမျိုးမျိုးဖြင့် ပတ်လည် အစင်းများ ဖေါ်ထားခြင်း၊ (၄) ပတ်လည် အစင်း၏ အောက်ဘက်တွင် အထက်အနံ၏ အခံရောင်ဖြစ်သော အနီရောင်ဗြောင် အောက်နားအပြားကြီး ရှိခြင်း၊၊ ဆက်လက်၍ လေ့လာ ဆွေးနွေးခြင်းကြောင့် ရှေးခေတ်တွင် မွန်အမျိုးသားတို့ ရှပ်အင်္ကျီကို လက်ခံ မဝတ်ဆင်မီတွင် တိုက်ပုံ နှင့်ဆင်သော အင်္ကျီ၏ လက်သည် တိုက်ပုံ၏ လက်ကဲ့သို့ ပွကျယ်၍ အဆုံးလက်ကောက်ဝတ်တွင် တိုက်ပုံမှာကဲ့သို့ လက်ခေါက်ထားခြင်း မရှိပေ၊၊ လည်ပင်းတွင် ယနေ့ခေတ် စတစ်ကော်လာတို့ကဲ့သို့ ဝတ်ဆင်ကြရာ အထက်သို့ ထောင်နေသော ကော်လာတိုတခုရှိ၏၊၊ ယင်းအင်္ကျီကို ဝတ်ဆင်ရာတွင် ယနေ့ တိုက်ပုံအင်္ကျီများကဲ့သို့ ကြယ်သီးမတတ် ရင်ဖွင့်ဝတ်ဆင်၍ မရသဖြင့် အမြဲတစေ ကြိုးချည်၍ စိထားရ၏၊၊ ယင်း တိုက်ပုံတွင် အောက်အိပ် နှစ်လုံးသာ ပါသည်၊၊ တဖန် မွန်တို့တိုက်ပုံ ဝတ်ဆင်သော ခေတ်သို့ ရောက်သော် တိုက်ပုံကို မွန်တို့က မြန်မာအမျိုးသားကဲ့သို့ ပင်နီစဖျင်ဖြင့် ချုပ်ဝတ်သည်ကို မတွေ့ရပေ၊၊ အဖြူရောင်ပေါ်တွင် အရောင်အမျိုးမျိုးရှိသော အစင်းကြောင်းငယ်ကလေးဖြင့် လေးထောင့်ကွက်ကြီး ဖေါ်ထားသော မွန်တို့ကိုယ်တိုင် လက်ယက်အထည်ဖြင့် ချုပ်ဝတ်သည်ကို တွေ့ရသည်၊၊ယင်းတိုက်ပုံတွင် ရင်ဖုံးပါ၍ ထိုးကြယ်သီးအစား ကြိုးဖြင့် ချည်နှောင်ခြင်း၊ ကြောချုပ်ရိုးအောက်၏ အဆုံးနှင့် ဘယ်ညာဂျိုင်းအောက်ချုပ်ရိုး၏ အောက်အဆုံးတွင် တလက်မခန့် ခွဲထားသည်ကို တွေ့ရသည်၊၊ မွန်အမျိုးသမီးဝတ်စုံများကို လေ့လာသောအခါ ရှေးခေတ်မှ ယခုခေတ်အထိ အများဆုံး အဖြူရောင်ကို ဝတ်ဆင်ကြ၏၊၊ (...) ရင်ခွဲမဟုတ်ဘဲ ခေါင်းမှ စွပ်၍ ဝတ်ဆင်ရ၏၊၊ လည်ဝိုက်သည် (V) ဗွီသဏ္ဍာန် ညောင်ရွက် လည်ပင်းဝိုက်သည် (ကအ်သၠဇြဲ) ဖြစ်၏၊၊ ထို့ကြောင့် ကြယ်သီးနှင့် ချည်စရာ ကြိုများ မလိုချေ၊၊ ကရင်အမျိုးသ္မီးအင်္ကျီများကဲ့သို့ အစင်းကြောင်းဖေါ်ထားခြင်း မရှိချေ၊၊ လက်မှာ လက်ရှည်ဖြစ်၏၊၊"
- ↑ ဗညားအောင်မိုး၊ မွန်အမျိုးသားဝတ်စုံ၊ မဂ္ဂဇြန်မန် တက္ကသိုလ် (တက္ကသိုလ် မွန်မဂ္ဂဇင်း ၁၉၇၁ - ၁၉၇၂) pp. 29-31
- ↑ ဗညားအောင်မိုး၊ မွန်အမျိုးသားဝတ်စုံ၊ မဂ္ဂဇြန်မန် တက္ကသိုလ် (တက္ကသိုလ် မွန်မဂ္ဂဇင်း ၁၉၇၁ - ၁၉၇၂) pp. 32-34
- ↑ W. Hunter, J. Sewell (1789) A Concise Account of the Climate, Produce, Trade, Government, Manners, and Customs, of the Kingdom of Pegu; pp. 8-15