မတ္တမ၊ ဍုင်
ဍုင်မတ္တမ (အၚ်္ဂလိက်: Mottama, formerly MartabanBurmese; မုတ္တမမြို့) ဝွံ နွံ ဇိုင်ၜဳသြင်လောန် ကရေက်လပါ်သၟဝ်ကျာ ကုဍုင်မတ်မလီု (16°32′N 97°36′E)ရ၊၊ ဍုင်မတ္တမဝွံ ပ္ဍဲခေတ်ဟံသာဝတဳ (၁၃-၁၆ ဗွဝ်ကၠံ)ဂှ် ဒှ်လဝ် ဍုင်ဇၞော် မပိုင်ပြဳလဝ် ဍုင်သၟတ် ၃၂ ဇာ ၁၂ တုဲ ဟိုတ်မဒှ် ဍုင်သၞေဟ်က္ၜင်တုဲ ပ္ဍဲခေတ်ဟံသာဝတဳ တေအ် ဒှ်လဝ် ဍုင်ဗၞိက် ကိစ္စဇၞော်မွဲရ၊၊ စေဟ်မတ္တမ နကဵုဗီုအင်္ဂလိက် မာတဗေန်ဂျာ ဂှ် ယၟုမြဟ်လဝ် အလုံမွဲဂၠးတိတုဲ စဵုကဵုလၟုဟ် ပ္ဍဲတိုက်ထ္ၜးဂၠးတိ ယၟုမြဟ်ဂမၠိုင် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင်ဏီဖိုဟ်ရ၊၊ ကၠာဒဒန် မတ္တမ-မတ်မလီု ဟွံကတဵုဒှ်ဏီဂှ် ဍုင်မတ္တမဝွံ ဒှ်သၞေဟ်ကွဳပၟတ်၊ သၞေဟ်က္ၜင် ကိစ္စဇၞော်မွဲရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ဍုင်မတ္တမဂှ် ဒှ်ကွာန်ဇၞော်မွဲရ၊၊
နိရုတ္တိ
ပလေဝ်ဒါန်
ယၟုဍုင်မတ္တမ ဂွံဆဵုကေတ် ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲလိက်သ္ၚာကျာ် ထီုကအ်ဂေါန် (မုဟ်တး) မဗှ် (မုဟ်တဟ်) နူကဵု ၜိုတ် ၁၁ ဗွဝ်ကၠံရ၊၊ အဓိပ္ပါယ်တုန် မုဟ် - မဒှ်အရာမတိတ်ဒၟံင်၊၊ တး/တဟ် (လိက်မန်ခေတ်တြေံ ဂစိုတ် ဟ် ဂှ် ညးဖဍုန်ချူ နကဵု ခရးက္ဍိုပ်ၜါမ း ဥပမာ၊ ဂေါး/ဂေါးဟ်) မဂွံအဓိပ္ပါယ် မဇၞော်၊၊ မုဟ်တး (မုဟ်တဟ်) မဂွံအဓိပ္ပါယ် မုဟ်ဇၞော်ဇၞော်၊၊ ဟိုတ်ဒၞာဲတိ မုဟ်တိတ်ဒၟံင်ကဵု ၜဳသြင်လောန် ဗွဲမဇၞော်တုဲ ညးကော်စ ဍုင်မုဟ်တဟ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် မုဟ်ဇၞော်၊၊ ပ္ဍဲလိက်လ္ၚဵု မဟီုလဝ် မတ္တမ ဂှ် ကၠုင်နူ မုဟ်တၟအ် လေဝ်နွံကီုရ၊၊
မတ္တမဂှ် ကၠာတေအ် နကဵုဘာသာရးပလိုတ် ကော်စ Martaban ဟိုတ်မဒုင်သဇိုင် ကုအရေဝ်မန်ခေတ်ဟံသာဝတဳ မတ္တမအ်၊၊
ဒတန်ပထဝဳ
ပလေဝ်ဒါန်ဍုင်မတ္တမ ဂှ် နကဵုစၟတ်သမ္တီဂၠးတိမ္ဂး နွံတန်တဴဒၟံင် လေတ္တဳကျုတ်သၟဝ်ကျာ ၁၆ ဒဳဂရဳ ၃၁မဳနေတ်၊ လံင်တဳကျုတ်ဗၟံက် ၉၇ဒဳဂရဳ ၃၆မိနေတ် (16°31’34.59N - 97°36’37.42E)၊၊ နကဵုဂၠံင်ကွဳပၟတ် နူဍုင်လ္ဂုင် ဂွံစိုပ်မတ္တမဂှ် နွံ ၁၆၅ တိုင်၊၊ နူမတ်မလီု နွံစ ၜိုတ် မွဲတိုင်ဘာ်ရ၊၊
ဝင်
ပလေဝ်ဒါန်
ဍုင်မတ္တမဝွံ နကဵု သုတေသနဝင်စှ်ေစှ်ေဂှ် ဟွံဂွံလ္ၚတ်လဝ် ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်ဏီတုဲ နူကဵုအခိင်လဵု ကောန်မၞိဟ် မစပဒတဴကၠုင် ပ္ဍဲဒၞာဲမုတ္တမဏအ်ဂှ် ဟွံတီကေတ်ဏီရ၊၊ အတိုင်မဟီုမ္ဂး ဍုင်မတ္တမဝွံ နကဵုမလောန်ကၠုင် ၜိုတ်သၞာံ ၁၄၀၀ သၞာံတေအ် သၟိင်မန်မွဲတၠ စပတန်လဝ်ရ၊၊ ဝင်ဍုင်မတ္တမ မဂွံဆဵုကေတ်ခိုဟ်ဟ်ဂှ် ဒှ်အခိင် ခေတ်ဟံသာဝတဳရ၊၊
ခေတ်ဟံသာဝတဳ
ကြဴနူ အဝဵုသြဇာဂကူဗၟာ နူဗုကာံ ဓလီုဂွံအာ ရာမညဒေသ ဍုင်မန်တုဲ ပ္ဍဲ သၞာံ ၁၂၈၁/၁၂၈၆ ဂှ် မဂဒူ ကောန်ဍုင်တကအ်ဝါန် (ဍုင်ဝါန်) ပုန် ကုသၟိင်စဍုင်ဗၟာ အလိမ်မာမင် (အလိမ္မာမင်း)တုဲ ကလေင်ပ္တန် ဍုင်ဗၠးၜးမန် ပ္ဍဲဍုင်မတ္တမရ မဂွံဒုင်ယၟု သၟိင်ဝါရဳရောဝ် မဒှ်ယၟု ဘာသာသေံ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ညးမဒတုံပြဟ်နူသွဝ် ရ၊၊ မန်ပ္ဍဲဗဂေါ အခမန် လေဝ် ပုန်ကဵု သၟိင်ဗုကာံကီုတုဲ ဒက်ပ္တန် ဍုင်ဗၠးၜးကီုရ၊၊ ကာလတၠဖြာ မပိုင်ဍုင်ဟံသာဝတဳဂှ် ဍုင်မန်ဟံသာဝတဳ ကဵု ဍုင်မန်မတ္တမ ဒက်မိတ်ရေင်သကအ် နမကဵုစ ကောန်ဝုတ်ရေင်သကအ်ရ၊၊ တၠဖြာ ပစၞာဲ ဂစာန်ဂစိုတ် သၟိင်ဝါရေဝ်ရောဝ်ဂှ် ဂွံတီကေတ်တုဲ ညးရပ်ကြိုင်ထောအ် တၠဖြာရ၊၊ ဍုင်ဟံသာဝတဳ စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ သၟိင်ဝါရေဝ်ရောဝ်ရ၊၊ ဟိုတ်တၠဖြာ မဂစာန်ပုန်တုဲ ညးဒးဂစိုတ်ထောအ် တၠဖြာရ၊၊
သၞာံ ၁၃၄၈ သၟိင်ဗညာဥူ တိုန်နန် ဍုင်မတ္တမ ရ၊၊ ဟိုတ်နူ ဗြတ္ထၜ ကဵု လိုက်ဖြာတအ် ပသပုန်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၃၆၃ ဂှ်တုဲ သၟိင်ဗညာဥူ ဒးဒဴအာမံင် ဍုင်ဝါန်၊၊ စိုပ်သၞာံ ၁၃၆၉ ဂှ် သၟိင်ဗညာဥူ ဟိုတ်ကလေင်စဴ ဍုင်မတ္တမ ဟွံဂွံတုဲ ဒးအာမံင် ပ္ဍဲဗဂေါရ၊၊ တၠညးဗညာဥူ ဟွံမဲတုဲ ကောန်ညး တၠညးရာဇာဓိရာဇ် ဂွံတိုန်နန်ဟံသာဝတဳရ၊၊ စိုပ်သၞာံ ၁၃၈၈ ဂှ် တၠညးရာဇာဓိရာဇ် သီဂွံအာ ဍုင်မတ္တမ ကေုာံ မတ်မလီုရ၊၊ စနူဂှ်တုဲ ဍုင်မတ္တမ နဒဒှ် ဍုင်သၟိင်ဨကရာဇ် မပဒတဴဂှ် ဒးအိုတ်အာရ၊၊
မတ္တမ ၃၂ ဍုင် ဇာ ၁၂
ဗၟံက်ဍုင်မတ္တမ (၅) ဍုင်
1. ဍုင်ကောံဗိန်
2. ဍုင်ဂြာင်
3. ဍုင်သ္ဇိုင်
4. ဍုင်ဗြထဝဳ
5. ဍုင်ပံင်
ဗွဲဒိုဟ်အဂၞဲ ဍုင်မတ္တမ (၇) ဍုင်
6. ဍုင်ဇဲယ
7. ဍုင်ကၠိတ်
8. ဍုင်တံင်ပိုအ်
9. ဍုင်ဂွါန်
10. ဍုင်ဇမိ
11. ဍုင်ကြိုန်
12. ဍုင်ဝင်ရဴ
ဗွဲဒိုဟ်သမၠုင်ကျာ ဍုင်မတ္တမ (၅) ဍုင်
13. ဍုင်မတ်မလီု
14. ဍုင်ဇြာ
15. ဍုင်ဝါခရူ
16. ဍုင်လမိုင်
17. ဍုင်ရေဝ်
ဗွဲဒိုဟ်နေရတိ (၂) ဍုင်
18. ဍုင်သၟိုင် (ခမိုင်)
19. ဍုင်ကြေဝ်
ဗွဲဒိုဟ်ဗာယပ် ဍုင်မတ္တမ (၆) ဍုင်
20. ဍုင်ယင်ၚိန်
21. ဍုင်ဂွံ
22. ဍုင်ဝါန်
23. ဍုင်အိဝါဲ
24. ဍုင်ယင်အုံ
25. ဍုင်တိုက္ကခလာ
ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာ ဍုင်မတ္တမ (၃) ဍုင်
26. ဍုင်အိဗိုပ်
27. ဍုင်လ္ဂန်ဖေန်
28. ဍုင်ဖါင်ဍာင်
ဗွဲဒိုဟ်ဨသာန် ဍုင်မတ္တမ (၄) ဍုင်
29. ဍုင်တမိ
30. ဍုင်မြိုင်
31. ဍုင်လိုင်ဗၠဲ
32. ဍုင်အဂြာင်
စာ (၁၂)
စာဂှ် ဇၞော်နူကွာန် မတုပ်ကဵုအရေဝ်ဗၟာ အခိင်လၟုဟ် (တိုက်နယ်)
ဗွဲဒိုဟ်ဗၟံက် ဍုင်မတ္တမ (၄) စာ
1. စာကောံတုံ
2. စာကံလှာ
3. ဇာသပၠင်
4. ဇာသ္ပိုင်
ဗွဲဒိုဟ်အဂၞဲ ဍုင်မတ္တမ (၁) စာ
5. စာရာဲဇာမ်
ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ် ဍုင်မတ္တမ (၂) စာ
6. စာရိုင်စိန်
7. ဇာထတွန်
ဗွဲဒိုဟ်ဗာယပ် ဍုင်မတ္တမ (၄) စာ
8. စာထရိုင်
9. စာတြာဲအိုင်
10. စာအာဲဗွဳ
11. စာထရိုန်
ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာ ဍုင်မတ္တမ (၁)
12. ဇာလကွန်
ကျာ်ပလ္လင်ပူ (မြသိန်းတန်စေတီ)
ပလေဝ်ဒါန်ကျာ်ပလ္လင်ပူ ဝွံ နွံလတူဒဵု ဍုင်မတ္တမ၊ လပါ်ပလိုတ်ဍုင်မတ္တမ၊၊ ယၟုကျာ် ပလ္လင်ပူဝွံ ဂွံအဓိပ္ပါယ် ကျာ်မၞုံကဵု ပၞင်မပူ (ပၞင်ခဍမ်)ရ၊၊ ပလ္လင်ပူဂှ် ဗၟာတအ်ဟီု ကျိုက်ဖျင်ကူတုဲ နကဵုအဓိပ္ပါယ် ဗီုဗၟာ ဂွံအာ အဓိပ္ပါယ် ဖျင်- ယာတ်ပိက်၊ ကူ - ရီုဗင်၊ ဖျင်ကူ ယာတ်ပိက်ရီု ရ၊၊ ဟိုတ်နူဏအ်တုဲ ပေါမ် သေံကၠုင်ဗတိုက်တုဲ ပြိုင်ဒက်ကျာ်၊၊ မန်တအ် ဟွံဒက်ကျာ် နကဵုဍိုတ် ဒက်နကဵုနဲပြယာဲ ပူဒက်ကေတ် ယာတ်ပိက်တုဲ မန်ဂွံမာန်အာ၊၊ လပါ်ဍုင်မတ်မလီုဂှ် သေံတအ် ညာတ်မန် ဒက်ကျာ်တုဲ ဇကုဟွံတုဲဏီတုဲ သေံတအ် ဒးဒြေပ်ဒဴဂှ် ကျိုက်ရှမ်းလန် ဗွဲကြဴဒှ်အာ ကျိုက်သံလံ ၊၊ ပေါမ်ဗီုဏအ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်ကီုရ၊၊ ယၟုကျာ်သာန်လာန်ဂှ် အဓိပ္ပါယ်တမ် ကျာ်သြင်လာ် ရ၊၊
နိဿဲ
ပလေဝ်ဒါန်