မဒံက်ခေဝ်

မဒံက်ခေဝ် (အၚ်္ဂလိက်: Mon folk tale; Ma-dok-khe, Burmese; အဒေါက်ခဲ) ဂှ် ဒှ်ပေါမ်ဓရိုၚ်မန် ခေတ်တြေံ မၞိဟ်မတီဂၠိုၚ်အိုတ်မွဲရ၊၊ ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဂှ် ချူလဝ် နကဵုမူ နာနာသာ်တုဲ ဒှ်ပေါမ်ဓရိုၚ် ဇာတ်ဓလိၚ်မန်မွဲရ၊၊ ဗွဲမဂၠိုၚ် ဒုၚ်သဇိုၚ် ကုအရေဝ်မန်တုဲ ဖန်ကၠောန်လဝ် ပေါမ်ဓရိုၚ်ရ၊၊ ဥပမာ ကျာ်ဇၞော်ဟီု ＂ဨအဲ＂၊၊ မဒံက်ခေဝ် ဟီု ＂ဨမဒံက်ခေဝ်＂၊ ကာလကျာ်ဇၞော်ဟီု ＂ဨအဲ ဂှ်ဟီု＂၊ မဒံက်ခေဝ် ဟီု ＂ဨကျာ်ဇၞော်＂၊၊ တုဲပၠန် လကျာ်စုတိဂှ် ဟိုတ်မဟီု လကျာ်ပဝ် တုဲ ကၠောန်လဝ် ပေါမ်ဓရိုၚ် ကျာ်ဇၞော် စုတ်သၞေၚ်တုဲ ကဵုပဝ် ဗီုဂစေံ၊၊ ＂ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဂှ် ချိုတ်အာလေဝ် လဴဟွံအိုတ်＂ မြဴသာ်ဝွံ မၞိဟ်ကၠာတေအ် ညးတအ် ဟီုပတိုန်စရ၊၊ ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဂှ် နကဵု အရေဝ်ပလး ကီု သီုကဵု အလၚ်္ကာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ၊၊ တုဲပၠန် ပၞောဝ်ကဵု ပေါမ်မန်တြေံဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်ပေါမ် ညးမလဴစ ဂၠိုၚ်အိုတ်မွဲတုဲ မကၠာဲစၠောအ်လဝ် နကဵုအရေဝ်ဘာသာနာနာ ဘာသာဗၟာ မူတမၠာဂှ် ကဵုလဝ်ယၟု ပေါဦး နကဵုမူလက္ကရဴဏအ်ဂှ် ကေတ်လဝ် အတိုၚ်မန် အဒေါက်ခဲ၊ သေံလဝ် ကၠာဲလဝ် နွံကီုရ၊၊

ယၟု ကေုာံ အခိၚ်

မဒံက်ခေဝ် ဂှ် ရံၚ်ကဵု ＂မ＂ မနွံဂတ မဒှ် ဝေါဟာရမန် မကဵုစၟတ်သမ္တီ မၞိဟ်တြုဟ် နူခေတ် ၜိုတ် ၁၄-၁၆ ဗွဝ်ကၠံတေအ်တုဲ ပေါမ်ဝွံလေဝ် စကတဵုဒှ်ကၠုၚ် နူအခိၚ်ဂှ် ဒှ်မာန်ရ၊၊ ညံၚ်ရဴ မဒံက်ခေဝ်ကီု အာဂီုမန် မဒကောၚ်ပိုန် မဂွံအဓိပ္ပါယ် ၊မ - မဒှ်ဝေါဟာရ မကဵုစၟတ်သမ္တီ မၞိဟ်တြုဟ်၊၊ ဒကောၚ် - မဂွံအဓိပ္ပါယ်ဂၠိုၚ် ဂအုံ၊ ကလောအ်၊ စဵုကဵုတ္ၚဲဏအ် မန်ကော်ဒၟံၚ် ဒကောၚ်သြောအ်၊၊ ပိုန် - မကၠုၚ် ပါဠိ ပုည၊၊ မဒကောၚ်ပိုန် - မၞိဟ်တြုဟ် မၞုံကဵု ပိုန်မဇၞော်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးတအ် ကၠာဲစၠောအ်လဝ် နကဵုဗီုဗၟာ ＂ဦးရှၚ်ကြီး＂ [မ - ဦး၊ ပိုန် - ရှၚ်၊ ဒကောၚ် - ကြီး]၊၊ ပ္ဍဲလက်ထက် တၠညးရာဇာဓိရာဇ်ဂှ် မသာန် မဂွံအဓိပ္ပါယ် မၞိဟ်တြုဟ်မၞုံဖျုန်စၞာံလမ္စံက် မြဴသာ်ဝွံ ဂွံဆဵုကေတ်ရ၊၊ မဒံက်ခေဝ် အဓိပ္ပါယ် ယၟုဏအ် ဗီုလဵု မဒှ်ဇေတ်တ်ဂှ် ဟွံတီကၠးကၠးရ၊၊ ရံၚ်ကဵု ဗီုတၠုၚ်လအာလိက်မန်တုဲ မကြိယာမွဲမွဲ ဗဒှ်လဝ် မနာမ် မွဲမွဲမာန်ရ၊၊ မကြိယာ ကာဲ (ကာရ်) ဂှ် ပမနာမ် ဒှ်အာ ဒိရ်ကာရ် - ဒိကေဝ် - ဒံက်ခေဝ် ဗီုဗီုဏအ် ဒှ်မာန်ဟာ ချပ်ကေတ်ကီုရ၊၊ ရံင်ကဵု လိက်မန်ခေတ်လဒေါဝ် ဒေါက် (ဒိုက်) ဂှ်တုဲ ဒံက် ဂှ် ကၠုင်နူအရေဝ် မန်လဒေါဝ် ဒေါက် ခေဝ် ဂှ် ကာဲ တုဲ ဒံက်ခေဝ် ဒဒိုက်မကာဲ မဂွံအဓိပ္ပါယ် မၞိဟ်မကဵု ဒဒိုက် ကုညးတၞဟ် လောန်လောန်ကာဲကာဲလေဝ် ဒှ်မာန်ရ၊၊ ဟိုတ်နူ မဒှ်အရေဝ် မၞိဟ်အရာပ်တအ် မစကာကော်ဂၠိုၚ်တုဲ ပရေၚ်ပြံၚ်လှာဲတအ်လေဝ် မလေပ်ကတဵုဒှ်စဂၠိုၚ်တုဲ မအရေဝ်တမ်ဂှ် ကလေၚ်ဒတောဝ်စ ဝါတ်ရ၊၊ ၜိုန်ရ ဟွံတီကေတ် အဓိပ္ပါယ်တမ်ကီုလေဝ် ရံၚ်ကဵု အက္ခရ် မ ဂတဂှ်တုဲ ဒဒှ်ရ ယၟုမန်မွဲဂှ် ဟီုမာန်ပေၚ်ၚ်တုဲ ဒှ်လဝ် ပေါမ်မန်မွဲလေဝ် ဟီုမာန်ရ၊၊

ဒၞာဲဒတန်

ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဝွံ ဒှ်ပေါမ်တြေံ မလဴကၠုၚ် ခေတ်အဆက်ဆက် အလုံဂကူမန်မွဲတုဲ ပေါမ်ဏအ် နူတမ်တေအ် ကၠုၚ်နူလဵုရောဂှ် ဂွံဟီုကၠးကၠး ဟွံလောဲရ၊၊ ဟွံဒုၚ်သဇိုၚ် ကုဒၞာဲဒတန်မွဲမွဲတုဲ မချူလဝ်လေဝ် ဒှ်မာန်ရ၊၊ ပ္ဍဲပေါမ်ဂှ် ညးဟီုလဝ် ပ္ဍဲဍုၚ် မကဵုလဝ်ယၟု ဗီုပါဠိ ဍုၚ်ဂန္ဓောဝါသ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဍုၚ်ဒတန်မြမောဝ် (ဂန္ဓော မြမောဝ်၊ ဝါသ ဒၞာဲ) တုဲပၠန် မိမ မဒံက်ခေဝ်တအ်လေဝ် ဒှ်မၞိဟ် မတဵုသွံစပ္ကဴ၊၊ ရံၚ်ကဵု ပ္ဍဲပေါမ်ဂှ် ပ္ဍဲအခန် မဒံက်ခေဝ် ဒှ်ကွးဘာလကျာ်ဂှ် မအာကဵုဂၠုၚ်၊ ဂွံဆဵုကေတ်ဂၠိုၚ် တုဲပၠန် ယၟုယၟာ မဒံက်ခေဝ်ဂှ်တုဲ  အဲထေၚ်ကေတ် ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဝွံ နူတမ်တေအ် ကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲဒေသ ရးဖာသီ ဒှ်မာန်ရ၊၊

ပေါမ်

မဒံက်ခေဝ် ကတဵုဒှ် မၞိဟ် ပ္ဍဲသ္ၚိ ညးလွဳသွံစကဴ၊၊ အပါညးတေအ် ဒးထောအ်အာ ပ္ဍဲအခိၚ်ညးတေအ်ဍောတ်တ်၊၊ ညးတေအ် ဒှ်ကောန်ဗြဴကၟာဲ မဒိုက်ဂတ်မွဲရ၊၊ ကာလညးတေအ် ကလိဂွံ အယုက် ၁၂ သၞာံဂှ် မိညးတေအ် အာပအပ်ဘာ ဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်၊၊ စနူဂှ်တုဲ ပေါမ်ဂှ် စကတဵုဒှ်ရ၊၊ ကျာ်ဇၞော်ဒှ်ဒဒိုက် ဒးဒုၚ်ပျဲ ကဵုမဒံက်ခေဝ် နာနာသာ်၊၊ ကၞောတ်တဲ ဟိုတ်နူ မဒံက်ခေဝ် ထဴဟီုတုဲ ကျာ်ဇၞော် ဒးပဝ်စုတိအာရ၊၊ တုဲဂှ် မိညးတေအ် အာပအပ် ကဵုသၟိၚ်တၠ၊၊ သၟိၚ်တၠဂှ်လေဝ် ဒှ်ဒဒိုက်၊၊ ဗွဲကြဴ မဒံက်ခေဝ် ပြိုၚ်ပကာန် ကဵု ဂကူတၞဟ် မကၠုၚ် ပြိုၚ်ပကာန်ကဵု ဍုၚ်မန် ဥပမာ ယခေၚ် ကၠုၚ် ပြိုၚ်ဗၠိုပ်ဍာ်၊ ဗၟာပြိုၚ်ပကာန် ချူရုပ်၊ သေံပြိုၚ် ဗဒိဂၠဴ မပ္တံ မြဴသာ်ဝွံ ညးလဵုမွဲလေဝ် ပြိုၚ်ပကာန် ကုမဒံက်ခေဝ် ဟွံမာန်ရ၊၊

သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်

ပၟိက်အဓိက (theme) ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဂှ် ဒှ်ပေါမ် ပရေၚ်လဟိၚ်စိုတ်မွဲ၊ ဒှ်ပေါမ် မပါ်ပါဲ ပရေၚ်မၞိဟ်ဂကူမန် ပ္ဍဲခေတ်ညးတအ်မွဲရ၊၊ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် မဒံက်ခေဝ်ဂှ် ပစၞး ကုညးဍုၚ်ကွာန် (ဝါ) ကောန်ကွာန်ဓမ္မတာမွဲတုဲ ပါ်ပါဲ လတူညးမဂွံလဝ် အဝဵု မဗဂေတ်ဒၟံၚ်စက် ပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ်မန် ဟီုဂွံရ၊၊ (Ma-dak-khe takes party with the central opposites) ဥပမာ ပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ်မန်မ္ဂး လကျာ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဗ္တောန် ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်၊ ဒှ်မၞိဟ် မဗ္တောန် ကွးဘာတအ် ဒှ်မၞိဟ် မစဳကၠးအိုတ်တုဲ ကလိဂွံ အဝဵုဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ်မန်ဂှ် ဒးဒုၚ်လီ ဒးဒုၚ်ပျဲ ကဵုမဒံက်ခေဝ် စဵုကဵု ဒက်ကၞာဲ ပ္ဍဲတဲတုဲ ဆၚ်စှ်ေနူဘာရ၊၊ ညံၚ်ရဴဂှ်ကီု ကာလညးတအ် မစိုပ် ပ္ဍဲသကိုပ်ဝန်ဍုၚ် မဒှ်မၞိဟ် မဖျေဟ်အမိၚ် ပကၚ်ရၚ် ညးဍုၚ်ကွာန် မဒံက်ခေဝ် မဒှ်မၞိဟ် ဗွက်ကြဴ (ဝါ) ဍိက် ကဵုဍိုက်တံၚ်ဗက် ဗတချေဟ်ဂှ် မဒံက်ခေဝ် ဗ္စကဵု အိက်ချေဟ်၊၊ ဨကရာဇ်သြိုၚ်နန် မဒံက်ခေဝ် သြိုၚ်သ္ၚိ၊ ဨကရာဇ်ထေဲ ဗလးမၞိဟ် ကဵုကၠုၚ်အိက်စုတ် ပ္ဍဲကတိုၚ်ဒယိုၚ် သ္ၚိမဒံက်ခေဝ်၊ ဟိုတ်နူကၞမ်စုတ်တုဲ အမိၚ်ဨကရာဇ်ပၠန် ကလေၚ်ဖန်ဏာတုဲ မၞိဟ်တအ်ဂှ် ဒးဒုၚ်ကဵု မဒံက်ခေဝ် သီုဖအိုတ်၊၊ ညံၚ်ရဴဂှ်ကီု ယခေၚ် မဒှ်ဂကူ မမံၚ်ဗဒါဲၜဳဇၞော် မစိစောန် ပ္ဍဲအရာမဗၠိုက်ဍာ် ကၠုၚ်ပြိုၚ် ဒးကဵု မဒံက်ခေဝ် ဒးကျစဴ၊၊ ဂကူဗၟာ မဒှ်မၞိဟ် မစိစောန် ပ္ဍဲကွတ်ကသူ ကွတ်တဲ ကၠုၚ်ပြိုၚ်ချူရုပ် ဒးကဵု မဒံက်ခေဝ် ဒးကျစဴ၊၊ ဂကူသေံ မဒှ်မၞိဟ် မစောဲလာံ စိုန်သကီု ပ္ဍဲအရာ မဝေၚ်လံၚ် ကၠုၚ်ပြိုၚ်ဗဇဵုပြေၚ် ဒးကဵုမဒံက်ခေဝ် ဒးကျစဴ၊၊ ဟီုမွဲသာ်ပၠန်

ပတောအ်ၜတ်

ပ္ဍဲဂၠးတိဝွံ ပေါမ်ဓရိုၚ် ဓလိၚ် နူခေတ်တြေံတေအ် ဗီုမဒံက်ခေဝ်ဏအ်ဂှ် ဂၠာဲဂွံဆဵု အောန်ကွေဟ်ဟ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဇၟာပ်ဍုၚ် ဇၟာပ်ဂကူဂှ် နွံဖအိုတ် ဟွံသေၚ်ရ၊၊ ပေါမ်ခေတ်တြေံ နူဂကူတၞဟ် ဗွဲမဂၠိုၚ်မ္ဂး နွံစ မွဲမွဲပိုဒ်သၟးရ၊၊ နကဵုကောန်မှိၚ်မွဲဓဝ် မချူလဝ် ဇာတ်အဆက် ဗီုမဒံက်ခေဝ်ဂှ် အောန်ကွေဟ်ဟ်ရ၊၊ ပေါမ်တြေံ ဇာတ်ဓလိၚ် မဒှ်ပေါမ်ဓရိုၚ် မၞိဟ်မတီဂၠိုၚ်အိုတ်ဂှ် ဒှ်ပေါမ် အာလဳပါပါ (Ali Baba) မဒှ်ပေါမ်ဂကူအာရာပ်ရ၊၊ ပေါမ် အာလဳပါပါဂှ် ဟိုတ်မၞုံသီုဖအိုတ် မွဲလ္ၚီမွဲပိုဒ်တုဲ ပေါမ်လ္ၚီမွဲဗတံ (One Thousand and One Nights) လေဝ် ညးကော်စရ၊၊ ပေါမ်အာရာပ် အာလဳပါပါ ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ (၁၇၀၄-၁၇၁၇) ဂကူပြၚ်သေတ် အာန်တဝ်နဳ ဂဝ်လန် (Antoine Galland) ပကောံတုဲ ကၠာဲစၠောအ်လဝ် ဗီုပြၚ်သေတ် ဗွဲကြဴ ဒှ်အာ ဗီုအၚ်္ဂလိက်တုဲ နူဂှ်မွဲကဆံၚ် ကၠာဲစၠောအ် နကဵုဘာသာ မဂၠိုၚ်ကဵုကၠံ သီုကဵု ဘာသာဗၟာတုဲ မၞိဟ်တီဂၠိုၚ်ရ၊၊

အရာတၞဟ်ခြာ ပေါမ်အာလဳပါပါ ကဵု ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဂှ် ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဂှ် ဒုၚ်သဇိုၚ် ကုမအရေဝ်မန်တုဲ မဖန်ကၠောန်လဝ် ဓရိုၚ်တုဲ ကာလကၠာဲဘာသာတၞဟ်မ္ဂး ဒၞာဲလ္ၚဵုဂှ် ရှ်သာဟွံမွဲရ၊၊ ဥပမာ ဨအဲ၊ ကဵု ဨကျာ်ဇၞော် ဂှ်ကီု၊ ကျာ်ဇၞော်ပဝ်ဂှ်ကီု ကၠာဲဘာသာတၞဟ် နကဵုနဲလဵုလေဝ် ဂွံဂွံရှ်သာ ဗီုကောန်မန်မဗှ်ဗီုမန် ဟွံမာန်ရ၊၊ ပေါမ်အာလဳပါပါဂှ် ဒုၚ်သဇိုၚ် ကုပရူတုဲ မကတဵုလဝ်ဓရိုၚ်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဂှ် ဒှ်အာဲကၟာဲဂကူမန် ဇေတ်တ်မွဲရောၚ်ဂှ် ဟီုမာန်ရ၊၊

ဗတိုက်ဖ္အောဝ်

ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဂှ် ကြပ်ကၠေအ်ဒၟံၚ်ရ၊၊ တုဲပၠန် ဇၟာပ်မၞိဟ်ဂှ် ဂွံလဴဒး သီုဖအိုတ် ဟွံမဲရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဇၟာပ်ညးအဲ ဗီုဇကုမကေၚ်မိၚ် မကေၚ်တီလဝ်ဂှ် နကဵုလိက်ပလး ချူပတိုန်စုတ် သၟဝ်ဏအ်ညိဂှ် ဗတိုက်ဖ္အောဝ်ဏာ ညးမဗှ်လိက်တအ်ရ၊၊

နိဿဲ

လိက်မဒံက်ခေဝ်
https://en.wikipedia.org/wiki/Ali_Baba