မန်သိင်အံင်
မန်သိင်အံင် (မွန်စိန်အောင်)(၁၂ ဒဳဇြေန်ဗါ ၁၉၃၄ - ၃၀ ဂျောန် ၂၀၂၁) ဝွံ ပ္ဍဲကဵုအခိင်အခေတ်ညးမ္ဂး ဒှ်ကောန်မှိင်ပေါဲဇာတ် မဒယှ်အိုတ်မွဲတၠ ပ္ဍဲအလုံဒေသရးမန်တုဲ ပ္ဍဲကဵု ဝင်အနုသုခုမမန် သွာင်ပေါဲဇာတ်မ္ဂး ဒှ်မၞိဟ်မကလေင်ဒယှ်ေလှ်ေ နကဵုဘာသာမန် ကိုပ်ကၠာအိုတ်လေဝ် ဟီုဂွံရ။ ညးဝွံ နူဘဝသၟတ် အာယုက် ၁၁ သၞာံဂှ် စလှ်ေကၠုင်ပေါဲ ပ္ဍဲအကြာကွာန် (ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲပွိုင်ဍုင်ကျာ်မြဟ်)တုဲ အာယုက် ၁၃ သၞာံဂှ် ကတဵုဒှ် ကောန်မှိင်ဇၞော် ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီု မလုပ်လှ်ေ ပ္ဍဲဇာတ်ဗၟာရ။ ဂကူမန်တအ်ဂှ် နူစ ဍုင်ဟံသာဝတဳ မဒးဒုင်ပလီု၊ ဂကူမန် မဒးဒုင်စံင်ယဇ် ကဵုဗၟာအံင်ဇေယျ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၅၇ဂှ်တုဲ လပါ်အနုသုခုမဂှ် ဟွံပြာကတ် သှ်ေသၟေဟ်ဒၟံင် ဆအကြာကွာန်ညိညဟေင်ရ။ ညးဝွံ ဟိုတ်နူ ဒှ်ဂကူမန် ဒယှ်ေ နကဵုဘာသာမန်လေဝ်ဂွံကီုတုဲ ၜိုန်ရ နွံပ္ဍဲပေါဲဇာတ်ဗၟာကီုလေဝ် အခိင်မအာလှ်ေ ပ္ဍဲကွာန်မန်တအ်မ္ဂး လှ်ေဒယှ်ေကဵု သီုဗီုမန်ကီုရ။[၁]
| ကောန်မှိင်ဇာတ်မန် ဒယှ် မန်သိင်အံင် ကောန်မှိင်ဇာတ်မန် ဒယှ် | |
|---|---|
 | |
| သၠးဂၠံဂဝ် |
သိင်အံင် ဒဳဇြေမ်ဗါ ၁၂၊ ၁၉၃၄ ကွာန်ကအ်ဒုန် |
| စုတိ |
ဂျူလာင် ၃၀၊ ၂၀၂၁ (အာယုက် ၈၆) ပ္ဍဲသ္ၚိ ဍုင်ဇြပ်ဗု |
| ဟိုတ်မစုတိ | ယဲ |
| ဂကူ |
 Monမန် |
| ကောန်ဍုင် |
 Myanmarကောန်ဍုင်ဗၟာ |
| အိန်ထံင် |
|
| ကောန်ဇာတ် |
|
| အံက် |
|
ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၅၀တအ် ဟိုတ်နူ အစောန်စရာဲကွတ်အနုသုခုမညးခိုဟ်တုဲ ညးမဂွံ ဒုင်ဇိုန်ဏှင်ကဵု တဆိပ်ထဝ် လုကဴဗၞတ် ပိသၞာံအဆက်ဆက်ရ။ နူဂှ် ဂကောံဇာတ်ဗၟာ ဍုင်လ္ဂုင် ကော်ကဵုလှ်ေ ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင်။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် အစာဇာတ်ဗၟာဟီုကဵုညး “မန် (မွန်)” မစုတ်လဝ် ဂတယၟုဂှ် စၞးဂှ် သၠာဲကဵု “မာန် (မန်း)” မဒှ်အရာ မဂွံအဓိပ္ပါယ် မာန္တလေ ဟွံသေင်မ္ဂး “မျာန် (မြန်)” မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဂကူဗၟာမ္ဂး ညးတအ် သ္ဇိုန်ဏှင်ကဵု တဆိပ်ထဝ် ရောင်။ ဆဂး မန်သိင်အံင်ဝွံ နကဵု ဆီဇာတိမာန်ဇာတိဂကူမန်တုဲ ညးဟွံဒုင်တဲရ။[၁] သၞာံၜိုတ် ၁၃၃၈ ဂှ် ဇာတ်မန်ပေင်င် ဇာတ်မန်ထဝ်ကျာင် စကတဵုဒှ်ကၠုင်၊ စိုပ်သၞာံ ၁၃၅၀ ဂှ် မန်သိင်အံင် ကလေင်ပ္တန်ဇာတ်တၟိ ပ္ဍဲဍုင်ဇြပ်ဗု။ နူဂှ် ဇာတ်ဂှ် မၞိဟ်ပြးတုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၃၅၈ ဂှ် ကလေင်ပ္တန်ဇာတ်တၟိ မွဲဝါပၠန် ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီု။ ပ္ဍဲပေါဲဇာတ်အလန် လက်ကြဴဝွံဂှ် ၜိုန်ရ ဆက်ကေတ်တာလျိုင် နဒဒှ် ကောန်မှိင်ဇၞော်ကီုလေဝ် ခတောဲကဝါ် ထ္ၜလဘာ်ကောန်တၞောဝ်တၟိဇကုတုဲ လှ်ေကၠုင်လဝ်ရ။ ဗွဲကြဴညိ ဟိုတ်နူ ကွဳလိုင်ဓါတ်ဗကပ် တဲဟွံခံင်တုဲ လှ်ေဟွံဂွံ။ သက္ကရာဇ် ၁၃၇၄ ဂှ် အာပဒတဴ ကရောမ် ကောန်ဝုတ်ဇကု မိအေမန်ဆာန် ပ္ဍဲအဝ်သတေလျာ ပွိုင်မွဲသၞာံပြင်င်။ ပ္ဍဲအဝ်သတေလျာဂှ်လေဝ် မန်သိင်အံင် မဂွံဒုင်ပတိုန်စရာဲ နူကဵု ဂကောံမန်အဝ်သတေလျာ၊ တုဲပၠန် ပ္ဍဲစင် တ္ၚဲဂကူမန် ပ္ဍဲအဝ်သတေလျာဂှ်လေဝ် ဂွံလှ်ေပျး ထ္ၜးဏာ ကွတ်အနုသုခုမဇကုညိညကီုရ။ သၞာံ ၂၀၂၁ ဂိတုဂျူလာင် ၃၀ ဂှ် စုတိကလိလောန်စဴအာ ဘဝပရလိုက် ပ္ဍဲသ္ၚိ ဍုင်ဇြပ်ဗုရ။[၁]
ဘဝသၟတ် ကေုာံ အစာကိုပ်ကၠာဂမၠိုင်
ပလေဝ်ဒါန်နာဲမန်သိင်အံင် ဝွံ ဒှ်မၞိဟ်ဇာတိ ကွာန်ကအ်ဒုန်၊ ပွိုင်ဍုင်ကျာ်မြဟ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၄ ဒဳဇြေန်ဗါ ၁၂ (သက္ကရာဇ် ၁၂၉၆ မြေက္ကသဵု ၇ မမံက်) တ္ၚဲဗုဒ္ဓဝါ မဒှ်ကောန် နာဲညောအ်၊ မိမေဝ် သီုဖအိုတ် နွံကောဒေအ် ၁၄ တၠရ။ နာဲမန်သိင်အံင်ဝွံ နူဍောတ်တ် ဟိုတ်နူဝါသနာဇၞော် ပ္ဍဲအရာမလှ်ေဒယှ်ေတုဲ အခိင်ၜိုတ် အာယုက် (၉) သၞာံဂှ် စဗတောန်ကၠုင် ကွတ်အနုသုခုမဂမၠိုင်ရ။ အစာ နာဲမန်သိင်အံင် မကေင် ဗတောန်ကၠုင်တအ်ဂှ် လပါ်ဒွက်မ္ဂး အစာကၞေဟ် နာဲပြံင်ဟလှပ် (ကွာန်ကအ်ဒုန်ကအ်ပၞဟ်)၊ နာဲဍာ်ပုင် (ကွာန်ကအ်ဒုန်ကအ်ပၞဟ်)၊ ပ္ဍဲလပါ်ကွတ်လှ်ေမ္ဂး အစာကိုပ်ကၠာ မဂွံဗတောန်လဝ် နူကဵု နာဲရသိ (ကွာန်ကအ်ဒုန်) နာဲဗေဒင် (ကွာန်သၞေဟ်ဍုင်)၊ နာဲဇုက် (ကွာန်ပါင်ကၟာဒကှ်)။ အခိင် နာဲမန်သိင်အံင် မကလိဂွံ အာယုက် ၁၁ သၞာံဂှ် မအံက်ညး နာဲညောအ် ပ္တန်ကဵုဇာတ်ပေါဲမန်တုဲ စလှ်ေကၠုင် အကြာကွာန်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲပွိုင်ဍုင်ကျာ်မြဟ်ဂှ် ယၟုမြဟ် ဒှ်အထိုင်အသး ညးဒေသတအ်ရ။[၁]
ဘဝကောန်မှိင်ဇၞော် ပ္ဍဲဇာတ်ဗၟာ
ပလေဝ်ဒါန်ပ္ဍဲအခိင် နာဲမန်သိင်အံင် မကလိဂွံ အာယုက် (၁၃) သၞာံ ၁၉၄၇ (သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၀၉) ဂှ် ညးတိုန်အာ ဍုင်မတ်မလီု လုပ်ဇာတ်ဗၟာ ဂွံဒှ် ကောန်မှိင်ဇၞော်မွဲတၠရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ပေါဲဇာတ်မန်ဇၞော်ဇၞော် ဟွံမဲမွဲဏီရ။ ကြဴနူ ဍုင်မန်ဟံသာဝတဳ မဒးဒုင်ပလီု၊ ဂကူမန် မဒးဒုင်စံင်ယဇ် ကုဗၟာအံင်ဇေယျ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၅၇ဂှ်တုဲ ပ္ဍဲဂကူမန် လပါ်အနုသုခုမဂှ် ဟွံပြာကတ်၊ ဂကူမန် လတူဍုင် ဗီုကဵု ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီုတအ်ဂှ်လေဝ် ဟီုအရေဝ်မန်ဟွံဂွံ ဒှ်အာဗၟာတုဲ လှ်ေဒယှ်ေ အနုသုခုမ နကဵုဘာသာဗၟာဖအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲအခိင် ညးမဒှ် ကောန်မှိင်ဇၞော် ပ္ဍဲမတ်မလီုဂှ် ကာလညးတအ် အာလှ်ေ ပ္ဍဲကွာန်မန်မ္ဂး ညးလှ်ေ ဒယှ်ေကဵု သီုဗီုမန်ကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵု ရမ္သာင်မန် လတူစင်ပေါဲဇၞော်ဇၞော် ပ္ဍဲခေတ်လက်ကြဴဏအ်မ္ဂး နာဲမန်သိင်အံင်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဒယှ်ေ အလန်ကိုပ်ကၠာအိုတ်တုဲ ပြာကတ်ကၠုင် နကဵုယၟု ကောန်မှိင်မန် မန်သိင်အံင် ပ္ဍဲခရိုင်တၞင်သဳ(အခိင်လၟုဟ် တွဵုရးဍုင်မန်၊ တွဵုရးဍုင်ကရေင်၊ ရးတၞင်သဳ)ရ။ အရာတၟေင် မန်သိင်အံင်ဂှ် ပ္ဍဲအရာမဒယှ်ေ လရိုအ်ယာံ ကဝါဲဂြိုပ်၊ ဒံင်သၠာ် ဂတက် (ဂျောန်) ကေုာံ ဝေင်ပချဳက္ဍိုပ်တအ်ဂှ် စိစောန် ဍိုန်ဍောတ် မြက်စာ ဗွဲမလောန်တုဲ ဒှ်သင်္ကေတတၟေင်ညး ပ္ဍဲကဵု ကွတ်လှ်ေဝိဇ္ဇာညးရ။[၁] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၅၇ ခေတ်ပါလဳမာန်ဒဳမဝ်ကရေသဳ မကၠောန်ဗဒှ် သဘင်ထ္ၜးပျးယေန်သၞာင်မန် ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီုဂှ် ဝန်ဇၞော်ဥူနု ဇိုန်ဏှင်ကဵု ညးတဆိပ်ထဝ်ရ။[၂]ပါဲနူဂှ်ပၠန် နူသၞာံ ၁၉၅၉ (သက္ကရာဇ် ၁၃၂၁)ဂှ် နူကဵု သၟိင်ဍုင်တအ် ဇိုန်ဏှင်ကဵု တဆိပ်ထဝ် လုကဴဗၞတ် (၃) သၞာံ အဆက်ဆက်ကီုရ။[၁]
နူဂှ် ဂကောံအစာဇာတ် ဍုင်လ္ဂုင် ကော်ညး သွက်ဂွံ ကဵုလှ်ေ ပ္ဍဲဒေသလ္ဂုင်တေအ်ရ။ ကြဴနူ မလှ်ေဂွံဇာတ် ၜိုတ်ကဝက်သၞာံတုဲ အစာဇာတ်တအ်ဟီုကဵုညး ယၟုဂတ မစုတ်လဝ် "မန် (မွန်)" ဂှ် စၞးဂှ် သၠာဲကဵု "မာန် (မန်း)" မဒှ် အရေဝ် မပစၞး မာန္တလေ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး "မျာန် (မြန်)" မဒှ်အရေဝ် မပစၞး ဂကူဗၟာမ္ဂး နူကဵုညးတအ် သ္ဇိုန်ဏှင်ကဵု တဆိပ်ထဝ်တုဲ ကလိဂွံ ယၟု ယှိုဲမာန်သိင်အံင် (ရွှေမန်းစိန်အောင် /ရွှေမြန်စိန်အောင်) ရောင်။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ပ္ဍဲလောကကောန်မှိင်တအ်မ္ဂး ဂတယၟုဇကု ဂွံစုတ် (တဆိပ်)ထဝ် (ရွှေ) မဂွံအဓိပ္ပါယ် ညးမကလိဂွံလဝ် တဆိပ်ထဝ် မ္ဂး မၞိဟ်ဒးစိုတ်ဂၠိုင်ရ။ ဥပမာ "ရွှေမန်းတင်မောင်"။ ဆဂး မန်သိင်အံင်ဂှ် တဆိပ်ထဝ်ဂှ် ညးဟွံသၠာဲကဵု ယၟုဇာတိမန်ဇကုလးလးရ။[၁]
ဘဝကောန်မှိင်ဇၞော် ပ္ဍဲဇာတ်ဇကု
ပလေဝ်ဒါန်ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၃၈ ဂှ် ဇာတ်မန်ပေင်င် ဇာတ်မန်ထဝ်ကျာင် မံက်ဂတဝ်ကၠုင်ရ။ သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၄၃ ဂှ် ညးအာစိုပ် ပဒတဴ ပ္ဍဲကွာန်ဒဵုဣသိ။ ကြဴနူ မဒေါအ်ဇူ နူကမၠောန်ဇာတ် ဗွဲမလအ်၊ မဒှ်အခိင် မဗတောန်ဒၟံင် ကုကောန်ဇာတ်တအ်တုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၃၅၀ ဂှ် ဒက်ပ္တန်ဇာတ်တၟိ ပ္ဍဲဍုင်ဇြပ်ဗု၊ ဂွံ ၃-၄သၞာံ၊ ဟွံပြေပြံင် ဒးဒေါအ်ဇူပၠန်။ စိုပ်သက္ကရာဇ် ၁၃၅၈ ဂှ် ပြံင်တိုန်အာဍုင်မတ်မလီုတုဲ ကလေင်ပတန်ဇာတ် ကောန်ဗၠာဲဇကု မန်သ္ဍိုက်ဆာန် ဒှ်ကောန်မှိင်တိုင်၊ ဇကုဒှ်ကောန်မှိင်ဇၞော်ကီုရ။ ဆဂး ဟိုတ်နူ ကွဳလိုန်ဓါတ်ဗကပ်တုဲ ဗွဲကြဴ လှ်ေပေါဲဟွံဂွံကွေဟ်ဟ်ရ။ ကောန်ဝုတ်ညး မိအေမန်သာန်ဂှ် ဆက်လှ်ေထ္ၜး ကေတ်တာလျိုင် ပ္ဍဲကဵု ပေါဲဇာတ်တအ်ဂှ်ရ။ ဗွဲကြဴညိ အာယုက်လေဝ်ဇၞော် ကမၠောန်ဇာတ်လေဝ် ဟွံပြေပြံင်ကွေဟ်ဟ်တုဲ ဒေါအ်ဇူ နူကမၠောန်ပေါဲဇာတ်ရ။ ဆဂး စိုပ်သက္ကရာဇ် ၁၃၇၈ ဂှ် ကောန်ဝုတ်ဇကုဍောတ်အိုတ် မိကေသဳနန် ပ္တန်ဇာတ် ကျာ်သြဳမန်ဂှ်လေဝ် ဗိုင်လှ်ေစ ညိညကီုရ။[၁]
ဘဝသ္ၚိကၟိန်
ပလေဝ်ဒါန်နာဲမန်သိင်အံင်ဝွံ ညးစှ်ေဒၞာဲ ဒက်ဘဝသ္ၚိကၟိန် ပိအဆက်၊ အိန်ထံင်ပထမဂှ် မိတင်ကြည် ဇာတိကွာန်သၞေဟ်ကိုင် နကဵု သမ္ဘာဏအ်ဂှ် ကလိဂွံ ကောန်ဝုတ် တြဴ (မိအုံးရီ၊ မိကြည်ဆွေ၊ မိစု၊ မိထွေးတင်၊ မိမြင့်စန်း၊ မိဍောင်သြန်)၊ အိန်ထံင်ဒုတိယဂှ် မိခင်ညွန့် ဇာတိကွာန်သၞေဟ်ခြေင် ကလိဂွံ ကောန်ဝုတ်မွဲ မိတင်မြင့်၊ အိန်ထံင်လက်ကြဴအိုတ် ကုမိပျိုဟိန်း ဇာတိကွာန်ဒဵုဣသိ ကလိဂွံကောန်ပိ မာံမန်သ္ဍိုက်ဆာန်၊ မိအေမန်သာန်၊ မိကေသဳနန်။ တုဲပၠန် နာဲမန်သိင်အံင် လွဳစလဝ် ကောန်တြုဟ်မွဲ နကဵုယၟု ကောန်မှိင် ကောန်မှိင်င္ၚေက်။ သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၆၇ ဂှ် ကောန်ဝုတ်ညး ကောန်မှိင်ဗြဴဒယှ် မိအေမန်သာန် မွဲစွံ ကုတြုဟ်တၠသ္ၚိဇကုဂှ် ပြံင်အာမံင် ဍုင်အဝ်သတေလျာ။ သက္ကရာဇ် ၁၃၇၄ ဂှ် နာဲမန်သိင်အံင် ပြာပ်အာ ဇရေင်ကောန်ဝုတ်ဇကု မိအေမန်သာန် ပ္ဍဲအဝ်သတေလျာ ပွိုင်ၜိုတ် မွဲသၞာံ။ ပၞောဝ်ကဵု ကောန်ဇာတ်ဂမၠိုင် ညးမစိုန်သကီု ယၟုမြဟ် ပ္ဍဲကဵု ကွတ်အနုသုခုမဂှ် ကောန်ဗၠာဲလွဳဗစ ကောန်မှိင်င္ၚေက်၊ မိဍောင်သြန်၊ မိအေမန်သာန်၊ မိကေသဳနန် ကေုာံ မန်သ္ဍိုက်ဆာန် တအ်မဒှ်အိုတ်ရ။[၁]
လအိတ်ဘဝ
ပလေဝ်ဒါန်နာဲမန်သိင်အံင် ဝွံ နကဵု အာယုက်ဇၞော် စုတိစဴအာ ဘဝပရလိုက် ပ္ဍဲ သၞာံ ၂၀၂၁ ဂိတုဂျူလာင် ၃၀ အခိင်သဝ်တ္ၚဲ ၇း၁၅ ပ္ဍဲဍုင်ဇြပ်ဗု အရာပ်အံင်သာယာ ရ။[၂]