ဝဳကဳပဳဒဳယာ

လာပ်နဝ်ဗေလ်

လာပ်နဝ်ဗေလ် (အၚ်္ဂလိက်: Nobel Prize) ဝွံ ဒှ်လာပ်ဂၠးကဝ် မဇိုန်နှင်ကဵုဒၟံင် ဇၟာပ်ပ်သၞာံ မနွံကဵု ကဏ္ဍလပါ် နာနာသာ် နကဵုဂကောံ နူဍုင်သွိတ်ဒေန် ကေုာံ နဝ်ဝေ မဒှ်လာပ် မဂွံပစၟတ်သမ္တီ ပရေင်ပညာ၊ ပရေင်ယေန်သၞာင် ကေုာံ ပရေင်ကွတ်သိပ္ပံရ။

လာပ်နဝ်ဗေလ်
Nobel Prize
ပရူ လာပ်မဇိုန်နှင်ကဵု ကုညးမကၠောန်ဒတဲုဖိုလ် ကောန်မၞိဟ်။ သီုဖအိုတ် နွံလာပ် ထပှ် ကဏ္ဍ၊ လာပ်နဝ်ဗေလ် ဓါတု၊ လိက်ပတ်၊ ၜိုဟ်လလံ၊ ရူပ၊ ဂဥုဲ၊ သိပ္ပံပိုန်ဒြပ်။
တၠဒါန်
  • Nobel Assembly at the Karolinska Institute (ဇဳဝကမ္မ ဟွံသေင်မ္ဂး ဂဥုဲ)
  • Norwegian Nobel Committee (ၜိုဟ်လလံ)
  • Royal Swedish Academy of Sciences (ဓါတု၊ သိပ္ပံပိုန်ဒြပ်၊ ရူပ)
  • Swedish Academy (လိက်ပတ်)
ဍုင်
  • သွိတ်ဒေန် (လာပ်သီုဖအိုတ် ပါဲနူ ၜိုဟ်လလံ)
  • နဝ်ဝေ (လာပ်ၜိုဟ်လလံ ဟေင်)
စၟတ်တ္ၚဲ စနူသၞာံ ၁၉၀၁
လာပ် ဂအုံသြန် ၉ မဳလဳယာန် (US$ 986,000 (2018)
တဆိပ်တင်္ကာထဝ်
တဆိပ်ကြာ
လၟိဟ်ညးမကလိဂွံ လာပ် ၅၉၀ မၞိဟ် ၉၃၅ (၂၀၁၈)
ဝေပ်သာ် https://nobelprize.org

ဒုင်သဇိုင် ကုတၠပညာဓါတု၊ အေန်ဂျေန်နဳယျာ ကေုာံ သေဌဳရုင်စက် ဂကူသွိတ်ဒေန် အလ်ဖရေဒ် နဝ်ဗေလ်တုဲ ဒက်ပ္တန်လဝ် လာပ်နဝ်ဗေလ်ဏအ် နူကဵုသၞာံ ၁၈၉၅ တေအ်ရ။ လာပ် မဆေင် ကု ဓါတု၊ လိက်ပတ်၊ ၜိုဟ်လလံ၊ ရူပ ကေုာံ ဇဳဝကမ္မ ဟွံသေင်မ္ဂး ဂဥုဲတအ်ဂှ် စကဵု နူကဵုသၞာံ ၁၉၀၁။[၁][၂][၃] လာပ်ဂှ် ဇိုန်နှင် ကဵုဒၟံင် ကုညးမစိုန်သကီု စိစောန် ပ္ဍဲကဵုကမၠောန်မဆေင်စပ်ကဵုညးတအ်ရ။[၄][၅][၆]

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၆၈ ဗာန်ဗဟဵုဍုင်သွိတ်ဒေန် (Sveriges Riksbank) ဒက်ပ္တန် လာပ်ဗဟဵုဗာန် ဍုင်သွိတ်ဒေန် မဆေင်ကဵု သိပ္ပံပရေင်ပိုန်ဒြပ် နမဗှ်ဗၞုဟ် အလ်ဖရေဒ် နဝ်ဗေလ် (Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel) ရ။ လာပ်ဂှ် ဒုင်သဇိုင် ကုသြန်အဓိက နူကဵု နဝ်ဗေလ်ဖံင်ဒေရှေန် သၞာံ ၁၉၆၈ မဒှ်သြန် မကလိဂွံလဝ် သြန်ဒါန် နူကဵုဗာန်ဗဟဵု ဍုင်သွိတ်ဒေန် နမပစၟတ်သမ္တီ ဗာန်ပေင်အာယုက် ၃၀၀ သၞာံရ။ လာပ်သိပ္ပံပရေင်ပိုန်ဒြပ်ဂှ် ဇိုန်နှာကဵုကၠာအိုတ် ကုရဂ်နာ ဖြိသ်ချ် (Ragnar Frisch) ကေုာံ ယန် တိန်ဗဴယေန် (Jan Tinbergen) ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၆၉ ဂှ်ရ။ လာပ်သိပ္ပံပရေင်ပိုန်ဒြပ်ဂှ် ဒှ်လာပ် နူကဵု ဂကောံတၠပညာသိပ္ပံ သၟိင်တၠ သွိတ်ဒေန် (Royal Swedish Academy of Sciences) မဇိုန်နှင်ကဵု အတိုင်ဗီုပြင် လာပ်နဝ်ဗဴတၞဟ်တအ်ကီုရ။[၇]

ဟိုတ်ဂှ်ရ လာပ်နဝ်ဗဴဟီုဂှ် နကဵုဂကောံနာနာ ဒက်ပတန် ကဵုဒၟံင် ဗီုဏအ်ရ။ လာပ်နဝ်ဗေလ် မဆေင်ကဵု ဓါတု (the Nobel Prize in Chemistry)၊ လာပ်နဝ်ဗေလ် မဆေင်ကဵု ရူပ (the Nobel Prize in Physics) ကေုာံ လာပ်ဗာန်ဗဟဵုသွိတ်ဒေန် မဆေင်ကဵု သိပ္ပံပရေင်ပိုန်ဒြပ် နမဗှ်ဗၞုဟ် အလ်ဖရေဒ် နဝ်ဗေလ် (the Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel( ဂှ် ဇိုန်နှင်ကဵု နူဂကောံတၠပညာသိပ္ပံ သၟိင်တၠ သွိတ်ဒေန်။ နကဵု ဂကောံအသေမ်ဗလဳ နဝ်ဗေလ် ပ္ဍဲ ခရဝ်လိန်သက (Nobel Assembly at the Karolinska Institute) ဂှ် ဇိုန်နှင်ကဵုဒၟံင် လာပ်နဝ်ဗေလ် မဆေင်ကဵု ဇဳဝကမ္မ ဟွံသေင်မ္ဂး ဂဥုဲ (the Nobel Prize in Physiology or Medicine)။ နူကဵု ဂကောံတၠပညာအကေဒမဳ သွိတ်ဒေန် (Swedish Academy) ဂှ် ဇိုန်နှင်ကဵုဒၟံင် လာပ်နဝ်ဗေလ် မဆေင်ကဵု လိက်ပတ် (the Nobel Prize in Literature)။ တုဲပၠန် နူကဵု ကမ္မတဳနဝ်ဗေလ် ဍုင်နဝ်ဝေ (Norwegian Nobel Committee) ဂှ် ဇိုန်နှင်ကဵု လာပ်နဝ်ဗေလ် ၜိုဟ်လလံ (the Nobel Peace Prize)ရ။

အကြာသၞာံ ၁၉၀၁ ကဵု ၂၀၁၈ လာပ်နဝ်ဗေလ် (ကေုာံ လာပ် သိပ္ပံပရေင်ပိုန်ဒြပ် နူကဵု သၞာံ ၁၉၆၉) ဇိုန်နှင်ကဵု ၅၉၀ အလန် ကုမၞိဟ် ကေုာံ ဂကောံ ၉၃၅ တၠရ။[၁] ညးလ္ၚဵုတအ်ဂှ် ကလိဂွံ လာပ်နဝ်ဗေလ် ဂၠိုင်နူ မွဲအလန်တုဲ သီုဖအိုတ် နကဵုဂကောံဂှ် ၂၇ ဂကောံ၊ နကဵုပူဂိုလ်ဂှ် ၉၀၈ တၠရ။[၁][၈] သဘင်မကဵုလာပ်ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် လၟေင်င်သၞာံ ပ္ဍဲဍုင်ဇၞော်သတံက်ဟောမ်၊ သွိတ်ဒေန် (သွက်သဘင်မဇိုန်နှင်ကဵု လာပ်နဝ်ဗေလ်ၜိုဟ်လလံဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုင်ဇၞော်အဝ်သလဝ်၊ နဝ်ဝေ)။ ကုညးမကလိဂွံလဝ် လာပ်တအ်ဂှ် ညးကော်စ လဝ်ရိယာတ် (laureate)၊ ကလိဂွံ တဆိပ်တင်္ကာထဝ်မွဲ၊ စၟတ်တဲမွဲတၞး ကေုာံ ဂအုံသြန် အတိုင်သ္ဂုတ်သွာတ် နူကဵု ဂကောံဖံင်ဒေရှေန် နဝ်ဗေလ်ရ။ (ဥပမာ ဂအုံသြန် သွက်လာပ်သၞာံ ၂၀၁၇ ဂှ်မ္ဂး ဇၟာပ်လာပ်ဂှ် နွံဂအုံသြန်ခရဝ်နာ သွိတ်ဒေန် 9,000,000 မတုပ်ကဵု သြန်ဒဝ်လာအမေရိကာန် 1,110,000 မတုပ်ကဵု သြန်ယူရဝ် €944,000 ရ။[၉]) တဆိပ်တင်္ကာထဝ် မကၠောန်ကိုပ်ကၠာနူ သၞာံ ၁၉၈၀ တအ်ဂှ် နွံဍာ်ထဝ် ၂၃ ဂရာတ်၊ လက္ကရဴနူဂှ် ကၠောန်လဝ် ခတှ်ေ နကဵု ဍာ်ထဝ် ၁၈ ဂရာတ်တုဲ တဆိပ် နကဵုဍာ်ထဝ် ၂၄ ဂရာတ်။

လာပ်ဂှ် ကုညးမကလိလောန်အာတုဲတအ်ဂှ် ဟွံဇိုန်နှင်ကဵုရ။ ဆဂး ယဝ်ရ မၞိဟ်မွဲမွဲ လလောင်တြး သ္ဇိုန်ကဵုလာပ်ဂှ်ရောင်၊ ကၠာဟွံစိုပ် တ္ၚဲမကၠောန်သဘင်ဂှ် ယဝ်ရစုတိအာမ္ဂး လာပ်ဂှ် ဆက်ကဵုအာ အတိုင်အစဳအဇန်ရ။[၁၀] လာပ်ဂှ် နကဵုပူဂိုလ်မ္ဂး ဟွံပါ်ပရအ် မၞိဟ်ဂၠိုင်နူပိ ဟွံဂွံ၊ ဆဂး နကဵုဂကောံ မၞိဟ်မနွံ ဂၠိုင်နူပိဂှ် ဇိုန်နှင်ကဵုဒၟံင်ရ။[၁၁]

ဝင်

ပလေဝ်ဒါန်
 
အလ်ဖရေဒ် နဝ်ဗေလ် ဗွဲမအမ်သဝ် စိုတ်ဟွံမိပ် ဂွံဗှ်ကေတ် ပရိုင်ချိုတ်ဂျိုင် ပရူဇကု ပ္ဍဲလိက်ပရိုင်ပြင်သေတ် မချူလဝ် နကဵုက္ဍိုပ်ပရိုင် "သၟာဗၞိက် ဂမ္စိုက် ချိုတ်အာရ The merchant of death is dead

အလ်ဖရေဒ် နဝ်ဗေလ် (Alfred Nobel) ( listen (help·info)) ကတဵုဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲ ၂၁ အံက်တဝ်ပါ ၁၈၃၃ ပ္ဍဲဍုင်ဇၞော် သတံက်ဟောမ်၊ သွိတ်ဒေန် ပ္ဍဲဂကောံသ္ၚိကၟိန် အေန်ဂျေန်နဳယျာ။[၁၂] ညးဂှ် ဒှ်တၠပညာဓါတု၊ အေန်ဂျေန်နဳယျာ ကေုာံ ညးမခၞံဗဒှ်တၟိ (inventor)ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၉၄ နဝ်ဗေလ် ရာန်ကေတ် ရုင်စက်ကၠောန်လွဟ် ကေုာံ ကပေါတ်ပသဲတုဲ ညးတေအ် ကၠောန်ပ္တိတ် ကပေါတ်အရပ်အရာပၞာန်ဂမၠိုင် မပ္တံကဵု လွဟ်သေနာတ်တအ်ရ။ ညးတေအ် သီုကဵု မခၞံဗဒှ်တၟိ ယာန်ခတိုဟ်သက္ကုယက် (ballistite) ကီုရ။ ပရေင်မခၞံဗဒှ်တၟိဝွံ စကာ ပ္ဍဲကဵုမကမ် သက္ကုယက် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵုဂဥုဲသေနာတ် အင်္ဂလိက် (cordite)ရ။ အရာညးမကၠောန်ဗဒှ်တၟိ မွဲပၠန်ဂှ် ဒှ်အရာညးတေအ် မခၞံဗဒှ်တၟိ မဂၞန် ၃၅၅ မဒှ် ဒါင်နမာက် (ကပေါတ်ခတိုဟ်)ရ။ ဒါင်နမာက်ဂှ် ယၟုမြဟ် ဒှ်အရာမစကာဂၠိုင်တုဲ ပ္ဍဲအခိင် ညးတေအ် မဂျိုင်တန်တဴဒၟံင်လမျီုဂှ် နကဵုမကၠောန်ပတိတ်ဒါင်နမာက်၊ သွံနဲကဲဂှ် ဒှ်ဒြပ်ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ရ။[၁၃]

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၈၈ ဂှ် ညးတေအ် ဂွံဗှ်ကေတ် ပရိုင်ချိုတ်ဂျိုင် နကဵုက္ဍိုပ်လိက် "သၟာဗၞိက် ဂမ္စိုတ် ချိုတ်အာရ။ The merchant of death is deadနူကဵု လိက်ပရိုင်ပြင်သေတ်မွဲရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညးတေအ် ဟွံသေင် ချိုတ်၊ ကောညးတေအ် လုဒ်ဝိဂ် (Ludvig Nobel) မစုတိရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပရိုင်ချိုတ်ဂျိုင်ညးတေအ်ဂှ် တိတ်ပြဟ်အာ နူညးတေအ် မစုတိဇေတ်တ် ပွိုင် ၈ သၞာံဟီုဂွံရ။ ညးတေအ် ဂွံဗှ်ကေတ် ပရိုင်ချိုတ်ဂျိုင်ဂှ်တုဲ ဒှ်လၞီ စိုတ်ဟွံခိုဟ် ဗွဲမလောန်ရ။ ကာလညးတေအ် မစုတိတုဲ ကောန်လိုက်တအ် မတီ မစၟတ်သမ္တီလဝ်ညးတေအ် မၞိဟ်ဗီုလဵုရောဂှ် ညးတေအ် ဂွံတီကေတ်ရ။ အရာဏအ်ဂှ် ပကဵုညးတေအ် ညံင်ဂွံပြံင်လှာဲရ။[၁၄] ပ္ဍဲ ၁၀ ဒဳဇြေန်ပါ ၁၈၉၆ ဂှ် နဝ်ဗေလ် မဒးစုတိအာ ပ္ဍဲသ္ၚိညးတေအ် ပ္ဍဲဍုင်သင်ရေမဝ် (San Remo)၊ အဳတလဳ နကဵုယဲ မဆေင်ကဵုကၠေင်က္ဍဟ် (cerebral haemorrhage)ရ။ ညးကလိဂွံအာယုက် ၆၃ သၞာံရ။[၁၅]

ပ္ဍဲအခိင် ညးတေအ် မဂျိုင်တန်တဴဒၟံင်ဂှ် ညးတေအ် ချူစွံလဝ် ပၟိက်ဆန္ဒညး ဗွဲမဂၠိုင်ကဵုဒၞာဲရ။ ကိုပ်ကၠာ ညးဟွံဂွံချိုတ် ၜိုတ်မွဲသၞာံပြင်ပြင်ဂှ် ညးချူလဝ်ရ။ လိက်ပၟိက်ဆန္ဒညးဂှ် ညးထပက်စၟတ်တဲ ပ္ဍဲ ကလုပ်သွိတ်ဒေန်-နဝ်ဝေ (Swedish–Norwegian Club) ပ္ဍဲဍုင်ပဴရေတ်၊ ပြင်သေတ် ပ္ဍဲ ၂၇ နဝ်ဝေန်ပါ ၁၈၉၅။[၁၆][၁၇] ပ္ဍဲလိက်ပၟိက်ဆန္ဒဂှ် ညးချူလဝ် ဒြပ်ရတ်ညးတေအ်ဂှ် ဒးစကာ သွက်ဂွံဒက်ပတန် လာပ်သကာ မပူဇဴဇိုန်နှင်ကဵု ကုပူဂိုလ် မကၠောန်ဗဒှ် သွက်ကောန်မၞိဟ်တအ် ဂွံခိုဟ်စ ပ္ဍဲကဵုရူပ၊ ဓါတု၊ ဇဳဝကမ္မ ဟွံသေင်မ္ဂး ဂဥုဲ၊ လိက်ပတ်၊ ကေုာံ ပရေင်ၜိုဟ်လလံ ရ။[၁၈]ဒြပ်ရတ်ညး သီုဖအိုတ် ၉၄% နကဵုသြန်မ္ဂး လှုဲခရဝ်နာသွိတ်ဒေန် ၃၁ မဳလဳယာန် (ၜိုတ် US$186 million, €150 million in 2008)ဂှ် သၠးကဵု သွက်ဂွံ ဒက်ပတန် လာပ်နဝ်ဗေလ် မသုန်ဂကူဂှ်ရ။[၁၉][၂၀]ဟိုတ်နူ ညးပွဳပွုတအ် ဒှ်သံသယ လတူပၟိက်ဆန္ဒဂှ်တုဲ ပရေင်မဒက်ပတန် ဂကောံလာပ်ဂှ် စိုပ် ၂၆ ဨပြဳ ၁၈၉၇ နကဵု ရုင်ဗစာသၠုင်အိုတ် ဍုင်နဝ်ဝေ ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ်တုဲဟေင် ကမၠောန်ဂှ် ဂွံစဗၟံက်ရုပ်ရဴမာန်ရ။[၂၁] ညးမဗမံက်ရုပ်ရဴကမၠောန် ပၟိက်ဆန္ဒ နဝ်ဗဴဂှ် ဒှ် ရဂ်နာရ် သောလ်မာန် (Ragnar Sohlman) ကဵု ရုဒေါပ် လိလ်လဳကွေတ် (Rudolf Lilljequist)တအ် နမဒက်ပ္တန် နဝ်ဗေလ် ဖံက်ဒေရှေန် (Nobel Foundation) သွက်ဂွံ မင်မဲ ဒြပ်ရတ်နဝ်ဗေလ် ကေုာံ ဂွံစဳရေင် ပရေင်ကမၠောန်လာပ်ဂှ်ရ။[၂၂]

ညးတအ်ရုဲစှ်ကေတ် ယၟု နဝ်ဗေလ်ကမ္မတဳ နဝ်ဝေ (Norwegian Nobel Committee) သွက်လာပ်ၜိုဟ်လလံ။ ကောန်ဂကောံမပါလုပ် ပ္ဍဲကမ္မတဳဂှ် ကြဴနူ ကလိဂွံအခေါင် နူရုင်ဗစာတုဲဂှ် ရုဲစှ်ပတိုန် ဗွဲမပြဟ်ရ။ ကြဴနူဂှ် ခြာဟွံလအ်ဂှ် ဒက်ပ္တန်ပတိုန် ဂကောံနဝ်ဗေလ်တၞဟ်တအ်ရ။ Karolinska Institute ဂှ် ဒက်ပတန် ပ္ဍဲ ၇ ဂျောန်၊ the Swedish Academy ဂှ် ၉ ဂျောန်၊ the Royal Swedish Academy of Sciences ဂှ် ပ္ဍဲ ၁၁ ဂျောန်။[၂၃] သၞောတ်ဝ် ကေုာံ ဗီုရုဲစှ် မၞိဟ်မကဵုလာပ်တအ်ဂှ် နကဵု နဝ်ဗေလ် ဖံင်ဒေရှေန် ချူတုဲဒှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၀ ဂှ်တုဲ နကဵု ဨကရာဇ်ဍုင်သွိတ်ဒေန် အဝ်သကာ ဒုတိယ (King Oscar II) ဒှ်မၞိဟ် မလလောင်တြး ပဒတန်ရ။ [၁၈] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၅ ဂှ် ကောန်ဂကောံ နူဍုင်သွိတ်ဒေန် ကဵု နဝ်ဝေန် နူမဒှ်ဒၟံင်မွဲဂှ် ပါ်ကရေက်ထောအ်ၜါရ။

နဝ်ဗေလ် ဖံင်ဒေရှေန်

ပလေဝ်ဒါန်

လဒက်ပတန် ဖံင်ဒေရှေန်

ပလေဝ်ဒါန်
 
လိက်ပၟိက်ဆန္ဒ နဝ်ဗေလ် မဟီုလဝ် ပိုန်ဒြပ်ညး ၉၄% သွက်ဂွံစကာ ပ္ဍဲအရာမဒက်ပတန် လာပ်နဝ်ဗေလ်

နဝ်ဗေလ် ဖံင်ဒေရှေန်ဂှ် ဒက်ပတန်လဝ် နဒဒှ် ဂကောံပုဂ္ဂလိက ပ္ဍဲ ၂၉ ဂျောန် ၁၉၀၀။ ကမၠောန်ဖံင်ဒေရှေန်ဂှ် သွက်ဂွံ ပကင်ရင် သြန် ကေုာံ လာပ်နဝ်ဗေလ်ရ။[၂၄]ကမၠောန်ဖံင်ဒေရှေန်ဂှ် သွက်ဂွံဗၟံက်ရုပ်ရဴ အတိုင်ပၟိက်ဆန္ဒနဝ်ဗေလ်ရ။ ကောဒေအ်ညး ရဝ်ဗာတ် နဝ်ဗေလ် (Robert Nobel) ကဵု လုဒ်ဝိဂ် နဝ်ဗေလ် (Ludvig Nobel)တအ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မကၠောန်သွံရာန်ကၠေင် ပ္ဍဲဍုင်အာဇြာဗါယ်ဂျာန် (Azerbaijan)တုဲ အတိုင်လညာတ် အစာဝင်သွိတ်ဒေန် E. Bargengren မ္ဂး သြန်ညးတအ် နူကဵုဍုင်ဗကု (Baku) မဒှ်ဍုင်ဇၞော် အာဇြာဗါယ်ဂျာန်ဂှ် ဒှ်အရာ မပခိုင်ကဵု သွက်ဂွံဒက်ပ္တန် လာပ်နဝ်ဗေလ်ကီုရ။[၂၅] အရာကိစ္စဇၞော် စပ်ကဵုဖံင်ဒေရှေန်ဏအ်မွဲပၠန်ဂှ် ဖံင်ဒေရှေန်ဝွံ ဒှ်လာပ်မဆေင်ကဵုအလုံဂၠးကဝ်တုဲ ဂကောံဂၠးတိဂမၠိုင် မင်မဲ ထံက်ပင် ဖံင်ဒေရှေန်ဏအ်ရ။ တုဲပၠန် နကဵု ဖံင်ဒေရှေန်ဂှ် ဟွံပါလုပ်ပထုဲ ပ္ဍဲလၟေင်ကမၠောန်မရုဲစှ် ညးလဵုမကဵုလာပ်ထေက်ရ။[၂၆][၂၇] နကဵုနဲကဲနာနာသာ်ဂှ် ဖံင်ဒေရှေန်ဝွံ တုပ်ဒၟံင် ကဵုကမ္မဏဳမဓလိုက်တမ်ရိုဟ်မွဲတုဲ သြန်တမ်နဝ်ဗေလ်ဂှ် ဓလုက်လဝ်တမ်ရိုဟ်တုဲ ပရေင်ချဳဓရာင် ကေုာံ ပရေင်မကဵုလာပ်ဂှ် ခိုင်တန်တဴဍာ်ဇမၠိင်မာန်ရ။ တုဲပၠန် ဖံင်ဒေရှေန်နဝ်ဗေလ်ဂှ် သြန်လုပ်တိတ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ဗၠးအခေါန်နာနာ နူကဵုအလဵုအသဳဍုင်သွိတ်ဒေန် (နူသၞာံ ၁၉၄၆)တုဲ နကဵုကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်ဂှ် ဂွံတိတ်ဗၠး နူအခေါန်ဓလိုက်တမ်ရိုဟ် နူစသၞာံ ၁၉၅၃ တေအ်ရ။[၂၈] စတမ်နူ သၞာံ ၁၉၈၀တအ်ဂှ် ပရေင်ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်ဂှ် ကလိဂွံသြန်ပရဲ ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင်တုဲ အတိုင်စရင် ဒဳဇြေန်ပါ ၂၀၀၇ ဂှ်မ္ဂး ဒှ်အာ သြန်ဗွဝ် သြန်သွိတ်ဒေန် 3.628 ဗဳလဳယာန် (ၜိုတ် US$560 မဳလဳယာန်)ရ။[၂၉]

ဖံင်ဒေရှေန်ဂှ် ဒက်ပတန်လဝ် နကဵု ကောန်ဂကောံဗေါဒ် သီုဖအိုတ် မၞိဟ်မသုန်တၠ၊ မၞိဟ်မသုန်တၠဂှ် ဒးဒှ် ကောန်ဍုင်သွိတ်ဒေန် ဟွံသေင်မ္ဂး နဝ်ဝေ၊ ရုင်ဂှ် နွံ ပ္ဍဲဍုင်သတံက်ဟောမ်။ ဥက္ကဌ ဂကောံဗေါဒ်ဂှ် သ္ဒးရုဲစှ် နကဵုဂကောံကံင်သဳဨကရာဇ်ဍုင်သွိတ်ဒေန်တုဲ သၟေဟ်မၞိဟ်ပန်တၠဂှ် နကဵုဂကောံမကဵုလာပ်ဂမၠိုင် (the trustees of the prize-awarding institutions)ရုဲစှ်ပတိုန်ရ။ ဒါရိုက်တာပကင်ရင် (Executive Director)မွဲတၠဂှ် ရုဲခပတိုန် ပ္ဍဲမၞိဟ်မသုန်တၠဂှ်ရ။ လစေှ်ဒါရိုက်တာမွဲတၠ (Deputy Director)ဂှ် သ္ဒးရဲုစှ်ပတန် နကဵု ဂကောံကံင်သဳဨကရာဇ်ဍုင်သွိတ်ဒေန်တုဲ သၟေဟ်လစှ်ေၜါတၠပၠန်ဂှ် သ္ဒးရုဲစှ်ပတိုန် နကဵုဂကောံမကဵုလာပ်ဂမၠိုင်ရ။ ဆဂး ၜိုန်ရ စၟတ်သမ္တီလဝ် ဗီုဏအ်ကီုလေဝ် စတမ်နူ သၞာံ ၁၉၉၅ ဂှ် မၞိဟ်စၞးဂကောံဗေါဒ် သီုမသုန်တၠဂှ် ရုဲစှ်ပတိုန်လဝ် နကဵု ဂကောံမကဵုလာပ်တအ်ဖအိုတ်ရ။ ဂကောံမကဵုလာပ်ဂမၠိုင်တအ်ဂှ် ဖံင်ဒေရှေန် နဝ်ဗေလ်ဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵုဂကောံမကဵုလာပ်ဂမၠိုင်ရ။ ညးမ္ဂး ဂကောံမကဵုလာပ်တအ်ရောမ္ဂး ၁၊ the Royal Swedish Academy of Sciences ၂၊ the Nobel Assembly at Karolinska Institute ၃၊ the Swedish Academy ကေုာံ ၄၊ the Norwegian Nobel Committee တအ်ရ။[၂၉]

သြန်ဗွဝ်ဖံင်ဒေရှေန် ကေုာံ သြန်အိုတ်

ပလေဝ်ဒါန်

သြန်ဗွဝ် နဝ်ဗေလ် ဖံင်ဒေရှေန် ၅၀% ဂှ် ဓလိုက်လဝ်တမ်ရိုဟ် ပ္ဍဲရှေလ်ယျာ ကမ္မဏဳဂမၠိုင်၊ ၂၀% ဖျေဟ်လဝ်အိက်သြန် ကုကမ္မဏဳ/အလဵုအသဳဂမၠိုင်၊ ၃၀% ဂှ် ဓလိုက်လဝ်တမ်ရိုဟ် ပ္ဍဲမပတံကဵု hedge funds or real estate တအ်ရ။[၃၀] ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၈ လပါ်စဂှ် သြန်ဗွဝ် ၆၄% ဂှ် ဓလိုက်လဝ် တမ်ရိုဟ် ပ္ဍဲဗွဝ်ဖျာသတံက် အမေရိကာန် ကဵု ဥရဝ်ပ၊ ၂၀% ဂှ် ဖျေဟ်လဝ်အိက်တုဲ ၁၂% ဓလိုက်လဝ် ပ္ဍဲ real estate ကဵု hedge fundsတအ်ရ။[၃၁]

ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၁ ခရိတ်အိုတ်န သီုဖအိုတ် မွဲမွဲသၞာံ ၜိုတ် ၁၂၀ မဳလဳယာ ခရဝ်နာ၊ ၅၀ မဳလဳယာန်ခရဝ်နာဂှ် သွက်လာပ်ဂမၠိုင်ရ။ သြန်တၞဟ်တအ်ဂှ် ကဵုခရိတ်ဂကောံ ကေုာံ မၞိဟ်မဂၠိုက်ဂၠာဲ ကုညးလဵုမကဵုလာပ်တအ်ဂှ် ၂၇,၄ မဳလဳယာန် ခရဝ်နာ။ သဘင်မကဵုလာပ်နဝ်ဗေလ် ပ္ဍဲသတံက်ဟောမ် ကဵု အဝ်သလဝ်ဂှ် အိုတ်သြန် ၂၀,၂ မဳလဳယာန် ခရဝ်နာ။ ပရေင်ပကင်ရင် ကေုာံ ပရေင်လိက်စံင်နဝ်ဗေလ်ဂှ် အိုတ် ၂၂.၄ မဳလဳယာန် ခရဝ်နာ။ ခရိတ် လာပ်သိပ္ပံပရေင်ပိုန်ဒြပ် ၁၆.၅ မဳလဳယာန် ခရဝ်နာဂှ် ကဵုနကဵုဗာန်ဗဟဵုသွိတ်ဒေန် (Sveriges Riksbank)။[၃၀]

လာပ် ကၠာအိုတ်

ပလေဝ်ဒါန်
 
Wilhelm Röntgen မဒှ်မၞိဟ် မဂွံဒုင်ကေတ် လာပ်နဝ်ဗေလ် မဆေင်ကဵု ရူပ (ကၠာအိုတ်) ဟိုတ်မဂွံဆဵု X-rays.

နဝ်ဗေလ် ဖံင်ဒေရှေန် ဖျေဟ်သၞောတ်ဝ် မကဵုလာပ်တုဲဒှ်အိုတ်တုဲဂှ် နူကဵု နဝ်ဗေလ်ကမ္မတဳ ဗက်ဂၠာဲ ညးမကဵုလာပ်ထေက်ရ။ ယၟုမၞိဟ် ၜိုတ်ညးတအ် မဂၠာဲဆဵုလဝ်ဂှ် ပကောံတုဲ ညးတအ် ပလံင်ဗစိုပ် ဇရေင် ဂကောံမရဲုစှ် မကဵုလာပ် (the prize-awarding institutions)ရ။

ခြာဟွံလအ်ဂှ် နူကဵု နဝ်ဗေလ် ကမ္မတဳ လာပ်မဆေင်ကု ရူပ ရုဲစှ်ကေတ် ညးၜါ Wilhelm Röntgen မဒှ်မၞိဟ် မဂၠာဲဆဵု တက်ဗီုX-ray မဒှ်တက်ဗီု အပ္ဍဲခန္ဓ၊ ကေုာံ Philipp Lenard ညးမကၠောန်ဗဒှ် အသာန်လျးကာတ်တောဒ် (cathode ray)ရ။ နကဵုဂကောံအကေဒမဳသိပ္ပံ ရုဲစှ် Röntgen သွက်ဂွံ ဇိုန်ကဵုလာပ်ရ။[၃၂][၃၃] ပ္ဍဲအခိင် ၁၉ ဗွဝ်ကၠံဂှ် တၠပညာသိပ္ပံ ကတဵုဒှ်ကၠုင်လဝ် တၟာဂလိုင်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵုကမ္မတဳ ဂွံရုဲစှ် မၞိဟ်လဵု မကဵုထေက်ဂှ် ရုဲစှ်ဝါတ်ဒၟံင်ညိရ။ ညးတအ် ကလိဂွံစရင် ပူဂိုလ်မဒးကဵုထေက် သီုဖအိုတ် ၂၀ တၠ။[၃၄]ပ္ဍဲအရာမခၞံဗဒှ်တၟိ သီုဖအိုတ် ၂၀ ဂှ် အရာ ၁၁ ဂှ် ဒှ်အရာ (Jacobus Henricus van 't Hoff) မခၞံဗဒှ်လဝ်ရ။[၃၅] ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးဂှ် ဂွံဒုင်ရုဲစှ် သွက်ဂွံဇိုန်နှင်ကဵု လာပ်နဝ်ဗေလ် မဆေင်စပ် ဓါတု ဟိုတ်နူမကၠောန်ဗဒှ်လဝ် (chemical thermodynamics)ရ။[၃၆][၃၇]

ဂကောံအကေဒမဳသွိတ်ဒေန် ရုဲစှ် အစာကဗျ Sully Prudhomme သွက်လာပ်နဝ်ဗေလ် လိက်ပတ်။ ဂကောံအစာချူလိက် မၞိဟ် ၄၂ တၠတအ် ပါ်ပါဲ လတူအရာမရုဲစှ်ဂှ်တုဲ စၞးဂှ် ညးတအ် မိက်ဂွံကဵု Leo Tolstoy ရ။[၃၈]လာပ် မဆေင်စပ် ဇဳဝကမ္မ ဟွံသေင်မ္ဂး ဂဥုဲ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ရုဲစှ်ကေတ် အစာဇဳဝကမ္မ ကေုာံ အနုဇဳဝဗေဒ (physiologist and microbiologist) Emil von Behring ဂကူဂျာမနဳရ။ သၞာံကာလ ၁၈၉၀တအ်ဂှ် von Behring ကၠောန်ပတိတ်ဂဥုဲဂစိုတ်စၟ antitoxin သွက်ဂွံလွဳ ယဲdiphtheria ရ။ နကဵုယဲဏအ်ဂှ် မၞိဟ်မဂၠိုင်ကဵုလ္ၚီ ဒးစုတိကၠုင်ဒၟံင် ရိုဟ်ဒဒှ်သၞာံရ။[၃၉][၄၀]

လာပ်နဝ်ဗေလ် ၜိုဟ်လလံဂှ် ဇိုန်နှင်ကဵု ဂကူသဝေတ် Jean Henri Dunant ညးမဒက်ပတန်လဝ် ဂကောံခရာဇိုင်ခဍာ်ဍာဲဂၠးကဝ် ကေုာံ ပရေင်ချဳဓရာင် ဂကောံခရာဇိုင်ခဍာ်ဍာဲ(International Red Cross and Red Cross Movement)ရ။ လာပ်ဂှ် ပံင်ကောံကဵု ကုညးဒစဵုဒစးပၞာန် ဂကူပြင်သေတ် (Frédéric Passy) ဟိုတ်မဒက်ပတန်လဝ် ဂကောံပံင်ကောံၜိုဟ်လလံတုဲ မချဳဓရာင် သွက် (Dunant in the Alliance for Order and Civilization)ရ။

ပၞာန်ဂၠးတိ ဒုတိယ

ပလေဝ်ဒါန်

ပ္ဍဲအကြာ ၁၉၃၈ ကဵု ၁၉၃၉ ဂှ် သၟိင်တၠအဝဵုဂျာမနဳ အဒေါလ် ဟေတ္တလာ (Adolf Hitler)ပတိုန်ဂလာန် သွက်ဂွံကဵုလာပ် ကုမၞိဟ်နူ ဍုင်ဂျာမနဳပိတၠ Richard Kuhn, Adolf Friedrich Johann Butenandt, ကေုာံ Gerhard Domagk ရ။[၄၁]သီုမၞိဟ်ပိဂှ် ဂွံဒုင်ကေတ် လာပ်နဝ်ဗေလ် သီုမၞိဟ်ဖအိုတ်ရ။[၄၂] ၜိုန်ရ ပ္ဍဲအခိင်ပၞာန်ဂှ် ဍုင်သွိတ်ဒေန် မဒှ်ဍုင်မံင်လဒေါဝ်ကီုလေဝ် လာပ်ဂှ် ဒးကဵုဏာ နကဵုအတိုင်လၟေင်အစဳအဇန်ကမၠောန် ဟွံသေင်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၉ ဂှ် လာပ်ၜိုဟ်လလံဂှ် ဟွံဒှ်ဇိုန်ကဵုရ။ အကြာသၞာံ ၁၉၄၀ ကဵု ၁၉၄၂ ဂှ် ဟိုတ်နူဂျာမနဳ လုပ်သီဍုင်နဝ်ဝေတုဲ လာပ်ကဏ္ဍဂကူလဵုလေဝ် ဟွံဒှ်ကဵုရ။ သၞာံဂတဂှ် စကလေင်ကဵုကီုလေဝ် လာပ်လိက်ပတ် ကဵု လာပ်ၜိုဟ်လလံဂှ် ရုဲဟွံတိတ်ရ။[၄၃]

ပ္ဍဲအခိင်ဂျာမနဳ မလုပ်သီ ဍုင်နဝ်ဝေဂှ် မၞိဟ်စၞး ဂကူနဝ်ဝေ ပ္ဍဲ နဝ်ဗေလ် ကမ္မတဳ ပိတၠ ဒးဒြေပ်ဒဴတိတ် ဍုင်သအာင်ရ။ နူကဵုနဝ်ဗေလ် ဖံင်ဒေရှေန် ဟီု ရုင်နဝ်ဗေလ်ကမ္မတဳ မနွံ ပ္ဍဲအဝ်သလဝ်ဂှ် ဒှ်ဒြပ်ဍုင်သွိတ်ဒေန် မပိုင်ပြဳတုဲ မၞိဟ်စၞး သၟေဟ်တအ်ဂှ် ဂွံတိတ်ဗၠး နူကဵု ဘဲဒဏ် ဂျာမနဳ။ သၞေဟ်ဍုင်သွိတ်ဒေန်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲဂီုကၠီု သွက်ကောန်ပၞာန်ဂျာမနဳတုဲ ပ္ဍဲသွိတ်ဒေန်ဂှ် ဟွံဒှ်ပၞာန်။[၄၄]ကောန်ဂကောံသၟေဟ်တအ်ဂှ် ၜိုန်ရ ဆက်ကၠောန်အာ ကမၠောန်ကီုလေဝ် လာပ်ကဏ္ဍလဵုလေဝ် ကဵုဟွံမာန်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၄ ဂှ် နဝ်ဗေလ် ဖံင်ဒေရှေန် ကေုာံ မၞိဟ်စၞး မစိုပ်ဍုင်သအာင်ပိတၠတအ် ပံင်ကောံတုဲ ဒုင်တဲစရင် မၞိဟ်မကဵုလာပ်ထေက်တအ်တုဲ ညံင်ဂွံဆက်ကဵုအာ လာပ်ၜိုဟ်လလံ မွဲဝါပၠန်ရ။[၄၁]

လာပ် မဆေင်စပ် သိပ္ပံပရေင်ပိုန်ဒြပ်

ပလေဝ်ဒါန်
 
ဗီုတိ ဍုင်မကလိဂွံလဝ် လာပ်နဝ်ဗေလ်ဂမၠိုင်

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၆၈ ဗာန်ဗဟဵု သွိတ်ဒေန် (Sveriges Riksbank) ကၠောန်သဘင် ပေင် ၃၀၀ သၞာံတုဲ နကဵုဗာန်ဂှ် ကဵုဒါန်သြန်ဗွဝ် ကုနဝ်ဗေလ် ဖံင်ဒေရှေန် ဗွဲမဂၠိုင်တုဲ သွက်ဂွံဒက်ပတန် လာပ်မဆေင်ကဵု ပရေင်ပိုန်ဒြပ် နမဗှ်ဗၞုဟ် အလ်ဖရေဒ် နဝ်ဗေလ် ရ။ သၞာံဂတဂှ် လာပ်ဗာန်ဗဟဵုသွိတ်ဒေန် မဆေင်ကဵု သိပ္ပံပရေင်ပိုန်ဒြပ် နမဗှ်ဗၞုဟ် အလ်ဖရေဒ် နဝ်ဗေလ် (Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel)ဂှ် စကဵုကၠုင်ရ။ နကဵု Royal Swedish Academy of Sciences ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မကေတ်တာလျိုင် ပ္ဍဲအရာမရုဲစှ် မၞိဟ်မကဵုလာပ်ထေက်ရ။ ညးမကလိဂွံလာပ်ဏအ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ် Jan Tinbergen ကဵု Ragnar Frisch ဟိုတ်မဇၞော်မောဝ်ပတိုန်လဝ် နဲကဲသ္ၚေဝ်ဂၠေပ် ပရေင်ပိုန်ဒြပ် မကော်ဂး dynamic models for the analysis of economic processes ရ။[၄၅][၄၆] နကဵု ဂကောံဗေါဒ် နဝ်ဗေလ် ဖံင်ဒေရှေန် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ဗွဲကြဴမ္ဂး လာပ်နဝ်ဗေလ်တၟိတၞဟ်တအ် ဟွံကဵုအခေါင် ဆက်ခၞံဗဒှ်ရ။[၄၇]

လၟေင် မရုဲစှ် လာဘ်

ပလေဝ်ဒါန်

လၟေင်ကမၠောန် ဗီုမရုဲစှ်လာပ်ဂှ် လာပ်နဝ်ဗေလ် သီုဖအိုတ် တုပ်ဒၟံင်ရေင်သကအ်ရ။ အရာတၞဟ်ခြာဂှ် ညးဂှ် မဂွံပၠုပ်စရင်ရ။[၄၈]

The announcement of the laureates in Nobel Prize in Chemistry 2009 by Gunnar Öquist, permanent secretary of the Royal Swedish Academy of Sciences
2009 Nobel Prize in Literature announcement by Peter Englund in Swedish, English, and German

ပၠုပ်စရင် Nominations

ပလေဝ်ဒါန်

လိက်မပၠုပ်စရင်ဂှ် နူကဵုကမ္မတဳ နဝ်ဗေလ် ပတိုန်ပၠုပ် မၞိဟ်ၜိုတ် ၃၀၀၀၊ ဗွဲမဂၠိုင် ပ္ဍဲဂိတုသေတ်တေန်ပါ ကိုပ်ကၠာဟွံလလောင်တြး လာပ်ရ။ မၞိဟ်မဂွံပၠုပ်စရင်တအ် ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး ဒှ်တၠပညာ ပ္ဍဲကဵုကမၠောန်ညးတအ် မကၠောန်ဒၟံင်ဂှ်ရ။ သွက်ဂွံ ရုဲစှ် လာပ်ၜိုဟ်လလံဂှ် ကုမၞိဟ်မပၠုပ်လဝ်စရင်တအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ပလံင်ဏာ ဇရေင်အလဵုအသဳဍုင်၊ ညးမကလိဂွံလဝ် လာပ်နဝ်ဗေလ်ၜိုဟ်လလံ တြေံတအ်၊ ကေုာံ ဂကောံကမ္မတဳနဝ်ဗေလ်နဝ်ဝေတြေံကီု သီုကဵု မၞိဟ်အဃောမယိုက်ဂၠေင်ဒၟံင်ရ။ စရင်တအ်ဂှ် ဇာန်နဝါရဳ ၃၁ ဂှ် စွံတ္ၚဲလက္ကရဴအိုတ်တုဲ သ္ဒးကလေင်ကဵုရောင်။[၄၈][၄၉] နူကဵု နဝ်ဗေလ် ကမ္မတဳ ရုဲစှ်ပၠုပ်စရင် မၞိဟ်သီုဖအိုတ် ၜိုတ် ၃၀၀ နူကဵုစရင် မၞိဟ်ၜိုတ် ၃၀၀၀ ဂှ်ရ။[၅၀]ယၟုမၞိဟ်မပၠုပ်လဝ် ပ္ဍဲစရင်တအ်ဂှ် အခေါင်ဟီုပတိတ်မ္ၚးဟွံမဲရ။ လိက်စၟတ်သမ္တီ မဆေင်ကဵု ပၠုပ်စရင်တအ်ဂှ် လုကဴပွိုင် ၅၀ သၞာံ ဒးကၟာတ်လဒဵုလဝ် အခေါင်ပတိတ်မ္ၚး ဟွံမဲရ။[၅၁][၅၂]

မရုဲစှ်

ပလေဝ်ဒါန်

နကဵု နဝ်ဗေလ် ကမ္မတဳ ကၠောန်ပတိတ် လိက်ဒုင်စဳရေင်မွဲ ဗွဲမဗဗွဲကဵု ကဏ္ဍတအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု လိက်ဒုင်စဳရေင်ဂှ် ညးစုတ်လဝ် စရင်မၞိဟ်မရုဲစှ်လဝ်ကိုပ်ကၠာတအ်ဂှ်တုဲ ပတိုန်ကဵု ဂကောံမရုဲစှ်သွက်ဂွံကဵုလာပ်ရ။[၅၃] နကဵုဂကောံမရုဲစှ်ဂှ် ရုဲစှ်ကေတ် မၞိဟ်မကဵုထေက် နကဵု နဲကဲမာဲလပါ်ဂၠိုင် ဗွဲမဗဗွဲ ကုကဏ္ဍညးကဵုညးရ။ သွဟ်မာဲဂှ် ဟွံကလိဂွံ လွာဲဂှ်ဏီရ။[၅၄]အောန်အိုတ် မၞိဟ်မဂွံဒုင်ရုဲစှ် ပိတၠ ပ္ဍဲကဵုကမၠောန်တၞဟ်ခြာ ၜါဂကူဂှ် ရုဲစှ်ပတိုန် ပ္ဍဲဇၟာပ် ကဏ္ဍဂကူလာပ်ရ။ ဆဂး လာပ်ၜိုဟ်လလံဂှ် နကဵုဂကောံမရုဲစှ်သွက်ဂွံကဵုလာပ်တအ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ်ကေတ်တ်ရ။[၅၅]

ပၠုပ်စရင် ကုညးမကလိလောန်

ပလေဝ်ဒါန်

ကုညးမကလိလောန်အာတုဲတအ်ဂှ် ၜိုန်ရ ဟွံကဵုလာပ်ကီုလေဝ်၊ မၞိဟ်မရုဲစှ်လဝ်တုဲ ယဝ်ရစုတိအာ ကၠာဟွံဂွံကဵုလာပ်ဂှ်မ္ဂး အတိုင်မဖျေဟ်လဝ် သ္ဂုတ်သွာတ်ဂှ်ဟေင် ဆက်ကဵုအာရ။ ဗီုဗီု ကတဵုဒှ်လဝ် ၜါအလန်တုဲရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၁ လာပ်လိက်ပတ် သွက် Erik Axel Karlfeldt ကဵု သၞာံ ၁၉၆၁ လာပ်ၜိုဟ်လလံ သွက် ညးအုပ်ကာနာနာကုလသမဂ္ဂ Dag Hammarskjöld တအ်ရ။ စတမ်နူ သၞာံ ၁၉၇၄ ဂှ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ပ္ဍဲအခိင်မလလောင်တြး လာပ် ဂိတုအံက်တဝ်ပါဂှ် မၞိဟ်မရုဲစှ်လဝ်တအ်ဂှ် ဒးဂျိုင်ဒၟံင်လမျီုဟေင်ရောင်။ အရာဏအ် ကေင်ဒှ်လဝ် မွဲဝါ လာပ်သိပ္ပံပရေင်ပိုန်ဒြပ် သွက် William Vickrey၊ ညးစုတိအာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၆ ကြဴနူမလလောင်တြးလာပ်တုဲ ကၠာဟွံဗဂိန်ကဵုလာပ်ရ။[၅၆]ပ္ဍဲ ၃ အံက်တဝ်ပါ ၂၀၁၁ ဂှ် ကမ္မတဳ လလောင်တြး လာပ်ဇဳဝကမ္မ ဟွံသေင်မ္ဂး ဂဥုဲ ကုမၞိဟ်ၜါတၠ၊ မၞိဟ်မွဲတၠ Ralph M. Steinman ဂှ် ကၠာဟွံလလောင်တြး ပိ တ္ၚဲဂှ် စုတိအာတုဲတုဲကီုလေဝ် နကဵုကမ္မတဳ ဟွံဂွံစွံသတိရ။ နကဵုကမ္မတဳ ဒးကလေင်ပါ်ပါဲတုဲ ဒဒှ်ရ မကဵုလာပ် ကုညးဂမ္စိုတ်/ကလိလောန်ဂှ်ရ။ ဆဂး ညးတအ် ကလေင်ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် အတိုင်မရန်တၟအ်ဂှ်ဟေင် ဆက်ကဵုဏာရ။ [၅၇]

သဘင်မဇိုင်နှင် လာပ်

ပလေဝ်ဒါန်
 
 
ပါဲ - သမတအမေရိကာန် Barack Obama မဒုင်ကေတ် လာပ်နဝ်ဗေလ် ၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲအဝ်သလဝ် နူကဵုတဲ ဥက္ကဌ နဝ်ဗေလ် ကမ္မတဳ နဝ်ဝေ Thorbjørn Jagland ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၉၊ ပုင် - Giovanni Jona-Lasinio လလောင်တြးဒၟံင် Yoichiro Nambu နဒဒှ် ညးမဒုင်တဲလာပ်နဝ်ဗေလ် ပ္ဍဲ Aula Magna၊ သတံက်ဟောမ်၊ သွိတ်ဒေန် သၞာံ ၂၀၀၈

ပါဲနူ လာပ်ၜိုဟ်လလံမွဲတုဲ လာပ်နဝ်ဗေလ်တၞဟ်တအ်ဂှ် ဇိုန်ကဵု ပ္ဍဲသတံက်ဟောမ်၊ သွိတ်ဒေန် ဇၟာပ်ပ်သၞာံ နကဵု သဘင်မဇိုင်နှင်လာပ် (Prize Award Ceremony) ပ္ဍဲ ၁၀ ဒဳဇြေန်ပါ မဒှ်တ္ၚဲ နဝ်ဗေလ် မစုတိရ။ ဗွဲဓမ္မတာမ္ဂး ညးမဂွံဒုင်တဲလာပ်တအ် တိုန်စိုပ် ပ္ဍဲသဘင်ဂှ်အိုတ်ရ။ လာပ်ၜိုဟ်လလံဂှ် မကၠောန်ဗဒှ် ဇၟာပ်ပ်သၞာံ ပ္ဍဲဍုင်အဝ်သလဝ်၊ နဝ်ဝေ ဗွဲမဂၠိုင် ပ္ဍဲဒဳဇြေန်ပါ ၁၀ ကီုရ။ သဘင်မဇိုန်နှင်လာပ် ကေုာံ သဘင်စၞသဝ်တ္ၚဲ (banquets)တအ်ဂှ် မလေပ်ကၠောန် သဘင်ဇၞော်ဇၞော် ကဆံင်သဘင်ဂၠးတိရ။[၅၈][၅၉] သဘင်မဇိုင်နှင်လာပ် ပ္ဍဲသတံက်ဟောမ်ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲၝောအ်ခန်ဂဳတသတံက်ဟောမ် (Stockholm Concert Hall) တုဲ သဘင်စၞသဝ်တ္ၚဲနဝ်ဗေလ် မကၠောန်သဝ်တ္ၚဲဂှ် ပ္ဍဲၝောအ်ခန်ဍုင်သတံက်ဟောမ် (Stockholm City Hall)ရ။ သဘင်လာပ်နဝ်ဗေလ်ၜိုဟ်လလံဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲရုင်နဝ်ဗေလ်နဝ်ဝေ (Norwegian Nobel Institute) (၁၉၀၅-၁၉၄၆) တုဲ နူစသၞာံ ၁၉၉၀ ဂှ် ကၠောန်ကၠုင် ပ္ဍဲၝောအ်ခန်ဍုင်အဝ်သလဝ် (Oslo City Hall)ရ။[၆၀]

အခိင်ကာလကိစ္စဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲသဘင်မဇိုန်နှင်လာပ် ပ္ဍဲဍုင်သတံက်ဟောမ်ဂှ်မ္ဂး ဒှ်အခိင် ဇၟာပ်ပ် ညးမကလိဂွံလာပ်တအ် တိုန်ဒုင်ကေတ်လာပ် နူကဵု တဲဨကရာဇ်သွိတ်ဒေန်ရ။ ပ္ဍဲအဝ်သလဝ်ဂှ်မ္ဂး ဥက္ကဌ နဝ်ဗေလ် ကမ္မတဳ နဝ်ဝေ ဒုင်ကဵု လာပ် ကုညးမကလိဂွံလာပ်တအ်ရ။ [၅၉][၆၁]

စၞသဝ်တ္ၚဲ နဝ်ဗေလ်

ပလေဝ်ဒါန်
 
ဝိုင်ပုင် စၞသဝ်တ္ၚဲ ပ္ဍဲသတံက်ဟောမ် သၞာံ ၂၀၀၅

ကြဴနူမကဵုလာပ်တုဲ သဝ်တ္ၚဲဂှ် ညးကၠောန်သဘင်စၞသဝ်တ္ၚဲ ပ္ဍဲ ဗလူဟဝ် (Blue Hall) ပ္ဍဲၝောအ်ခန်ဍုင်သတံက်ဟောမ်။ ပ္ဍဲသဘင်စၞသဝ်တ္ၚဲဂှ် ဂကောံသ္ၚိကၟိန်ဨကရာဇ်သွိတ်ဒေန် ကေုာံ ကၟုဲသီုဖအိုတ်ၜိုတ် ၁၃၀၀ တိုန်စိုပ်ရ။ သဘင်စၞသဝ်တ္ၚဲ နဝ်ဗေလ် ပ္ဍဲအဝ်သလဝ်ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲ ဂရေန်ဟဝ်တေဝ် ကြဴနူ မကဵုလာပ်တုဲရ။ ပ္ဍဲသဘင်ဂှ် ပါဲနူ ညးမကလိဂွံလာပ်တုဲ ကၟုဲတၟေင် မပ္တံကဵု ဥက္ကဌကၠတ်ထဝ်၊ သကိုပ်ဝန်ဇၞော်တအ် တိုန်စိုပ်တုဲ စတမ်သၞာံ ၂၀၀၆ ဂှ်တုဲ ဨကရာဇ် ကဵု ဂၞကျာ်ဨကရာဇ်လေဝ် တိုန်စိုပ်ကၠုင်ကီုရ။ သီုဖအိုတ် မၞိဟ်နွံၜိုတ် ၂၅၀ ရ။

ပရေင်ဟီုတွဟ် နဝ်ဗေလ်

ပလေဝ်ဒါန်

အတိုင်သၞောဝ် နဝ်ဗေလ်ဖံင်ဒေရှေန်မ္ဂး ဇၟာပ်ပ် ညးမကလိဂွံလာပ်တအ်ဂှ် ဒးကဵု ပရေင်ဟီုတွဟ် စပ်ကဵုကဏ္ဍဇကု မကလိဂွံလာပ်ဂှ်ရ။[၆၂] ပရေင်ဟီုတွဟ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် မလေပ်ကၠောန် ပ္ဍဲသတ္တဟမကဵုလာပ်၊ မဒှ်သတ္တဟ ကိုပ်ကၠာဟွံစိုပ် တ္ၚဲမကဵုလာပ်ဂှ်ရ။ ဆဂး ဟွံဖျေဟ်လဝ် အခိင်ကိုန်ဂစိုတ်ရ။ ကြဴနူမကလိဂွံလာပ်တုဲ လဇုဲအိုတ် တြဴဂိတု ဒးကဵုရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် လဆောဝ်မ္ဂး ကတဵုဒှ် ကြဴနူတြဴဂိတုလေဝ် ကေင်နွံကီုရ။ ဥပမာ သမတအမေရိကာန် Theodore Roosevelt ဂွံဒုင်ဇိုန်နှင် လာပ်ၜိုဟ်လလံ သၞာံ ၁၉၀၆၊ ဆဂး ညးတေအ် ကဵုပရေင်ဟီုတွဟ်ညးတေအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၁၀ ကြဴနူ ညးဒေါအ်ဇူ နူသမတရ။[၆၃]ပရေင်ဟီုတွဟ်ဂှ်လေဝ် နကဵုဂကောံမရုဲစှ် မၞိဟ်မကလိဂွံမာဲတအ် ဒှ်မၞိဟ်ဖန်ဇန် ကေတ်တာလျိုင်ရ။[၆၄]

လာပ်

ပလေဝ်ဒါန်

တဆိပ်တင်္ကာထဝ်

ပလေဝ်ဒါန်

နဝ်ဖေလ် ဖံင်ဒေရှေန် လလောင်တြး ပ္ဍဲ ၃၀ မေ ၂၀၁၂ ဒဒှ်ရ ညးတအ် ထပက်လိက်ကသုက် ကု Svenska Medalj AB သွက်ဂွံကၠောန် တဆိပ်တင်္ကာထဝ် နဝ်ဗေလ်ရ။ တဆိပ်တင်္ကာထဝ် နဝ်ဗေလ် နူအကြာ သၞာံ ၁၉၀၂ ကဵု ၂၀၁၀ ဂှ် နူကဵုရုင်ဓမာတ် မကၠောန်မသြန် Myntverket (the Swedish Mint)၊ ဍုင်သွိတ်ဒေန် ကၠောန်ကၠုင်လဝ်ရ။ ကမ္မဏဳဓမာတ်ဂှ် ဒှ်ကမ္မဏဳတြေံအိုတ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၁ ဂှ်မ္ဂး ကလိဂွံအာ အာယုက်ကမ္မဏဳ ၁၀၇ သၞာံရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၁ ဂှ် နူကဵုရုင်ဓမာတ်နဝ်ဝေ မနွံပ္ဍဲဍုင် Kongsberg ကၠောန်ကၠုင်တဆိပ်တင်္ကာဂှ်ရ။ တဆိပ်တင်္ကာနဝ်ဗေလ်ဂှ် ဒှ်တဆိပ် နူကဵု နဝ်ဖေလ် ဖံင်ဒေရှေန် မစၟတ်သမ္တီ ပလဝ်ဒတန်မွဲရ။[၆၅]

ဇၟာပ်တဆိပ်ဂှ် နွံကဵု ရုပ်အလ်ဖေဒ် နဝ်ဗေလ် ပ္ဍဲကရေက် မုက်လပါ်ပါဲ အပ္ဍဲခတှ်ေဗီုခ္ဍမ်ခၟာဲစာင်ရ။ တဆိပ်တင်္ကာထဝ် သွက်ရူပ၊ ဓါတု၊ ဇဳဝကမ္မ ဟွံသေင်မ္ဂး ဂဥုဲ ကေုာံ လိက်ပတ်တအ်ဂှ် ဗီုပြင်ခ္ဍမ်တုပ်ဒၟံင်အိုတ်တုဲ နွံကဵု ရုပ်အလ်ဖေလ် နဝ်ဗေလ် ကေုာံ သၞာံညးကတဵုဒှ်မၞိဟ် ကေုာံ သၞာံစုတိတအ်ရ။ ဗီုရုပ်နဝ်ဗေလ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵု လာပ်ၜိုဟ်လလံကီု သီုကဵု လာပ်သိပ္ပံပရေင်ပိုန်ဒြပ်ဂှ် ပါဒၟံင်ကီုရ။ ဆဂး ဇမၞော်တၞဟ်ခြာ ရေင်သကအ်ညိရ။ ဥပမာ ယၟုညးမကလိဂွံဂှ် ချူစုတ်လဝ် ပ္ဍဲကဵုဓရီု ပ္ဍဲတဆိပ်တင်္ကာ သွက်လာပ်သိပ္ပံပရေင်ပိုန်ဒြပ်ရ။[၆၆] လပါ်စးတင်္ကာဂှ် ညးချူစၟတ်သမ္တီလဝ် ပရူလာပ်ဂှ်ရ။[၆၇]

 
Laureates receive a heavily decorated diploma together with a gold medal and the prize money. Here Fritz Haber's diploma is shown, which he received for the development of a method to synthesise ammonia.

တဆိပ်တင်္ကာ မကၠောန်ကိုပ်ကၠာ နူသၞာံ ၁၉၈၀တအ်မ္ဂး ကၠောန်လဝ် နကဵုဍာ်ထဝ် ၂၃ ဂရာတ်။ ကြဴနူဂှ်မ္ဂး ကၠောန်လဝ် နကဵုဍာ်ထဝ် ၁၈ ဂရာတ် ကေုာံတၞးထဝ် နကဵုဍာ်ထဝ် ၂၄ ဂရာတ်။ လျိုင်ထဝ်ဂှ် နွံၜိုတ် ၁၇၅ ဂရာမ်။ ဒဳယာမဳတာ တဆိပ်ဂှ် နွံ ၆၆ မဳလဳမဳတာတုဲ သတီုတဆိပ်ဂှ် နွံ ၅.၂ မဳလဳမဳတာရ။[၆၈]

တဆိပ်ကြာ

ပလေဝ်ဒါန်

ညးမဂွံဒုင်ဇိုန်နှင်တအ်ဂှ် ကလိဂွံ တဆိပ်ကြာ နူကဵု အလဵုတဲ ဨကရာဇ်သွိတ်ဒေန်၊ သွက် လာပ်ၜိုဟ်လလံဂှ် နကဵုတဲ ဥက္ကဌ နဝ်ဗေလ်ကမ္မတဳ နဝ်ဝေရ။ ဇၟာပ်တဆိပ်ကြာဂှ် ညးမွဲကုမွဲ ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်ရ။[၆၆] တဆိပ်ကြာဂှ် နွံကဵု ဗီုရုပ်၊ မလိက် နကဵုဘာသာသွိတ်ဒေန် မချူလဝ် ယၟုညးမကလိဂွံ ကေုာံ မအရေဝ် မုဟိုတ်ညးတအ် မဂွံမကလိဂွံလာပ်ဂှ်ရ။ သွက်လာပ်ၜိုဟ်လလံဂှ် လိက်မချူလဝ် မုဟိုတ် ညးတအ်မကလိဂွံလာပ်ဂှ် ဟွံမဲမွဲဏီရ။[၆၉][၇၀]

လာပ် သြန်

ပလေဝ်ဒါန်

ညးမဂွံဒုင်ဇိုန်နှင်တအ် ကာလညးတအ် ကလိဂွံဒုင်တဲ လာပ်ဂှ်မ္ဂး ညးတအ် သီုကလိဂွံဂအုံသြန်ကီုရ။[၆၆] လၟိဟ်သြန်တအ်ဂှ် တန်တဴဒၟံင် ဂလိုင်လဵု နူကဵု နဝ်ဗေလ်ဖံင်ဒေရှေန် ဂလိုင်လဵု ညးတအ်မကဵုမာန် သွက်သၞာံဂှ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၈၀တအ်ဂှ် လာပ်သြန် နွံလဝ် မွဲမွဲလာပ် သြန်ခရဝ်နာသွိတ်ဒေန် ၈၈၀,၀၀၀ (သီုဖအိုတ် သြန်ခရဝ်နာသွိတ်ဒေန် ၜိုတ် ၂.၆ မဳလဳယာန်၊ တုပ်ကဵု သြန်ဒဝ်လာအမေရိကာန် ၃၅၀,၀၀၀)။ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၉ လၟိဟ်လာပ်သြန် သွက်ဂွံကဵု သီုဖအိုတ် ဒှ်အာ သြန်ခရဝ်နာသွိတ်ဒေန် ၁၀ မဳလဳယာန် (သြန်ဒဝ်လာအမေရိကာန် ၁.၄ မဳလဳယာန်)ရ။[၇၁][၇၂] ပ္ဍဲဂိတုဂျောန် သၞာံ ၂၀၁၂ ဂှ် အောန်စှ်ေအာ ဒှ်အာ ၈ မဳလဳယာန် ခရဝ်နာ။[၇၃]ယဝ်ရ ပ္ဍဲမွဲကဏ္ဍ မၞိဟ်ၜါ ဒးပရအ် ရေင်သကအ်မ္ဂး ဂလိုင်သြန်ဂှ် ဒးပါ်ပရအ်ရေင်သကအ် ကဝက်တုပ်ပ်ရ။ ယဝ်ရ ဒှ်ပရအ် ကဵုမၞိဟ်ပိတၠမ္ဂး ပါ်ကဵုရေင်သကအ် တုပ်ပ်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ညးမွဲ ကလိဂွံမွဲကဝက်တုဲ ညးၜါဂှ် ကလိဂွံ ညးမွဲ ပန်ဂအုံမွဲဂအုံရ။[၇၄][၇၅][၇၆]ကုညးမကလိဂွံ ဗွဲမဂၠိုင်တအ်ဂှ် သြန်တအ်ဂှ် ကလေင်ကဵုဒါန် ကုပရေင်ပညာ၊ ပရေင်ယေန်သၞာင် ကေုာံ ပရေင်မၞိဟ်တအ်ရ။[၇၇][၇၈]

နိဿဲ

ပလေဝ်ဒါန်
  1. ↑ ၁.၀ ၁.၁ ၁.၂ Nobel Prize facts.
  2. ↑ Nobel Prizes and Laureates.
  3. ↑ "Which country has the best brains?"၊ BBC News၊ 8 October 2010။ 6 December 2011 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  4. ↑ Top Award, ShanghaiRanking Academic Excellence Survey 2018. Archived from the original on 17 October 2020။ Retrieved on 11 October 2019။
  5. ↑ IREG List of International Academic Awards. Archived from the original on 2019-03-12။ Retrieved on 2019-10-11။
  6. ↑ Shalev, p. 8
  7. ↑ The Noble Prize - Did You Know?. “The Noble Prize - Did You Know?”
  8. ↑ "All Nobel Prizes". Nobel Foundation. Retrieved 10 February 2017.
  9. ↑ Nobel Prize amount is raised by SEK 1 million.
  10. ↑ "Montreal-born doctor gets posthumous Nobel honour"၊ CBC News၊ 3 October 2011။ 3 October 2011 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  11. ↑ Schmidhuber, Jürgen (2010). Evolution of National Nobel Prize Shares in the 20th century.
  12. ↑ Levinovitz, p. 5
  13. ↑ Levinovitz, p. 11
  14. ↑ Golden၊ Frederic။ "The Worst And The Brightest"၊ 16 October 2000။ 9 April 2010 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ Archived from the original on 3 November 2007။ 
  15. ↑ Sohlman, p. 13
  16. ↑ Sohlman, p. 7
  17. ↑ von Euler၊ U. S.။ "The Nobel Foundation and its Role for Modern Day Science" (PDF)၊ 6 June 1981။ 21 January 2010 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ Archived from the original on 14 July 2011။ 
  18. ↑ ၁၈.၀ ၁၈.၁ Full text of Alfred Nobel's Will.
  19. ↑ Abrams, p. 7
  20. ↑ The Nobel Prize Amounts. Retrieved on 7 December 2015။
  21. ↑ Levinovitz, pp. 13–25
  22. ↑ Abrams, pp. 7–8
  23. ↑ Crawford, p. 1
  24. ↑ Levinovitz, p. 14
  25. ↑ Nobel Prize Funded from Baku (30 April 1996). Retrieved on 18 March 2019။
  26. ↑ Levinovitz, p. 15
  27. ↑ Feldman, p. 16
  28. ↑ Levinovitz, pp. 17–18
  29. ↑ ၂၉.၀ ၂၉.၁ Levinovitz, pp. 15–17
  30. ↑ ၃၀.၀ ၃၀.၁ "Rabatter räddar Nobelfesten" (in Norwegian)၊ 2 December 2012။ 18 March 2019 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  31. ↑ Nobel-Stiftung: Noble Sorgen (in German). Retrieved on 19 March 2019။
  32. ↑ Feldman, p. 134
  33. ↑ Leroy, pp. 117–118
  34. ↑ Levinovitz, p. 77
  35. ↑ Crawford, p. 118
  36. ↑ Levinovitz, p. 81
  37. ↑ Feldman, p. 205
  38. ↑ Levinovitz, p. 144
  39. ↑ Feldman, pp. 242–244
  40. ↑ Leroy, p. 233
  41. ↑ ၄၁.၀ ၄၁.၁ Levinovitz, p. 23
  42. ↑ Wilhelm, p. 85
  43. ↑ All Nobel Laureates. Nobel Foundation. Retrieved on 15 January 2010။
  44. ↑ Abrams, p. 23
  45. ↑ Feldman, p. 343
  46. ↑ Levinovitz, p. 207
  47. ↑ Levinovitz, p. 20
  48. ↑ ၄၈.၀ ၄၈.၁ Feldman, pp. 16–17
  49. ↑ Levinovitz, p. 26
  50. ↑ Abrams, p. 15
  51. ↑ Feldman, Burton (2001) The Nobel prize: a history of genius, controversy, and prestige. Arcade Publishing. ISBN 978-1-55970-592-9.
  52. ↑ Nomination Facts. Nobel Foundation. Archived from the original on 9 January 2010။ Retrieved on 3 March 2010။
  53. ↑ Feldman, p. 52
  54. ↑ Levinovitz, pp. 25–28
  55. ↑ Abrams, p. 8
  56. ↑ Abrams, p. 9
  57. ↑ Ralph Steinman Remains Nobel Laureate. The Nobel Foundation (3 October 2011). Retrieved on 8 October 2012။
  58. ↑ 2009 Nobel Prize award ceremony live online | IT | ICM Commercial & Business News. Institute of Commercial Management (10 December 2009). Archived from the original on 9 February 2010။ Retrieved on 16 January 2010။
  59. ↑ ၅၉.၀ ၅၉.၁ Pomp aplenty as winners gather for Nobel gala. The Local (10 December 2009). Archived from the original on 15 December 2009။ Retrieved on 16 January 2010။
  60. ↑ Levinovitz, pp. 21–23
  61. ↑ Froman, Ingmarie (4 December 2007). The Nobel Week — a celebration of science. Swedish Institute. Archived from the original on 14 October 2009။ Retrieved on 16 January 2010။
  62. ↑ The Nobel Foundation - Statutes.
  63. ↑ Abrams, pp. 18–19
  64. ↑ Lea၊ Richard။ "Le Clézio uses Nobel lecture to attack information poverty"၊ The Guardian၊ 8 December 2008။ 20 January 2010 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  65. ↑ Medalj – ett traditionellt hantverk (in Swedish). Archived from the original on 18 December 2007။ Retrieved on 15 December 2007။
  66. ↑ ၆၆.၀ ၆၆.၁ ၆၆.၂ Feldman, p. 2
  67. ↑ "Nobel Prize for Chemistry. Front and back images of the medal. 1954" Archived ၂၀၁၁-၀၈-၁၂ at the Wayback Machine, "Source: Photo by Eric Arnold. Ava Helen and Linus Pauling Papers. Honors and Awards, 1954h2.1", "All Documents and Media: Pictures and Illustrations", Linus Pauling and The Nature of the Chemical Bond: A Documentary History, the Valley Library, Oregon State University. Retrieved 7 December 2007.
  68. ↑ Lemmel, Birgitta. The Nobel Prize Medals and the Medal for the Prize in Economics. Nobel Foundation. Retrieved on 2 April 2010။
  69. ↑ Abrams, p. 18
  70. ↑ Lemmel, Birgitta (2009). The Nobel Prize Diplomas. Retrieved on 12 March 2010။
  71. ↑ Prize Amount and Market Value (2014). Retrieved on 6 October 2014။
  72. ↑ "Video – Breaking News Videos from CNN.com"၊ CNN၊ 11 October 2009။ 15 January 2010 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  73. ↑ Committee lowers Nobel Prize by 2 million kronor (2012-06-11). Archived from the original on 15 June 2012။ Retrieved on 12 June 2012။
  74. ↑ Abrams, pp. 8–10
  75. ↑ Sample၊ Ian။ "Nobel prize for medicine shared by scientists for work on ageing and cancer"၊ 5 October 2009။ 15 January 2010 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  76. ↑ Sample၊ Ian။ "Three share Nobel prize for physics"၊ 7 October 2008။ 10 February 2010 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  77. ↑ Locke, Michelle. Berkeley Nobel laureates donate prize money to charity. Archived from the original on 26 July 2011။ Retrieved on 10 February 2010။
  78. ↑ "Reflections on the prize of prizes: Alfred Nobel" (2006). The FASEB Journal 20 (13): 2186–9. doi:10.1096/fj.06-1102ufm. PMID 17077294. 


ကလေၚ်သီကေတ်လဝ် နူ "https://mnw.wikipedia.org/w/index.php?title=လာပ်နဝ်ဗေလ်&oldid=42765"