ဝဳကဳပဳဒဳယာ

လိက်ကသုက် အာတ်လာန်တိစ်

လိက်ကသုက် အာတ်လာန်တိစ် (အၚ်္ဂလိက်: Atlantic Charter) ဂှ် ဒှ်လိက်တင်လတုပ်စိုတ် မကေတ်လဝ် ပ္ဍဲ ၁၄ အဝ်ဂေတ် ၁၉၄၁ အကြာ အမေရိကာန် ကေုာံ ဗြိတိန် မဒှ် တင်ရန်တၟအ် ကေုာံ တိုင်ပ္ကဴ အရာမဒးကၠောန် ကြဴနူ ပၞာန်ဂၠးတိ အလန်ဒုတိယ မအာစိုပ်ဒတုဲတုဲရ။

လိက်ကသုက် အာတ်လာန်တိစ်
Atlantic Charter
မပဒတန် အဝ်ဂေတ် ၁၄၊ ၁၉၄၁ (၁၉၄၁-၀၈-၁၄)
ဒတန် Placentia Bay
ညးမထပက်စၟတ်တဲ ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် ကေုာံ ကၟိန်ဍုင်ဨကရာဇ် (ယူကေ)
တင်ရန်တၟအ် သွက် အမေရိကာန် ဂွံပါလုပ် ပ္ဍဲဒပ်မဟာမိတ် ကာလပၞာန်ဂၠးတိဒုတိယ၊ ကာလပၞာန်တုဲ သွက်ဂွံ ဒက်ပတန် ပရေင်ၜိုဟ်လလံဂၠးကဝ်၊ သွက်ဂွံဖအိုတ်ကၠေအ် သၞောဝ်ကဝ်လဝ်နဳ၊ သွက်ဂွံ ပံင်တောဲ ပရေင်ပိုန်ဒြပ်။

ဗွဲကိုပ်ကၠာ လိက်ဝွံ ပ္တိတ်လဝ် နဒဒှ် လိက်လလောင်တြးပံင်တောဲ၊ ဗွဲကြဴဒှ်အာ လိက်ကသုက်ပဋိညာဏ် အာတ်လာန်တိစ် အကြာကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် ကေုာံ ကၟိန်ဍုင်ဨကရာဇ် (ဗြိတိန်) သွက်ဂၠးတိ မတုပ်လဝ်စိုတ် ရေင်သကအ် ဒဒှ်ရ ဒၞာဲတိဍာ်လဵုဟွံဟီု ပွမသမၠဲအုပ်ဓလီုကေတ် ဟွံဂွံ၊ ဒၞာဲတိဍာ်လဵုဟွံဟီု နကဵုပၟိက်ဆန္ဒ ညးဒေသတအ် ဟွံမဲမွဲသာ် ကၠောန်ပ ပရေင်ပြံင်လှာဲမွဲမွဲ ဟွံဂွံ (ညးဒေသတအ် သ္ဒးကလိဂွံ အခေါင်ပကင်ရင်ကေတ်တ်ရောင်)၊ သ္ဒးကလေင်ဒက်ပတန် အလဵုအသဳ ဒၞာဲအလဵုအသဳ မလီုလာ်တအ်ရောင်၊ နကဵု ပရေင်ပံင်ကောံ အလုံလိုက်ဂှ် ပခိုဟ်ပတိုန် ပရေင်ပိုန်ဒြပ်၊ ပရေင်မၞိဟ် ကောန်ဂၠးတိတအ် သီုဖအိုတ်ရောင်၊ ဇၟာပ်မၞိဟ် ဒးတိတ်ဗၠး နူပွမဖေက်ဂၟံက်ရောင်၊ ပရေင်အာကၠုင်ၜဳဇၞော်ဂှ် သ္ဒးဗၠးၜးရောင်၊ ပွမသုင်စောဲဒြဟတ်ဂှ် ဒးကၟာတ်လဒဵုရောင်၊ ကုဍုင် မကြမ်ကြတအ်ဂှ် သ္ဒးပလီုထောအ် ဒပ်ပၞာန်ညးတအ်ရောင်။

လိက်ကသုက်အာတ်လာန်တိစ်ဂှ် ပၞာန်ဂၠးတိဒုတိယ အာစိုပ်ဒတုဲတုဲ ခၞံဗဒှ်ကဵု ပရေင် တင်လတုပ်စိုတ် ဂၠးတိဗွဲမဂၠိုင်ရ။ မပ္တံကဵု ဒက်ပတန် ကုလသမဂ္ဂ၊ ဖအိုတ်ထောအ် အေန်ပါယာဗြိတိန် (ဗြိတိန် ဒးကဵု သၠးပွး ကုဍုင်ကဝ်လဝ်နဳဂမၠိုင်)၊ ဒက်ပတန် ပရေင်ပံင်ကောံ စဵုဒၞာ ဒပ်နေတဝ် NATO, တုဲပၠန် တင်လတုပ်စိုတ် စပ်ကဵု ပရေင်သွံရာန်ဗၞိက် မကော်ဂး (General Agreement on Tariffs and Trade (GATT)) တအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် ဟိုတ်နူကဵု ဒြဟတ်ဓရိုဟ် နူကဵု လိက်ကသုက် အာတ်လာန်တိစ် ဏအ်ဖအိုတ်ရ။

ဒဒှ်လက္ကရဴ

ပလေဝ်ဒါန်
 
သမတ အမေရိကန် Franklin D. Roosevelt ကဵု သကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဗြိတိန် Winston Churchill aboard HMS Prince of Wales in 1941

ပၞာန်ဂျာမနဳ ဒြဟတ်ဇၞော် လုပ်သီဂွံအာ ဍုင်ဝုတ်ဒိုဟ် ဗွဲမဂၠိုင် ပ္ဍဲယူရောပ်တုဲ ဒပ်မဟာမိတ် ဗြိတိန် ကဵု ပြင်သေတ်လေဝ် စဵုဒၞာဟွံမာန်၊ ဍုင်ပြသေတ် မွဲကရေက်ဂှ် စိုပ်အာသၟဝ်တဲ ဂျာမနဳတုဲရ။ တုဲပၠန် နူကဵု က္ၜင်ကျာပၞာန် ဂျာမနဳလေဝ် စအာထောအ်ဗုမ် ပ္ဍဲဍုင်အင်္ဂလာန်ရ။ အကာဲအရာဂှ် ယဝ်ရ ဆက်အာ အတိုင်ဂှ်မ္ဂး ဍုင်ဗြိတိန်လေဝ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ ဂျာမနဳမာန်ရ။ မွဲလပါ်ဂှ် အမေရိကာန်ဂှ် လလောင်တြး ဂၠံင်လပါ်လဵုဟွံလုပ်၊ မံင်လဒေါဝ်ရ။ ယဝ်ရ အရီုအဗင် နူအမေရိကာန် ဟွံကလိဂွံမ္ဂး အလုံမွဲယူရောပ်ဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ ဂျာမနဳမာန်ဒၟံင်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဗြိတိန် ဝေန်သတောန် အာတ်မိက် ညံင်ဂွံဆဵုဂဗ ကုသမတအမေရိကာန် ဖြာန်ကလိန်တုဲ ညံင်ဂွံပါလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲဒပ်မဟာမိတ်ရ။

သမတ အမေရိကာန် ဖြာန်ကလိန် (Franklin D. Roosevelt) ကဵု သကိုပ်ဝန်ဇၞော် ကၟိန်ဍုင်ဨကရာဇ်/ဗြိတိန် ဝေန်သတောန် ချာချိလ် (Winston Churchill) ညးၜါ သဳကၠဳရေင်သကအ်တုဲ လိက်ကသုက်အာတ်တလာန်တိစ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် ပ္ဍဲကဵုသၞာံ ၁၉၄၁ ပ္ဍဲကဵု ကောန်ဖရေန် အာတ်လာန်တိစ် (Atlantic Conference) မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲကဵု ပ္ၚံက်ၜဳပလေသေန်တဳယျာ (Placentia Bay)၊ ပ္ဍဲကဵု နျူဝှောင်လာန် (Newfoundland)ဂှ်ရ။[၁] ညးတအ် ပ္တိတ် လိက်လလောင်တြးပံင်တောဲ ပ္ဍဲကဵု ၁၄ အဝ်ဂေတ် ၁၉၄၁ ပ္ဍဲကဵု ဒပ်ပၞာန်ဍာ်အမေရိကာန် ပ္ဍဲကဵုပ္ၚံက်အာဂေန်တဳယျာ (Naval Base Argentia)၊ ပ္ဍဲကောန်ဖရေန်ဂှ် နကဵုပရေင်တုပ်စိုတ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ အမေရိကာန် ကဵု ဗြိတိန် က္ၜင်ပၞာန် (destroyer) ၅၀ ဖ္ဍိုတ် သွက်ဂွံဗတိုက် က္ၜင်ဗလိုပ်ဍာ် ဂျာမနဳရ။ (အမေရိကာန် ဟွံပါလုပ် ပ္ဍဲပၞာန်၊ ကြဴနူဂှ် ပန်ဂိတု သၞေဟ်ပလေဲ (Pearl Harbour) ဒးဒုင် ဗတိုက် ကုဂျပေန်တုဲဂှ်ရ အမေရိကာန် ပါလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲပၞာန်ရ)။ ဟိုတ်ဂှ်ရ တင်လတုပ်စိုတ်ဏအ်ဂှ် နဒဒှ် လိက်လလောင်တြးပံင်တောဲ မရန်တၟအ်လဝ် ကီုလေဝ် ဗွဲကြဴ ဒှ်အာ လိက်ကသုက်ရ။ လိက်ကသုက်ဂှ် ဒှ်တင်ရန်တၟအ် ကေုာံ တိုင်ပ္ကဴ သွက်ဒပ်ပၞာန်မဟာမိတ် ပ္ဍဲအခိင်ကာလပၞာန်ကီု သီုကဵု အခိင်ကာလပၞာန်အာစိုပ်ဒတုဲရ။

လညာတ် ကေုာံ သဘဴဓဝ် ပ္ဍဲကဵု လိက်ကသုက်ဏအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ကၠုင်နူကဵု ဒဿန ဝါဒဂၠးကဝ် အင်ဂလဝ်-အမေရိကာန် (Anglo-American internationalism) မဒှ်လညာတ် ဗြိတိန် ကဵု အမေရိကာန် ညးၜါပံင်တောဲတုဲ ညံင်ဂွံဒက်ပတန် ပရေင်ဂီုကၠီုဂၠးကဝ်ရ။[၂] နကဵုသမတအမေရိကာန် ပတိတ်ဒြဟတ် ညံင်ဂွံကလိဂွံ တင်ရန်တၟအ်ပၞာန်၊ သကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဗြိတိန်ဂှ် နွံပၟိက်ဒၟံင် အရီုအဗင် နူကဵု အမေရိကာန် ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ် အရာၜါဏအ် ပံင်ပကောံတုဲ လိက်ကသုက် အာတ်လာန်တိစ် မံက်ဂတဝ်ကၠုင်ရ။ ဟီုဗွဲခမၞန်မ္ဂး လိက်ကသုက်ဝွံ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် အမေရိကာန် ကဵု ဗြိတိန် တုပ်စိုတ် ရေင်သကအ် ပၞာန်အာစိုပ်ဒတုဲတုဲမ္ဂး ပ္ဍဲအရာမဆေင်ကဵု ပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂၠးတိမ္ဂး အမေရိကာန် ကဵု ဗြိတိန် သ္ဒးဒှ်ကဆံင်တုပ် နကဵုအတိုင်သဘဴဓဝ် လိက်ကသုက် အာတ်လာန်တိစ် ရ။[၃]

သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဗြိတိန် ချာချိလ် ကဵု သမတအမေရိကာန် ရုသဝေလ်တ် စသဳကၠဳကၠုင် ရေင်သကအ် နူကဵု ၁၉၃၉တေအ်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ကာလပၞာန်ဂှ် လိက်ကသုက်ဏအ် ဂွံမံက်ကၠုင်ဂှ် ညးတအ် ဒးဆဵုဗဂ ရေင်သကအ် သီုဖအိုတ် ၁၁ အလန်ရ။[၄] ညးၜါဂှ် အာဆဵုရေင်သကအ် နကဵု ကာပၞုက်တုဲ သီုဖအိုတ် ဒးကေတ်အခိင် ပွိုင် ၁၀ တ္ၚဲ ရ။[၅] ပ္ဍဲ ၉ အဝ်ဂေတ် ၁၉၄၁ ဂှ် က္ၜင်ပၟတ်ဗြိတိန် HMS Prince of Wales ဒဳတိတ်အာ ဇရေင် ပ္ၚံက်ပလေသေန်တဳယျာ (Placentia Bay) ပ္ဍဲက္ၜင်ဂှ် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ချာချိလ် ပါအာ သွက်ဂွံအာ ဆဵု ကုသမတအမေရိကာန် ရုသဝေလ်တ်ရ။ ညးၜါ ဆဵုရေင်သကအ်တုဲ အရေဝ်မွဲပါင်ကီု ဟွံဗြု သ္ၚိတ်ဇြဒၟံင်ရ။ ချာချိလ် စဟီုတိုန် "At long last, Mr. President (လၟုဟ် ဂွံဆဵုရေင်သကအ် မာသတာ သမတ", တုဲ ရုသဝိလ်တ် ကလေင်ဟီု "Glad to have you aboard, Mr. Churchill (မိပ်စိုတ် ဂွံဆဵု မၞး လတူက္ၜင်၊ မာသတာချာချိလ်"။ တုဲဂှ် ချာချိလ် ဒုင်ကဵု လိက် နူ တၠညးဂျောတ်ဆဋ္ဌမ (King George VI) တုဲ ညးၜါ ဆက်သဳကၠဳအာ ရေင်သကအ်ရ။[၆]

လိက်ကသုက် ကေုာံ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်

ပလေဝ်ဒါန်
 
သကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဝေန်သတောမ် ချာချိလ် ပလေဝ်ဒါန်လဝ် ပ္ဍဲကဵု မူအပြောံ လိက်ကသုက် အာတ်လာန်တိစ်
 
လိက်ကသုက် အာတ်လာန်တိစ် မူပ္ဍဵုဗီု

လိက်ကသုက် အာတ်လာန်တိစ်ဂှ် ပကဵုဒတန် ဒဒှ်ရ ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် ထံက်ပင်ကဵု ကၟိန်ဍုင်ဨကရာဇ်/ဗြိတိန် ပ္ဍဲကဵုပၞာန်။ သီုညးၜါလပါ်ဂှ် မိက်ဂွံဗၟံက်ထ္ၜး ပရေင်ကောံသၟဟ်ညးတအ်၊ အတိုင်သဘဴဓရ် မတုပ်လဝ်စိုတ်ရေင်သကအ်တုဲ စၟဳကေတ် ပၞာန်အာစိုပ်ဒတုဲတုဲမ္ဂး ဒက်ပတန် ပရေင်ၜိုဟ်လလံ ဂၠးကဝ်၊ တင်ညးတအ် မတုပ်လဝ်စိုတ်ဂှ် ညံင်ဂွံဇၞးကေတ် လတူနာဇြဳတအ်။ တင်သဇိုင် တင်ရန်တၟအ်ဂှ် ရန်တၟအ် သွက်ဂွံဒက်ပ္တန် ၜိုဟ်လလံ၊ ဟွံရန်တၟအ်လဝ် သွက်အမေရိကာန် သွက်ဂွံပါလုပ် ပ္ဍဲပၞာန် ကေုာံ မဟာဗျူဟာ ပ္ဍဲပၞာန်၊ ဆဂး ဗွဲကြဴ အမေရိကာန်လေဝ် ပါလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲကဵုပၞာန်ဂှ်ကီုရ။

ဒစာံ တင် နကဵုသဘဴဓဝ် မတုပ်လဝ်စိုတ် ရေင်သကအ်ဂှ်

  1. တိဍာ်ဒေသ မသီဂွံ နူပၞာန်လဵုမွဲလေဝ် နကဵုကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်ကီု သီုကဵု ကၟိန်ဍုင်ဨကရာဇ် ပိုင်ပြဳကေတ် ဟွံဂွံ။ (no territorial gains were to be sought by the United States or the United Kingdom);
  2. ပရေင်ပညဳပညပ် မဆေင်ကဵု တိဍာ်ဒေသတအ်ဂှ် သ္ဒးကၠုင်နူ ပၟိက်ဆန္ဒ ကောန်ဂကူ မဆေင်စပ်တအ် ဟေင်။ (territorial adjustments must be in accord with the wishes of the peoples concerned);
  3. ဇၟာပ်မၞိဟ်ဂှ် သ္ဒးကလိဂွံ အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင် (all people had a right to self-determination);
  4. ပွမကၟာတ်လဒဵု ပရေင်ဗၞိက်တအ်ဂှ် သ္ဒးဖအောန်ဖျေဟ်ရောင် (trade barriers were to be lowered);
  5. နကဵု မပံင်တောဲ ပရေင်ပိုန်ဒြပ်ဂၠးကဝ်ဂှ် သ္ဒးဇၞော်မောဝ် ပခိုဟ်ပတိုန် ပရေင်ဖဲသအဳ ပရေင်မၞိဟ်ရောင် (there was to be global economic cooperation and advancement of social welfare);
  6. ညးမပါလုပ်တအ်ဂှ် သ္ဒးကၠောန် သွက်ဂၠးတိ ဂွံဗၠးၜး နူကဵု ဗဟေက် ကေုာံ လောဘတအ်ရောင်။the participants would work for a world free of want and fear;
  7. ညးမပါလုပ်တအ်ဂှ် သ္ဒးကၠောန် သွက်ဗၠးၜးမှာသၟိတ်ဗၠးၜးရောင်။ (the participants would work for freedom of the seas);
  8. သ္ဒး ပလဟ်ပ္တိတ်ထောအ်လွဟ် နူကဵု ဍုင်မကြမ်ကြတအ်၊ တုဲပၠန် ကြဴနူပၞာန်တုဲလေဝ် ကုဍုင်မကြမ်ကြတအ်ဂှ် ဟွံကဵုအခေါင် ဒက်ပၞာန်ရောင်။ (there was to be disarmament of aggressor nations, and a common disarmament after the war.)

ပ္ဍဲတင်ပိဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဗွဲမကၠးဖ္ဍး ဒဒှ်ရ ဇၟာပ်ဂကူဂှ် သ္ဒးကလိဂွံ အခေါင်မရုဲစှ် အလဵုအသဳညးတအ် မဒးဂၞပ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပၞာန်ဂၠးတိဒုတိယတုဲဂှ် နကဵုဗြိတိန် လလောင်တြး ညးတအ်ကဵု ဍုင်ဗၠးၜး ကုဍုင်ကဝ်လဝ်နဳဂမၠိုင်ရ။ တုဲပၠန် ပရေင်ဗၠးၜး ကေုာံ ပရေင်ၜိုဟ်လလံဂှ် ဒှ်အရာ ကိစ္စဇၞော် သွက် ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပရေင်ဖဲသအဳတအ်ရ။ စပ်ကဵု ပရေင်ပံင်တောဲ ပရေင်ပိုန်ဒြပ်တုဲ ဒက်ပတန် ဂကောံဓနသဟာယ ရ။ ဍုင်ဗၟာ ကေတ်ဗၠးၜးတုဲ ဟွံလုပ်ပံင်တောဲ ပ္ဍဲကဵု ဂကောံဓနသဟာယ။

ပ္ဍဲတင်ပန်ဂှ် ဒှ်အရာ သွက်ဂွံဒက်ပတန် ပရေင်ဗၞိက်ဂၠးကဝ် ဗွဲမတုပ်သၟဟ်။ ကာလပၞာန်တုဲ ဒက်ကၠုင် ပရေင်တုပ်စိုတ် ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ပ္ဍဲပဴရေတ် မကော်ဂး (Paris Economy Pact) ရ။

တင်စၟတ်ဂမၠိုင်

ပလေဝ်ဒါန်
  1. ↑ Langer and Gleason, chapter 21
  2. ↑ Cull, pp. 4, 6
  3. ↑ Cull, pp 15, 21.
  4. ↑ Gunther, pp. 15–16
  5. ↑ Weigold, pp. 15–16
  6. ↑ Gratwick, p. 72

ပြကိုဟ်မနိဿဲ

ပလေဝ်ဒါန်

လေန် မ္ၚးဂမၠိင်

ပလေဝ်ဒါန်
ကလေၚ်သီကေတ်လဝ် နူ "https://mnw.wikipedia.org/w/index.php?title=လိက်ကသုက်_အာတ်လာန်တိစ်&oldid=18357"