သမၠုင်ၜဳတွိုန်

သမၠုင်ၜဳတွိုန် (အၚ်္ဂလိက်: Sea level rise) ဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်အရာ ဟိုတ်နူကဵု ဍာ်ဂၠိုင် ပ္ဍဲၜဳမှာသၟိတ်တုဲ သမၠုင်ဗလးၜဳ သၠုင်တိုန် အလုံမွဲဂၠးတိ၊၊ အတိုင်တင်ဂၞင် မကလိဂွံ နူသတာလာက်မ္ဂး အကြာသၞာံ ၁၉၉၃ ကဵု ၂၀၁၇ ဂှ် ဗလးၜဳ သၠုင်တိုန်လဝ် ၇.၅ သေန်ဒဳမဳတာ (၃.၀ ၝောအ်တဲ)^[၂]တၟော်ကဵု ဗွဝ်ကၠံမ္ဂး ပ္ဍဲမွဲမွဲ ဗွဝ်ကၠံမ္ဂး သၠုင်တိုန် ဒှ်အာ ၃၀ သေန်ဒဳမဳတာ (၁၂ ၝောအ်တဲ)ရ၊၊ ဟိုတ်ဍေဟ်ဂှ် ဟိုတ်နူ မၞိဟ်တအ် မဖန်ဗဒှ်ပတိုန် ညံင်ဂၠးတိဂွံ ကတဴဂၠိုင်တိုန်တုဲ ဍာ်ၜဳ ပ္ဍဲကဵုမှာသၟိတ်ဂှ် ကတဴဂၠိုင်၊ ဍာ်ပ္ဍဲၜဳ ကတဴတုဲ ဍာ်ကရံင် (ဍာ်ကလောအ်) နွံပ္ဍဲဇိုင်ၜဳတအ်၊ ဒဵုဍာ်ကရံင် မဟဳဒၟံင် အကြာၜဳတအ်ဂှ် လေင်ကၠုင်ရ၊၊^[၃]အကြာ သၞာံ ၁၉၉၃ ကဵု ၂၀၁၈ ဟိုတ်နူ ဍာ်ပ္ဍဲၜဳမှာသၟိတ်ကတဴတုဲ သမၠုင်ဗလးၜဳ မလှုင်တိုန်လဝ် သီုဖအိုတ် ၄၂% ဂှ် ဍာ်မကၠုင် နူဒဵုဍာ်ကရံင် (ဍာ်ကလောအ်) မဟဳဒၟံင်အကြာဂှ်ၜဳဂှ် ၂၁%၊ ဍာ်ကရံင် မနွံပ္ဍဲဍုင်ဂရိန်လာန်ဂှ် ၁၅% ဍာ်ကရံင် နူကဵုအာန်တာတိက်ကာ (Antarctica) ၈%၊၊ တၠပညာပရေင်ရာသဳတအ် ဟီုလဝ် ပ္ဍဲ ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ ဆက်တုဲ ကတဵုဒှ်ဒၟံင်ဏီရောင်၊၊^[၄]

Sea level observations between 1993 and November 2018.

ဗလးၜဳဂှ် ပ္ဍဲဂၠးတိ ဇၟာပ်ဒၞာဲဂှ် သၠုင်တိုန် သီုဖအိုတ် ဟွံသေင်၊ ဒၞာဲလ္ၚဵုဂှ် သဝ်စှ်ေလေဝ် နွံကီုရ၊၊^[၅] ဟို်တ်နူ ရာသဳပြံင်လှာဲတုဲ ပ္ဍဲဂၠးတိ ဒၞာဲလ္ၚဵုဂှ် တိချဳ၊ တိလာ်၊ ဍာ်ဒဳထတ်တုဲ ဒၞာဲလ္ၚဵုဂှ် လပိုတ်ကျာထတ်ရ၊၊ ဟိုတ်နူ သမၠုင်ၜဳတွိုန်တုဲ ကုမၞိဟ်မပဒတဴ ပ္ဍဲဇိုင်ၜဳ ကေုာံ လတူတကအ်တအ်ဂှ် မလေပ်ဇီုကပိုက်မာန်ရ၊၊^[၆]ဍာ်ဗၠိုက် ပ္ဍဲဒေသဇိုင်ၜဳ ကေုာံ ဒေသကသဝ်တိတအ်ဂှ် စကတဵုဒှ်ကၠုင်မာန်ရ၊၊^[၇]ကပ်ဘဲ မကတဵုဒှ်မာန်တၞဟ်တအ်ပၠန်ဂှ် လပိုတ်ကျာ သကာတ်မြဟ် ကေုာံ ကလိုက်ဍာ်သူနာမဳ၊ ပလီုပလာ်ထောအ် ဍုင်ကွာန် ကေုာံ တိဗ္ၚဂမၠိုင်ရ၊၊^[၈]

သမၠုင်ၜဳတွိုန် ပ္ဍဲ အတိက်

မဂွံတီကၠိုဟ်ကေတ် ပရူသမၠုင်ၜဳတွိုန် ပ္ဍဲအခိင်အတိက်တေအ်ဂှ် သွက်ဂွံသ္ၚေဝ်ဂၠေပ် အရာမဒှ်ဒၟံင်လၟုဟ် ကေုာံ အနာဂတ်တုဲ ဒှ်အရာကိစ္စဇၞော်မွဲရ၊၊ ဟိုတ်ပရေင်ပြံင်လှာဲ သမၠုင်ၜဳတွိုင် ပ္ဍဲအခိင်အတိက်တေအ်ဂှ် ဒၟာနူကဵု ဓါတ်ဂမ္တဴဂၠိုင်တိုန်တုဲ ဍာ်ကရံင် မၞုံပ္ဍဲဒဵုတအ် လေင်ရ၊၊ ဂၠးတိဏအ် ဂမ္တဴ ၂ ဒဳဂရဳ (2 °C (3.6 °F)) ဂၠိုင်နူ ကိုပ်ကၠာ နူခေတ်ကွတ်စက် ဟွံကတဵုဒှ်ဏီတုဲ သမၠုင်ၜဳလေဝ် သၠုင်နူလၟုဟ် အောန်အိုတ် ၅ မဳတာ (၁၆ ပေ)ဏီရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်တေအ် ဟိုတ်ဂၠးတိ ဂွံကတဴဂှ် ဒၟာနူကဵု လျးတ္ၚဲ ဟိုတ်မပြံင်လှာဲလၟာ်ဂၠံင်ဂၠးတိ မပြံင်လှာဲရ၊၊ ဂမ္တဴမတိုန်ဒၟံင်သိုက်က် ပွိုင်မဂၠိုင်ကဵုလ္ၚီသၞာံတုဲ သမၠုင်ၜဳလေဝ် သၠုင်တိုန် စဵုကဵုစိုပ် သမၠုင်ဒဵုဍာ်ကရံင် ပ္ဍဲဍုင်ဂရိန်လာန်ရ၊၊^[၉]

ပ္ဍဲအခိင်ခေတ်ဍာ်ကရံင် မဒှ်အခိင် မလောန်ကၠုင်ၜိုတ် ၂၀,၀၀၀ သၞာံတေအ် သမၠုင်ၜဳဂှ် သၠုင်တိုန်လဝ် ၁၂၅ မဳတာပြင် (၄၁၀ ပေ)၊ ဟိုတ်နူကဵု ဒဵုဍာ်ကရံင် နူကနေဒါ ကဵု ယူရေရှတအ် မလင်ရ၊၊ သမၠုင်ၜဳဂှ် လောန်ကၠုင် ၜိုတ်၈,၂၀၀တေအ် ဟွံညိင် ကတဵုဒှ်ဒၟံင် တိုန်မွဲတဲ သဝ်စှ်ေမွဲရ၊၊ ဆဂး နူစ သၞာံမတုဲကၠုင် ၜိုတ် ၂,၅၀၀ တေအ်ဂှ် သမၠုင်ၜဳ တန်ကြန်ဒၟံင် ဟွံမဲကုအပြံင်အလှာဲတုဲ ပ္ဍဲကၞောတ် ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ ဟွံသေင်မ္ဂး ပ္ဍဲအစ ၂၀ ဗွဝ်ကၠံဂှ် သမၠုင်ၜဳ စလှုင်တိုန်ပၠန်ရ၊၊^[၁၀]

နိဿဲ

↑ January 2017 analysis from NOAA: Global and Regional Sea Level Rise Scenarios for the United States
↑ WCRP Global Sea Level Budget Group (2018). "Global sea-level budget 1993–present". Earth System Science Data. 10 (3): 1551–1590. doi:10.5194/essd-10-1551-2018.
↑ Mengel, Matthias; Levermann, Anders; Frieler, Katja; Robinson, Alexander; Marzeion, Ben; Winkelmann, Ricarda (2016). "Future sea level rise constrained by observations and long-term commitment". Proceedings of the National Academy of Sciences. 113 (10): 2597–602.
↑ Under all RCP scenarios, the rate of sea level rise will very likely exceed the rate of 2.0 [1.7–2.3] mm/yr observed during 1971–2010
↑ "The strange science of melting ice sheets: three things you didn't know". The Guardian. 12 September 2018.
↑ Bindoff, N.L., J. Willebrand, V. Artale, A, Cazenave, J. Gregory, S. Gulev, K. Hanawa, C. Le Quéré, S. Levitus, Y. Nojiri, C.K. Shum, L.D. Talley and A. Unnikrishnan (2007), "Section 5.5.1: Introductory Remarks", in IPCC AR4 WG1 2007 (ed.), Chapter 5: Observations: Ocean Climate Change and Sea Level, ISBN 978-0-521-88009-1, retrieved 25 January 2017
↑ Box SYN-1: Sustained warming could lead to severe impacts, p. 5, in: Synopsis, in National Research Council 2011
↑ "Sea level to increase risk of deadly tsunamis". UPI. 2018.
↑ Church, J.A.; Clark, P.U. (2013). "Sea Level Change". In Stocker, T.F.; et al. (eds.). Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.
↑ Lambeck, Kurt; Rouby, Hélène; Purcell, Anthony; Sun, Yiying; Sambridge, Malcolm (2014). "Sea level and global ice volumes from the Last Glacial Maximum to the Holocene". Proceedings of the National Academy of Sciences. 111 (43)

[1] January 2017 analysis from NOAA: Global and Regional Sea Level Rise Scenarios for the United States

[WCRP2018-2] WCRP Global Sea Level Budget Group (2018). "Global sea-level budget 1993–present". Earth System Science Data. 10 (3): 1551–1590. doi:10.5194/essd-10-1551-2018.

[Mengel-3] Mengel, Matthias; Levermann, Anders; Frieler, Katja; Robinson, Alexander; Marzeion, Ben; Winkelmann, Ricarda (2016). "Future sea level rise constrained by observations and long-term commitment". Proceedings of the National Academy of Sciences. 113 (10): 2597–602.

[4] Under all RCP scenarios, the rate of sea level rise will very likely exceed the rate of 2.0 [1.7–2.3] mm/yr observed during 1971–2010

[5] "The strange science of melting ice sheets: three things you didn't know". The Guardian. 12 September 2018.

[6] Bindoff, N.L., J. Willebrand, V. Artale, A, Cazenave, J. Gregory, S. Gulev, K. Hanawa, C. Le Quéré, S. Levitus, Y. Nojiri, C.K. Shum, L.D. Talley and A. Unnikrishnan (2007), "Section 5.5.1: Introductory Remarks", in IPCC AR4 WG1 2007 (ed.), Chapter 5: Observations: Ocean Climate Change and Sea Level, ISBN 978-0-521-88009-1, retrieved 25 January 2017

[7] Box SYN-1: Sustained warming could lead to severe impacts, p. 5, in: Synopsis, in National Research Council 2011

[8] "Sea level to increase risk of deadly tsunamis". UPI. 2018.

[ipcc13-9] Church, J.A.; Clark, P.U. (2013). "Sea Level Change". In Stocker, T.F.; et al. (eds.). Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.

[10] Lambeck, Kurt; Rouby, Hélène; Purcell, Anthony; Sun, Yiying; Sambridge, Malcolm (2014). "Sea level and global ice volumes from the Last Glacial Maximum to the Holocene". Proceedings of the National Academy of Sciences. 111 (43)

[၂]

[၃]

[၄]

[၁]

[၅]

[၆]

[၇]

[၈]

[၉]

[၁၀]