သၞောတ် ဂလိုင်မ ကောန်မၞိဟ်

သၞောတ် ဂလိုင်မ မၞိဟ်တြုဟ်ဂှ် နွံ မွဲဗီု - နကဵု မကၠောန်ဗဒှ် ကေုာံ ဂိုင်ဒေပ် ဍာ်သုက်ရ။ သၞောတ် ဂလိုင်မ မၞိဟ်ဗြဴဂှ် နွံ ၜါဗီု - နကဵု မကၠောန်ဗဒှ် ကလာပ်ရုပ်ခၟာဲဂမၠိုင်၊ တုဲပၠန် ခၟာဲမတန်အာဂပ္ဘဂှ် မင်မဲ ဗ္စဖျုင် စဵုကဵု သၠးဂဝ်ဂၞဴရ။

ကမၠောအ်မ ကောန်မၞိဟ် (Human fertilization)။ ဍာ်သုက် ကေုာံ ခၟာဲ ပံင်နှဴ နကဵုကမၠောအ်မ။

အရာဂလိုင်မ ကောန်မၞိဟ်တအ်ဂှ် ကတဵုဒှ် နကဵု ကမၠောအ်မ ဗွဲအပ္ဍဲ နကဵု သိပ်ဂၠိပ် မေထုန် (sexual intercourse) ရ။ နကဵု နဲဏအ်ဂှ် မၞိဟ်တြုဟ်ဂှ် ပၠုပ်စုတ် အင်္ဂဇာတ်ဇကု အပ္ဍဲ ယောနိမၞိဟ်ဗြဴ တုဲ ကရိုဟ်ပတိတ် ဍာ်သုက် မနွံကဵု စၟသုက်ရ။ စၟသုက်ညိညတအ်ဂှ် လန်တတ်လုပ်အာ က္ဍိုပ်သ္ၚိကောန် (cervix) တုဲ လုပ်စိုပ်အာ သ္ၚိကောန် (uterus)၊ နူဂှ် လုပ်စိုပ်အာ ပၠံင်ခၟာဲ (Fallopian tubes) သွက်ဂွံ စၠောအ်မ ကုခၟာဲရ။ ဆ စၟသုက်မွဲဟေင် ဂွံစၠောအ်မ ခၟာဲဂှ်ရ။ ကမၠောအ်မ အံင်ဇၞးတုဲမ္ဂး ခၟာဲမစၠောအ်လဝ်မဂှ် လန်တိတ်ကၠုင် နူကဵု ပၠံင်ခၟာဲတုဲ လုပ်အာ ပ္ဍဲသ္ၚိကောန်တုဲ ခၟာဲဂှ် ပတံဗါန်ဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ဗဒင်သ္ၚိကောန်ဂှ်ရ။ ကာလဂှ်မ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴဂှ် တန်အာ ပဋိသန္ဓိ နကဵုအရေဝ်အရာပ်မ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴဂှ် ဗုင်အာရ။ စနူဂှ်တုဲ ဂွံသၠးဂပ္ဘဂှ် ဒးကေတ်အခိင် ၜိုတ် ဒစိတ် ဂိတုရ။ ကာလ ပဋိသန္ဓိဂှ် ဇၞော်မောဝ် စိုပ်ကဆံင် ဍုဟ်ကြံင်ရမ္ဂး သၠးဂၠံဂဝ် (ဝါ) ၜံင်ပတိတ် ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ။ ကာလသၠးဂၠံဂဝ်မ္ဂး ကတေင်ကောန်ကၞိ ပ္ဍဲကဵုသ္ၚိကောန်ဂှ် ကြံင်ကၠုင် က္ဍိုပ်သ္ၚိကောန်ဂှ် ပံင်လှဲကၠုင်တုဲ ကောန်ၚာ် အပ္ဍဲဗုင်ဂှ် ဓရိုဟ်ပတိတ် ပ္ဍဲပါင်ယောနိရ။ ကောန်တှ် ကောန်မၞိဟ်တအ်ဂှ် အရာမပကေတ်တ်ဂွံဂှ် မုကြပ်ဟွံမဲတုဲ နွံပၟိက်ဒၟံင် အရီုအဗင် လွဳလွတ် နူကဵု မိမၜါ ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင်ရ။ ကောန်တှ်တအ်ဂှ် ဒးဗ္ဒဗဒါဲ မၞိဟ်မရံင်စံင်ဍေဟ် သွက်ဂွံမံင်စ ဒးရးကီု၊ သွက်ဂွံသ္အးဇ္ၚးဇကုကီု သီုကဵု စၞအဟာရ။ စၞအဟာရဍေဟ်တအ်ဂှ် ဍာ်တှ် ဟွံသေင်မ္ဂး အဟာရဍာ်ဍာ် မတုပ်ကဵု ဍာ်တှ်တအ်ရ။

လဒက်ပတန်

ကၟက် (မၞိဟ်တြုဟ်)

သၞောတ် ဂလိုင်မ မၞိဟ်တြုဟ်

သၞောတ် ဂလိုင်မ ကၟက်ဂှ် ဒှ်အဝဲ မနွံ မ္ၚး ထၜေါမ်ကဠင်ကာယ၊ မနွံဒၟံင် ဗဒါဲ ဇုတ်ခေါ်ဒဳ မၞိဟ်တြုဟ်မွဲ၊ မကော်စ မကြိုတ် မဒှ်အရာ မဆက်စၠောအ်လဝ် ကုအရာမကၠောန် ဂလိုင်မရ။ အဓိက သၞောတ် ဂလိုင်မ ကၟက်ဂှ် သွက်ဂွံစဳဇန်ဖန်ကဵု စၟသုက် သွက်ဂွံ ကမၠောအ်မ ကု ခၟာဲ နူညးဗြဴရ။

ဗီုအင်္ဂဇာတ် (ဝါ) မဗေါဝ် မဍိုန်လျ ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ဂမ္တဴမအောန်။ ထိုင်မကြိုက်ဂှ် ဒှ်အရာမထိင်ဒဝ်လဝ် ညံင်ဓါတ်ဂမ္တဴ ဂွံသၟဟ်ညဳ ပ္ဍဲမကြိုက်ရ။

အဝဲ အဓိက ဂလိုင်မ ကၟက်ဂှ် ပါ်ကၠေအ် ပိကဏ္ဍဂွံရ။ ကဏ္ဍပထမဂှ် သွက်ဂွံခၞံဗဒှ် ကေုာံ ကြိုင်ဂိုင်လဝ် ဍာ်သုက် မကော်ခဴစ (spermatozoa)။ ဍာ်သုက် (ဝါ) စၟသုက်တအ်ဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ် ပ္ဍဲ မကြိုက်၊ မကြိုက်ဂှ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲထိုင်မကြိုက်၊ နူဂှ် ဍာ်သုက် အပြောမ် (immature sperm) ဂှ် ဍေဟ်ပြံင်အာ ပ္ဍဲအပိမကြိုက်(epididymis) (မဒှ် ကတေင်နွံ ဗဒါဲမကြိုက်၊ အပိ - (သံသကြိုတ်) မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဗဒါဲ) သွက်ဂွံ ဇၞော်မောဝ် ဂွံစိုပ်အဝဲ ကေုာံ သွက်ဂွံ ဂိုင်ဒေပ်လဝ်ရ။ ကဏ္ဍဒုတိယဂှ် ဒှ်ကလေန်ဂမၠိုင် မဗလးပတိတ် ဍာ်သုက်၊ မပ္တံကဵု ကလေန်ခေါပါ (Cowper's gland)၊ ကလေန်seminal vesicles၊ ကလေန်ပရဝ်သတေတ် (prostate) ကေုာံ vas deferens တအ်ရ။ ကဏ္ဍလက်ကရဴအိုတ်ဂှ် ဒှ်အရာ မဗက်မေထုန် ကေုာံ ကရိုဟ်ပတိတ် ဍာ်သုက် အပ္ဍဲ(ညးဗြဴ)၊ အရာဏအ်ဂှ် အဝဲ မပတံကဵု အင်္ဂဇာတ် (ဝါ) မဗေါဝ် (penis)၊ ပၠံင်ဍမ် (urethra) ကေုာံ ပၠံင်သုက် (vas deferens)တအ် ပါလုပ်ရ။

လက်သန် မဆေင်ကဵု လိင် အဓိက ကဆံင်ဒုတိယတအ် (ဝါ) မၞိဟ်တြုဟ်မွဲ အဝဲမဆက်ဆောံလိင်စိုပ်ကၠုင်မ္ဂး အဝဲဇၞော်ကၠုင်၊ ကောန်ကၞိဇၞော်တေင်၊ ရမ္သာင်ဇြိုဟ်၊ သော်မုက် သော်ပါင်၊ ပၞးဇၞော် ခ္ဍောင်ကအ်တိတ်ကၠုင်ရ။ ဓါတ်ဟဝ်မုန် မဆေင်ကဵု လိင်မၞိဟ်တြုဟ် ကိစ္စဇၞော်အိုတ်ဂှ် ဒှ်ဓါတ်အာန်ဒြဝ်ဂေန် (androgen) ကေုာံ ဓါတ်တေတ်သတြဝ်တရောန် (testosterone) ရ။

မကြိုတ်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲမကၠောန်ပတိတ် ဓါတ်ဟဝ်မုန်တုဲ ဓါတ်ဟဝ်မုန်ဂှ် ကတဵုဗဒှ်ကဵု ဍာ်သုက်ရ။ ဓါတ်ဟဝ်မုန်ဏအ်ရ ပကဵု ညံင်ခန္ဓကာယမၞိဟ်မွဲ မဂွံတုပ်ကဵု ဗီုမၞိဟ်တြုဟ် မပ္တံကဵု သော်ပါင် ကေုာံ ရမ္သာင်ဇြိုဟ်/ရမ္သာင်မၞိဟ်တြုဟ်တအ်ရ။

ၝောအ် (မၞိဟ်ဗြဴ)

သၞောတ် ဂလိုင်မ ၝောအ်

သၞောတ် ဂလိုင်မ ၝောအ် (ကောန်မၞိဟ်)ဂှ် ဒှ်အဝဲ မနွံ ပ္ဍဲထ္ၜောမ်ကဠင်ကာယ ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဗဒါဲ ဇုတ်ခေါ်ဒဳ မၞိဟ်ဗြဴမွဲ မဒှ်အရာ မဆက်စၠောအ်လဝ် အရာမကၠောန် ဂလိုင်မရ။ သၞောတ် ဂလိုင်မ ကောန်မၞိဟ် ၝောအ်ဂှ် နွံကဵု ဒကုတ်အဓိက ပိ သာ်ရ။ သမၞိင်ဇကုမၞိဟ်ဗြဴ (ဆိ) ((vulva) မပလံင်ဏာ ယောနိ (ပထောင်)၊ နူဂှ် ဆက်အာကဵု သ္ၚိကောန် မဒှ်ဒၞာဲ သွက်ဂွံဇၞော်မောဝ် ပဋိသန္ဓိ၊ တုဲပၠန် ထိုင်ခၟာဲဂမၠိုင် (ovaries) မဒှ်ဒၞာဲ မကၠောန်ပတိတ် ခၟာဲ။ တှ်တအ်ဂှ် ကာလမဒှ် ယာဲမ္ဂး ဒှ်အရာ ကိစ္စဇၞော်ကီုလေဝ်၊ တှ်တအ်ဂှ် ဟွံဆက်စပ် ကုသၞောတ် ဂလိုင်မ ၝောအ်ရ။

သမၞိင်ဇကုမၞိဟ်ဗြဴ (ဆိ)။

ပထောင်ယောနိ ညးဗြဴဂှ် ကၠုင်စိုပ် သမၞိင်ဇကု (ဝါ) ဆိ၊ ဆိဂှ် နွံကဵု မပ္တံကဵု သၟောန် (labia)၊ မကေအ် (clitoris) ကေုာံ ပၠံင်ဏမ် (urethra)ရ။ ပ္ဍဲအခိင် မဆက်ဆောံလိင်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုဒၞာဲတအ်ဏအ်ဂှ် ခၠိန်ကလိတ် နကဵု ဍာ်ကသိုဟ် မပတိတ် နူကဵု ကလေန်ဗာထဝ်လိန်တအ်(Bartholin's glands)ရ။ ပထောင်ယောနိဂှ် စၠောအ်တောဲလဝ်ကဵု သ္ၚိကောန် နကဵု က္ဍိုပ်သ္ၚိကောန်၊ သ္ၚိကောန်ဂှ် စၠောအ်တောဲလဝ်ကဵု ထိုင်ခၟာဲ မွဲအဆက် ကုပၠံင်ခၟာဲဂမၠိုင်ရ။ ပ္ဍဲမွဲမွဲထိုင်ခၟာဲဂှ် နွံကဵု ကလာပ်ရုပ်ခၟာဲ (ဝါ) ခၟာဲ ဂၠိုင်ကဵု ကၠံရ။

ဗွဲသၟဟ်မ္ဂး ဇၟာပ်ပ် ၂၈ တ္ၚဲဂှ် ကလေန်ပိတုတရဳ (pituitary gland) ကၠောန်ပတိတ် ဓါတ်ဟဝ်မုန်ရ။ နကဵုဓါတ်ဟဝ်မုန်ဂှ် ဖန်ဗဒှ်ကဵု ညံင်ခၟာဲဂွံကတဵုဒှ် ကေုာံ ဂွံဇၞော်တိုန်ရ။ ခၟာဲမွဲ တိတ်ကၠုင်မ္ဂး ဒးတတ်ပၠံင်ခၟာဲတုဲ လုပ်စိုပ် သ္ၚိကောန်ရ။ သွက်သ္ၚိကောန် ညံင်ဂွံဒုင်တဲ ခၟာဲဂှ်လေဝ် ဓါတ်ဟဝ်မုန်ဂှ် ပတိတ်ဖန်ကဵုကီုရ။ ခၟာဲဟွံစၠောအ်မတအ်ဂှ် သရိုဟ်လီုအာ နဒဒှ် ဆီကျာရ။ ယဝ်ရ ခၟာဲမွဲဂှ် စၠောအ်လဝ်မ ကု စၟသုက်မ္ဂး ခၟာဲဂှ် တန်အာ ဂဝ်တုဲ ပဋိသန္ဓိတန်အာရ။

ဂလိုင်မ

ပွမကၠောန်ပတိတ် ကလာပ်ရုပ်ဗဳဇ (gamete)

ကလာပ်ရုပ်ဗဳဇတအ်ဂှ် ကၠောန်ပတိတ် အပ္ဍဲ အင်္ဂဂလိုင်မ (gonad) နကဵု လၟေင်ဒဒှ် မကော်ဂး လၟေင်ကမၠောန်ကလာပ်ရုပ်ဗဳဇ (gametogenesis) ရ။ လၟေင်ကမၠောန်ကလာပ်ရုပ်ဗဳဇဂှ် ကတဵုဒှ် ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ကလာပ်ရုပ်ဗဳဇဂမၠိုင် မစိုပ်ကဆံင် ပါ်ကရေက် လၟိဟ်ခရဝ်မဝ်သောမ်ဒွန် (diploid number of chromosomes) (n=46) မလုပ်စိုပ် အပ္ဍဲကလာပ်ရုပ်လပါ် မနွံဆ ၂၃ ခရဝ်မဝ်သောဝ်ဂှ်ရ။

ဗီုရုပ် မကြိုတ် (Anatomy of the testis)

ပ္ဍဲကဵု ကၟက်မ္ဂး လၟေင်ကမၠောန်ဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ဒဒှ်မပတိတ်မ (spermatogenesis) တုဲ ကၠောန်ပတိတ် အပ္ဍဲကတေင်မကြိုတ် ကြဴနူ မကတဵုဒှ် သၟာဲလေင်တုဲရ။ စၟသုက်အပြောမ် (ဝါ) စၟသုက် မဟွံစိုပ်အဝဲဏီ နူကဵု မကြိုက်တအ်ဂှ် ပလံင်ဏာ ဇရေင် အပိမကြိုက်၊ ပ္ဍဲကဵုဒၞာဲဏအ်ဂှ် စၟသုက်တအ် ဇၞော်ဂေါဝ် ဗတတိတ်ကၠုင်တုဲ ချဳဓရာင်အာကၠုင်ဂွံကၠုင်ရ။ ဇၟာပ်ပ် ကလာပ်ရုပ်ဗဳဇဒွန်တအ်ဂှ် ဒက်ပတန်လဝ် ကလာပ်ဗဳဇပန်တုဲ ဇၟာပ်ပ်ဂှ် ဍောတ်သွတ်ဒၟံင်လၟိုန်ကာလရ။ ပွမကၠောန်ပတိတ် စၟသုက် ကေုာံ စၟသုက် မကၠောန်ပတိတ်လဝ်တုဲ ဂွံဂျိုင်တန်တဴဂှ် ပွဳပွူဍေဟ်ဂှ် ဓါတ်ဂမ္တဴ ဒးဂံက်နူကဵု ဓါတ်ဂမ္တဴဓမ္မတာ ပ္ဍဲခန္ဓပိုယ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မကြိုက်ဂှ် နွံမ္ၚး ခန္ဓကာယ တၞဟ်နဂွံပါဲ ဓါတ်ဂမ္တဴ နူကဵုခန္ဓကာယရ။ ဗွဲဓမ္မတာမ္ဂး မကြိုက်ဂှ် ဂံက်နူ ဂမ္တဴခန္ဓကာယ ၜိုတ် ၃ °C (၃ ဒဳဂရဳ)ရ။ ပ္ဍဲကဵု ၝောအ်မ္ဂး လၟေင်ကမၠောန်ဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ဒဒှ်မဖျေဟ်ခၟာဲ (oogenesis) တုဲ ကၠောန်ပတိတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ထိုင်ခၟာဲ ရ။ လၟေင်ကမၠောန်ဏအ်ဂှ် လုကဴ ဟွံစိုပ်အဝဲ သၟာဲလေင်မ္ဂး ဟွံကၠောန်ကမၠောန်ရ။ အရာတၞဟ်ခြာ ကုကၟက်ဂှ် ဇၟာပ်ပ် ကလာပ်ရုပ်ဗဳဇဒွန်တအ်ဂှ် ကၠောန်ပတိတ် ခၟာဲမွဲမ၊ တုဲပၠန် ကၞောတ်တၞုင်တၞဟ်တအ်ဂှ် ကမၠောအ်မ ဟွံသၟဟ်အစောမ်ရ။

ယဲ

ညံင်ရဴ သၞောတ်အဝဲကာယတၞဟ်တအ်ကီု သၞောဝ်အဝဲ ဂလိုင်မ ကောန်မၞိဟ်ဂှ် ဒးဒုင်ပလီု (ဝါ) ကတဵုဒှ်ယဲ နာနာသာ်မာန်ကီုရ။ ယဲမဆေင်ကဵု သၞောတ်ဂလိုင်မကောန်မၞိဟ် အဓိက နွံပန်သာ်ရ။ ပန်သာ်ဂှ်:

• အဓမ္မတာ နူကဵုဗဳဇ ဟွံသေင်မ္ဂး နူဂဝ် (genetic or congenital abnormalities),
• ကေန်သာ,
• မဒးစၟ ဟိုတ်မဒးဒုင်ကၠောအ်ယဲ နကဵုဆက်ဆောမ်လိင် (infections, which are often sexually transmitted diseases),
• ခန္ဓကာယ ဟွံကၠောန်ကမၠောန် ဟိုတ်နူ ပွဳပွူ၊ ဟိုတ်နူခန္ဓကာယယောင်ယာ၊ ဟိုတ်နူပြသၞာစိုတ်၊ ယဲအိမျုန်ဒစဵုဒစး (ဓါတ်အိမျုန်ဇကု ကလေင်ပလီုပတိတ်ထောအ် ဂဝ်ဂၞဴဇကု) ကေုာံ ဟိုတ်တၞဟ်တအ်ရ။ functional problems caused by environmental factors, physical damage, psychological issues, autoimmune disorders, or other causes.