အေဿလာမ်
အေဿလာမ် (အၚ်္ဂလိက်: Islam), မကၠုင် နူအရေဝ် အာရာပ်:الإسلام al-islām မဂွံအဓိပ္ပါယ် မစ္ၜုဲစ္ၜော်၊ မပအပ်ပြာပ်ဘဝ)ဝွံ မဒှ်သာသနာ မပတှ်ေကေတ် ကျာ်ထာဝရ မွဲဇကုဓဝ်၊ ကေုာံ သာသနာ အာဗြဟာမ် မခၞံဗဒှ်လဝ် နကဵု မုဟာမ်မေဒ် အာပ်ဒလ်လး (Muhammed ibn Abdallah) ပ္ဍဲ သၞာံခရေတ် ၆၀၀တအ်ရ၊၊ လိက်ကျာ် အေဿလာမ်ဂှ် ဒှ်ပြကိုဟ်ကူရ်အာန်၊ ညးတအ်ပတှ်ေစှ်ေစိုတ် ပြကိုဟ်ကူရ်အာန်ဂှ် ဒှ်တဝှ်ပါင်ကျာ် မဟီုတွဟ်လဝ် ကုပရောဗက် မုဟာမ်မေဒ် ရ၊၊ ကုမၞိဟ် မလျိုင်ပတှ်ေ ဘာသာအေဿလာမ်ဂှ် ညးကော်စ မူသလိမ်၊၊
|
စ္ၜောဲစ္ၜော် | |
| ဓရ်ပတှ်ေ | |
| ကျာ် နွံမွဲဓဝ်ဟေင် • ပရောဗက် မုဟာမုဒ် • ဒေဝတဴ • တ္ၚဲမကလေင်ဂျိုင် | |
| ဒ္ဂေတ်ပြဝ | |
| မဒးနွံ ဓဝ်ပတှ်ေ လတူကျာ် ကေုာံ ပရောဗက် • ဗှ်ဗၞုဟ်ဂုဏ်ကျာ် ကေုာံ ရာဒနာ • ကဵုဒါန် • အာဇရေင် ဒၞာဲကျာ်ဒှ် | |
| ပြကိုဟ် ကေုာံ လိက် | |
| သၠပတ်ဂုရ်အာန် • ပြကိုဟ်သုန်နး • Qisas Al-Anbiya • လိက်သၞောဝ်ရှရဳယျာ • Fiqh | |
| ဝင် | |
| လၟေင်ဒဒှ် • မုဟာမ်မဒ် • Ahl al-Bayt • Sahabah • Imamate • Caliphate • Spread of Islam Succession to Muhammad | |
| ပြဝေဏဳ ကေုာံ ဂကောံမၞိဟ် | |
 |
ဂိုဏ်အဓိက ပ္ဍဲကဵုအေဿလာမ်ဂှ် သုန်နဳ (Sunni) ဂှ် နွံၜိုတ် ၈၅﹪၊ ရှေဲ (Shia)ဂှ် နွံ (၁၀-၁၅﹪ ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဍုင်အဳရာန်၊ အာဇာဗဂျာန်၊ ဗရူနာင် ကေုာံ လဳဗနန်) တုဲ အိဗာဒိ (Ibadi) (ကြပ်နွံ ဆ ပ္ဍဲဍုင် အဝ်မေန် Oman) တအ်ဂှ် စကတဵုဒှ် နူအခိင် အေဿလာမ် စကတဵုဒှ်တေအ်ရ၊၊ ဂိုဏ်မွဲပၠန်ဂှ် သုဖိသာမ် (Sufism) မဒှ်ဂိုဏ် မစွံအဓိက ပရေင်ဣဓိကြဳဇှ် ဂၠိုင်နူ ပွမဒ္ဂေတ်လ္ၚတ်ရ၊၊
အေဿလာမ်ဂှ် ဒှ်ဘာသာ မၞိဟ်မလျိုင်ပတှ်ေ ဂၠိုင်အိုတ် ဒုတိယ ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ်တုဲ သီုဖအိုတ် နွံ ၁.၇၅ အသင်္ဃဲ ရ၊၊ တမ်မူလ အေဿလာမ်ဂှ် ကၠုင်နူ ဒေသလဒေါဝ်ဗမံက်တုဲ ဍုင်မလျိုင်ပတှ်ေဂၠိုင်ဂှ် ဍုင်အာရာပ်ဂမၠိုင်၊ တူရကဳ၊ အဳရာန်၊ ဒေသအဖရိက သၠုင်ကျာ ကေုာံ ဗမံက်၊ လဒေါဝ်အာရှ၊ ပ္ဍဲဒေသတိုက်ရးသၟတ်အိန္ဒိယ၊ မလေရှာ၊ အေန်ဒဝ်နဳရှာ၊ ပ္ဍဲဒေသရးယူရောပ်မ္ဂး ဒေသဗလ်ကေန်၊ ကေုာံ ဒေသရုရှာ၊၊ ပ္ဍဲဍုင်ယူရောပ် မဒှ်ဍုင်ခရေတ်ယာန်တအ်လေဝ် နဒဒှ် မၞိဟ်လပါ်အောန်ဂှ် နွံဒၟံင်ကီုရ၊၊ အခိင်လၟုဟ်မ္ဂး ဍုင်ဒိန်မက်ဂှ် မူသလေန် နွံ ၅﹪တုဲ အေဿလာမ်ဂှ် ဒှ်ဘာသာ မပြးဂၠးတိဂၠိုင်အိုတ်ရ၊၊
ပွံက်အဓိပ္ပါယ်
ပလေဝ်ဒါန်အေဿလာမ်ဂှ် နကဵုတင် မထ္ၜးလဝ် ဗွဲသၟဝ်ဏအ် မွဲမွဲဍိုက်ပေင်မ္ဂး ဒှ်အေဿလာမ်ရ၊၊
- ပွမပတှ်ေကေတ် အရာမၞုံတန်တဴဒၟံင် သီုဖအိုတ်တအ်ဂှ် ဒှ်အရာကျာ် မနိမိတ်ဗဒှ်လဝ်တုဲ အရာတအ်ဂှ် ဒးစ္ၜုဲစ္ၜော် အပ်ပြာပ် ကုကျာ်ဖအိုတ်၊
- ဗီုအခိုက်ကၞာမၞိဟ် နူကဵု ပွိုင်ခန်လွာ ဂၠးကဝ်အေဿလာမ်၊
- နကဵုတၞောဝ်ဝင် ကေုာံ နကဵုလျိုင်ပတှ်ေ အေဿလာမ်ဂှ် ဒှ်ဂကောံမၞိဟ်မူသလိမ်၊၊
သီုပိဂှ် ဒွန်တောဲဒၟံင် ရေင်သကအ်တုဲ နူအခိင်တမၠာတေအ်ကီု သီုကဵု အခိင်လၟုဟ်မ္ဂး အေဿလာမ် ပြးဇးပြဟ်အိုတ်ရ၊၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး နကဵုဓဝ်ပတှ်ေ ကျာ်အာလ္လာဟ်လေဝ်ဒှ် မူသလိမ်၊ နကဵုဂကောံမၞိဟ် နူကဵုဂၠးကဝ်အေဿလာမ် (နူကဵု ဒေသလဒေါဝ်ဗမံက်)တအ်လေဝ် ဒှ်မူသလိမ်တုဲ ဇၟာပ်ဒၞာဲ မၞိဟ်နူဒေသလဒေါဝ်ဗမံက် ကေုာံ မၞိဟ်မပတှ်ေ ကျာ်အာလ္လာဟ်တအ် မစိုပ်အာဂှ် ဒှ်ဒတန်မၞိဟ်မူသလိမ် (ဝါ) သာသနာ အေဿလာမ် ပြးဇးအာရ၊၊
နကဵုအရေဝ်ဝေါဟာရ ＂အေဿလာမ်＂မဒှ်အရေဝ် အာရာပ်ဝွံ ဂွံအဓိပ္ပါယ် ＂မခစ ဇရေင်ကျာ်၊ မအပ်ပြာပ်ဘဝ အလုံအိုတ်သီု ကုကျာ်＂တုဲ နကဵု မဝေါဟာရဂှ် ခုတ်ခဴလဝ် ယၟုဘာသာရ၊၊ ကုမၞိဟ် မခစဇရေင်ကျာ် (ဝါ) ကုညးမအပ်ပြာပ်ဘဝ ကုကျာ်ဂှ် ညးကော်စ မူသလိမ် ရ၊၊[၁]
အေဿလာမ်ဂှ် ဒှ် ဘာသာမဒုင်ကေတ်လျး၊ ဒဒှ်ရ နူကဵုကျာ်ဂမျိုင် မကဵုလျး သွက်သတ်တအ် ကေုာံ ဂၠးတိ၊၊ ကျာ်ကဵုလျး တွဟ်ကဵုဓရ် ကုပရောဗက် မုဟာမ်မေဒ် ပ္ဍဲကဵု အခိင် (ၜိုတ် ၅၄၀-၆၃၂ အေဒဳ) နူမွဲကဆံင် ကုကလုတ် ဂါဗြေလ (Gabriel)ရ၊၊ တဝှ်ဍောင်ဓရ်ကျာ်ဂှ် မုဟာမ်မေဒ် ကလိဂွံ ပ္ဍဲပွိုင်အခိင် ဗွဲမလအ်တုဲ အတိုင်တဝှ်ဍောင်ဓရ်ဂှ် ညးချူစွံလဝ် ပ္ဍဲသၠပတ်ကုရ်အာန်တုဲ သၠပတ်ကုရ်အာရ်ဂှ် ဒှ်တဝှ်ဍောင်ဓရ်ကျာ် အဓိက ကေုာံ တမ်မူလ သွက် အေဿလာမ်ရ၊၊ ဒဒှ်မပတှ်ေကေတ် ကျာ်ထာဝရမွဲဇကုဓဝ်ဂှ် ဒှ်သဇိုင် ဓရ်ပတှ်ေ အေဿလာမ်တုဲ ဒဒှ် ကျာ်မကဵုလျး ကုမုဟာမ်မေဒ် ကေုာံ ပွမရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ ကေုာံ ဒ္ဂေတ်ဗက်ဂၠံင်တရဴ မုဟာမ်မေဒ်ဂှ် ဒှ်အရာကိစ္စဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲအေဿလာမ်ရ၊၊
အေဿလာမ်ဂှ် ညံင်ရဴ ဘာသာဂျူ ကေုာံ ခရေတ်ယာန်ကီု ဟိုတ်နူမပတှ်ေကေတ် မစေန်ဆက်ကၠုင် နူကဵု အဗြဟာမ်တုဲ အဗြဟာမ်ဘာသာ လေဝ် ကော်စကီုရ၊၊ မဝ်သေ ကေုာံ နာဲယေသှုဂှ် နဒဒှ် ပရောဗက်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲကဵု စရင်ပရောဗက်ဂမၠိုင် မစနူကဵု အာဍာံတုဲ မုဟာမ်မေဒ်ဂှ် မဒှ်ပရောဗက် လက္ကရဴအိုတ် မြဴသာ်ဝွံ အေဿလာမ် စၟတ်သမ္တီ ပတှ်ေကေတ်ရ၊၊ ပရောဗက် သီုဖအိုတ်ဂှ် ညးတအ် စၟတ်သမ္တီ နဒဒှ် မၞိဟ်ကျာ်တုဲ ဗရောဗက်တအ်ဂှ် ဟွံမဲ ကုဣဓိ အနုဘဴမွဲမွဲရ၊၊ ညးတအ်ဂှ် ကျာ်ကဵု ဆလျး တွဟ်ကဵု ဓရ် သွက်ဂွံ ဆက်တွဟ်အာ ပတန်အာ သာသနာ/ဘာသာရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ မဝ်သေ ညးမဒှ် အစာဘာသာဂျူ နာဲယေသှု ညးမဒှ် အစာဘာ ခရေတ်ယာန်တုဲ အေဿလာမ် ဒုင်တဲ စၟတ်သမ္တီ ဂျူ ကေုာံ ခရေတ်ယာန် နဒဒှ် ဘာသာမွဲရ၊၊ အရာတၞဟ်ခြာ ကုဘာသာၜါဂှ် ဒဒှ် မဒုင်ကေတ် ဒၠောအ်ဗတောန် ဗွဲမဗၠေတ် ကေုာံ ပြံင်လှာဲ ဟွံဒ္ဂေတ်ဗက် အတိုင်တဝှ်ဍောင်ဓရ်ကျာ်ရ၊၊
ရံင်ကဵု ဝင်သာသနာမ္ဂး အေဿလာမ်ဂှ် မကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵု အခိင် မုဟာမ်မေဒ် မဂျိုင်တဴလမျီု ပ္ဍဲကဵု ကအ်ဒကုတ် (Den Arabiske Halvø) အာရာပ် ပ္ဍဲကဵု ၇ ဗွဝ်ကၠံရ၊၊ စနူဂှ်တုဲ အေဿလာမ်ဂှ် ဓလီုလဝ် ပ္ဍဲကဵုဒေသဂှ် စဵုကဵုလၟုဟ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဂကောံပတန်သာသနာခရေတ်တအ် ၜိုန်ရ ဂစာန်ကၠုင်ကီုလေဝ် ဟွံအံင်ဇၞး တုဲပၠန် ယေန်သၞာင် အခိုက်မၞိဟ် ဒေသဂှ်လေဝ် ဒှ်အာ အခိုက်မၞိဟ်အေဿလာမ်တုဲ ပ္ဍဲဒေသတအ်ဂှ် ညးကော်စ ဂၠးကဝ်အေဿလာမ်ရ၊၊ အေဿလာမ်ဂှ် ပြးဇးအာ ဒေသတၞဟ် ပ္ဍဲရးယူရောပ်၊ ရးအဖရိကတုဲ လၟုဟ်မ္ဂး အေဿလာမ်ဂှ် ဒှ်ဘာသာဇၞော်အိုတ် မရနုက်ကဵု ဒုတိယ ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် မၞုံကဵု မၞိဟ်မလျိုင်ပတှ်ေ ၁.၅ အသင်္ဃဲတုဲ ယဝ်ရ ပတောအ်ၜတ် ကုလၟိဟ်မၞိဟ်ဂၠးတိမ္ဂး ဒှ်ပန်ဂအုံဂှ် (၂၃.၂ ﹪ (၂၀၁၀)) ရ၊၊ ယဝ်ရတော်ကဵုဒၞာဲဒေသမ္ဂး အေဿလာမ်ဂှ် ဒှ်ဘာသာ မပြးဇး ဒၞာဲဂၠးတိဂၠိုင်အိုတ်တုဲ ပၞောဝ်ဍုင် လတူဂၠးတိဏအ် ၁၉၃ ဍုင်ဂှ် ၄၉ ဍုင်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်လပါ်ဂၠိုင်တုဲ ဍုင်သၟေဟ်တအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် နွံဒၟံင် နဒဒှ် မၞိဟ်လပါ်အောန်ရ၊၊
နိရုတ္တိ
ပလေဝ်ဒါန်အေဿလာမ် ဂှ် ကၠုင်နူ ဘာသာအာရာပ် ”الإسلام” ၊ စၠောအ်အက္ခရ် အတိုင်အာရာပ်ဂှ်မ္ဂး အလ်-ဣသ်လာမ် မပ္တိတ်ရမ္သာင် [isˈlɑːm] el. [ˈislɑm]) မဂွံအဓိပ္ပါယ် ＂မအပ်ပြာပ်၊ မခစ＂ရ၊၊ နကဵုဝိသေသနမ္ဂး sallama/yusallimu ကေုာံ aslama/yuslimu သလ်လာမာ ဂှ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် ＂ဒဒှ်မအပ်ပြာပ်ဇကု အပိုင်＂ဆက်ပံက်အဓိပ္ပါယ်ပၠန် ＂ဒဒှ်မအပ်ပြာပ်ဇကု အပိုင် နကဵုပၟိက်ဆန္ဒဇကု＂ရ၊၊ လအ်ညိဂှ် အဓိပ္ပါယ်အရေဝ်မဆက်မိတ် ရေင်သကအ် သဠမာ (salama) ဂှ် ဂွံအဓိပ္ပါယ် ＂ဂီုကၠီု ၜိုဟ်သြိုဟ်＂ရ၊၊
တမ်မူလ
ပလေဝ်ဒါန်အတိုင်လညာတ် အေဿလာမ်မ္ဂး မုဟာမ်မေဒ် အာဗ်ဒူလ္လာဟ် (Muhammed ibn Abdullah) (ၜိုတ် ၅၇၀-၆၃၂) ပ္ဍဲအကြာသၞာံ ၆၁၀-၆၃၂ ဂှ် နူကဵု ကလုတ်ဂါဗြေလ မွဲကဆံင် ကလိဂွံ လျး (ဝါ) ဂွံမိင်ကေတ် ဍောင်ဓရ်ကျာ်ရ၊၊[၂] တဝှ်ဍောင်ဓရ်တအ်ဂှ် ဗွဲကြဴ ပ္ဍဲအခိင် မုဟာမ်မေဒ် မဂျိုင်ဒၟံင်လမျီုဂှ်ရ ပကောံတုဲ ချူနကဵုလိက် မကော်ဂး လိက်ကုရ်အာန် ရ၊၊ မုဟာမ်မေဒ် ကလိဂွံဒုင်ထ္ၜးလျး (ဝါ) ဂွံမိင်ကေတ် ဍောင်ဓရ်ကျာ် ကၠာအိုတ်ဂှ် အခိင်ညး ကလိဂွံအာယုက် ၜိုတ် ၄၀ သၞာံ ပ္ဍဲထီုဟဳရ (Hira) ပ္ဍဲလတူဒဵု မ္ၚးဍုင်မေက္ကာ (Mekka) ပ္ဍဲတကအ်ဒကုတ် အာရာပ်(Arabian Peninsula)ရ၊၊
| “ |
သုရ ပိုဒ် ၉၆ (လပံက်လျး အလန်ကၠာအိုတ်)
ကုရ်အာန် ကဏ္ဍ ၉၆:၁-၅
|
” |
ပရူဒဒှ်ဏအ်ဂှ် စပံက်ကဵု လျး ကု မုဟာမ်မေဒ်တုဲ မုဟာမ်မေဒ်ဂှ် ဂွံဒှ် ပရောဗက်မွဲရ၊၊ ကြဴနူဂှ် ၜါသၞာံ ပရောဗက်မုဟာမ်မေဒ် ကလိဂွံ ဗပံက်လျး ပ္ဍဲသၞာံ ၆၃၂ ဗီုဏအ်ပၠန်ရ၊၊
| “ |
သုရ ပိုဒ် ၅ (လပံက်လျး အလန်လက္ကရဴအိုတ်) ၅ ... ကုရ်အာန် ကဏ္ဍ ၅:၅
|
” |
နကဵုလပံက်လျးဝွံ ပကဵု အေဿလာမ် နဒဒှ် သာသနာ (ဝါ) ဘာသာမွဲကီု သီုကဵု ဗတိုက်ဖ္အောဝ် ညံင်မူသလိမ်တအ် ဂစာန်ပၠုပ် ကုညးဟွံရှ်ေသှ်ေ အေဿလာမ်တအ် နကဵုနဲကဲကြမ်ကြရ၊၊ လပံက်လျး နူကၠာအိုတ် ကဵု လက္ကရဴအိုတ်ဂှ် လလအ်အခိင် ပွိုင် ၂၀ သၞာံပြင်ရ၊၊ နကဵု မူသလေမ်တအ်မ္ဂး ညးတအ် ပတှ်ေဒုင်ကေတ် ပရောဗက်တမၠာ၊ မဝ်သေ နူကဵု လိက်တဝ်ရာန်ဂျူဂှ်ကီု၊ လိက်ခရေတ်ဝင် နာဲယေသှုဂှ်ကီု ဒှ်လိက် လပံက်လျးဖအိုတ် ဒှ်လိက်ကျာ်ဖအိုတ်ဂှ် ညးတအ် ဒုင်လဝ်တဲရ၊၊ လိက်လပံက်လျးၜါဂှ် ဟိုတ်နူလအ်တုဲ မၞိဟ်တအ် ဗၠေတ်စကဵု လညာတ်ကျာ်ဂှ်ရ ကျာ်ဒးပံက်ကဵုလျး ကုမုဟာမ်မေဒ်တုဲ မုဟာမ်မေဒ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မကလိဂွံ လပံက်လျးလက္ကရဴအိုတ် ဍိုက်ပေင်အိုတ်ရ၊၊
ဝင်အေဿလာမ်
ပလေဝ်ဒါန်ပ္ဍဲအခိင် အကြာမုဟာမ်မေဒ် စုတိဂှ် အေဿလာမ် သီဂွံအာ အလုံမွဲ ကအ်ဒကုတ် အာရာပ်ရ၊၊ တၞောဝ်ဒတောဝ်ညးဂှ် ဆက်ဒှ်အာ သၟိင်ခါလဳပ်ဝှာ (خِلَافَة khalīfah) မဒှ် သၟိင်ဇၞော်အိုတ်ရ၊၊ တၞောဝ်သၟိင်ခါလဳပ်ဝှာ ကၠာအိုတ်ပန်ဂှ် ညးကော်စ သၟိင်ရာရှိဒူန် (ar-Rāshidūn) မဂွံအဓိပ္ပါယ် သၟိင်ဓဝ်ခါလဳပ်ဝှာရ၊၊ ပ္ဍဲကဵု လက်ထက်သၟိင်တအ်ဏအ်ဂှ် နကဵုပၞာန် အေဿလာမ် ကလိဂွံဇၞးကေတ် ဗွဲမဂၠိုင်ကဵုဍုင်ရ၊၊ ညးကော်စ ဗာင်ဇြာန်တာင် အေန်ပါယျာ (Byzantine Empire) ဗွဲတၟေင် ဖာသဳအေန်ပါယျာမွဲဂှ် သီဂွံဏာ သီုဖအိုတ် ပ္ဍဲကဵု သၞာံ ၆၄၃ ဂှ်ရ၊၊ မၞိဟ်ပ္ဍဲဍုင်မဒုင်သီတအ် ကြပ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒုင်ပကေတ် ကွေတ်အေဿလာမ်တုဲ လၟိဟ်မၞိဟ် မူသလိမ်လေဝ် ဂၠိုင်တိုန် မွဲတဲဓဝ်ရ၊၊ စိုပ်လက်ထက် တၞောဝ်သၟိင်ခါလဳပ်ဝှာ ဥမယျဒေ (Umayyad Caliphate)ဂှ် ဆက်ဇၞးအာပၞာန်ပၠန်တုဲ အဖရိကသၟဝ်ကျာ ကေုာံ တကအ်ဒကုတ် အိဗေရိယာန် (Iberian Peninsula)ဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ် အေန်ပါယျာမူသလိမ်ရ၊၊ ပ္ဍဲလက်ထက် သၟိင်ခါလဳပ်ဝှာ အဗ္ဗသိဒ် (Abbasid Caliphate) (၇၅၀-၁၂၅၈) ဂှ် အေန်ပါယျာဂှ် ဆက်ထိင်အာ နကဵုရာဇဌာနဳ ဗဂဒါဒ် (Bagdad) မဒှ်ခေတ် အဝဵုသြဇာသၠုင်အိုတ်တုဲ ညးကော်စ ခေတ်ထဝ် အေန်ပါယျာ အေဿလာမ် မဒှ်အခိင် ပြဝေဏဳယေန်သၞာင် အေဿလာမ် ဇၞော်မောဝ်ရာင်ဆာဲ ကတဵုဒှ်ကၠုင် နမပအစာံ ဒုင်သဇိုင် ကုလညာတ်ဒဿနဂရိတ်၊ သဳရိယျာ၊ ဖာသဳ ကေုာံ အိန္ဒိယရ၊၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၂၅၈ ပၞာန်မန်ဂဝ်လဳယျာ လုပ်သီ ဍုင်ရာဇဌာနဳ ဗဂဒါဒ်တုဲ အဝဵုသၟိင်အဗ္ဗသိဒ်လေဝ် အုပ်ကၠေအ်နိဂီုရ၊၊ သၟိင်ခါလဳပ်ဝှာအဗ္ဗသိဒ် ပြံင်အာမံင် ပ္ဍဲအဳဂျေပ်တုဲ ဆက်တန်တဴအာ ပ္ဍဲဒၞာဲဂှ်ရ၊၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၀၀တအ်ဂှ် သြတ္တဝ်မာန် အေန်ပါယျာ (Ottoman Empire) လုပ်သီ ဒေသရးဗမံက်လဒေါဝ် ကေုာံ အဳဂျေပ်တုဲ သီဂွံအာ အဝဵုသၟိင်ခါလဳပ်ဝှာတအ်ရ၊၊ တၞောဝ်သၟိင်ခါလဳပ်ဝှာဂှ် ဆက်စွံလဝ်တုဲ စိုပ် သၞာံ ၁၉၂၄ ဂကောံပံင်ကောံဂကူတူရကဳ ပလီုထောအ် တၞောဝ်သၟိင်ခါလဳပ်ဝှာရ၊၊ ပ္ဍဲ သၞာံ ၁၅၀၀တအ်ဂှ် ဖာသဳ ကလေင်ကတဵုဒှ် နဒဒှ် ဍုင်မဗၠးၜးမွဲတုဲ ဂိုဏ်အေဿလာမ် ရှဳမူသလေန်ဂှ် နဒဒှ် ဘာသာဍုင်မွဲ စၟတ်သမ္တီလဝ်ရ၊၊
အေန်ပါယျာ မူသလိမ် ဇၞော်ပိဂှ် အခိင်လအ်ကၠုင်တုဲ ဟိုတ်နူပရေင်ကွတ် ကေုာံ ပရေင်ပၞာန် လဇုဲခေတ် နူကဵု ဍုင်ရးပလိုတ်ဂမၠိုင်တုဲ ဗွဲကြဴ စှ်ေအာသၟဝ်တဲ ယူရောပ်သိုက်က်တုဲ ယူရောပ် ဓလီုဂွံအာရ၊၊ အရာဏအ်ဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲလက်ထက် နပဝ်လဳယာန် အာဗတိုက် အဳဂျေပ်တုဲ ပြင်သေတ် အုပ်ဓလီုလဝ် အကြာသၞာံ ၁၇၉၈-၁၈၀၁ ရ၊၊ ဟိုတ်မတီကေတ် ပရေင်မၞိဟ် ကေုာံ ကွတ်ပညာဍိုန်လျတုဲ ဍုင်မူသလိမ် ဗီုကဵု တူရကဳတအ် ပလေဝ်ဗက် ညံင်ဂွံကိတ်ညဳ ကုခေတ်ဂၠးတိတၟိကီုရ၊၊ မွဲလပါ်ဂှ် အေဿလာမ် အခိုက် ခါလဳပ်ဝှာဂှ်လေဝ် ကလေင်ဂျိုင်တိုန်ကီုတုဲ ကောဒေအ်မူသလိမ် (Muslim Brotherhood) မံက်တိုန်ကၠုင် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၂၈ ဂှ်ရ၊၊ ဗွဲတၟေင် စတမ်နူ ၁၉၇၀တအ်တုဲ မၞိဟ်ဝါဒအခိုက်တြေံ ကလိဂွံဒၞာဲ ဂၠိုင်ကၠုင် ဗီုကဵု ပရေင်ပၠန်ဂတးအဳရာန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၉၊ ပ္ဍဲဍုင်သဝ်ဒဳ အာရေဗဳယျာတအ် ဒှ်တမ်ရ၊၊
ဒိဋ္ဌိ (ပတှ်ေဍာံ) ကေုာံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ (ပတှ်ေဗၠေတ်)
ပလေဝ်ဒါန်ဒိဋ္ဌိ ပွမပတှ်ေဍာံ
ပလေဝ်ဒါန်ဒိဋ္ဌိ ပွမပတှ်ေ ပ္ဍဲဘာသာအေဿလာမ်ဂှ် ဒှ်အရာမဒုင်လျိုင် ကေုာံ ထ္ၜးသက်သဳ မဖျေဟ်စိုတ် စွံဓဝ်ပတှ်ေ အကြာကျာ် ကေုာံ ကောန်မၞိဟ်တအ်ရ၊၊ မထ္ၜးသက်သဳ ဓဝ်ပတှ်ေဇကု ပ္ဍဲဘာသာအေဿလာမ်ဂှ် ဒးနွံကဵု ပရေင်ကၠိုဟ်ခၠင် ဒဒှ်ရ ဇကုဟွံမဲသံသယျ လတူအရာဇကု မပတှ်ေဂှ်ရ၊၊ နကဵု လၟောဝ်ဂၠံင် အတိုင်တဝှ်ဍောင်ဓဝ်ကျာ် (သၠပတ်ကုရ်အာန်) ကေုာံ ပရောဗက်မုဟမ်မေဒ်ဂှ် အေဿလာမ် ပတှ်ေကေတ် ဒဒှ်ရ နွံဒၟံင် ကျာ်မွဲဇကုဓဝ်တုဲ ကျာ်ဂှ်တန်တဴဒၟံင် လၟိုန်ထာဝရ၊ ကျာ်ဂှ် ဒှ်ညးမသက္ကုပတောအ်ၜတ်ရ၊၊ ပွမဒုင်ကေတ် ဓဝ်ပတှ်ေ လတူကျာ် ပ္ဍဲအေဿလာမ်ဂှ် ဒှ်တင်ရန်တၟအ်အဓိက သွက်ပခိုင်စၟတ်သမ္တီ ဒဒှ်မပတှ်ေ ဍာံစၟတ်ရ၊၊ ဟိုတ်မပတှ်ေကေတ် ဒှ်အရာမပတှ်ေ ဍာံစၟတ်ဂှ်ရ ကုညး မဟွံဂွံပတှ်ေဏီတအ် ညံင်ဂွံဒုင်ကေတ် ပတှ်ေကေတ်ကီုဂှ် ဒှ်တာလျိုင် မုသလိမ် မွဲကီုရ၊၊ ဂလာန် ပွမဒုင်ကေတ် ဓဝ်ပတှ်ေဂှ် ချူလဝ် နကဵုဘာသာအာရာပ်၊ ဂလာန်ဂှ် ကၠာဲနကဵုဘာသာမန်မ္ဂး ＂ပါဲနူ အာလ္လာဟ် မွဲတုဲ ကျာ်တၞဟ် ဟွံမဲ၊ တုဲပၠန် မုဟမ်မေဒ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မရေင်တၠုင် တဝှ်ဍောင်ဓရ် အာလ္လာဟ် ရ၊၊＂
ရံင်ကဵု ဂလာန်မဒုင်ကေတ်ဓဝ်ပတှ်ေဂှ်တုဲ ဒဒှ်ရ တဝှ်ဍောင်ဓရ်ကျာ်ဂှ် ဒှ်အရာ သွက်ကောန်မၞိဟ်တအ် ဂွံတန်တဴမံင်စံင်မွဲဂှ် ဟီုမာန်ရ၊၊[၃] ပ္ဍဲဓဝ်ပတှ်ေဂှ် နွံကဵု ဒဒှ်ရ မပတှ်ေကေတ် ကျာ်၊ ဒေဝတဴ ကျာ်၊ လိက် ကျာ် ကေုာံ ညးမကေတ်နင် တဝှ်ဍောင်ဓဝ် ကျာ်တအ်ရ၊၊[၄] det skjulte [၅] တ္ၚဲမစဳရေင်သၞောဝ် ကေုာံ ပွမဓလိုက်ကတဵု နူဂမ္စိုတ်၊၊[၆] ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ် မပတှ်ေကေတ် အေဿလာမ်တအ်မ္ဂး ဒ္ဂေတ်ဗက် အတိုင်တဝှ် မၞုံပ္ဍဲသၠပတ်ကုရ်အာရ် ကေုာံ ဒ္ဂေတ်ဗက် ဗီုပြင်မံင်စံင် ကေုာံ လဟီု ပရောဗက်မုဟမ်မေဒ် ကေုာံ ပလေဝ်စလဝ် ပ္ဍဲတ္ၚဲမစဳရေင်သၞောဝ်တအ်မ္ဂး ညံင်ဂွံကလိဂွံ ရီုဗင် ပသုက်ပသဝ် နူကျာ်၊၊ [၇]
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ (မပတှ်ေဗၠေတ်)
ပလေဝ်ဒါန်စပ်ကဵု မစၟတ်သမ္တီ ညးလဵု မဒှ်မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ (ဝါ) ညးမပတှ်ေဗၠေတ်တအ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုအေဿလာမ် ပရေင်ကံက်အဓိပ္ပါယ် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်ရ၊၊ အတိုင်ညးပတှ်ေအခိုက်တြေံမ္ဂး မူသလိမ် ဟွံသေင်မ္ဂး(ဝါ) ကုညးမဟွံပတှ်ေ အေဿလာမ်မ္ဂး ဒှ်မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ (ဝါ) ဒှ်မၞိဟ်မဟွံမဲ ကုၚုဟ်မးမွဲ သီုညးဖအိုတ်ရ၊၊ [၈] ပွမပတှ်ေ ဗီုဏအ်ဂှ် ဒစဵုဒစးဒၟံင် ကုကုရ်အာန် မဆေင်စပ် ကုသဘဴဓဝ် တာလျိုင်ပူဂိုလ်[၉] ဒဒှ်ရ မဟီုလဝ် ညးပတှ်ေအေဿလာမ် (ဝါ) မူသလိမ်တအ်ဂှ် အရာဇကု မပတှ်ေ၊ မချပ်၊ မဟီု ကေုာံ မကၠောန်တအ်ဂှ် ဇကုဒးကေတ် တာလျိုင်ရောင်၊၊ လတူ ညးတၞဟ်သအာင် မပတှ်ေ၊ မချပ်၊ မဟီု၊ မကၠောန်တအ်ဂှ် ဟွံဆေင်ကဵုဇကု ဇကုဟွံဒးကေတ်လျိုင်ရ၊၊ [၁၀]
| “ |
သုရ ပိုဒ် ၁၀၉ (မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ)
- ကုရ်အာန် သုရ ၁၀၉ (မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ)
|
” |
မနိမိတ်ဗဒှ်
ပလေဝ်ဒါန်အေဿလာမ် ပတှ်ေကေတ် အရာအိုတ်သီု ကျာ်မနိမိတ်ဗဒှ်ကဵုလဝ်[၁၁] တုဲပၠန် ကျာ်မမင်မဲလဝ်ရ၊၊ ကျာ်မွဲဟေင် သၠုင်အိုတ်တုဲ ကလိဂွံလဝ် လမျီုထာဝရ၊ သဗ္ဗညုတ္တညာဏ် ကေုာံ အဝဵုသြဇာ သီုဖအိုတ် [၁၂] တုဲ အရာညးမဗဒှ် အရာညးနွံပၟိက်ဂှ် တန်တဴကတဵုဒှ်ရ၊၊[၁၃] သဇိုင်တမ် မနိမိတ်ဗဒှ် ပ္ဍဲအေဿလာမ်ဂှ် ဒဒှ်ရ ကျာ်မနိမိတ်ဗဒှ်လဝ် ဂၠးအကာသ ကေုာံ ဂၠးတိ[၁၄]တုဲပၠန် အရာသီုဖအိုတ် မၞုံအကြာၜါဂှ်ရ၊၊
မနိမိတ်ဗဒှ် ပ္ဍဲအေဿလာမ်ဂှ် တုပ်ဒၟံင် ကုဘာသာဂျူ ကေုာံ ခရေတ်ယာန်တုဲ ဓဝ်ပတှ်ေဏအ်ဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ရေင်သကအ်ရ၊၊ အလဵုဇကု မုဟာမေဒ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မဗှ်လိက်လေပ် ဟွံသေင်၊ တုဲပၠန် လညာတ်နူသၠပတ်သမ္မာဂှ်လေဝ် ဟွံဂွံတီကေတ်လဝ်ရ၊၊ [၁၅]
ကျာ်
ပလေဝ်ဒါန်အာလ္လာဟ် ဂှ် ဒှ်မအရေဝ် အာရာပ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် ＂ကျာ်＂ရ၊၊
နိဿဲ
ပလေဝ်ဒါန်- ↑ Muhammedanisme, og afledt heraf betegnelser som ’muhammedaner’, er en ukorrekt betegnelse for Muhammed og islam, idet Muhammed ikke dyrkes eller tilskrives andre former for guddommelighed. I Koranen omtales han som et almindeligt menneske som forkynder af den guddommelige åbenbaring, hvor Gud er i centrum og hengivelse alene tilhører Gud (jf. 6:48 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine). Muhammed er Guds talerør og står dermed som garant for den åbenbaring, skriftet Koranen indeholder; herfra opstod den tanke antagelig, at han tillige var bogens forfatter.
- ↑ Simonsen, Jørgen Bæk (2001). Politikens Islamleksikon. Politikens Forlag. ISBN 87-567-6565-7.
- ↑ Stefánsson, Finn og Sørensen, Asger, red. (1998). Gyldendals Religionsleksikon
- ↑ Koranen 2:285 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine.
- ↑ Koranen 2:3 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine.
- ↑ Koranen 60:6 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine.
- ↑ Butler, Jean og Hoffmann, Thomas, red. (2008). Gads leksikon om islam. Gads Forlag. ISBN 978-87-12-04303-4.
- ↑ Islamisk Studiebogssamling - Vantro. Hentet den 28. februar 2016.
- ↑ Koranen 2:123, 6:164 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine
- ↑ Koranen [၁] Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine
- ↑ Koranen 6:101 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine-102 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 7:54 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 13:16 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 20:50 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 25:2 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 32:7 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 36:36 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 39:62 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 40:62 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 43:12 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 51:49 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine og 54:49 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine.
- ↑ Koranen 2:20 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 29 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 255 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine.
- ↑ Koranen 36:82 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine.
- ↑ Koranen 2:164 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 3:190 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine-191 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 6:1 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 73 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 79 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 7:54 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 185 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 9:36 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 10:3 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 5 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine-6 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 11:7 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 14:19 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 32 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 15:85 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 16:3 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 17:99 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 18:51 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 20:4 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 21:16 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 33 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 23:17 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 25:59 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 61 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine-62 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 27:60 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 29:44 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 61 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 30:8 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 22 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 31:25 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 32:4 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 34:7 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 35:11 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 36:81 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 38:27 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 39:5 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 38 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 40:57 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 41:9 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine-12 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 37 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 42:29 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 43:9 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 87 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 44:38 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine-39 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 45:22 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 46:3 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine, 33 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 50:38 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 52:36 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 57:4 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 64:3 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 65:12 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 67:3 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine og 71:15 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine. Jf. skabelsen af jorden på to dage 41:9 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine-12 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine og på seks dage 7:54 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 10:3 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 11:7 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 25:59 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 32:4 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine; 50:39 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine og 57:4 Archived ၂၀၀၉-၀၁-၂၉ at the Wayback Machine.
- ↑ Hallbäck, Geert og Jensen, Hans Jørgen Lundager 2008, → Islam og Bibelen