အံင်သာန်၊ ဂဥုပ်ဗိုလ်

ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် (အၚ်္ဂလိက်: Major General Aung San, Burmese: ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း) (၁၃ ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၉၁၅ - ၁၉ ဂျူလာင် ၁၉၄၇) ဝွံ ဒှ်မၞိဟ် ညး ကေုာံ ရဲဂကောံညးတအ် မၞိဟ် ၃၀ တၠ အာကတ် ကွတ်ပၞာန် ပ္ဍဲဂကူဂျပေန် ဝါဒဖေတ်သေတ်တုဲ နကဵုအရီုအဗင်ဂျပေန်ဂှ် ဒက်ပ္တန် ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးဍုင်ဗၟာမွဲတုဲ ပ္ဍဲဒပ်ပၞာန်ဂှ် ညးဂွံခပတိုန် နဒဒှ် ဂဥုပ်ဗိုလ်ရ၊၊ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ညးဂှ် ဂွံဒုင်စၟတ်သမ္တီ နဒဒှ် မအံက်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ မွဲရ၊၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ ပ္ဍဲဂကောံ မၞိဟ်မဒက်ပ္တန် ဗော်ကောန်မျူနေတ် ဍုင်ဗၟာ (Communist Party of Burma)ဂှ် ညးပါလုပ် နဒဒှ်မၞိဟ်မစဒက်ပ္တန်ကၠာအိုတ်မွဲကီုရ၊၊

ဂဥုပ်ဗိုလ် အံင်သာန်
ယၟု	ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း
သၠးဂၠံဂဝ်	နတ်မောက်မြို့၊ မကွေး၊ ကိုလိုနီခေတ်
စုတိ	ဍုင်လ္ဂုင်၊ ဗြိတိသျှဘားမား။
ဟိုတ်မစုတိ	မဒးဒုင်ပန်ဂစိုတ်
ဒၞာဲမပၠောပ်ဂိုဟ်	ဗိမာန်အာဇာနဲ ဍုင်လ္ဂုင်
ဂကူ	ကောန်ဍုင်ဗၟာ
ယၟုတၞဟ်	ဗိုလ်တေဇ Omoda Monji Tan Lushou မျိုးအောင် နောင်ချို စံဖဲ
ဘာ	တက္ကသိုလ်လ္ဂုင် ရေနံချောင်း အထက်တန်းကျောင်း
ညးလျိုင်ကိုပ်ကၠာ	ဆာပေါ်ထွန်း
ညးလျိုင်စဟက်	ဦးနု (မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဝန်ကြီးချုပ်
ဗော်	ဖဆပလ ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ
အိန်ထံင်	ဒေါ်ခင်ကြည် (၆ စက်တင်ဘာ ၁၉၄၂)
ကောန်ဇာတ်	အောင်ဆန်းဦး အောင်ဆန်းလင်း အောင်ဆန်းစုကြည်
အံက်	ဦးဖာ ဒေါ်စု
ကောဒေအ်	ဘဝင်း (ကော) စိန်ဝင်း (မေန်)
စၟတ်တဲ

ဒပ်ပၞာန်ဂျပေန် မရပ်လဝ် ဝါဒဖေတ်သေတ် ညံင်ဂွံလုပ်စိုပ် ဍုင်ဗၟာဂှ် ညးဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မကော်ပၠောပ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်ဂျပေန် သီဂွံအာ ဍုင်ဗၟာ နူအင်္ဂလိက် မွဲလစုတ်ကီုရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင် ပၞာန်ဂၠးတိအလန်ဒုတိယ မအာစိုပ်ဒတုဲတုဲ သွက်ဂွံကလေင်ဒက်ပ္တန် ပရေင်အုပ်ဓုပ်ဍုင် နကဵုညးဒေသမရုဲစှ်ကေတ်တ် မဒှ်လၟေင်ကမၠောန် သွက်ဂွံကဵု ဍုင်ဗၠးၜး ကုဍုင်ကဝ်လဝ်နဳဂမၠိုင်ဂှ် ညးဍုင်ကွာန်ဗၟာတအ် ရုဲစှ်ပတိုန်ညး နဒဒှ်သကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဍုင်ဗၟာ ကဝ်လဝ်နဳ ၝောအ်ကိုဋ်ဗြိတိန် (Premier of the British Crown Colony of Burma) မွဲ နူကဵုသၞာံ ၁၉၄၆ တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၇ ဂှ် ဒးဒုင်ပန်ဂစိုတ် နကဵုဂကောံလွပ်လွဟ် ဂကူဗၟာမွဲဂကောံ အပ္ဍဲရုင်ဝန်ဇၞော် ဍုင်လ္ဂုင် မဒှ်ဒၞာဲ မၞုံကဵု ပရေင်ဂီုကၠီု မခိုင်ဗိုန်ရ၊၊ ဟိုတ်နူမဒးဒုင်ဂစိုတ် ဗီုဏအ်တုဲ ညးဂှ် ဂွံစၟတ်သမ္တီ နဒဒှ် အာဇာနဲဍုင်ဗၟာမွဲကီုတုဲ ရုပ်ညးဂှ် ပ္ဍဲကဵုလှုဲကီု၊ ပဋိမာရုပ်ညးလေဝ် ပ္ဍဲလတူဍုင်ဇၞော်ဇၞော်တအ် ကၠောန်လဝ် နွံဂၠိုင်ကဵုဒၞာဲရ၊၊

ပထမအဝဲ

အံင်သာန် ကတဵုဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲမိမ ဥူဖါ၊ ဒဝ်သု ပ္ဍဲဍုင်နာတ်မံက် (နတ်မောက်မြို့)၊ ခရိုင် မကွေ၊ ဒေသလဒေါဝ်ဍုင်ဗၟာ ပ္ဍဲဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၃၊ ၁၉၁၅ ညးခုတ်လဝ်ကဵုယၟု မောင်ထိန်လင်း ရ၊၊ အပါနော်ညးဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဒစဵုဒစး ကုသၞောတ်အင်္ဂလိက် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၈၆ တုဲ ဒးဒုင်ဖျေဟ်အမိင်ဂစိုတ် ကုအလဵုအသဳအင်္ဂလိက်ရ၊၊

ဘာတန်မူလဂှ် ညးတိုန်လဝ် ပ္ဍဲဘာလကျာ် ဍုင်နာတ်မံက်တုဲ ကာလညးကလိဂွံ အာယုက် ၁၃ သၞာံ တိုန်ဘာတန်ဒေါဝ်ဂှ် ညးပြံင်တိုန်လဝ် ပ္ဍဲဘာတန်သၠုင် ဍုင်ရေနာန်ကျံင် (ရေနံချောင်း)တုဲ ပညာတက္ကသိုလ်ဂှ် ညးတိုန်လဝ် ပ္ဍဲတက္ကသိုလ်လ္ဂုင်ရ၊၊

ယၟုဂမၠိုင်

• အခိင် မကတဵုဒှ်မၞိဟ် - ထိန်လင်း
• က္ဍိုပ်သကိုပ်ကွးဘာ - သခင်အောင်ဆန်း
• ယၟုပ္ဍဲပၞာန် - ဗိုလ်တေဇ
• ယၟုဂျပါန် - အဝ်မဝ်ဒါ မောန်ဇိ Omoda Monji (面田紋次)
• ယၟုကြုက် - တာန်လူရှံင် Tan Lu Shaung
• ယၟုဓလုက် - မျိုးအောင်၊ ဦးနောင်ချို
• ယၟုဆက်စၠောအ် ကုဗိုလ်နေဝင်း - ကိုစက်ဖေ/ကိုဆက်ဖေ

တဝ်စၞေဟ် သွက်ဗၠးၜး

အံင်သာန် စိုပ်တက္ကသိုက်လ္ဂုင် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၃ တုဲ ခြာဟွံလအ်ဂှ် ညးဂွံဒှ် က္ဍိုပ်သကိုပ်ကွးဘာရ၊၊ ညးတေအ် ဂွံဒုင်ရုဲစှ် ပ္ဍဲဂကောံကေင်ကာ သမဂ္ဂကွးဘာ တက္ကသိုလ်လ္ဂုင် (Rangoon University Students' Union - RUSU)ရ၊၊ တုဲပၠန် ညးဂွံဒှ် ပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ်ဒါန်လိက် မဂ္ဂဇြေန် အဝ်ဝေ (အိုးဝေမဂ္ဂဇင်)ရ၊၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၆ ဂှ် ပ္ဍဲလိက်မဂ္ဂဇြေန်ဂှ် ချူလဝ် လိက်ပရေင်မွဲပိုဒ် ＂ငရဲခွေးကြီး လွတ်နေပြီ＂ရ၊၊ လိက်ပရေင်ဂှ် ရန်တၟအ်ကဵု ညးအုပ်ဓုပ်တက္ကသိုလ်မွဲမွဲတုဲ မချူလဝ်ဂှ်ရ ညးဂှ်မၞိဟ်မချူလဝ် လိက်ပရေင်ဂှ် အာတ်မိက်ကၠုင်ဂှ် ဟိုတ်နူ ဟွံဗမံက်စတုဲ မွဲစွံကဵု ဦးနု ဂှ် ဒးဒုင်နုက်ပ္တိတ် နူတက္ကသိုလ်ရ၊၊ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ပရေင်ဒစဵုဒစး ကွးဘာတအ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်တုဲ ညးၜါဂှ် ကလေင်ဂွံအခေါင် တိုန်ဘာပၠန်ရ၊၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၈ ဂှ် အံင်သာန် ဂွံဒုင်ရုဲစှ် နဒဒှ်ဥက္ကဌ ပ္ဍဲသမဂ္ဂကွးဘာ တက္ကသိုလ်လ္ဂုင် ရ၊၊ ပရေင်ဒစဵုဒစး ကွးဘာတက္ကသိုလ်ဂှ် ကၠောအ်စိုပ်အာ သီုဍုင်မာန္တလေတုဲ ပ္ဍဲဍုင်မာန္တလေဂှ်လေဝ် ဒက်ဂကောံကွးဘာကီုရ၊၊ သမဂ္ဂကွးဘာ လ္ဂုင် ကဵု သမဂ္ဂကွးဘာ မာန္တလေ ပံင်ကောံတုဲ ဒက်ပ္တန်ပတိုန် သမဂ္ဂကွးဘာ တက္ကသိုလ်အလုံဍုင်ဗၟာ (All-Burma Students Union - ABSU) ရ၊၊ ပ္ဍဲသမဂ္ဂပံင်ကောံဏအ်လေဝ် ညးဂွံဒုင် ရုဲစှ် နဒဒှ် ဥက္ကဌကီုရ၊၊ ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ရ နကဵုအလဵုအသဳ ခပတိုန်ညး နဒဒှ် မၞိဟ်စၞး ကွးဘာ ပ္ဍဲကမ္မတဳပလေဝ်သၞောဝ်တက္ကသိုလ်လ္ဂုင် (the Rangoon University Act Amendment Committee) ကီုရ၊၊

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၈ ဂှ် အံင်သာန် တိတ်ထောအ် နူဘာ တန်သၞောဝ်ဥပဒေတုဲ တုဲ လုပ်ကၠောန် ပ္ဍဲပရေင်ဍုင်ကွာန် ဂကောံ (ဒို့ဗမာအစည်းအရုံး)ရ၊၊ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ ညးဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဒစဵုဒစးဗြိတိန် ကေုာံ ဒစဵုဒစး ဝါဒကဝ်လဝ်နဳမွဲ ဟီုဂွံရ၊၊ ပ္ဍဲဂကောံ ဒို့ဗမာအစည်းအရုံးဂှ် ညးယိုက်ဂၠေင်လဝ် နဒဒှ် ညးအုပ်ကာနာနာ စဵုကဵုစိုပ် ဂိတုအဝ်ဂေတ် ၁၉၄၀ ရ၊၊ ပ္ဍဲပရေင်ဒစဵုဒစးသၞာံ ၁၃၀၀ မကော်ဗီုဗၟာ (၁၃၀၀ ပြည့် အရေးတော်ပုံ) ဂှ် ညးပါလုပ် နဒဒှ် မၞိဟ်အဓိကမွဲရ၊၊

ကာလဗၟာတအ် မဒက်ဂကောံဗၠးၜးဗၟာ (ဗမာ့ထွက်ရပ်ဂိုဏ်း) မဒှ်ဂကောံမပံင်တောဲ အကြာ ဂကောံ ဒို့ဗမာအစည်းအရုံး၊ ကွးဘာတက္ကသိုလ်၊ ဂကောံသင်ဗၟာ ကေုာံ ဗော်ညးဒိုက်ဂတ် ဒံက်တာဘမော် (ဒေါက်တာဘမော်၏ ဆင်းရဲသားပါတီ)ဂှ် ညးဒှ် ညးအုပ်ကာနာနာ ပ္ဍဲဂကောံဏအ်ကီုရ၊၊ ပ္ဍဲကာလစိုပ်သၞာံ ၁၉၃၉ ဂိတုအဝ်ဂေတ်ဂှ် ဗၟာတအ် ဒက် ဗော်ကောန်မျူနေတ် ဍုင်ဗၟာဂှ်လေဝ် ညးတေအ်ပါလုပ် အပ္ဍဲ မၞိဟ်မစဒက်ဗော်ဂှ်ကီုရ၊၊ တုဲဂှ် ခြာဟွံလအ် ညးဒက် ဗော်ညးဍုင်ကွာန်မတဝ်စၞေဟ် ဗွဲကြဴဒှ်အာ ဗော်သဵုရှေဝ်လေတ် ရ၊၊ ပ္ဍဲဂိတုမာတ် ၁၉၄၀ ကာလ ကောန်ဍုင်အိန္ဒိယ ကၠောန်သဘင်ကောံဓရီုဇၞော် ပရေင်ကောန်ဂကူအိန္ဒိယ ပ္ဍဲဍုင်ရမ်ဂါ (Indian National Congress Assembly in Ramgarh)ဂှ် ညးအာတိုန်စိုပ်ကီုရ၊၊ ဟိုတ်နူပရေင်ချဳဓရာင် ဂကောံဒို့ဗမာအစည်းအရုံးတုဲ အလဵုအသဳအင်္ဂလိက် ပ္တိတ်လိက်ဝရာန် သွက်ဂွံရပ်ညးတေအ်တုဲ ညးဒးဒြေပ်တိတ် နူဍုင်ဗၟာရ၊၊ ညးစိုပ်အာ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဍုင်ကြုက် သွက်ဂွံဂွံအရီုအဗင် နူအလဵုအသဳကူမေန်တာန် ဆဂး ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဂျပေန်တအ် လုပ်သီဗတိုက်ဒၟံင် ဍုင်ကြုက် ပ္ဍဲအေမောယ် (Amoy)တုဲ ညး ဂွံစုက်လုက် ကုဂျပေန်တအ်ရ၊၊ ညးဒးစိုတ် ဗီုစိုတ်စရိုတ် ဗီုဓဇန်ဂျပေန်တုဲ ညးဒက်မိတ် ကုဂျပေန်တုဲ တိတ်အာ ဍုင်ဂျပေန်ရ၊၊

ကာလ ပၞာန်ဂၠးတိဒုတိယ

ပ္ဍဲ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၉၄၁ ဂှ် အံင်သာန် ကလေင်စဴကၠုင် ဍုင်ဗၟာ ဒဒှ်ရ ညးကလိဂွံလဝ် တင်တုပ်စိုပ် ကုဂျပေန်၊ အလဵုအသဳဂျပေန် ဖူမိမရဝ် ကဝ်နေဲ (Fumimaro Konoe) ထံက်ပင်ကဵု ဒြဟတ်လွဟ် ကေုာံ သြန်ရောင်၊၊ ညးလဴဗ္စ ကုညးဂမၠိုင်တုဲ ပကောံဂွံမၞိဟ် သီုဖအိုတ် မၞိဟ် (၃၀) တုဲ ကလေင်တိတ်အာ ဍုင်ဂျပေန်ပၠန်ရ၊၊ ပ္ဍဲဂိတု ၂၆ ဒဳဇြေန်ပါ ၁၉၄၁ ဂှ် သကိုပ်ပၞာန်ဂျပေန် သုဇုကဳ ခါဲဂျဳ (Suzuki Keiji) က္ဍိုက်က္ဍိုပ်တုဲ သွက်ဂွံကၟာတ်ဂၠံင် ကေုာံ ဂွံဖန်ဗဒှ် ပရေင်ကလိုက်ကမဵု ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာတုဲ အံင်သာန်စိုပ်ကၠုင် ဍုင်က္ၜင်ကံက်ရ၊၊ ပ္ဍဲကာလဂှ် အံင်သာန် ဒက်ပ္တန် ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးဍုင်ဗၟာ တုဲ ညး ဂွံဒုင်ခပတိုန် နဒဒှ် ဂဥုပ်ဗိုလ်ရ၊၊ ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးဍုင်ဗၟာဂှ် ဒက်မဟာမိတ် ကုပၞာန်ဂျပေန် ဝါဒဖေတ်သေတ် ပ္ဍဲအခိင်ကာလပၞာန်ဂၠးတိဒုတိယဂှ်ရ၊၊ ဝါဒဖေတ်သေတ် ဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်ဝါဒမဓဇန်တုဲ ပ္ဍဲကာလလုပ်သီ ဍုင်ကြုက်ဂှ်ကီု ကာလလုပ်သီ ဍုင်ကဝ်ရိယျာဂှ်ကီု ညးဍုင်ကွာန် ဟွံဟီုဂး ကောန်ၚာ် ညးဗြဴ ၜိုတ်မဆဵုဂှ် ဂစိုတ်ဖအိုတ်ရ၊၊ ညးဍုင်ကွာန်တအ်ဂှ် တိုပ်ထောအ်တိ ဂျိုင်င်၊ ကုတ်ဝေင်ကအ်တအ် ဒှ်တမ် ကၠောန်ကၠုင်လဝ်ရ၊၊

ဂျပေန်တအ် ဗတိုက်ဒၟံင် ဍုင်ကြုက် နူကဵုသၞာံ ၁၉၃၀ လပါ်စတေအ်ဂှ် သီဂွံလဝ် ဍုင်ကြုက် ဟွံဂွံအိုတ်ဏီရ၊၊ ကြုက်ပံင်တောဲ ကုဒပ်မဟာမိတ် (ရးပလိုတ်)တုဲ စဵုဒၞာ ဗတိုက်ဒၟံင်ကဵု ဂျပေန်ရ၊၊ အထံက်အပင်ပၞာန် ကေုာံ ဇွောအ်မ နူဍုင်အမေရိကာန်ဂှ်လေဝ် နူဍုင်ဗၟာ မွဲကဆံင် ပလံင်ဗစိုပ်ဒၟံင် ဍုင်ကြုက်ရ၊၊ သွက်ဂွံထပိုတ် အဆက်အမေရိကာန် မထံက်ပင်ဒၟံင် ကြုက်ဂှ် သွက်ဂျပေန် ဒှ်အရာ ကိစ္စဇၞော်ကွေဟ်ရ၊၊ မွဲလပါ်ဂှ်ပၠန် ဂျပေန်ဂွံဂွံမာန်ပၞာန်ဂှ် နွံပၟိက်ဒၟံင် ကၠေင် ကေုာံ ရဝ်ပါ ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဒၞာဲမတဵု ရဝ်ပါဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် မလေရှာ ကဵု ဍုင်ဗၟာရ၊၊ နကဵုဟိုတ်ၜါသာ်ဏအ်တုဲ ဂျပေန် ဖန်ဇန်ကၠုင် သွက်ဂွံလုပ် ဍုင်ဗၟာရ၊၊ သွက်ဂွံသီ ဍုင်ဗၟာဂှ် ဂျပေန်တအ် နွံပၟိက်ဒၟံင် ကောန်ဒေသတအ်ဂှ်လေဝ် ကလိဂွံလဝ် ဂကောံမၞိဟ်သၟတ် စိုတ်မကြဴ ဂကောံမၞိဟ်အံင်သာန်တအ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဂကောံဂှ် ဗ္တောန်ကဵု ကွတ်ပၞာန်တုဲ သွက်ဂွံအုပ်ဓုပ်ဂကောံဂှ် ခပတိုန်လဝ် အံင်သာန် နဒဒှ် ဂဥုပ်ဗိုလ်ရ၊၊

ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် ကေုာံ ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မထ္ၜးဂၠံင် သွက်ပၞာန်ဂျပေန် ဂွံလုပ်သီ ဍုင်မန်ဗၟာတုဲ ပ္ဍဲဂိတုမာတ် ၁၉၄၂ ဂှ် ပၞာန်ဂျပေန်သီဂွံအာ ဍုင်လ္ဂုင်၊ ၜိုတ်ဂိတုဂျောန်ဂှ် သီဂွံအာ အလုံဍုင်ဗၟာမွဲရ၊၊ ဂိတုဒဳဇြေန်ပါဂှ် အင်္ဂလိက် ကလေင်ဗတိုက် ဒပ်ဂျပေန် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာကီု ဆဂး ဟွံအံင်ဇၞး၊ ဂတဂှ် ဒစိတ်ဂိတု သၠာဲဗျူဟာပၞာန် စၞးမဇက်အာပၞာန်တုဲ မဗတိုက်ဂှ် လုပ်အာ နကဵုဂကောံဒပ်ဍောတ်တ် လပါ်လက္ကရဴ ဒပ်ဂျပေန်တုဲ ဗတိုက်ရ၊၊ ကလိဂွံဇၞးပၞာန်ကီုလေဝ် ဗွဲကြဴ ဒးကျအာပၞာန်ပၠန်ရ၊၊ ကောန်ပၞာန်အင်္ဂလိက် ပ္ဍဲမုက်ပၞာန်ဂှ် ပိဂအုံမွဲဂအုံဂှ် ဒးချိုတ်အာရ၊၊ ကောန်ပၞာန်အင်္ဂလိက် ဒးကလေင်ဒြေပ်လုပ် အိန္ဒိယပၠန်ရ၊၊

ဍုင်ဗၟာဂှ် ဂကောံပရေင်ဍုင်ကွာန်ဗၟာ (သခင်)တအ် ပံင်တောဲ ကုပၞာန်ဂျပေန်တုဲ အုပ်ဓုပ်လဝ်ရ၊၊ ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးဍုင်ဗၟာဂှ် ဂျပေန်တအ် ကဵုသၠာဲထောအ်ယၟု နဒဒှ် ဒပ်ပၞာန်စဵုဒၞာ ဍုင်ဗၟာ ပ္ဍဲဂိတုဂျူလာင်ဂှ်ရ၊၊ ဒပ်ပၞာန်ဂှ် ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် ဂွံဒှ် ဂဥုပ်စၞောန်ပၞာန် (ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်)ရ၊၊ ကြဴနူဂှ်ညိ ဨကရာဇ်ဂျပေန် ဟိရဝ်ဟိတဝ် ဘိက်ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် ကဵုအာ ဍုင်ဂျပေန်တုဲ ပအပ်ကဵု တဆိပ်ကြာတွိုန်သၟိင်တ္ၚဲ (The Order of the Rising Sun) ရ၊၊ ပ္ဍဲဂိတုအဝ်ဂေတ် ၁၊ ၁၉၄၃ ဂှ် ဂျပေန်လလောင်တြး ဍုင်ဗၟာ နဒဒှ် ဍုင်ဗၠးၜးမွဲ နကဵုယၟု ဍုင်ဗၟာ (State of Burma) ဒံက်တာဘမော်ဂှ် ဒှ်ဝန်ဇၞော်ရ၊၊ ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန်ဂှ် ဒှ်ဝန်ဇၞော်လပါ်ပၞာန်တုဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ် ကလိဂွံယၟုတၟိ ဒပ်ပၞာန်ဍုင်ဗၟာ (Burma National Army - BNA)

ဍုင်ဗၟာ နွံဒၟံင် သၟဝ်တဲဂျပေန်မ္ဂး ပၞာန်ဂၠးတိအလန်ဒုတိယ ပ္ဍဲဒေသလပါ်ဗၟံက် အကြာဒပ်မဟာမိတ် ကဵု ဒပ်ပၞာန်ဂျပေန်ဂှ် ဂျပေန်တအ် ကလိဂွံအာမာန်ရ၊၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး အရီုအဗင် နူမဟာမိတ်တအ် မကဵုဒၟံင်ကြုက်ဂှ် ဂွံစိုပ်ဍုင်ကြုက်ဂှ်လေဝ် ပိုတ်အာရ၊၊ တုဲပၠန် ဂျပေန် ကြာပ်ဗတိုက် နကဵုမုက်ပၞာန်ၜါလပါ်မ္ဂး ကြုက်ဒးဆဵုဂဗ အခက်အခုဲမာန်ရောင်၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညံင်ဂွံထဍေင်ပ္တိတ် ဂျပေန် နူဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်အာ အရာကိစ္စဇၞော်မွဲရ၊၊

ဗီုတိ မထ္ၜး ပရေင်ပလံင်ဗစိုပ် ဒပ်မဟာမိတ် နူဍုင်ဗၟာ မကော်ဂး Burma Road မပလံင်ဗစိုပ် ဍုင်ကြုက်

စိုပ်သၞာံ ၁၉၄၃ လပါ်ကၞောတ်ဂှ် သကိုပ်ပၞာန်အမေရိကာန် Joseph Stillwell ပၠဒပ်တုဲ ဇက်မုက်ပၞာန် သွက်ဂွံ ထဍေင်ပ္တိတ်ဂျပေန် နူဍုင်ဗၟာ နကဵုဒပ်မဟာမိတ် မပံင်ကဵုကြုက်ရ၊၊ ဂိတုအံက်တဝ်ပါဂှ် ဒပ်မဟာမိတ်ဂှ် စိုပ်ပယျဵုဍုင်ဗၟာ လပါ်သၟဝ်ကျာ၊ မွဲလပါ်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗြိတိန်အိန္ဒိယ လုပ်ဗတိုက် လပါ်ပလိုတ် (ဒေသယခေင်)ရ၊၊ ဒပ်ဗြိတိန်အန္ဒိယ ဒှ်ပေါဲဗတိုက် ကဵုဂျပေန် ပ္ဍဲယခေင် ပွိုင် ၂ သတ္တဟတုဲ ဒပ်ပၞာန်ဂျပေန် ဒးဆုတ်တိတ်ရ၊၊ ဂိတုမာတ် ၁၉၄၄ ဂှ် ဂျပေန်လုပ်ဗတိုက် ဒပ်မဟာမိတ် ပ္ဍဲဍုင်အိန္ဒိယတုဲ ဍုင်ၜါဍုင် ပ္ဍဲအိန္ဒိယဂှ် ဂျပေန်သီဂွံအာရ၊၊ ဆဂး ဂွံမုဟွံလအ် ဂျပေန်ဒးကျ ချိုတ်မဂၠိုင်ကဵုလ္ၚီတုဲ ဒးဒြေပ်လုပ် ဍုင်ဗၟာပၠန်ရ၊၊ ဒပ်ပၞာန်မဟာမိတ်ကြုက် သၟဝ်ပၠဒပ် သကိုပ်ဗိုလ် Stillwell မလုပ်ကၠုင်ဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသကချေင်ဂှ် စိုပ်ဂိတုမေ ၁၉၄၄ ဂှ် စိုပ်မျေတ်ဂျဳနာ မဒှ်ဒၞာဲဂၠံင် မပလံင်အရီုအဗင် ကုကြုက်တြေံ မကော်ဂး (Burma Road) ရ၊၊ ဒှ်ပေါဲဗတိုက်ကဵု ပၞာန်ဂျပေန်တုဲ ၜိုတ်ဂိတုအဝ်ဂေတ် လပါ်စဂှ် ဒပ်မဟာမိတ် သီဂွံအာ ဍုင်မျေတ်ကျဳနာ ရ၊၊ ဒပ်မဟာမိတ်ကြုက် သၟဝ်ပၠဒပ် သကိုပ်ဗိုလ်အမေရိကာန် ဆက်သီစှ်ေတုဲ ဂွံကောံကဵု ဒပ်ဗြိတိန်အိန္ဒိယရ၊၊ ၜါဂှ် ပံင်တုဲ ခြာဟွံလအ် သီဂွံအာ ဍုင်မာန္တလေ၊ ၜိုန်ရ အခိင်ဗြဲစကီုလေဝ် ဒပ်ပၞာန်ဗြိတိန်အိန္ဒိယ ဆက်ဇက်စှ်ကၠုင် ဍုင်လ္ဂုင်ရ၊၊ ဂိတုမေ လပါ်စ ၁၉၄၅ ဂှ် ဒပ်မဟာမိတ် စိုပ်သၟဝ်ကျာ ဍုင်လ္ဂုင် ခြာ ၂၀ တိုင်ရ၊၊ ဒပ်မဟာမိတ် နူကဵုသၠုင်ကျာကီု နူသၠုင်ကျာကီု ပံင်ကောံတုဲ ဗတိုက်တုဲ ဂိတုမေ တတိယသတ္တဟ ၁၉၄၅ ဂှ် ဒပ်မဟာမိတ်တအ် လုပ်စိုပ် ဍုင်လ္ဂုင်ရ၊၊ ဆဂး ပ္ဍဲလ္ဂုင်ဂှ် ဒပ်ဂျပေန် ဟွံမဲရ၊၊ ဂျပေန်လေဝ် ဒးဒြေပ်တိတ် နူဍုင်မန်ဗၟာရ၊၊ သွက်ဂွံဆက်ဗတိုက် ကဵုဂျပေန်ဂှ် ဒပ်မဟာမိတ်တအ် ဆက်ဗတိုက် ပ္ဍဲဒေသမုဟ်တကအ်မလေ (Malay peninsula) ဆဂး ပေါဲဗတိုက် မဗတိုက်ကဵု ဂျပေန်ဂှ် ဟွံလောဲသွာရ၊၊ သီုၜါလပါ် ဒးချိုတ်ဂၠိုင် ဒးလေင်ဂၠိုင်ကွေဟ်ဟ်ရ၊၊ မုက်ပၞာန်ဒပ်မဟာမိတ် ပ္ဍဲယူရောပ် မဗတိုက်ဒၟံင် ကုဂျာမနဳဂှ် ကလိဂွံမာန်ကေတ်တုဲ၊ သှ်ေဒၟံင် မုက်ပၞာန် ပ္ဍဲရးဗမံက် ကဵုဂျပေန်ဟေင်ရ၊၊ ဆဂး အမေရိကာန် ညာတ်ကေတ် ယဝ်ရ ဟွံတက်ပကဝ် ပလီုထောအ် ဂြိုဟ်ဂျပေန်မ္ဂး ပေါဲဗတိုက်ဏအ် ဆက်ဂၠိင်သ္ၚောဲတုဲ ကောန်ပၞာန်မဟာမိတ် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဆက်ချိုတ်အာဒၟံင် တၟာဂလိုင်ဏီဂှ်ရ၊၊ နကဵုနဲ မပြဟ်အိုတ်ဂှ် ရုဲစှ်ထောအ် အာထောအ်ဗုမ် ဏယူကလဳယျာ ပ္ဍဲဍုင်ဂျပေန်၊ ဟဳရဝ်ရှဳမာရ၊၊ ဂျပေန်ဒးဗုမ်ဏယူကလဳယျာတုဲဗက်ဂှ် ဂျပေန်ဒုင်ကျ ဖျေဟ်လွဟ်ရ၊၊

ပ္ဍဲဝင်ဂၠးတိ ပ္ဍဲစရင်ဒပ်မဟာမိတ်ဂှ် ဒပ်ဗၟာ ဟွံဆဵုကေတ်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲဝင်ဍုင်ဗၟာဂှ် စနူဂိတုမာတ် ၂၇ သၞာံ ၁၉၄၅ ဂှ် အလဵုဇကု ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် ကေုာံ ဒပ်ပၞာန်ဍုင်ဗၟာဂှ် ပံင်တောဲ ကုဒပ်မဟာမိတ်တုဲ ဗတိုက်ကဵု ဂျပေန် မြဴသာ်ဝွံ ချူလဝ်ကီုရ၊၊ တ္ၚဲဂိတုမာတ် ၂၇ ဂှ် ဗၟာတအ် စၟတ်သမ္တီလဝ် တ္ၚဲပၠန်ဂတးဝါဒဖေတ်သေတ်တုဲ ဗွဲကြဴ တ္ၚဲဂှ် ဒှ်အာ တ္ၚဲဒပ်ပၞာန်ဗၟာရ၊၊ ရံင်ကဵု လၟေင်ပၞာန်မ္ဂး ဒပ်မဟာမိတ် သီဂွံဍုင်မာန္တလေတုဲ ပ္ဍဲအခိင် မကြပ်သီဂွံ ဍုင်လ္ဂုင်ဂှ်မှ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် တီကေတ် ဂျပေန်ကျတီကၠးတုဲ အာပံင်ကဵု ဒပ်မဟာမိတ်ဒှ်မာန်ရ၊၊ ဝါဒဖေတ်သေတ် မဒှ်ဝါဒဓဇန် မပလီုပလာ် ကောန်မၞိဟ်ဂှ် ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် မၞိဟ်ဂၠးတိ ဗွဲမဂၠိုင် ဒစဵုဒစးကၠုင်ရ၊၊ ဥပမာ ဍုင်အိန္ဒိယဂှ် ၜိုန်ရ လုပ်ကၠုင်ပေါဲဗတိုက် သွက်ဂွံဂွံ ဍုင်ဗၠးၜး နူအင်္ဂလိက်ကီုလေဝ် က္ဍိုပ်သကိုပ် အိန္ဒိယတအ် ဟွံထံက်ဂလာန် ဟွံဒုင်တဲ ဝါဒဖေတ်သေတ်တုဲ ဟွံလုပ်ပံင်ကဵု ဂျပေန်မဓဇန်တအ်ရ၊၊

ကြဴနူကာလပၞာန်

ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် နကဵုကယျိုင်ပၞာန်

ဒပ်မဟာမိတ် သီဂွံအာ ဍုင်ဗၟာတုဲ အင်္ဂလိက် ကလေင်ဒက်ပ္တန် ပရေင်အုပ်ဓုပ်ဍုင် နကဵုပၞာန်ရ၊၊ ဂကောံပရေင်ဍုင်ကွာန်ဗၟာဂမၠိုင်ကီု သီုကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ မဒက်လဝ် နကဵုအရီုအဗင်ဂျပေန်ဂှ် ဒက်ပ္တန်ပတိုန် နဒဒှ်ဒပ်ပံင်ကောံ နကဵုယၟု ဂကောံဒစဵုဒစး ဖေတ်သေတ်(ဖဆပလ) (Anti-Fascist People's Freedom League) ရ၊၊ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ် ဟိုတ်နူဂျပေန် ဒးဒြေပ်ဒဴအာတုဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒုင်သီလွဟ် ကဵုဒပ်အင်္ဂလိက်ရ၊၊ ၜိုတ်မသှ်ေဒၟံင်ညိညဂှ် ကလေင်ဒက်ပ္တန် နကဵုယၟု ဒပ်ပၞာန်ဆာန်ဂကူဗၟာ (မျိုးချစ်ဗမာ့တပ်မတော်) သၟဝ်ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန်ရ၊၊ ဗွဲကြဴ ဒပ်ဂှ် နကဵုသၟဝ်ဒပ်အင်္ဂလိက် တန်တဴအာ နကဵုယၟု People's Volunteer Organisation - PVO ဒပ်ပၞာန်ညးဍုင်ကွာန် (ပြည်သူ့ရဲဘော်တပ်)ရ၊၊ (ဗီုဗၟာ ၜိုန်ရ ကဵုလဝ်ယၟု (ပြည်သူ့ရဲဘော်တပ်) ကီုလေဝ် ယၟုအပ္ဍဲသၞောဝ် ဗီုအင်္ဂလိက်ဂှ် ယဝ်ရဒးကၠာဲဗီုမန်ကၠးကၠးမ္ဂး ဂကောံစေတနာအရီုအဗင် ညးဍုင်ကွာန်ရ၊၊)

အတိုင် လိက်ကသုက်အာတ်လာန်တိက် (The Atlantic Charter) မတုပ်လဝ်စိုတ် အကြာအမေရိကာန် ကဵု ဗြိတိန် သွက်ဂွံဒက် ဒပ်မဟာမိတ်မ္ဂး ကာလပၞာန်တုဲမ္ဂး ဍုင်ကဝ်လဝ်နဳတအ်ဂှ်ကီု ဍုင်မစိုပ်အာ သၟဝ်တဲဂျာမနဳ ကဵု ဂျပေန် ပ္ဍဲအခိင်ကာလပၞာန်တအ်ဂှ် ဒးပအပ်ကဵု ညးဒေသတအ်ရောင်၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံကဵု ဍုင်ဗၠးၜး ကုဍုင်နာနာတအ်ဂှ် ဒးဗၟံက်ကၠုင် ပရေင်ကမၠောန်ရ၊၊ ဟိုတ်လိက်ကသုက် အာတ်လာန်တိက် ဂွံကတဵုဒှ်ဂှ် ဒးဗၟံက်ထ္ၜးကဵု ညိမ္ဂး၊ ပၞာန်ဂျာမနဳ ဗက်ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်ဝုဟ်ဒိုဟ် (ဍုင်ပွဳပွူဒိုဟ်) ပ္ဍဲယူရောပ်တအ်ဂှ် ဗြိတိန်/အင်္ဂလိက်ကဵုပြင်သေတ် မဒက်လဝ် ဒပ်မဟာမိတ်တုဲ ဗတိုက်ကဵုဂျာမနဳဂှ် စဵုဒၞာဟွံမာန်ရ၊၊ ဍုင်ပြင်သေတ်လေဝ် စိုပ်အာ သၟဝ်ဂျာမနဳ မွဲကရေက်တုဲရ၊၊ မုက်ပၞာန်ကျာဂျာမနဳလေဝ် အာထောအ်ဗုမ် ပ္ဍဲဍုင်အင်္ဂလာန်ရ၊၊ ပ္ဍဲဒပ်မဟာမိတ်ဂှ် နွံပၟိက်ကၠုင် ဒြဟတ်ပၞာန်အမေရိကာန် ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် အမေရိကာန်ဂှ် ဒှ်ဍုင်မဒ္ဂေတ်သၞောဝ်ဗၠးၜးတုဲ ယဝ်ရ နကဵုညးတအ် ဒးပါလုပ် ပ္ဍဲဒပ်မဟာမိတ်မ္ဂး ကာလပၞာန်တုဲမ္ဂး ဍုင်အင်္ဂလိက် မပလဝ် ကဝ်လဝ်နဳ နူခေတ်တြေံတေအ်ကီု၊ ဍုင်မစိုပ်အာ သၟဝ်ဂကူတၞဟ် ပ္ဍဲကာလပၞာန်ကီု ဒးပအပ်ကဵု ညးဒေသတအ်ရောင်ဂှ် ပါလုပ် ပ္ဍဲတင်အဓိက ပ္ဍဲတင်လတုပ်စိုတ်ဂမၠိုင်ဂှ်ရ၊၊

ပၞာန်ဂၠးတိအလန်ဒုတိယ အာစိုပ်ဒတုဲတုဲ ဍုင်မဒးဒုင်သီလဝ် ပ္ဍဲကာလပၞာန်တအ်ဂှ် ကၠောန်သဘင်ရုဲမာဲတုဲ ကလေင်ဒက်ပ္တန် ဍုင်ဗၠးၜးမွဲ ဗွဲမလောဲသွာမာန်ကီုလေဝ်၊ သွက်ဍုင်ကဝ်လဝ်နဳ သၟဝ်အင်္ဂလိက် ဗီုကဵု ဍုင်အိန္ဒိယ၊ ဍုင်သဳရိလင်္ကာ၊ ဍုင်ဗၟာ၊ ဍုင်ပါလေတ်သတာင်(အဿရေ) တအ်ဂှ် ဒးဖျေဟ် လၟေင်ကမၠောန် သွက်ဂွံကဵု ဍုင်ဗၠးၜးရ၊၊ ညံင်ရဴအင်္ဂလိက်ကီု ပြင်သေတ်၊ ဟဝ်လာန်တအ်လေဝ် ဒးဖန်ဇန်ဖျေဟ်လၟေင်ကမၠောန် သွက်ဂွံကဵု ဍုင်ဗၠးၜး ကုဍုင်ဒေသဂမၠိုင်ကီုရ၊၊ နကဵုအစဳအဇန်အင်္ဂလိက်မ္ဂး (၁) ညးဒေသတအ် ကၠောန်သဘင်ရုဲမာဲတုဲ ဒက်ပ္တန် အလဵုအသဳအကြာ (ကြားဖြတ်အစိုးရ) သွက်ဂွံ ချူဥပဒေသဇိုင် ဗီုလဒက်ပ္တန်ဍုင်ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် အင်္ဂလိက်တအ် ၜိုန်ရ ဟွံပါလုပ် ပ္ဍဲပရေင်အုပ်ဓုပ်ကီုလေဝ် နဒဒှ်ညးမဂွံလဝ် အဝဵုဗဳဒဝ်မွဲဂှ် ဆက်တန်တဴအာရ၊၊ အလဵုအသဳအကြာဂှ် ဓဇက်သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ဗီုလဒက်ပ္တန်ဍုင်တုဲမ္ဂး အင်္ဂလိက် ဒးပအပ်ကဵု ဍုင်ဗၠးၜးရ၊၊

၁၉၄၆ ဂိတုဇာန်နဝါရဳဂှ် ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် ဂွံဒုင်ရုဲစှ် နဒဒှ်ဥက္ကဌ ဂကောံဖဆပလ ရ၊၊ သွက်ဂွံကလေင် ဒက်ပ္တန် အလဵုအသဳညးဍုင်ကွာန် ဍုင်ဗၟာဂှ် အင်္ဂလိက်တအ် အာတ်မိက်ကၠုင် မၞိဟ်စၞး နူကဵုဍုင်ဗၟာဂှ် ဂကောံဖဆပလ မဒှ်ဂကောံပရေင်ဍုင်ကွာန် ဒြဟတ်ဇၞော်ဂှ် ရုဲစှ်ဏာ ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန်ရ၊၊ နကဵုပရေင်ကမၠောန်မ္ဂး ဒးဒှ် ပၟိက်ဆန္ဒညးဍုင်ကွာန်တုဲ ဂကောံပရေင်ဍုင်ကွာန် ဍုင်ဗၟာ ဒြဟတ်ဇၞော်အိုတ် ဖဆပလ မရုဲပတိုန် ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန်ဂှ် ၜိုန်ရ အင်္ဂလိက် ဟွံဒးစိုတ်ကီုလေဝ် ခပတိုန် ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် နဒဒှ် ဥက္ကဌ ကံင်သဳဂကောံအုပ်ဓုပ် ဍုင်ဗၟာ (Deputy Chirman of Executive Counil of Burma)ရ၊၊ ဆဂး သၟိင်အင်္ဂလိက် မဆေင်ကဵုဍုင်ဗၟာ ဒဝ်မေန်သမေတ် (Sir Reginald Dorman-Smith) ကဵု သကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဍုင်အင်္ဂလာန် ဝေန်သတောန် ချာချဳ (Winston Churchill) ဗီုလဵု ဟွံဒးဂၞပ် ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် ရ၊၊ နကဵုလညာတ်ညးတအ်မ္ဂး ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် စိုတ်မကြံကြဓဇန်၊ ဒှ်ကောန်ရဲဂျပေန်တုဲ ယဝ်ရ ဒှ်ဝန်ဇၞော်ဍုင်မ္ဂး ဍုင်ကွာန် ဟွံၜိုဟ်သြိုဟ် ဒှ်ကၠုင်မာန်ရ၊၊ စၞးဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန်ဂှ် ညးတအ် မိက်ဂွံကဵု ဂဠုံဦးစော ရ၊၊ နကဵုလညာတ်ညးတအ်မ္ဂး ဂဠုံဦးစောဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မၞုံကဵုပညာ၊ ဒှ်မၞိဟ်မကေင်အုပ်ဓုပ်ဍုင်တုဲ ဍုင်ဗၟာကလိဂွံအာ ဗၠးၜးတုဲကီုလေဝ် ပရေင်ကမၠောန် ဇၞော်မောဝ်ဍုင် သွက်ဂွံဆက်ပံင်တောဲအာ ကဵုဂကောံဂၠးတိ ဗီုကဵုအိန္ဒိယ၊ သိင်္ဃိုရ်တအ် မပါလုပ် ပ္ဍဲဂကောံဓနသဟာယဂှ် ကိစ္စဇၞော်ကွေဟ်ရ၊၊

ဒုဟ်ဂစိုတ် ကောန်ဂကူကရေင် ကေုာံ ညးဇၞော်ကွာန်သဲဖြူကုန်း

ပ္ဍဲအခိင်ကာလပၞာန်ဂှ် ဂျပေန် ကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ သီဂွံဍုင် ၁၉၄၂ တုဲ ဂကူကောန်ဍုင်အရင် ဗွဲတၟေင် ဂကူကရေင်တအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူမပံင်တောဲ ကဵုအင်္ဂလိက် ဂးတုဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ဗက်ဂစိုတ် ဂကူကရေင်တုဲ အဓိကဵုကရေင် ကဵု ဗၟာ ကတဵုဒှ် ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ်တုဲ ကောန်ဍုင်ကွာန်ကရေင် ဒးဒုင်ဂစိုတ်ကဵုဗၟာ မၞိဟ်လ္ၚီပြင်င်ရ၊၊ စပ်ကဵုကိစ္စဏအ် အံင်သာန် တးပါဲလဝ် ဒဒှ်ရ ညးတေအ် ဟွံပါလုပ်လဝ်ရ၊၊ ကာလဒဝ်မေန်သမေတ် လ္ၚတ်ရံင်ဂှ် ဂွံတီကေတ် ကာလ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ကၠောန်သဘင်ဂစိုတ် ညးဇၞော်ကွာန် သဲဖြူကုန်း ပ္ဍဲဍုင်သဓီု ဂတမုက် ညးဍုင်ကွာန်ဂမၠိုင်ဂှ် ဒဒှ်ရ အလဵုဇကု ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် ဒှ်မၞိဟ်မကုတ်ကအ် ညးဇၞော်ကွာန် နကဵုဇြင်ဂျပေန် ဂှ် ညးဂွံတီကေတ်ရ၊၊ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် ရပ်ဏာ ညးဇၞော်ကွာန် သဲဖြူကုန်း ဂှ် ဖဍ္ိုက်လဝ် ကဵုကွဳဂၠဴ၊ မၞိဟ်ဇၞော်ကွာန်ဂှ် စိုပ်ဍုင်သဓီုတုဲ ကြိုင်စွံလဝ် ပ္ဍဲခရိုင်ကၠိက် လလအ်ဂွံစိုပ် တ္ၚဲသဘင်ဂစိုတ်ညးရ၊၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂစိုတ်ဂှ် ပကောံလဝ် ညးဍုင်ကွာန် ပ္ဍဲသဓီုတုဲ မၞိဟ်ဇၞော်ကွာန်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် တံင်ပတိတ်တုဲ အလဵုဇကု ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် ပ္ဍဲဂတညးဍုင်ကွာန်ဂှ် တိတ်အာ နကဵုဇြင်ဂျပေန်တုဲ ကုတ်ကအ် ညးဇၞော်ကွာန်ဂှ်ရ၊၊ စပ်ကဵုကိစ္စဏအ်တုဲ ယဝ်ရ သၟိင်အင်္ဂလိက် စောဲအမှုရာဇာဝတ်ပၞာန် ကုဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန်မ္ဂး နဒဒှ်မၞိဟ်သက်သဳ မဂွံဆဵုကေတ် နကဵုမတ်မွဲဂှ် ဦးထွန်းအုပ် (Tun Ok) ညးတိတ်ဟီုကဵု ပ္ဍဲရုင်ဗစာရောင်ဂှ် ဟီုကဵုလဝ် သၟိင်အင်္ဂလိက် ဒဝ်မေန်သမေတ်ရ၊၊ ဦးထွန်းအုပ်ဂှ် ကောန်ကွာန် သိုက်တော ပွိုင်ဍုင်ပေါင်းတည် ခရိုင်ပြန်မွဲတုဲ သီုဒှ် မၞိဟ် ပ္ဍဲဂကောံ (ရဲဘော်သုံးကျိပ်) ညးမအာကတ်လဝ် ကွတ်ပၞာန် ကရောမ် ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် ပ္ဍဲဍုင်ဂျပေန်မွဲရ၊၊

သွက်ဂွံရပ်အံင်သာန်ဂှ် ဒဝ်မေန်သမေတ် ဒးဆဵုဂဗဒၟံင် တင်ဝါတ်ဂါတ်ရ၊၊ ယဝ်ရရပ်မ္ဂး ဒးကေတ် အရီုအဗင်ပၞာန် နူအိန္ဒိယရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဒဝ်မေန်သမေတ် ချပ်စကဵု ဂကောံအုပ်ဓုပ်အင်္ဂလိက် ရးအာရှဒိုဟ်အဂၞဲ (Supreme Commander Southeast Asia) ပ္ဍဲသေန်ကာပူတုဲ ညးတအ် ညာတ်ကေတ် အံင်သာန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဗက်လက္ကရဴဂၠိုင်၊ ဥက္ကဌဂကောံဖဆပလ၊ တုဲပၠန် ယဝ်ရရပ် အံင်သာန်မ္ဂး အံင်သာန် တိတ်ပသပုန် ဒှ်မာန်တုဲ ပရေင်ၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ လီုလာ်အာမာန်ဂှ်ရ၊၊ စပ်ကဵု ကိစ္စဏအ်တုဲ အံင်သာန် ဟီုကဵု ကောန်ပၞာန်အင်္ဂလိက်မွဲတုဲ ညးကလေင် လဴ ＂ဍေဟ်တအ် ချပ်ဖျေဟ်ထံင်အဲ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပိုဲတအ် ကေတ်ဍုင်ဗၠးၜးပြဟ်ဟ်ဏောဝ်၊ ပ္ဍဲဂကောံဓနသဟာယဂှ်လေဝ် ပိုဲဟွံလုပ်ရ＂ဟိုတ်နူပရေင်ဏအ်တုဲ ဂကောံအလဵုအသဳဍုင်ဗၟာ ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် မဒှ်ဥက္ကဌဂှ် အာတ်မိက် ညံင်ဂွံကဵု ဍုင်ဗၠးၜး ကုဍုင်ဗၟာ ဗွဲမပြဟ်ရ၊၊

လၟေင်ကမၠောန် ဍုင်ဗၠးၜး

ပ္ဍဲ ၂၇ ဇာန်နဝါရဳ ၁၉၄၇ ဂှ် ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် ကလိဂွံ တင်တုပ်စိုတ် လၟေင်ကမၠောန် သွက်ဂွံကဵုဍုင်ဗၠးၜးဗၟာ မကော်ဂး လိက်ကသုက်အံင်သာန်အေတ်တလဳ ရ၊၊ ပ္ဍဲတင်လတုပ်စိုတ်ဂှ် ဒေသလတူဒဵု ဍုင်သေံဇၞော်၊ ကချေင်၊ ချေင်၊ ကရေင်ဍာဲတအ်ဂှ် ညးမိက်ဂွံကေတ် ဍုင်ဗၠးၜး ကရောမ်ဗၟာဟာ ညးကေတ်တၞဟ်ခြာဟာဂှ် ဒးဒှ် အတိုင်ပၟိက်စိုတ် ညးတအ်ရောင်၊၊ ဒးကၠောန် သဘင်ရုဲမာဲတုဲ ဒးဓဇက် သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ဗီုပတန်ဍုင်ရောင်၊၊ အရာတအ်ဏအ် တုဲဒှ်တုဲမ္ဂး အင်္ဂလိက် ဒးပအပ်ကဵု ဍုင်ဗၠးၜးရောင်၊၊ အရာတအ်ဏအ်ဂှ် ဒးကၠောန် ညံင်ဂွံတုဲ အပ္ဍဲမွဲသၞာံရ၊၊

ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် ကလေင်စိုပ် နူအေန်ဂလာန်တုဲ ညးတေအ် အာဇရေင် ကောန်ဒဵုဂမၠိုင်တုဲ ညးကလိဂွံ တင်လတုပ်စိုတ် မကော်ဂး လိက်ကသုက်ပေန်လုမ် ပ္ဍဲ ၁၂ ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၉၄၇ ဒဒှ်ရ ညးတအ် ကေတ်ဍုင်ဗၠးၜး ကရောမ်ဗၟာ မွဲစွံရ၊၊ ဂတဂှ် ၜါဂိတု (ဂိတုဨပြဳ ၁၉၄၇) ညးကၠောန်သဘင်ရုဲမာဲ အလုံဍုင်ရ၊၊ ပ္ဍဲသဘင်ရုဲမာဲဂှ် သီုဖအိုတ် ဒၞာဲဆန္ဒမာဲ ၂၁၀ ဂှ် ဂကောံဗၟာ(အံင်သာန်) ဖဆပလ ကလိဂွံဒၞာဲ ၁၇၆ ဒၞာဲ၊ ကရေင်ကလိဂွံ ၂၄ ဒၞာဲ၊ ကောန်မျူနေတ် ကလိဂွံ ၆ ဒၞာဲ အေန်ဂလို-ဘာမာ ကလိဂွံဒၞာဲ ၄ ဒၞာဲရ၊၊

ဒးဒုင်ပန်ဂစိုတ်

ပ္ဍဲ ၁၉ ဂျူလာင် ၁၉၄၇ ဂှ် ဂကောံလွပ်လွဟ်မွဲဂကောံ လုပ်အာ ပ္ဍဲရုပ်ဝန်ဇၞော် မနွံကဵု ပရေင်ဂီုကၠီုစဵုဒၞာလဝ် နကဵုပၞာန် ဗွဲမခိုင်ဗိုန်မွဲ လတူဍုင်လ္ဂုင်တုဲ ပန်ဂစိုတ်ထောအ် အဃော ကံင်သဳပကင်ရင်ဍုင် မပဒၟံင် ကောံဓရီုရ၊၊ ကရောမ်ညးဂှ် မၞိဟ် (၆) တၠလေဝ် ဒးဒုင် ချိုတ်အာကီုရ၊၊ ရဲဂီုကၠီုတအ် နကဵုသက်သဳ မဂွံဆဵုကေတ် လွဟ် ပ္ဍဲသ္ၚိဂးတုဲ ရပ်အာ ဂဠုံဦးစော တုဲ နကဵုဒုဟ် မဖန်ဇန် ဂစိုတ်အံင်သာန်ဂှ် ဒးဒုင်ဖျေဟ်အမိင်ဂစိုတ်ရ၊၊ ကောန်ပၞာန်အင်္ဂလိက် Captain David Vivian မွဲလေဝ် နဒုဟ် ညးမဂၠာဲကဵုသေနာတ် ကုဦးစောဂးတုဲ ဒးဒုင်ဖျေဟ်ထံင် ၅ သၞာံကီုရ၊၊

စပ်ကဵု ကိစ္စဏအ်တုဲ သက်သဳခိုင်ခိုင်ကၠိုက်က် မဂွံရပ်ဂွံဟွံမဲရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဒုဟ်အံင်သာန် မဂစိုတ်လဝ် ဂကူကရေင်ဂှ်ကီု ဒုဟ်မဂစိုတ်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်ကွာန် သဲဖြူကုန်း ဂှ်ကီု ဟွံတုဲဏီတုဲ အခိင်ဟွံရုဲ ကိစ္စဂှ် စိုပ်ရုင်ဗစာ မာန်ဒၟံင်ဏီဖိုဟ်ရ၊၊ ယဝ်ရခမုတ်ဂှ် စိုပ်ရုင်ဗစာမ္ဂး ကိစ္စဍုင်ဗၠးၜးဂှ် လဇုဲအာမာန်တုဲ နကဵုဗော် ဖဆပလ ကလိဂွံအဝဵုဟွံမာန် ဒှ်အာ ဗီုပြင်တၞဟ်မွဲမာန်ရ၊၊ ဂကောံလွပ်လွဟ်မွဲမွဲ ဂွံလုပ်စိုပ် ပ္ဍဲရုင်အလဵုအသဳ မၞုံကဵု ဂီုကၠီုမခိုင်ဂှ် ဟွံလောဲသွာလးလးရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ စပ်ကဵု ကိစ္စဏအ်တုဲ ၜိုန်ရ စၟတ်သမ္တီလဝ် ဂဠုံဦးစော မဒှ်မၞိဟ် မဖန်ဇန်ကီုလေဝ် ညးလဵုမွဲ မဖန်ဂစိုတ် အံင်သာန် ဇေတ်တ်ဂှ် စဵုကဵုတ္ၚဲဏအ် ဟွံဂွံတီကေတ်ကၠးကၠးဏီဖိုဟ်ရ၊၊

ဂကောံသ္ၚိကၟိန်

ပ္ဍဲအခိင်ကာလပၞာန် ၁၉၄၂ ဂှ် ဂဥုပ်ဗိုလ်အံင်သာန် စုက်လုက်ကဵု ခေန်ကျဳတုဲ စှ်ေဒၞာဲ ကုဒဝ်ခေန်ကျဳရ၊၊ ညးတအ် ကလိဂွံ ကောန်သီုဖအိုတ် ပိ တၠ၊၊ ကောန်ညးဍောတ်အိုတ်ဂှ် ဒှ် ဒဝ်အံင်သာန်သုကျဳ၊ ကောန်ညးဇၞော်ဂှ် မၞိဟ်တြုဟ် အံင်သာန်ဥူ၊ ကောန်တြုဟ်ညးမွဲပၠန် အံင်သာန်လေန်ဂှ် ကာလကလိဂွံ အာယုက် ၈ သၞာံ ဗၠိုတ်ဍာ်တုဲ ချိုတ်အာ၊၊