ကြက္ကဒိန်
ကြက္ကဒိန် (အၚ်္ဂလိက်: Calendar, Burmese: ပြက္ခဒိန်) ဂှ် ဒှ်သၞောတ် မဒက်ပ္တန်လဝ် တ္ၚဲဂမၠိုင် သွက်ဂကောံမၞိဟ်၊ ကွေတ်ဘာသာ၊ ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ဟွံသေင်မ္ဂး ပရေင်ပကင်ရင်ဂွံ ရပ်စပ်စၟတ်သမ္တီ ဖျေဟ်အပိုင်အခြာရ၊၊ ကြက္ကဒိန်ဂှ် ကၠောန်လဝ် နကဵုမခုတ်ခဴ အပိုင်အခြာအခိင် ဗွဲတၟေင် တ္ၚဲ၊ သတ္တဟ၊ ဂိတု၊ သၞာံ ကေုာံ (ကာတ္ၚဲ)ဂမၠိုင်ရ၊၊ မွဲစၟတ်တ္ၚဲ (date) ဂှ် ဒှ်သင်္ကေတစၟတ်သမ္တီ (၁) တ္ၚဲ အပ္ဍဲကဵု သၞောတ်ဂှ်ရ၊၊ ကြက္ကဒိန်ဂှ် သီုဒှ် ရုပ်ဒြပ် (ဗွဲမဂၠိုင် မကၠောန်လဝ် နကဵုစက္ခော) မွဲ မကၠောန်ဗဒှ်လဝ် သွက်သၞောတ်ဂှ်ရ၊၊ ကြက္ကဒိန်ဂှ် သီုဒှ် စရင်မထ္ၜး အခါသမယ သဘင်၊ စၟတ်သမ္တီမွဲမွဲကီုရ၊၊
သၞောတ်ကြက္ကဒိန် ဂှ် မွဲအခေတ်ကဵုမွဲအခေတ်၊ မွဲဒေသကဵုမွဲဒေသ ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်ရ၊၊ အရာ မတၞဟ်ခြာတအ်ဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် ဟိုတ် မဒုင်သဇိုင် တၞဟ်ခြာရ၊၊ လ္ၚဵုဒုင်သဇိုင် ကဵုတ္ၚဲ၊ လ္ၚဵုဒုင်သဇိုင် ကဵုဂိတု ကေုာံ သၞံင်နက္ခတ်ဂမၠိုင် ကေုာံ လညာတ်သမ္တီ မဆေင်ကဵု ရုပ္ပဗေဒ မဆေင်ကဵု မတၟော်လၟိဟ်ဂမၠိုင်တၞဟ်ခြာတုဲ သၞောတ်ကြက္ကဒိန် တၞဟ်ခြာရ၊၊ ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် စဵုကဵုတ္ၚဲဏအ် သၞောတ်ကြက္ကဒိန် မသုင်စောဲဒၟံင် နွံၜိုတ် (၄၀)ပြင်ဏီရ၊၊ ဗွဲမဂၠိုင် သၞောတ်ကြက္ကဒိန်တအ်ဂှ် ဒုင်သဇိုင် ကုဂိတုဂှ် ညးကော်စ ကြက္ကဒိန်ဂိတု (Lunar Calenders) ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲ (Solar calenders)၊ (ကြက္ကဒိန်သၞံင်) သီုဂိတု သီုတ္ၚဲ ၜါမဖျပ်ဗစိုပ်လဝ်တုဲ မကၠောန်ဗဒှ်လဝ်ဂှ် ကြက္ကဒိန်ဂိတုတ္ၚဲ (Lunisolar Calenders) ရ၊၊ ကြက္ကဒိန်အင်္ဂလိက် ပိုဲမကော်ဒၟံင် မဒှ်ကြက္ကဒိန် မစကာဂၠးတိ တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူကြက္ကဒိန်ဂိတုတ္ၚဲမွဲတုဲ ကြက္ကဒိန်မန်မစကာဒၟံင်လၟုဟ်လေဝ် လုပ်လၟိဟ် ဂကူကြက္ကဒိန်ဂိတုတ္ၚဲကီုရ၊၊
ဝင် ကေုာံ ဗီုမစၟတ်သမ္တီကၠုင်
ပလေဝ်ဒါန်ကြက္ကဒိန် (ဝါ) အရာမစၟတ်သမ္တီ တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာ မဆက်စပ် ကုသဘာဝ ရာသဳဥတု ဒၞာဲဂၠးတိဏအ် မဂွံဓါတ်ဂမ္တဴ ဓါတ်ဂံက် ဗြဲဍာ်ကီုတုဲ ဒှ်ကၠုင် အရာကိစ္စဇၞော်မွဲ သွက်ကောန်မၞိဟ်တအ်ရ၊၊ အတိုင်မဂွံဆဵုကေတ် နူပွမလ္ၚတ်တိရစ္ဆာန်တအ်တုဲ ဒဒှ်ရ ကြက္ကဒိန်ဏအ်ဂှ် သွက်တိရစ္ဆာန် ဗွဲတၟေင် ဂစေံ ကေုာံ သတ်ဂြိပ် မပြံင်လှာဲဒေသတအ်လေဝ် ကိစ္စဇၞော်ကီုရ၊၊ စိုပ်ဂိတုလဵု တ္ၚဲလဵုမ္ဂး ဒးစတိတ်နူ ဒၞာဲဏအ်တုဲ စိုပ်ဂိတုလဵု တ္ၚဲလဵုမ္ဂး ညံင်ဂွံစိုပ် ဒၞာဲတေအ် ဗီုဗီုဏအ် ပ္ဍဲဍေဟ်တအ် စၟတ်သမ္တီကၠုင် နွံကီုရ၊၊ ညံင်ရဴတိရစ္ဆာန်တအ်ကီု ဂကူမၞိဟ်လေဝ် စိုပ်အခိင်တ္ၚဲဏအ်မ္ဂး ဒးပလေဝ်စ သွက်ဂွံဇိက်ဗ္ၚ၊ စိုပ်တ္ၚဲဏအ်မ္ဂး ဒးဖျေဟ်မ ကာလဂှ်ဟေင် တၞံသြောအ်/ဂျာင် တအ် ဂွံဂတာပ် ဍာ်၊ ဂွံဂတာပ် ဓါတ်ဂမ္တဴတုဲ ဂွံပ္တိတ်ကဵု ခိုဟ်ဟ်မာန်ရ၊၊ အရာဏအ်ဂှ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသဂဂံက်တအ်ဂှ် ကိစ္စဇၞော်ကွေဟ်ရ၊၊ ဥပမာ ပ္ဍဲဒေသဂဂံက် (သကေန်ဒိနေဗိယျာ/ဒိန်မက်၊ သွိတ်ဒေန်၊ နဝ်ဝေ)တအ်ဂှ် ပ္ဍဲအခိင်ဂံက်မ္ဂး ဟိုတ်နူလျးတ္ၚဲ အခိင်ဂၠေအ်ကွေဟ်ကွေဟ်တုဲ ညးတအ် စၟတ်သမ္တီလဝ် ပ္ဍဲအခိင်ဗတံ သၞံင်ဂှ် စမံက်ကၠုင်မ္ဂး (အဓိပ္ပါယ်ဍေဟ် စိုပ်အခိင်ကညင်၊ ဓါတ်ဂမ္တဴ ခြာဟွံလအ် စိုပ်ကၠုင်ရောင်) ညးတအ် စရပ်ကမၠောန် သွက်ဂွံတဵုဂျာင်ရ၊၊
မစၟတ်သမ္တီ မွဲသၞာံဂှ် ဒုင်သဇိုင် ကုရာသဳဥတု မကလေင်စိုပ် ဒၞာဲတြေံပၠန်ရ၊၊ ဟိုတ်နူ ဒေသမွဲကုမွဲ မကတဵုဒှ် ဟွံတုပ်တုဲ သၞာံမံက် ပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ်မွဲ ကဵုမွဲလေဝ် ဟွံတုပ်ကီုရ၊၊ ဥပမာ ပ္ဍဲဒေသမန်ပိုဲမ္ဂး အခိင်ကညင်အိုတ် ပ္ဍဲမကၠောအ်စိုပ် အခိင်ဗြဲပၠန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီ အခိင်မကလေင်စိုပ် ဒၞာဲတြေံပၠန်ရ၊၊ စိုပ်အခိင်ဗြဲမ္ဂး ပရေင်တဵုလွဳလေဝ် စကၠောန်ဂွံကီု၊ ကၚုဲလေဝ် ဂၠိုင်ကီုတုဲ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် သွက်ဂွံဂျိုင်ဂှ် ကလေင်စ ဘဝတၟိပၠန်ရ၊၊ ပ္ဍဲဒေသဂဂံက် ဗီုကဵုရးယူရောပ်တအ်ဂှ် ဒုင်သဇိုင် ကုတ္ၚဲရ၊၊ ဥပမာ ပ္ဍဲဒေသဂံက်က်၊ ဂိတုဒဳဇြေန်ဘာ ၂၂ ဂှ် ဒှ်တ္ၚဲ တ္ၚဲဂၠေအ်အိုတ်တုဲ ဂတဂှ်မ္ဂး လျးတ္ၚဲ စကလေင်တၟး ဂၠိုင်တိုန်ပၠန်ရ၊၊ လျးတ္ၚဲမတၟးတိုန်ဂှ် ဒှ်သွက်ဂွံ ကလေင်တဵုလွဳဂွံပၠန်တုဲ သၞာံစ ပ္ဍဲဂိတု ဇန္နဝါရဳရ၊၊ အရာတအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် မဆေင်ကဵု ဗီုတ္ၚဲမဂေတ်ဒၟံင်ဖအိုတ်ရ၊၊ ဆဂး အခိင်လၟုဟ် ပိုဲတအ်ဂွံတီကေတ် ဂၠးတိပိုဲ ဂေတ်ဒၟံင်တ္ၚဲ ဂွံမွဲဗဂေတ်တုဲ ပိုဲကလေင်စတၟိရ၊၊
ကြက္ကဒိန်ဂိတု/စန္ဒရမာသ (Lunar calendars)
ပလေဝ်ဒါန်
ကြက္ကဒိန်ဂိတုဂှ် ဗက်အာ အတိုင်လၟေင်ဂိတု မမံက် စွေက်တုဲ ရိုဟ်အာတ္ၚဲရ၊၊ အတိုင်သက်သဳဝင်မ္ဂး ကြက္ကဒိန်ဂိတု မခရက်လဝ် လတူဇုတ် နူအဖရိက ကဵု ယူရောပ် မဂွံဆဵုကေတ် နူသၞာံ (ၜိုတ် ၂၅.၀၀၀ ဘဳသဳ)တေအ်ရ၊၊ ဆဂး ဗွဲကြဴ မဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ ကြက္ကဒိန်ဂိတုဂှ် ဟွံကိတ်ညဳကဵု အခိင်ရာသဳဥတုကွေဟ်ဟ်ရ၊၊ သွက်ဂကောံမၞိဟ် မမံင်ကြပ် ကုအဳကွေတာတအ်ဂှ် ဟိုတ်နူမကလိဂွံဒၟံင် လျးတ္ၚဲဗွဲမရုံဂပ်တွဵုတုဲ ကိစ္စဟွံဇၞော်ကွေဟ်ဟ်ကီုလေဝ် သွက်ဒေသဂဂံက် မသ္ၚောဲကဵု အဳကွေတာတအ် မဂွံလျးတ္ၚဲပေင်င် ကၠိုဟ်သၞာံဟွံသေင်ဂှ် ကြက္ကဒိန်ဂိတုဂှ် ဟွံကိတ်ညဳ ကုရာသဳဥတုရ၊၊
ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲ သူရိယမာသ (Solar calender)
ပလေဝ်ဒါန်ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲဂှ် ဒုင်သဇိုင်ကဵု တ္ၚဲမတိုန်စှ်ေတုဲ မစၟတ်သမ္တီရ၊၊ ကုဒေသ မစၟတ်သမ္တီ နကဵုလျးတ္ၚဲ ဗွဲတၟေင် ဒေသယူရောပ်တအ်ဂှ် ရိုဟ်လၟိဟ် မူစိတ္ၚဲမ္ဂး တ္ၚဲကလေင်စိုပ် ဒၞာဲဂှ်ဓဝ်ဓဝ်ရ၊၊ ဥပမာ ပ္ဍဲဝင်ပြဝေဏဳဂၠးတိ ပ္ဍဲအင်ဂလာန် မကော်ဒၟံင် လဇံက်တၟအ် (Stoneheng) ဂှ်ကီု ပ္ဍဲဒိန်မက် ဒၞာဲမကၠောန်သဘင်တ္ၚဲ ညးတအ် စၟတ်သမ္တီလဝ် မဂွံဆဵုကေတ် မဂၠိုင်ကဵုဒၞာဲဂှ် ပ္ဍဲမွဲသၞာံ မွဲအခိင်ဓဝ် လျးတ္ၚဲပန်လုပ် ပ္ဍဲဒၞာဲဂှ်ဓဝ်ဓဝ်ရ၊၊ နူတ္ၚဲဂှ် ယးသၞာံ ဂွံစိုပ်တ္ၚဲဂှ်ပၠန် နွံမူစိတ္ၚဲ ညးတအ်ပကောံတုဲ ပိုင်ခြာလၟိဟ်တ္ၚဲ ပ္ဍဲမွဲသၞာံရ၊၊
လၟုဟ် ကြက္ကဒိန် မဒုင်သဇိုင် ကဵုဂိတုသက်သက်လေဝ် ဟွံမဲရ၊၊ ညံင်ရဴသာ်ဂှ်ကီု ကြက္ကဒိန် မဒုင်သဇိုင် ကုတ္ၚဲသက်သက်လေဝ် ဟွံမဲကီုရ၊၊ သၞောတ်ၜါဂှ် ပံင်နှဴတုဲ စၟတ်သမ္တီလဝ် ကြက္ကဒိန်ခေတ်လၟုဟ် သီုကဵုကြက္ကဒိန်မန်ရ၊၊
ကြက္ကဒိန်မန်တ္ၚဲဏအ်
ပလေဝ်ဒါန်ကြက္ကဒိန်မန် မစကာဒၟံင်လၟုဟ်ဂှ် ဒှ်ကြက္ကဒိန် မပံင်နှဴ ကြက္ကဒိန်ဂိတု ကဵု ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲ ဟီုမာန်ရ၊၊ ဗက်အာ အတိုင်လၟေင်ကြက္ကဒိန်ဂိတုတုဲ တ္ၚဲမယအ်တအ်ဂှ် ထပ်ဗပေင်စုတ် နကဵုဗီုပြင် ထပ်ဒဂိုန်ဂှ် ဒှ်အရာ မဗက်အတိုင်လၟေင် ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲရ၊၊
ဒုင်သဇိုင် ကုလျးဂိတု မမံက် မစွေက် ပေင်ၜိုတ် (၁၂) အလန်တုဲ ရာသဳဥတု ကလေင်စိုပ် ဒၞာဲတြေံပၠန်တုဲ ကြက္ကဒိန်ခေတ်တြေံ ဗွဲမဂၠိုင် ဒုင်သဇိုင်ကု ဂိတု ၁၂ ဂိတုရ၊၊ မွဲမွဲဂိတုဂှ် နွံဒၟံင် အကြာ ၂၉ တ္ၚဲ ကဵု ၃၀ တ္ၚဲတုဲ ပ္ဍဲကဵု ကြက္ကဒိန်မန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီထောအ် ဂိတုမဍိုက်ပေင် ၃၀ မွဲဂိတု၊ ဂိတု မဟွံဍိုက်ပေင် နွံ ၂၉ တ္ၚဲဂှ် မွဲဂိတုရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ (စဲ ဟွံဍိုက်၊ ပသာ် ဍိုက်၊) ဗီုဗီုဏအ် ညးစၟတ်သမ္တီလဝ်ရ၊၊ (ဂိတု ၂၉ တ္ၚဲ ဂှ် နွံ ၆ ဂိတု၊ ဂိတု ၃၀ တ္ၚဲဂှ် နွံ ၆ ဂိတုတုဲ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် နွံ ၃၅၄ တ္ၚဲရ၊၊) ဟိုတ်နူ တရဴဂၠံင်မိလ်ကဳ (Milky Way) မဒှ်ဂၠံင် ဂိတုကဵုဂၠးတိ မဂေတ်လန်ဒၟံင် တ္ၚဲဂှ် ထဍမ်ညဳဒၟံင် ဟွံသေင်၊ ထၜါဲဂၠိင်ဒၟံင်ညိတုဲ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် နွံဒၟံင် ၜိုတ် (၃၆၅.၂၅ တ္ၚဲ) မွဲမွဲသၞာံ ယအ်ဒၟံင် ၜိုတ် (၁၁) တ္ၚဲ၊၊ သွက် (၁၁) တ္ၚဲဏအ် ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် ပေင်ပိသၞာံ ဂွံ (၃၃) တ္ၚဲ၊ တုဲ ညးထပ်စုတ် ဒုတိယ ဒဂိုန်မွဲဂိတု (ပထမ ဒဂိုန် ကဵု ဒုတိယဒဂိုန်)၊၊ ပ္ဍဲကဵု ဂိတုဒဂိုန် ဓမ္မတာမ္ဂး ဒှ်ဂိတုဟွံဍိုက် - ၂၉ တ္ၚဲတုဲ ဟွံပေင်ဏီရ၊၊ ပ္ဍဲသၞာံလ္ၚဵု ညးစၟတ်သမ္တီ ဒဂိုန်အိုတ် ၁၅ စွေက် (၃၀ တ္ၚဲ) သၞာံလ္ၚဵု ဒဂိုန်အိုတ် ၁၄ စွေက် (၂၉ တ္ၚဲ)၊၊ ပ္ဍဲဒဂိုန်မအိုတ် ၁၅ စွေက်ဂှ် ညးကော်စ ဒဂိုန်ဇၞော်၊ ဒဂိုန်မအိုတ် ၁၄ စွေက်ဂှ် ညးကော်စ ဒဂိုန်ဍောတ်ရ၊၊
အရာ သဘာဝ မချဳဓရာင်ဒၟံင် ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် ဗီုကဵု ဍာ်တိုန် ဍာ်စှ်ေကီု၊ အရီုအၚောပ်စိုတ်သတ်တအ်ကီု ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဓါတ်ဓရောတ် နူကဵုဂိတု ဗွဲမဂၠိုင်တုဲ သၞောတ်ကြက္ကဒိန်ဂိတုဏအ်ဂှ် သွက်တရဴဍာ်ကီု၊ သွက်မဂွံလွဳယဲကီု ကိတ်ညဳ ကုသဘာဝ မကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲပွဳပွူပိုဲတအ်ရ၊၊
သၞောတ် ကြက္ကဒိန်မန်ဏအ်ဂှ် ရံင်ကဵု ယၟုဂိတုတ္ၚဲတအ်တုဲ မန်ပိုဲ ကလိဂွံ နူအိန္ဒိယ ကြက္ကဒိန်ဟိန္ဒူ (Hindu calendar) ညးမကော်စ ၐလိဝဟနၐက (Shalivahana Shaka) နူဒေသ အိန္ဒိယလပါ်သၠုင်ကျာ ဒှ်မာန်ရ၊၊ ကြက္ကဒိန်ဟိန္ဒူဂှ် ကၠုင်နူကြက္ကဒိန် ရာမ မဒှ်တမ် ကြက္ကဒိန်ဂၠးတိ တ္ၚဲဏအ်ရ၊၊ ပ္ဍဲအိန္ဒိယဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ကြက္ကဒိန်နာနာသာ် ပ္ဍဲဒေသလဒေါဝ် ကေုာံ သၟဝ်ကျာအိန္ဒိယဂှ် ညးစကာ ဝိကြမသံဝစ္ဆရ် (Vikram Samvat) ကြက္ကဒိန်ဏအ်လေဝ် မန်တအ် ကေင်စကာလဝ်ကီုရ၊၊ ကြက္ကဒိန်တမေလ် (Tamil calender) စကာ ပ္ဍဲဒေသတမေလ်နဒူ၊ ကြက္ကဒိန်ဗေင်္ဂလဳ (Bengali calendar) မစကာဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသဗေင်္ဂါ၊၊ ကြက္ကဒိန်တအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် စေန်ဆက်ကၠုင် နူယေန်သၞာင်မၞိဟ်တြေံ ဗီုကဵု ဗဗဳလဳယောန် (Babylonian Calender) မဒှ်သၞောတ် နူကဵုဘဳသဳ ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ (သၞာံ ၜိုတ် ၅၀၀၀) တေအ်ဒှ်မာန်ရ၊၊
ကြက္ကဒိန်ဂၠးတိ (Gregorian calendar)
ပလေဝ်ဒါန်ကြက္ကဒိန်ဂၠးတိ မစကာဒၟံင် တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဒှ်ကြက္ကဒိန်ရောမ မဒှ်ဂကူကြက္ကဒိန်ဂိတုတ္ၚဲ သၞောတ်ၜါ မပံင်နှဴမွဲကီုရ၊၊ ကြက္ကဒိန်ဝွံ ပြံင်လှာဲကၠုင် ဗွဲမဂၠိုင်ကဵုအလန်ရ၊၊ အခိင် မပြံင်လှာဲအဓိကတအ်ဂှ် ချူဗၟံက်အာ အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ၊၊
ကြက္ကဒိန်ရဝ်မူလုသ် (၇၅၃ ဘဳသဳ)
ပလေဝ်ဒါန်ကြက္ကဒိန်မစကာ နဒဒှ်ကြက္ကဒိန်ဂၠးတိ တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဒှ်ကြက္ကဒိန်ရောမ စကၠုင် နူကဵု ဨကရာဇ်ရောမ ကၠာအိုတ် မဟိမု ရဝ်မူလုသ် (Romulus) နူဘဳသဳ ၇၅၃ တေအ်ရ၊၊ ညးဒုင်သဇိုင် ကဵုသၞောတ်ကြက္ကဒိန်ဂိတု ကဵု သၞောတ်ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲ သီုၜါဂှ် ပံင်တုဲ ညးဖန်လဝ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဒေသရောမ ဂိတုမာတ်ဂှ် မဒှ်အခိင် တမ်သၞာံ (ကၠာကညင်) မဒှ်အခိင်တုဲ သၞာံညးတအ်စ ပ္ဍဲဂိတုမာတ်ရ၊၊ သီုဖအိုတ် နွံ (၁၀) ဂိတု (၃၀၄) တ္ၚဲ၊၊ သၟေဟ် (၆၁) တ္ၚဲဂှ် ဒှ်အခိင် ဂံက် (Winter) တုဲ ဒှ်အခိင် မ္ၚးသၞာံရ၊၊ ဟိုတ်ဍေဟ်ဂှ် ရောမတအ် ဒးဂၞပ် ဂၞန်(၁၀) ဟိုတ်နူမရိုဟ်စလောဲ ပ္ဍဲမၞိဟ်မွဲ လပုဟ်တဲ နွံစှ်၊၊ ဗက်ကဵုကြက္ကဒိန်ဂိတု မွဲဂိတု နွံ ၂၉-၃၀ တ္ၚဲ၊ တုဲပၠန် ဒးစိုတ် ဂၞန် (၁၀) တှ်ေ ကာလကၠောန် ကြက္ကဒိန် သၞောတ်မပံင်နှဴဂှ် ဒှ်အာ စှ်ဂိတု တ္ၚဲသၟေဟ် မဒှ်အခိင်ဂံက် မုလေဝ် ကၠောန်စဟွံဂွံဂှ် စွံလဝ် တ္ၚဲမ္ၚးဂိတုဂမၠိုင်ရ၊၊ ကြက္ကဒိန်ဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ကြက္ကဒိန်သၟိင်ရဝ်မူလုသ်၊၊
ဂိတုတအ်ဂှ် ညးတအ် ကဵုယၟု ဂိတုကၠာအိုတ် ပန်ဂိတုဂှ် နကဵုယၟုကျာ်ရောမညးတအ်တုဲ သၟေဟ်တအ်ဂှ် လၟိဟ်ဂၞန် မရနုက်ကဵုဂိတုဂှ်ရ၊၊
Martius - Mars, မာတ် ယၟုကျာ်ပၞာန် (၃၁ တ္ၚဲ)
Aprilis - Aperire, ဨပြဳ (ဒဒှ်မပံက်) ယၟုကျာ်မပံက်ကဵု ဓဝ်ဆာန်၊ ကျေဝ်ဂေါဝ် (၃၀ တ္ၚဲ)
Maius - Maia, မေ ယၟုကျာ်ဒေဝဳ (၃၁ တ္ၚဲ)
Lunius - juno, ဂျူနဝ်/ဂျောန် ယၟုကျာ်ဒေဝဳ (၃၀ တ္ၚဲ)
Quintilis - ပဉ္စမ (မရနုက်ကဵုမသုန်) (၃၁ တ္ၚဲ)
Sextilis - ဆဋ္ဌမ (မရနုက်ကဵုတြဴ) (၃၀ တ္ၚဲ)
September- သတ္တမ (မရနုက်ကဵုထပှ်) (၃၀ တ္ၚဲ)
October - အဋ္ဌမ (မရနုက်ကဵုဒစာံ) (၃၁ တ္ၚဲ)
November - နဝမ (မရနုက်ကဵုဒစိတ်) (၃၀ တ္ၚဲ)
December - ဒဿမ (မရနုကဵုစှ်) (၃၀ တ္ၚဲ)
သှ်ေဒၟံင် ၆၁ တ္ၚဲဂှ် စွံလဝ်တ္ၚဲမ္ၚးဂိတု ၁၀၊၊
ကြက္ကဒိန်နုမာ (၇၁၃ ဘဳသဳ)
ပလေဝ်ဒါန်စိုပ်လက်ထက် သၟိင်ရောမ မရနုက်ကဵုၜါ သၟိင်နုမာ (Numa) ဘဳသဳ ၇၁၃ ဂှ် သွက်တ္ၚဲ (၆၁) မၞုံမ္ၚးဂိတုဂမၠိုင်ဂှ် ညးဖန်ဗဒှ်ပတိုန် ၜါဂိတုပၠန်တုဲ ဂိတုဇန်နဝါရဳ ကဵု ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ၊၊ ညးဟွံဒးစိုတ် ဂၞန် (၃၀) တုဲ ဒၞာဲ ဂၞန် (၃၀) ဂှ် ညးစွံဖျေဟ် (၂၉)၊၊ သီုဖအိုတ် ဂွံအာ ၃၅၅ တ္ၚဲ၊၊ တ္ၚဲသၟေဟ်တအ်ဂှ် ထပ်ဂိတု၊၊ ကြက္ကဒိန်ဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ကြက္ကဒိန်နုမာ၊၊
Ianuarius - ၂၉ တ္ၚဲ
Februarius - ၂၈ တ္ၚဲ (သၞာံထပ်ဂိတု ၂၃ (ဟွံ) ၂၄ တ္ၚဲ)
Mercedonius - (၂၇ တ္ၚဲ၊ ဆပ္ဍဲသၞာံ မထပ်ဂိတုဟေင်)
Martius - ၃၁ တ္ၚဲ
Aprilis - ၂၉ တ္ၚဲ
Maius - ၃၁ တ္ၚဲ
Iunius - ၂၉ တ္ၚဲ
Quintilis - ၃၁ တ္ၚဲ
Sextilis - ၂၉ တ္ၚဲ
September - ၂၉ တ္ၚဲ
October - ၃၁ တ္ၚဲ
November ၂၉ တ္ၚဲ
December- ၂၉ တ္ၚဲ
သီုဖအိုတ် နွံ ၃၅၅ + လဆောဝ် ထပ်ဂိတု
ကြက္ကဒိန်ဂျူလဳယာ (၃၅ ဘဳသဳ)
ပလေဝ်ဒါန်စိုပ် ဘဳသဳ ၄၆-၄၅ ဂှ် ဨကရာဇ် ဂျူလဳယာ သဳသာ (Julian Caesar) ညးညာတ်ကေတ် ထပ်ဂိတုဂှ် ဟွံခိုဟ်၊၊ တုဲပၠန် သၞာံလဵု မထပ် သၞာံလဵုဟွံထပ် ဟွံမဲကဵုကိုန်ဂစိုတ်တုဲ ညးပတိတ်ထောအ် သၞောတ်မထပ်ဂိတု၊ ဂိတုမဖျအ်ဖျေဟ်လဝ်တ္ၚဲ ၂၉ ဂှ် ကလေင်စွံ ၃၀ တ္ၚဲပၠန်၊ တုဲပၠန်ဂိတုလ္ၚဵုဂှ် ဓလိင်ပတိုန် မွဲတ္ၚဲ၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ ဇၟာပ်ပန်သၞာံမ္ဂး ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳဂှ် ဒှ်အာ ၂၉ တ္ၚဲ၊၊ ကြပ်တုပ်ကဵု သၞောတ်မစကာဒၟံင် အခိင်လၟုဟ်ရ၊၊ ဒၞာဲဂိတု မရနုက်ကဵုမသုန် Quintilis ဂှ် ညးသၠာဲထောအ် နကဵုယၟုညး lulius (ဂျူလာင်)ရ၊၊ ဟိုတ်ညးမဂွံ ဒးထပ် (၁) တ္ၚဲပ္ဍဲဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ဇၟာပ်ပန်သၞာံဂှ် ပ္ဍဲမွဲသၞာံမ္ဂး နွံဒၟံင် ၃၆၅ တ္ၚဲ ပြင်ညိ (၁၁ မိနေတ်？)၊၊ ပြင်ညိ ပံင်ပွိုင် ပန်သၞာံမ္ဂး ဂွံအာ မွဲတ္ၚဲရ၊၊ ပ္ဍဲကြက္ကဒိန်ဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ကြက္ကဒိန်ဂျူလဳယာ၊၊
| ဂိတု | လၟိဟ်တ္ၚဲ ကၠုင် ဘဳသု ၄၅ | လၟိဟ်တ္ၚဲ ကြဴနူ ဘဳသဳ ၄၅ |
| Ianuarius | 29 | 31 |
| Februarius | 28 (သၞာံထပ်ဂိတု ၂၃ (ဟွံ) ၂၄) | 28 (သၞာံထပ်တ္ၚဲ ၂၉) |
| Mercedonius | 0 (သၞာံထပ်ဂိတု ၂၇) | ပလီုထောအ် |
| Martius | 31 | 31 |
| Aprilis | 29 | 30 |
| Maius | 31 | 31 |
| Iunius | 29 | 30 |
| Quintilis/lulius | 31 | 31 |
| Sextilis | 29 | 31 |
| September | 29 | 30 |
| October | 31 | 31 |
| November | 29 | 30 |
| December | 29 | 31 |
| = 365 တ္ၚဲ + ထပ်တ္ၚဲ ဇၟာပ် ၄ သၞာံ မွဲဝါ၊၊ |
ဂျူလဳယာသဳသာလေဝ် ဟိုတ်နူမပလေဝ်ထောအ် သၞောတ်ကြက္ကဒိန်တုဲ မထပ်စုတ် ယၟုဇကု ပ္ဍဲဂိတုဂှ် ဂတဂှ်ၜါသၞာံ ညးတေအ် ဒးဒုင်ၜုက်တက်ဂစိုတ် ကုညးဍုင်ကွာန်တအ်ရ၊၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး နကဵုကျာ်ဟေင် မဂွံကဵုယၟု ဂိတုထေက်ရ၊၊ ယၟုဇကု မစုတ် ပ္ဍဲဂိတုဂှ် မတုပ်တဴကဵု ဇကုမပတဝ်ပၞး ကဵုကျာ်ရ၊၊
ကြက္ကဒိန်သြဂုတ်သတုသ် (၈ ဘဳသဳ)
ပလေဝ်ဒါန်ဂျူလဳယာသဳသာ ဒးဒုင်ဂစိုတ်တုဲ သၞောတ်မထပ်ဂိတုဂှ် ကလေင်ဒှ်ကၠုင်ပၠန်၊၊ ဆဂး သၞာံလဵုထပ်ဂိတုခိုဟ်၊ သၞာံလဵုလ္ပထပ်ဂှ် ထုဲထံင်ဒၟံင်ရ၊၊ ဂတဂှ် ၜိုတ် ၃၀ သၞာံ
စိုပ်လက်ထက်သၟိင် သြဂုတ်သတုသ် ပ္ဍဲဘဳသဳ ၈ ဂှ် ညးတေအ် ကလေင်ကေတ် နဲကဲဂျူလဳယာပၠန်၊၊ ညးပတိတ်ထောအ် ထပ်ဂိတု၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ ပ္ဍဲဂိတု Sextilis မဂွံအဓိပ္ပါယ် မရနုက်ကဵု တြဴဂှ် ညးစုတ်သၠာဲထောအ် နကဵုယၟုညး Augustus တုဲ တ္ၚဲဏအ် ပိုဲမကော်စ ဂိတုအဝ်ဂေတ် ရ၊၊
ကြက္ကဒိန်ရောမဂှ် ညးတအ် ဒုင်သဇိုင် ကုဂိတုပေင်တုဲ ညးတအ် မကော်စ တ္ၚဲတအ်ဂှ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ တ္ၚဲဂိတုမွဲမံက်ဂှ် ညးကော်စ Kalends မဂွံအဓိပ္ပါယ် မွဲမံက်ရ၊၊ မဒုင်သဇိုင် ကုမအရေဝ်ဏအ်တုဲ မအရေဝ် Calendar ပ္ဍဲအရေဝ်ဂကူယူရောပ်ဂမၠိုင် ကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ၊၊ အဓိပ္ပါယ် Calendar ဂှ် မဗၟံက် တ္ၚဲဂိတုမမံက်ရ၊၊ ညးတအ် ဒုင်သဇိုင်ကု တ္ၚဲဂိတုပေင်တုဲ နကဵုအခိုက်ရောမမ္ဂး ရိုဟ်ကၠုင် နူလပါ်ကြဴတုဲ ဥပမာ မသုန်မံက်ဂှ် ညးကော်စ Nones မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဒစိတ်ရ၊၊ ဟိုတ်နူညးတအ် မရိုဟ် လပါ်ကလေင်တုဲ အဓိပ္ပါယ် ညးမိက်ဂွံဟီုဂှ် ကၠာဂိတုဟွံပေင် ဒစိတ်တ္ၚဲရ၊၊ တ္ၚဲပန်မံက်ဂှ် Pridie Nones Feb (ကၠာဟွံစိုပ် တ္ၚဲဒစိတ်)၊ တ္ၚဲဂိတုပေင်ဂှ် ညးကော်စ Ides တှ်ေ၊ တ္ၚဲတိင်ဂိတုပေင်ဂှ် ညးကော်စ Pridie Ides Feb (ကၠာဗဗေင်ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ)၊၊ နူကဵု တြဴမံက် စဵုကဵုစိုပ် ဂိတုဂှ်မ္ဂး ဒုင်သဇိုင်ကဵု တ္ၚဲဂိတုပေင်တုဲ မကော်ရိုဟ်အာ လပါ်ကလေင်ရ၊၊ ဥပမာ ၁၂ မံက်ဂှ်မ္ဂး IV Id. Feb တ္ၚဲပန်ဗဗေင်ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ၊၊
ကောန်သတေန်တာင် (Constantine I) AD 321
ပလေဝ်ဒါန်ကာလစိုပ်ခေတ် သၟိင်ကောန်သတေန်တာင် မဒှ် သၟိင်ဇၞော် ကၠာအိုတ် ညးမရှ်ေသှ်ေ ဘာသာခရေတ်ယာန် ပ္ဍဲအေန်ပါယာရောမ်ဂှ် ညးဖန်ဖဒှ်ပတိုန် ထပှ်တ္ၚဲ မွဲသတ္တဟ၊ တ္ၚဲအဒိုက်ဂှ် မဒှ်တ္ၚဲသဳလ် (တ္ၚဲပရဲ holy day) ရ၊၊
ကြက္ကဒိန်အစာကရေင်ဏဳ
ပလေဝ်ဒါန်ကြက္ကဒိန် အစာကရေင်ဏဳဂှ် ဂွံကေတ် နူလိက်စၠောအ်ချူကေတ်လဝ် လိက်သၠရိုတ် နူ တိုက်ပိဋကတ်ဗာနာတ် ရ၊၊ အတိုင်စၟတ်သမ္တီမ္ဂး မူသၠရိုတ်ဂှ် ညးတအ် ကလိဂွံ နူဘာလကျာ် ကွာန်ခဒုင်သှ်ေ၊ ပွိုင်ဍုင်ပံင်၊ ခရိုင်သဓီု နူကျာ်ဇၞော် ဇောတိပါလ ရ၊၊ မူလိက်ဂှ် အစာဇၞော် နာဲထဝ်သောန် (နာဲထောန်သိင်) လ္ၚတ်တုဲ ညးရံင်လေပ်အာရ၊၊ ဒုင်သဇိုင် ကုကြက္ကဒိန်အစာကရေင်ဏဳတုဲ ဒဒှ်ရ ကြက္ကဒိန်မန် မဗကိတ် ကဵုစၟတ်တ္ၚဲအင်္ဂလိက် စဵုကဵုလ္ၚီသၞာံ လပါ်လက္ကရဴဂှ် ကၠောန်ဂွံရောင် ညးဟီုလဝ်ရ၊၊
ကြက္ကဒိန်အစာကရေင်ဏဳဂှ် ပွိုင်မွဲသၞာံဂှ် နွံဆ သ္ၚိအင်မွဲဂတှ်ေဍောတ်ရတုဲ ယဝ်ရဟွံဂွံလ္ၚတ်လဝ်မ္ဂး ရံင်ဟွံလေပ်ရ၊၊ အစာထဝ်သောန် ညးပတိတ်ဒြဟတ်တုဲ ညးရံင်လေပ်အာ ဂိတု မံက်စွေက် ကေုာံ တ္ၚဲရ၊၊ သၟေဟ်ဂၞန်တၞဟ် မစၟတ်သမ္တီလဝ် ဗီုကဵု ဂြိုဟ်၊ နက္သတ်တအ်ဂှ် စဵုကဵုလၟုဟ် မၞိဟ်မတီကေတ် ဟွံမဲဏီရ၊၊
ဆက်ဗှ်
ပလေဝ်ဒါန်နိဿဲ
ပလေဝ်ဒါန်Dr. Donna Carroll, Lecturer of Physics, Tuesday 23 February 2016, Maastricht University.
https://my.wikipedia.org/wiki/ပြက္ခဒိန်
https://en.wikipedia.org/wiki/Calendar