ခၞိင်ဖရင်နံင် ဍုင်ဗဂေါ

လိက်ခၞိင်ဖရင်နံင် နူဍုင်ဗဂေါ (အၚ်္ဂလိက်: Inscription of Bayinnaung's Bell in Bago, Burmese: ပဲခူးမှ ဘုရင့်နောင်ခေါင်းလောင်းစာ)ဝွံ ဒှ်လိက် မချူလဝ် ပ္ဍဲခၞိင် နူတမ်မူလ မနွံ ပ္ဍဲဍုင်ဗဂေါ၊ ဗွဲကြဴ နမပစၟတ်သမ္တီ ဇမၞးပၞာန်တုဲ ယခေင်ကေတ်ဏာ စိုပ်အာ ဍုင်ယခေင်၊ နူဂှ်မွဲကဆံင် စိုပ်အာ အိန္ဒိယတုဲ လၟုဟ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲ ဘုတ်ကျာ်ဟိန္ဒူ မနွံယၟု ဘုတ်ဘိမ်ဃန္တ (Bhim Ghanta) မနွံပ္ဍဲ ကွာန်နာဒရာဲ၊ ဗဒါဲဍုင်ကာဿ်ဂြိမ်ဂျ် (Kasganj/Kass Gunj) တွဵုရးဥတ္တာရ်ပြဒေသ်၊ ကၟိန်ဍုင်အိန္ဒိယရ။

လိက်ခၞိင် ဖရင်နံင် ဍုင်ဗဂေါ

အစာကဝိ	နာဲစရင် မင်ဓမ္မ
ညးတြာဲဘာသာ	နာဲဗဳထဝ် မန်ဇြာ ကၠာဲဗီုအင်္ဂလိက်
ဍုင်	ကၟိန်ဍုင်ဗၟာ
ဘာသာ	မန်၊ ဗၟာ၊
လၟေင်	ဝင်
ဂကူလိက်	ဝင်
စၟတ်တ္ၚဲမပ္တိတ် ဗီုအင်္ဂလိက်	July 2022

ပရူခၞိင်ဏအ်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာအိုတ် ချူပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲဂျာနေဝ် Journal of the Asiatic Society ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၃၇ တုဲ၊ လိက်မနွံပ္ဍဲခၞိင်ဂှ် ညးတအ် ပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲဂျာနေဝ် Journal of the Asiatic Society No. 76 April, 1838။ ဆဂး လိက်တအ်ဂှ် ဗၠေတ်ဒၟံင် တၟာဂလိုင်ရ။ သၞာံ ၂၀၂၂ ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပရူခၞိင်ဏအ်တုဲ နာဲဗဳထဝ်မန်ဇြာ ကလေင်ဗှ်လဝ် နူကဵုဗီုဓါတ်ဂမၠိုင်တုဲ ပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲဂျာနေဝ်အမာတ်ဒိန် လၟေင် ၁၄၊ ဂိတုဂျူလာင် ၂၀၂၂ ရ။

ပရူခၞိင်

ခၞိင်ဝွံ ဒှ်ခၞိင်ဗရိုတ်၊ အတိုင်လိက်စၟတ်သမ္တီမ္ဂး မနွံလျိုင်ဗရိုတ် လ္ၚီပသာ။ ဗီုပြင်သန္ထာန်ခၞိင်ဂှ် တုပ်ဒၟံင် ကုခၞိင်သၟိင်ဖရင်နံင် မကွက်လဝ် ပ္ဍဲကျာ်သုဲသဳခုင်၊ ဍုင်ဗုကာံကီုရ။ ညံင်ရဴခၞိင်ကျာ်သုဲသဳခုင် မချူလဝ် နကဵုလိက် ၜါဘာသာ - ဘာသာမန်၊ ဘာသာဗၟာကီု ပ္ဍဲခၞိင်ဝွံလေဝ် ညးချူလဝ် လိက်မန်မွဲကရေက်၊ လိက်ဗၟာမွဲကရေက်တုဲ ဗွဲလတူဂှ် နွံကဵု လိက်ဘာသာဟိန္ဒဳ ကဵု ဘာသာအိုရ်ဒူ ညိညကီုရ။ လိက်ဟိန္ဒဳ ကဵု လိက်အိုရ်ဒူတအ်ဂှ် ထပ်ချူစုတ်လဝ် ဗွဲကြဴဏအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၈၀ ဒှ်မာန်ရ။ ရံင်ကဵု လိက်မချူလဝ် ပ္ဍဲခၞိင်ဂှ်တုဲ ဒဒှ်ရ ခၞိင်ဝွံ နူတမ်မူလ တၠညးဖရင်နံင် ကဵုကၠောန်သောန်တုဲ ကဵုကွက်စွံလဝ် ပ္ဍဲဂၠံင်ဍုင်ဗဂေါရ။ ယြဴညးမွဲ မဒးဒုင် ဟွံစှ်ေ ကုသၞောဝ်ဓဝ်မ္ဂး တက်ခၞိင်ဝွံမ္ဂး တၠညး မဂွံမိင် ဗရုခၞိင်မ္ဂး ညးဖန်ဇန်ကဵု ညံင်သ္ဂောအ်ကလိဂွံ သၞောဝ်ဓဝ်ရ။

ကြဴနူ သၟိင်အဏံက်ဖေတ်လောန် (အနောက်ဖက်လွန်မင်းတရားကြီး) စဴအာသွဝ်တုဲ ခြာဟွံလအ် သၟိင်ယခေင် ကၠုင်ဗတိုက် ဍုင်ဗဂေါဟံသာဝတဳတုဲ နကဵုမစၟတ်သမ္တီ ဇမၞးပၞာန်ဂှ် ညးတအ် ကေတ်ဏာ ခၞိင်ဏအ်တုဲ စွံလဝ် ပ္ဍဲဍုင်မြံက်ဥူ၊ ပ္ဍဲဘုတ်ကျာ်မဟာမြတ်မုနိ ရ။ ကာလအင်္ဂလိက် မသီဂွံ ဍုင်ယခေင်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၂၅ ဥတုဗြဲဂှ် ဒကိုပ်ပၞာန်ဂလာ ဘေမ်သိဃ် (Bheem Singh) ကေတ်ဏာ ခၞိင်ဝွံ နူဘုတ်ကျာ်မဟာမြတ်မုနိ၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ စိုပ်အာ ချေတ်တဂံင်၊ နူဂှ် စိုပ်အာ ကာဿ်ဂြိမ်ဂျ် (Khass Gunj) ဒၞာဲမနွံဒၟံင်လၟုဟ်ရ။ ညးဒေသတအ် ဝေင်သဘင်ပရူခၞိင်ဏအ်ရ။ ပရူဂှ် ဒကိုပ်ပၞာန်အင်္ဂလိက် မနွံယၟု Capt. R. Wroughton, ညးတၠတာလျိုင်စၟဳစၟတ်ကမၠောန် ခရိုင်အာဂြ (Revenue Surveyor, Agra division) ဂွံမိင်ကေတ်တုဲ ညးအာလ္ၚတ် ခၞိင်ဝွံရ။ ညးဂွံအခေါင်လ္ၚတ် ချူပရူခၞိင်ဏအ်ရ။ ပါဲနူခၞိင်ဏအ်တုဲ ညးဂွံဆဵုကေတ် ခၞိင်ဍောတ်တ်မွဲမပၠန်ရ။ ခၞိင်သၟတ်ဂှ် ဒှ်ဒြပ် Mr. James Gardner of Khass Gunj မပိုင်ပြဳလဝ်ရ။ ခၞိင်သၟတ်ဂှ် ဒကိုပ်ဗိုလ် Lieut. Col. Gardner ကေတ်နင် နူယခေင်ကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ခၞိင်တအ်ဂှ် ညးကော်စ ခၞိင်ယခေင်

ပ္ဍဲခၞိင်သၟတ်ဂှ် ချူလဝ် လိက်ဗၟာ/ယခေင်။ ရံင်ကဵုလိက် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲခၞိင်ဂှ် ”မောင်မှတ် သမီးမောင်နှံသည်။ သဒ္ဒါ။ သီလ။ သုတ။ စာဂ။ စသော သူတော်ကောင်းတို့၏ တရား၌ မွေလျော်သည် ဖြစ်၍ ချမ်မြကြည်လင်စွာ သမ္မာဌိတိ ရှိလျက်။ သမုတ်ဌာန ဓညဝတီပြည်ကြီးဝယ် ရေမီးအစုံသော တန်ခိုးဗျာဒိတ်ဟာ ခြောံဖျာသော ရောင်ခြည်တော် စသောဂုဏ် နှင့်ပြည့်စုံတော်မူသော မွေတော်ဓာတ်တော်တို့၏ ကိန်းဝပ်စုဝေးရာ မဟာစေတီဘုရား၌ ကြေးချိန် ၉၂၃ သောင်း ဤခေါင်းလောင်းကို အပေါင်ရေမြေသုန္ဓရေအာ သက်သေတည်ထား တိုင်ကြားလှူဒါန်းပါ၏” ဂှ်တုဲ ခၞိင်ဝွံ နူတမ်မူလ ကၠုင်နူ ဍုင်ယခေင် ဓညဝတဳ ဒှ်မာန်ရ။ တုဲပၠန် လပါ်အိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ”ထောင်ရာဧက။ ဒသအဋ္ဌာ။ နှစ်ကောဇာတွင်” တုဲ ဒဒှ်ရ ခၞိင်ဂှ် ကၠောန်လဝ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ကောဇာ ၁၁၁၈ ဂွံတီကေတ်ရ။

လိက်မနွံ ပ္ဍဲခၞိင်ဇၞော် မဒှ်ခၞိင်ဖရင်နံင်ဏအ်ဂှ် မုက်လိက်လပါ်ဘာသာမန်ဂှ် ညးချာဲစၠောအ် နကဵုတဲတုဲ မူဂမ္စာဲဂှ် ညးပြင်ဏာ ဇရေင် Mr. E. Blundell, ညးမဒှ်သၟိင်ဇၞော်အင်္ဂလိက် ပ္ဍဲမတ်မလီု သွက်ဂွံ အာတ်အရီုအဗင် ဂကူမန်တအ် ဂွံကၠာဲစၠောအ်ကဵု ဘာသာရ။ မုက်လိက်ဘာသာမန်ကီု သီုကဵု ဘာသာဗၟာဂှ် ညးတအ် ဒှ်ပ္တိတ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၃၈၊ ပ္ဍဲဂျာနေဝ် Journal of the Asiatic Society No. 76. April, 1838 ဂှ်ရ။ ဆဂး လိက်တအ်ဂှ် ကလေင်ဗကိတ် ကုလိက် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ခၞိင်လၟုဟ်မ္ဂး ယောင်ယာဒၟံင် တၟာဂလိုင်ရ။ ဥပမာ ပ္ဍဲဒၞာဲ ”တ္လမနွံပိုန်ကျာ်တြဲ မှာဂေါတမ မပပရိနိဗ္ဗာန် သာသနာ ၂၀၉၅ စၞာံ ကလိလောန်အာတုဲ ပ္ဍဲသက္ကရာံ ၉၁၃ တ္လဉး မနွံဂုန်ဇမၞာံ” ဂှ် ပ္ဍဲကဵု လိက်ဂှ် ချူလဝ် ”တဳလမၞုံပိုန် ကျာ်တြဲမှာဂေါတမ မပရိနိဗ္ဗာန်တုဲ သာသနာ ၁၂၇၅ သၞာံ ကလိလောန်အာ ပ္ဍဲသာသနာ ၁၉၁၃ ဂှ် သၟီင်မွဲ မက္တဵုဒဟ်။” တုဲပၠန် ပ္ဍဲဒၞာဲ ”မဆိုက်ဗဒက် ပ္ဍဲဥပါယ်ပန်။ မတွဟ်ဂး သမဥပါဲ။ မဆိုက်ဗဒက် ပ္ဍဲမပ္တုန်ပ္အာညး” ဂှ် ပ္ဍဲလိက်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ”မဆိုက်ဗ္ဒက် ပ္ဍဍိက်ပန် မဟတှာဒသဗညာ မဆိုက်ဗဒက် ပ္ဍဲတလညး”။

သၟိင်ဖရင်နံင်

သၟိင်ဖရင်နံင်ဝွံ ယၟုညး ပြာကတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု လိက်ဝင်မန်ကီု သီုကဵု ပ္ဍဲလိက်ဝင်ဗၟာရ။ ပ္ဍဲကဵုလိက်ဝင်မန် ပြကိုဟ်ရာဇာဝံသကထာမ္ဂး ဂွံဆဵုကေတ် “ကျဝ်ထေန်နဝ်ရထာ ဒုင်ယၟု ဇမၞးဒိုဟ်စှ်”(ဝံသကထာ၊ ၁၉၉၇း၃၆၅) တုဲ ဗွဲဇမၠေအ်မ္ဂး ချူ “တၠညးပရှင်/တၠညးဖရှင်”။ ပ္ဍဲကဵု လိက်ဝင်ဗၟာမ္ဂး ယၟုညး ပြာကတ်ဒၟံင် “ဘဝရှင်မင်းတရားကြီး”။ ဟိုတ်ယၟုညး မဂွံပြာကတ်ဒၟံင် “ဘုရင့်နောင်” ဂှ် ဒၟာနူ ညးဒှ် ကော၊ တၠညးဒဗင်သုဲထဳ (တပင်းရွှေထီး)၊ ပ္ဍဲကဵု လိက်ဝင်ဗၟာမ္ဂး ညးချူလဝ် “ဘုရင်နောင်တော် ကျော်ထင်နော်ရထာ” မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကျဝ်ထေန်နဝ်ရထာ ညးမဒှ် ကောသၟိင်။ အရေဝ်ဗၟာ ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲအရေဝ်နန် ကောဇၞော် မကော် နောင်(တော်)ဂှ် နောင် ဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်မန် ဇနော် ရ။

ညး ကဵု ဒဗင်သုဲထဳ ဂှ် ဒှ်ကောဒေအ် ဇေတ်ဇေတ် ဟွံသေင်။ မိညး သျှင်မျိုးမြတ် ဂှ် ဒှ် မိမိန် ညးမလွဳလွတ် ဗမဴတှ် ကုကောန်သၟိင် ဍုင်တံင်ငူ။ ပ္ဍဲအခိင် ညးမဒှ်ဒၟံင် ဘဝကောန်တှ်ဂှ် ညး ကဵု ဒဗင်သုဲထဳ အာယုက်ကြပ်တုပ်တုဲ ညးၜါဝွံ ဇၞော်ဂေါဝ်ကၠုင် မွဲတှ်၊ တုဲပၠန် ဍုက်ကေဝ်ဒၟံင် ညံင်ကောဒေအ်အရင်ရ။ ကာလညးဇၞော်ကၠုင်ဂှ် ညးဒှ်ကဝေင်နှဴရဴ ကု သခင်ကြီး ညးမဒှ်ၝောဲ ဒဗင်သုဲထဳ။ ဒၟာနူဂှ်တုဲ မင်းကြီးညို ညးမဒှ် မအံက် ဒဗင်သုဲထဳဂှ် ကြပ်ဂစိုတ်ထောအ် ညးကီုလေဝ် ညးဂွံဗၠးဘဲ လမျီု။ ကာလဒဗင်သုဲထဳ မဂွံဒှ် သၟိင်ပ္ဍဲတံင်ငူဂှ် ဒဗင်သုဲထဳ ကဵုညး မဟိမု ကျဝ်ထေန်နဝ်ရထာတုဲ ၝောဲဇကု သခင်ကြီး ဂှ် ကဵုစ ကုညးရ။ စနူဂှ်တုဲ ညးဂွံဒှ် မၞိဟ်အဓိက ပ္ဍဲကဵု ဗွဳဗွိုင် သၟိင်တၠဂမၠိုင် ဗွဲတၟေင် မဂွံဒှ် ဒကိုပ်ပၞာန်ရ။

ပ္ဍဲ သၞာံ ၁၅၃၄ (=သက္ကရာဇ် ၈၉၆) ဒဗင်သုဲထဳ မကၠုင်ဗတိုက် ဍုင်ဟံသာဝတဳ အခိင် တၠညးဒကာရတ်ပိ မပကင်ရင်ဍုင် ပၞာန်အလန်ပထမဂှ်ကီု၊ ပၞာန်အလန်ဒုတိယ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၃၅ (=၈၉၇) ဂှ်ကီု၊ ပၞာန်အလန်တတိယ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၃၇ (=၈၉၉) ဂှ်ကီု၊ ပၞာန်အလန်စတုတ္ထဂှ်ကီု၊ ပ္ဍဲပေါဲဗတိုက်နံင်ရိုင် (နောင်ရိုးတိုက်ပွဲ) ဂှ်ကီု ညးကေတ်လဝ် တာလျိုင် နဒဒှ် ဒကိုပ်ပၞာန်အဓိကမွဲတုဲ ဗတိုက်ကၠုင် စဵုကဵု သီဂွံအာ ဍုင်မန်ရ။ ဒဗင်သုဲထဳ သီဂွံဍုင်ဗဂေါတုဲ ဍုင်ဗဂေါဂှ် နဒဒှ် ရာဇဌာနဳ ပဒတဴ ပ္ဍဲဍုင်ဗဂေါ။ ဖရင်နံင် ဂွံစဍုင်ပြန်ရ။

သၞာံ ၁၅၅၀ ဂိတုမေ ၁ (၉၁၂၊ ပသာ် ၁ စွေက်) အခိင်ဒဗင်သုဲထဳ မနွံဗဒါဲသတာင်ဂှ် ညးမစဍုင်သတာင် သၟိင်ဍောတ် (သမိန်စောထွတ်)၊ ဒှ်မွဲကသပ် ကုဒေအ်ဇကုၜါတၠ ညးမဒှ် မၞိဟ်ပၟင်ပၟဲဨကရာဇ်တုဲ ဗာ်ဂစိုတ်ထောအ် ဒဗင်သုဲထဳ ရ။ သၟိင်ဍောတ် ဂစိုတ်ထောအ် ဒဗင်သုဲထဳတုဲ ဇက်ကၠုင် ဍုင်ဗဂေါတုဲ ဂွံဒှ် သၟိင်ဨကရာဇ် ဍုင်ဗဂေါ၊ နူစ ဒဗင်သုဲထဳ ချိုတ်တုဲ ဂွံၜိုတ် ၃ ဂိတု၊ ဒှ်ဂွံ သၟိင်ဨကရာဇ် စှ်တ္ၚဲ၊ ပရေင်ဟွံညဳသၟဟ် က္တဵုဒှ် ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ်တုဲ ကလေင်ဖျေဟ်ထောအ် နူနန်၊ စၞးဂှ် ကော်နင် သၟိင်ဓရ်ရာမ ညးမပဒတဴ ပ္ဍဲမတ္တမတုဲ ကဵုပသၟိင်ဨကရာဇ်ရ။

ကြဴနူ ဒဗင်သုဲထဳ ချိုတ်တုဲ ဍုင်ပြန်၊ သရက်၊ မြေထဲ၊ စကု၊ စလင်း၊ ဘောင်းလင်း၊ လယ်ကိုင်း၊ ပုခန်းငယ်၊ စဉ့်ကူ၊ စလေ၊ ပုဂံ၊ ငသရောက်၊ တုရွင်းတိုင်၊ ကျောက်ပန်းတောင်း၊ ပဌနဂို၊ တောင်တွင်း တအ်ဂှ် ဗီုညးကဵုညး ပခိုင်လဝ် ဍုင်ဇကုတုဲ တန်တဴ ဗွဲတၞဟ်ခြာအိုတ်ရ (ဦးကုလာ၊ ၂၀၀၆း၁၉၇)။

ဖရင်နံင် ပ္ကောံဒြဟတ် ဗွဲတၟေင် မန်၊ သေံ ကေုာံ ဗၟာ ပ္ဍဲဒလတုဲ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဗတိုက်တံင်ငူ မဒှ် ဍုင်ဇာတိဇကု၊ တုဲဂှ် သီကေတ် ဍုင်ပြန်၊ ကလိဂွံ တံင်ငူ ကဵု ပြန်တုဲ ကၠုင်ဗတိုက် ဍုင်ဟံသာဝတဳ၊ ဂွံဇၞးကေတ် သၟိင်ဓရ်ရာမတုဲ ဂွံဒှ်ဨကရာဇ် ရးမန်ကီု သီုကဵု ရးဗၟာရ။

နဲကဲမပတိုန်ထ္ၜး မစပ်ကုလိက်ခၞိင်

ပ္ဍဲကဵုခၞိင်ဂှ် လိက်မန် သီုဖအိုတ် နွံ ၂၇ ပၞောန်၊ လိက်ဗၟာ နွံ ၃၁ ပၞောန်။ ပ္ဍဲလအိတ် လိက်ဗၟာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် လိက်စၟတ်သမ္တီ နကဵု ဘာသာမန်ကီုရ။ လိက်မန်ဂှ် နာဲစရင် (စာရေ) မနွံယၟု မင်ဓမ္မ ဒှ်ညးမချူ၊ မြဴသာ်ဝွံ ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု လအိတ်လိက်မန်ဂှ်ရ။ လိက်ဝွံ ဟိုတ်မဒှ်လိက်မန် ခေတ်တၟိလပါ်စတုဲ မဝေါဟာရလ္ၚဵုဂှ် ပသောင်ကလးညိညတုဲမ္ဂး သီုဟွံဒး ကလေင်ချူ နကဵု လိက်မန်ခေတ်လၟုဟ်မွဲသာ် တီကၠိုဟ်ကေတ် အဓိပ္ပါယ်မာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵုအဲ လိက်အတိုင်မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲခၞိင်ဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးတုဲ ကၠာဲကဵု ဘာသာအင်္ဂလိက် ဗွဲသၟဝ်ဂှ် မွဲဒကုတ်တုဲ မွဲဒကုတ်၊ ဒၞာဲလ္ၚဵု ကလေင်ပသောင်ကဵု ညိညရ။ လၟေင်ပၞောန် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵုခၞိင်ဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် နကဵု သင်္ကေတ {-} တုဲ၊ စၞးမဗက် အတိုင်လၟေင်ပၞောန် ပ္ဍဲခၞိင်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးဏာ မွဲဒကုတ် တုဲမွဲဒကုတ် မဒုင်သဇိုင် ကုပရူ ပ္ဍဲလိက်ဂှ်ရ။ ဒၞာဲဗှ်ဟွံကၠး ဆဂး ညာတ်ဒၟံင်ညိညတအ်ဂှ် ကဵုလဝ် သင်္ကေတ [-] တုဲ ဒၞာဲမထပ်ဗပေင်လဝ်ဂှ် ကဵုလဝ် သင်္ကေတ (-) ရ။ တင်ဒုင်ဝန် ပ္ဍဲကဵု မထ္ၜးသင်္ကေတဝွံ ဥပမာ ဗျည်အဓိကဂှ် ဆဵုကၠး၊ ပွံင်သွဵု မပ္တံကဵု ခဍိဍိုပ်၊ ဓဇက်ဇိုင်တအ် ဟွံကၠးမ္ဂး မအက္ခရ်ကောန်ပျူတာဝွံ ဗၟံက်ထ္ၜးကဵုသင်္ကေတ ဟွံဂွံရ။ လိက်အတိုင်မဂွံဆဵုကေတ် နူကဵုတမ်ဂှ် လမ္စံက်တၟးလဝ်တုဲ တြာဲဘာသာအင်္ဂလိက် ကေုာံ တင်ပသောင်ထ္ၜးဂှ် ပဆုဲပၠုပ်လဝ် လပါ်ပ္ဍဲညိရ ။

လိက်၊ တြာဲဘာသာအင်္ဂလိက် ကေုာံ တင်ပသောင်ကလး

လိက်မန် ပ္ဍဲအခိင် မချူလိက်ခၞိင်ဏအ် မဟွံမဲ ကုကိုန်ဂစိုတ်ဂှ် ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဥပမာ နွံ ဂှ် ဒၞာဲလ္ၚဵုချူ နွေံာ၊ ဒၞာဲလ္ၚဵု ချူ နွံ။ နွံ ဂှ် ပ္ဍဲလိက်မန်တြေံ ညးချူ နောမ်၊ ော ၜါဂှ် ဖ္ဍန်ချူ နကဵု ကၟက်ဝ၊ တုဲပၠန် ဂစိုတ်မ် ဂှ်ခ္ဍန်ချူ နကဵု ခၞမ်ဍိုပ် တုဲ ဒှ်ကၠုင် နွံ ရ။ တုဲပၠန် ပ္ဍဲအရာမခၞန်ချူဂစိုတ်ဂှ်လေဝ် ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ဗွဲမဂၠိုင်ရ။ ဂစိုတ်င် ဂှ် ချူစုတ် လတူဗျည်တမ် ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ဥပမာ င်္ကၠု (ကၠုင်)၊ တုဲပၠန် ခ္ဍမ်ဍိုပ်မွဲမဂှ် ပစၞးကဵု ဂစိုတ်ထပှ်သာ် - ဂစိုတ်က် ဇမၞောံ (ဇမၞောက်) ဂစိုတ်င် စိံ/စဳ (စိင်)၊ ဂစိုတ်တ် ဨကရာံ (ဨကရာတ်)၊ ဂစိုန်န် တုံ (တုန်)၊ ဂစိုတ်မ် နွံ (မနောမ်)၊ ဂစိုတ်ဟ် က္ဆေံ (က္ဆေဟ်/ချေဟ်)၊ ဂစိုတ်အ် ဒေံ (ဒေအ်)၊ ဂစိုတ်ဝ်ဂှ် ခ္ဍန် နကဵုလက်သန်ဂစိုတ် ပ္ဍဲကၞာတဲ ဥပမာ ဒေါဝ် ဂှ် ချူ ဒေါ်။ မြဴသာ်ဝွံ ဂွံဆဵုကေတ် ဗွဲမထုဲထံင်ရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် စတမ်နူ အခိင်ဏအ်တုဲ လိက်မန် စသံင်ဗြံင် ထုဲကြာန်ကၠုင် စဵုကဵုတ္ၚဲဏအ် ပသောင်ဟွံမာန်တုဲ သွက်ဂွံပသောင်ဂှ်လေဝ် ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင် ဆန္ဒဟွံတုပ်သၟဟ် ရေင်သကအ်ဏီဖိုဟ်ရ ။

{1} ။ ။ ပ္ဍဲဘဒြကဝ်ဝွံအ် တဳလမနွေံာပိုန် ကျာ်တြယ်ကုက္ကုသန်။ တ္လဳမနွံပိုန် ကျာ်တြဲကောနာဂီု။ တဳလမနွံပိုန် ကျာ်တြဲကဿပ။ သီုသာသနာ ကလိလောန်တုဲ {2}  တ္လဳမနွံပိုန် ကျာ်တြဲမဟာဂေါတမ။ မက္တိုဝ်ဒဟ်။ 

{1} ။ ။ On this Bhadrakalpa (world) after the Lord Buddha Kukkuson (Kukusanda), the Lord Buddha Konāgium (Konagamana), the Lord Buddha Kassapa (Kasyapa) and their religions were passed the Lord Buddha Mahā Gotama (Gautama) appeared.

နူစၞာံ တ္လဳမနွံပိုန် ကျာ်တြဲ မှာဂေါတမ မပပရိနိဗ္ဗာန် သာသနာ ၂၀၉၅ စၞာံ ကလိလောန်အာတုဲ။ ပ္ဍဲသက္ကရာံ ၉၁၃ တ္လဉး မနွံဂုန်ဇမၞာံ{3}  ပိ။ မတွဟ်ဂး တျာဂဂုန်။ နွံကိုဝ်ကွေတ် မဟွံအ်ဒဍဝ် သတျဂုန် တိတ်ပါဲတုဲ ညံင်္ စရှိတ် မတဴတၟံကီု။ သုရဂုန်။ နွံဂၞ်ု င်္ညံဆုအိန်ဒက္ခဳ မဟွံအ်က္ဆဳကီု။

After the Lord Buddha Mahā Gotama attained parinirvana 2095 years passed, in the Sakka year 913 (=CE 1552) a king who is been with three qualities, included Tyā Guna; being in faith without change, Satya Guna; after refutation like Sarit being on stone, Sura Guna; having a quality like indakhilo tree that was unmovable,

ဂုန်ဇမၞာံ (ဂုန်ဇမၞာတ်)၊ ဂုန်ဂှ် ကၠုင်နူပါဠိ ဂုဏ တုဲ အဓိပ္ပါယ်ဗီုမန်ဇေတ်ဇေတ်ဂှ် ဇမၞာတ်။ ဒဍဝ် ဂှ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် ချဳဟွံညိင်ဝတ်။ နွံဂၞ်ု (နွံဂုန်)။

မနွံမ်သတ္တိပိ။ မတွဟ်ဂး မတြဳသတ္တိ။ မနွံ[ဂသပ်မခိုဟ်တုဲ]{4} ဥဿဟသတ္တိ။ မနွံဝဳ မစိုပ်ဒတုဲ။ ပဘူဝသတ္တိ။ မနွံသတ္တိ မကိုဝ်ဒန် ကိုဝ်ညး မဒးပဗွဲဓဝ်။ 

having three kinds of courage, included Mattrî Satti; having courage which is a good intention, Ussaha Satti; having diligence which is a completion, Pabhūwa Satti; having courage which is punished for the justice,

မဆိုက်ပဒက် ပ္ဍဲဥပါယ်ပန်။ မတွဟ်ဂး သာမဥပါဲ။ မဆိုက်ဗဒက် ပ္ဍဲမ[ပ္တုန်ပ္အာ]ညး။ ဒဏ္ဍဥပါဲ။ မဆိုက်ဗဒ{5} က် ပ္ဍဲမပေါက်ပၞာန် ကုညး။ ဒါနဥပါဲ။ မဆိုက်ဗဒက် ပ္ဍဲမကိုရ်လာပ်သကာ ကုညး။ ဘေဒဥပါဲ။ မဆိုက်ဗဒက် ပ္ဍဲမပလီုပါပမိတ်ညး။ 

being qualified in the four stratagems, included Sama-upaya; qualification of keeping calm, Danda-upaya; qualification of attacking others, Dāna-upaya; qualification of distributing favors to others, Bheda-upaya; qualification of destroyed others’ evil-friends,

မနွံဒြရ္ဟတ်မသုန်။ မတွဟ်ဂး အဘိဇာတျဗလ။ ဒြရ္ဟတ် မနွံဂကူ။ [ဒသ]{6} ဗလ။ နွံ ဒရ္ဟတ်ကလောည္ဒာတ် သ္ကံစွးမဂၠိုင်္ ။ ဘောဂဗလ။ မနွံဒြရ္ဟတ်ပိုန်ဟာန် စိင်က္ဆေဟ် ဒြပ် ရတ်မဂၠိုင်္ ။ ဗာဟုဗလ။ နွံဒရ္ဟတ်ကွတ်သပါတ် မလောန်နူညး။ ညာဏဗလ။ နွံဒရ္ဟတ်ပညာ မတီဒွးမုတ်။ 

Having five kinds of strength, included Abhijātya-bala; having a strength of nobility, Dasa-bala, having a strength of numerous relatives and followers, Bhoga-bala; having a strength of the rich, possessed many of elephants, horses, and properties, Bhāhu-bala; having a strength which is skillful more than others, Ñāna-bala; having a strength which is intelligent that knowing right and wrong,

ည္ဒာတ် (ဒညာတ်)၊ သ္ကံစွး (သကအ်သွး)။ ဒြရ္ဟတ်၊ ဒရ္ဟတ် (ဒြဟတ်)။ ဒွး (နာမ်) (ကၠုင်နူကြိယာ ဒး)၊ မုတ် (နာမ်) (ကၠုင်နူကြိယာ လုတ်၊ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဗၠေတ်)၊ လုတ် (ကြိယာ)၊ လၟုတ် (နာမ်) လဂှ်ကၠေအ်အာ ဒှ်အာ မုတ်။

ဗဝဝ်ဂုန်မဂလိုင်္ {7} ဝွံအ် ဍောက်င်္ပေတုဲ။ ကမိန်ဍုင်ကေတုမတဳ။ သရေခေတ္တရာ။ အရိမဒ္ဒပူရ။ သာယာဝဒဳ။ ပရန်တပ္ပ။ တိင်ထွင်္ ။ စင်္လ။ ကမန်င်္ဍုတအ်ဝွံအ် ပ္လောပ်လက်တဲတုဲ။

After having entirely adequate of those qualities, (the king) conquered all the kingdom of Ketumatî, Srikhettarā, Arimaddapūra, Sāyāwadî, Parantappa, Tintwan, Salan.

ဟိုတ်စိုတ် သၟိက်ယောက် သာသနာ။ သၟီပြန် မဒဟ်ဒေံ တ္လဉး မကိုဝ်သဒိုဓမၟ{8}ရာဇာ ကိုဝ်ပသၟီဗိုဝ်။ သၟီဗကာံ၊ သၟီသာယာဝဒဳ၊ သၟီပရန်[တပ်]။ သၟီတဝ်င်္ထွ။ သၟီစင်္လ။ ပၞာန်င်္ဒၠု သီုဒရ္ဟတ်စလ င်္က္ၜ ရာဲလှေ လှဴဂါ။ သဍဝ် သီုဗဵုဗလး ကိုဝ်ဇက်စိုဟ်င်္တၠု နူင်္ဍုပြန်။ ဇကုတ္လဉး တဴဒေါ်၊ ဒေံတ္လဉး သရဳဇဲယကျဝ်င်္ထ မစမတၟ၊ ဒေံ{9}တ္လဉး င်္မရာဲသဳဂသူ မစကေတုမတဳ ညးၜါဝွံ တဴလပါက်သ္တုံ၊ ကွံန်တ္လဉး င်္မရာဲကျဝ်ဇွာ။ သၟီသရိဇဲယနူရထာ မစ[ရမၠ]။ သၟီင်္မရာဲင်္သခယာ မစကောလယ၊ ညးပိဝွံ တဴလပါက်ဇွိ၊ 

Due to serve the religion, (the king) let his brother the lord of Prome, Sadow Dammarājā, be a commander in chief, the lord of Bagan, the lord of Sāyāwatî, the lord of Parantap, the lord of Tawthwan, the lord of Salan, boat-army with ship and boat of state, together with soldiers and chiefs marched from Prome. The king himself was being in the middle. The king brother Min Sarî Jauya Kyaw Htin the lord of Mattam, the king brother Min Rai Sîgasū the lord of Ketumatî, those two persons were on the right-hand side. The king son Min Rai Kyaw Jwā, the lord of Dala Sari Jauya Nurathā, the lord of Kolaya Min Rai Sankhayā, those three persons were on the left-hand side.

ကွံန် (ကောန်)။ ရမၠ ဂှ် ဒၞာဲဂှ် ဗှ်ဟွံကၠးကွေဟ်ကွေဟ်၊ ရံင်ကဵု လိက်ဝင်ဂမၠိုင်တုဲ သၟိင်သရိဇဲယျနူရထာဂှ် ဒှ်သၟိင်မစဍုင်ဒလ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဍုင်ဒလဂှ် ညးချူ ရမၠ လေဝ်ဒှ်မာန်။

ဂိတုစဲ ၅ မၟံက် ရာသဳမန် င်္အသာ တ္ငဲအဒိုတ် (10} တ္ငဲတိုန် - - း။ လက်မိဟ် တြယ်[အတ္ထကဒဳ] သီုပၞာန်စိံ ပၞာန်က္ဆေံ ပၞာန်တောက် သရာဲသခက် ဗိုဝ်လဗး မတုပ် ကုစိုတ် ဇက်စိုဟ်င်္တၠု င်္ဍုကေတုမတဳ။ 

On the 5th waxing day of Chaitra, Pisces, Aansā, Sunday, after sun rises – –, Lakmih, Tray, Atathakadî, the army of elephants, cavalry, infantry with the masses of soldiers and military commanders who had the same mission marched from Prome.

ဂိတုစဲ ပိစဝေက် ရာသဳမိန် င်္အသာ ၁၅ တ္ငဲ ၀။ တ္လဉး စိုပ်ဗစး။ သၟီဨက{11}ရာံင်္ဍုမန်တုံ။ ပၞာန်စိံ ပၞာန်က္ဆေံ ပၞာန်တောက် သရာဲ သခက် ဗိုဝ်လဗး။ သီုဒရ္ဟတ် ဇက်င်္တၠု ဒဵုစိုပ်ဗစး။ တ္ငဲဂဟ် ဨကရာံၜါ [ဒဝ်]စနေဟ်။ သၟီဨကရာံင်္ဍုမွန်။ ဍောက်စိံစေတ်င်္ချ။ သီုဒရ္ဟတ် ဗတိုက်ပၞာန်တ္လဉး။ ဗမာ {12} သေံ သီုပအိုတ် ပေက်ဒသိုတ်အာ။

On the 3rd waning day of Chaitra, Pisces, Aansā 15, Saturday the king arrived with a force at Ba Cah. The king of Monland also, marched with the army of elephants, cavalry, infantry with the masses of soldiers and military commanders and arrived with a force at Ba Cah. On that day the two kings fought each other. The king of Monland mounted on an elephant Cet Chan and fought the king’s army. All Burman and Shan (soldiers) ran away.

ပၞာန်တောက် (ပၞာန်တိုက်)၊ ယၟုစိင်သၟိင်မန် စေတ်ချင် ဂှ် ပ္ဍဲကဵုမုက်လိက် ဘာသာဗၟာ ညးချူလဝ် “ချစ်ချင်”၊ ယၟုဏအ် ဒှ်ယၟု နကဵုဘာသာဗၟာ ဒှ်မာန်ရ။

ဇကုတ္လဉး သီုမငွာံက္ဍိုပ်စိံသို[င် တ္လဒတဴဒၟံင်္] ဟွံအ်က္ဆဳ ဨယ်ရသ္ဂောံယောက် သာသနာ ပ္ဍဲင်္ဍုမွန်။ ပၞာန်ဝွံအ် ကိုရ်ဂွံအ်ဇၞး။ အိငဟ်အဒိဋ္ဌာန်တုဲ။ တ္လဉးဗျိုဝ်စိင် ကိုဝ် ဨကရာံင်္ဍုမွန်{13} ဥပေါသတ္ထ မယောက်စေင်္ချ။ တမ္အိပ်သြလောတ်။ ဒြင်ဥပေါသတ္ထကဝ် မွဲဟတ်သာံဒံင်္ ။ စေတ်င်္ချ သီုဨကရာံင်္ဍုမန်။ ဒလာက်က္တိုဝ် ကရဴဒဴ။ တ္လဉးမဂွံဇၞးပၞာန်ဇၞော်။ မကလိဂွံအ် ကမိန်ဍုင်သြဳ{14} ဟံင်္ သာဝတဳ။ မနွံပနှဳရးမွံန်ပိစွံအ်။ မတွဟ်ဂး ပါစိနရး။ မဇ္ဆိမရး။ ပစ္ဆိမရး။ 

The king was remained on the head of the elephant without moving. “If I am the person who has to serve the religion in Monland, may I get victory this war!” that the king made a vow, then, the king fought elephant with the king of Monland. (The king’s elephant) Uposattha lifted Cet Chan and pushed. (Cet Chan) fell. Uposattha’s tusk was broken off one cubit. Cet Chan and the king of Monland got up and ran away. The king victoried over the great battle and conquered the kingdom of Hamsawatî which was an area with three Mon regions: Pācina region, Majchima region and Pacchima region.

ဨယ် ဂှ် ပ္ဍဲကဵုလိက်တေအ် ညးချူလဝ် ဨ ကဵု ယ ၜါဏအ် လ္ဇံက်လဝ်တုဲ ဒှ်ဒၟံင် ညံင်ကဵု ယြ။ ဟိုတ်နူ ဨ ကဵု ယ လ္ဇံက်ချူဟွံဂွံ နကဵုကောန်ပျူတာတုဲ အဲစၠောအ်လဝ် နကဵုပရးချူ ဨယ်။ ပနှဳ ဂှ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် သမၠဲ၊ ပ္ဍဲလိက်ခေတ်လၟုဟ် ချူဒၟံင် ဗၞဳ။ ပနှဳရးမန်ပိစွံ ဂှ် ဂွံအဓိပ္ပါယ် ဇမၞော်သမၠဲရးမန် ပိဂအုမ်။ ပ္ဍဲကဵုလိက်ဏအ် ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ရးမန်ပိဂှ် ညးကော်စ ပါစိနရး (ရးဗမံက်)၊ မဇ္ဆိမရး (ရးလဒေါဝ်)၊ ပစ္ဆိမရး (ရးပလိုတ်)။

အမာတ်ဒကိုပ်ပၞာန်ဇမၞော်သမတ် ပ္လောပ်လင်္ကတဲတုဲ။ ကမ္လတ်ဒမ္လသတြုတမ မတွဟ်ဂး [ဒဝ်]ဇလ တးဝးက္လေံ{15} တုဲ။ အခေါန်ဖလှာ မဟဒဟ် ပဗွဲဓဝ်။ မတုပ်တဴရဴဆုဂျိ ကိုရ်လပေါက်က္လေံအ် ဗအိုတ်တုဲ၊ ဒြပ်စေတဳယသန္တက။ ဓမၟသန္တက။ သင်္ဃသန္တက။ မတုပ်တဴရဴ က[လွောင်္ ဗသဲမဍာဲ]။ အမာတ်ဒကိုပ်{16}  ပၞာန်ဇမၞောက်သမတ် ဟွောအ်ကိုရ်စ။ ဇကုလွေဝ် ဟဂွောအ်နှဴ။ 

(The king) putted ministers, high and low rank of military men under his power. Thief, robber, and enemy that like a thorn were cleared. Unlawful tax like poison trees were removed. The pagodas’ properties, the Dhammas’ properties, and the monasteries’ properties that like a hot iron would not being taken/taxed by ministers, high and low rank of military men. Even the king did not take it.

လွေဝ် ဂှ် လေဝ် ဒှ်မာန်။

ပ္ဍဲသတ်ဂမ္လိုင် မနွံစိုတ် မင်္သ္ဇုဂွု ညံင်္ ထာင်္ ပ္ကဴကုသန် မဂွုစ္အးကိုမ်။ ပ္ဍဲမကိုရ်စၞောဝ် ကုသတ်ဂမ္လိုင် ညံင်္ သၟီယီု မပ္တုဲသင်္ရ မဟွံအ်စွး{17} ဗောက်ကီုမ်။ ပ္ဍဲမကိုဝ်ပိုန်ဟာန် စာသံက် ဒဳင်္ဒ္လု ကိုရ်အမာတ် ဒကိုပ်ပၞာန် ဇမၞောံ သမတ် ညံင်္ သၟီဂတုမတိုန် အရံင်္ လျးသမန်စၞံင်္ ဇမၞေံာက်သမတ်ကီု။ ပ္ဍဲမင်္ဒုသဇိုင် သတ်ဂမ္လိုင် ညံင်္ တိဇ{18} နောက် မင်္ဒုသဇိုင်သတ် မဟွံအ်ရုဲစဟ်ကီု။ ပ္ဍဲမကိုရ် ဒသောက်က္တောဝ် မတ် ကွံန်ဂြကူတြုဟ်ဗြဴ ညံင်္ အိန်တလသွဝ်ၜါ မင်္ပ္ကင်္ရကမိန်။ မကိုရ် ဒသောက်က္တောဝ် မတ်ဒေဝတဴတြုဟ်ဗြဴကိုမ်။ {19} တိုင်ဓဝ်သၟီတမ္လာ ဟဂွံအ်ပလီုတုဲ။ ပဗွဲဓဝ်င်္ဟေ ကမိန်င်္ဍုၐြဳဟံသာဝတဳ ကွံမ်ကု ကမိန်ရးဗမာ မဟွံအ်[ဒဍဝ်ဒရိ]တဴရ]။ 

(The king) has a clean mind like a Kuson flower to all being. When (he) gives a judicial decision, (it is) like the king of hell doing his work without leaving behind. When (he) gives property, position to minister, high and low rank of military men, (it is) like the moon rising and big and small stars are shining. He takes responsibility to all being like the earth bearing all life without discrimination. He gives happiness of ears and eyes to men and women citizen like the Lord Indra rules his two realms and gives happiness of ears and eyes to men and women celestial being. He did not destroy any rule and custom from former kings, and he rules the kingdom of Hamsawatî and kingdom of Burma peacefully.

စၞောဝ် (သၞောဝ်)၊ မလိက်မန် မချူကၠုင်စ ပ္ဍဲခေတ်ပိုယ် ဒှ်အာ သ ဂွံဆဵုကေတ် ဗွဲမဂၠိုင်။ ဥပမာ စၞာံ (သၞာံ)၊ စၞံင် (သၞံင်)၊ စာသံက် (ကဆံင်ဌာနန္တရမွဲမွဲ)၊

နွံကာလမွဲတ္ငဲ။ ပယာံသာရဒဥတု။ ဒၟံင်တဴ လတူ သနာဒသောက် စို{20}တ် မစိုန်သ္ကီုမ်တဴ ကွံမ်ကုဓဝ်သဒ္ဓါ။ သဳလ။ စာဂ။ သာက်ဝွံအ် တ္လဉးက္ဆပ်။ ပ္ဍဲဨယ် မင်္ပ္ကရင် ကမိန်ဝွံအ်။ ယရဴသတ်မွဲ မနွံကိုဝ် ဒရ္ဟတ် တ္ငဲမဟဂွံအ်စၞောဝ် သ္ဂောအ်လမိင်ဨယ်။ ဨယ်သ္ဂောအ်{21} ကိုဝ်စၞောဝ်။ ယရဴသတ်မွဲ မအန်ဒရ္ဟတ်။ တ္ငဲမဟဂွံအ်စၞောဝ် လမိင်ဨယ် ဟဂွံအ် သ္လေင်အာရသောအ်။ 

One day on the month of Sārada (the king) in his mind of generosity, precepts, and charity he thought that when I rule this kingdom, any of person who is strong/in power when they do not get justice, they inform me, and I give them justice. Any of person who is weak/not in power when they do not get justice, (they) cannot inform me, they lose.

ရန်ကိုဝ် သတ်မအန် ဒရ္ဟတ်။ မိက်ကိုဝ်ဂွံအ်စၞောဝ်။ ဂနှိင်မွဲ ဨယ်သောန် ဨယ်{22} ကွက်လဝ် ဒေါဝ်ဂ္လောင်။ ယရဴသတ်မွဲ မဟဂွံအ်စၞောဝ်။ င်္တ္လုတိုက်ဂနှိင်သမ္တိမ်ဗရုဂနှိင် ဨယ်သ္ကိုဝ်စၞောဝ် ကိုဝ်သတ်တအ်ဂဟ်။ သာက်ဝွံအ် တ္လဉးက္ဆပ်တုဲ။ သိုမ်စိုတ် မနွံကြုန်နှာ

{23} မမိက်ဗလး တဒေါက်သတ်။ နသ္လာက်။ မနွံဗၞတ်လ္ၚိမ်ဗသာ။ း။

For person who are weak/ not in power, due to give them justice, I will cast a bell and hang it in the middle of a road. Anyone who did not get justice, they come and strike the bell. The sound of which reaching me, I will give them the justice. That the king thought. With the mind of sympathy and want to release people from suffering (he cast a bell) with a thousand vis of bronze.

ပ္ဍဲသက္ကရာတ် ၉(၁၄) ။ ဖလ္လဂုဏ္ဏင်္သံဝစ္ဆဝ်။ ဂတုမြိုက်ဂသိုဝ် စသ်ပိမမံက် တ္ငဲစန်။ ဘဒြာတိတ္ထဳ လက်ဓနု တ္ငဲ{24} တိုန်တုဲ ပိနာဍဳ ၜါပါတ် တြိင်္ယ ဗြဘတိ နဝင် ဗုဒ္ဓဝါ။ တ္လဉး ကိုဝ်သောန်ဂနှိင် ကွက်လဝ် ဒေါဝ်ဂ္လောင်။

In the Sakka year 9(14)၊ Phālguna Sanwachaw, the thirteenth waxing day of Mārgasira, Monday, Bhadrātitthî, Lakdhanu, after rising of the sun 3 hours two Pāt, Triyan, Brabhati, Nawan, Buddhawā, the king let cast a bell and hank it in the middle of a road.

သက္ကရာဇ်ဒၞာဲဏအ် ပ္ဍဲကဵု မုက်မန်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဆၜိုတ် ၉ - - သၟးရ။ ပ္ဍဲကဵု မုက်ဘာသာဗၟာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် “သက္ကရာဇ် ၉၁၄ ခုနှိုက်” ဗွဲမကၠးဖ္ဍးရ။

နူတဝိုဝ် မကွက်ဂနှိင်။ ရာသတ် မဟဂွံအ်စၞောဝ် အာတိုက်ဂနှိင်{25} သမ္တီဗရုဂနှိင်။ တ္လဉး ဂွံအ်ကိုဝ်စၞောဝ် ကုသတ်ဂမ္လိုင်။ ပဝိုင်နူဂဟ် သတ်တအ်ဂမ္လိုင် ဂွံအ်တဴ ဒသောက်စိုတ်။ ရာမန္ညဒေသ ရာင်္ ဆာဲသန်င်္ဟေ။ သၟီဨကရာတ်မင်္ပ္ကရင်ကမိ{26}န် င်္ဍုသြဳင်္ဟံသာဝတဳ။ 

From the time of the bell was hang, when people did not get justice (they) strike the bell, the sound of which have been heard by (the king). The king can give justice to people. From then on people have got happiness. Rāmanñdesa is certainly prospered. The king rules the kingdom of Srî Hamsawatî.

ပဗွဲကြဴ။ ဂနှိင်ဝွံအ် လီုပြိုဝ်ဒၞတ်ဒကုတ်။ ရန်ကိုဝ် မသ္ဒဟ်ဒတုဲမဝ် သတ်ဂမ္လိုင်္ ကနှံပြုင်္ပြေလဝ်ညိ။ ဖိုရ်ဨယ်မကနှံ မကိုင်္ စၞောဝ်ကိုဝ်သတ္တအ်ဝွံအ်။ ပ္ဍဲအနာ{27}ဂတ် နဗရုဒေသနာညာန် မတုပ်တဴရဴ ဗရုဂနှဳ။ သံဂမ္လိုင်္ မတဴပ္ဍဲဘုံပိ မဟဂွံအ်စၞောဝ် ပ္ဍဲဓဝ်အကုသိုရ် မပတံကု အဝိဇာ။ ကိုရ်ဨယ်ဂွံအ်[က္လိ]စၞောဝ်ညိ။ ။ ။ မင်ဓမၟနာဲစင်္ရ

Later, if this bell is broken, for the benefit of people let repair it. The benefit of what I have made it and giving justice to people, in the future, with the sound of teaching like the sound of bell, all being in the three worlds who did not get law/Dhamma and living in sin such as ignorance, may I get law/justice. Man Dhamma, the writer.

သံဂမ္လိုင် (သတ်ဂမၠိုင်)၊ ကိုရ်ဨယ်ဂွံအ်က္လိစၞောဝ်ညိ။ ပ္ဍဲကဵုခၞိင်ဂှ် ဂွံညာတ်ဒၟံင် ဆၜိုတ် ကိ ဓဝ်ရ။ သၟဝ်ဂှ် ဗရိုတ်မေက်ဒၟံင်။ ကိုရ်ဨယ်ဂွံအ်က္လိစၞောဝ်ညိ။ လေဝ်ဒှ်မာန်။ သာ်ဂှ်ဟွံသေင် ညးရာဒၞာဒှ်ကျာ်မ္ဂး ”ကိုရ်ဨယ်ဂွံအ်ကိုဝ်စၞောဝ်ညိ” ချူလိက် ဂစိုတ်ဝ် ယအ်အာလေဝ် ဒှ်မာန်ရ။

နဒဒှ် သက်သဳဝင်

ပ္ဍဲအခန် ပၞာန်ဗၟာဖရင်နံင် မကၠုင်ဗတိုက် ဍုင်မန်၊ မဗတိုက် ရေင်သကအ် ပ္ဍဲဗစးဂှ် ပ္ဍဲလိက် ဦးကုလား မဟာရာဇာဝင်ကြီး ကၞပ်ဒုတိယဂှ် ချူလဝ် သၟိင်ဓရ်ရာမ ဍိုက်တိတ်ကၠုင် စိင်ချေတ်ချင် မွဲဟာန်ကေုာံ သရာဲသ္ဂံင်ဂမၠိုင်ရ။ ဒေအ်ဖရင်နံင် မင်းရဲစည်သူ တိတ်အာဗတိုက် သၟိင်ဓရ်ရာမ၊ ဆဂး သၟိင်ဓရ်ရာမ ဟွံဗတိုက် စၞးဂှ် တပ်ကၠုင် ဇရေင် ဖရင်နံင်။ ဖရင်နံင် ဂွံဆဵုကေတ် သၟိင်ဓရ်ရာမတုဲ ပအဓိဋ္ဌာန်တုဲ စန်ဍာ်ကာ။ အခိင်ကာလဂှ် ဗြဲဟွံသေင်ကဵုအခိင် ဂူစှ်ေကၠုင်၊ ဇုက်လလဳလေဝ်ပံက်၊ တိချဳ၊ လတူ အကာသတေအ်လေဝ် ဂစေမ်ဂမၠိုင် ပဝ်တိုန်အိုတ်ရ။ ဖရင်နံင် လကိုတ်တုဲ တဲဗၠး ဍာ်ကာဂှ် ဒတုံစှ်ေတိရ။ သၟိင်ဗရူ အမာတ်ဂကူမန် မဒုင်ကာဖရင်နံင် ဟီုကဵု ဖရင်နံင် ”အခိင်လၟုဟ် ယဝ်ရဗတိုက်မ္ဂး သ္ဒးကလိဂွံဇမၞးရောင်” တုဲ ဖရင်နံင် ကဵု သၟိင်ဓရ်ရာမ ဗ္ဇဵုစိင်ရေင်သကအ်ရ။

ပ္ဍဲကဵု လိက်ခၞိင်ဏအ် ပ္ဍဲပၞောန် ၁၁ -၁၂ ဂှ် ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် “သၟိင်ဨကရာဇ်ဍုင်မန်၊ ဍိုက်စိင်စေတ်ချင်၊ သီုဒြဟတ် ဗတိုက်ပၞာန်တၠညးဖရင်နံင်။ ဗၟာ၊ သေံ သီုဖအိုတ် ပေက်ဒသိုတ်အာ။ ဇကုတၠညးဖရံင်နင် သီုမဒွာံဒၟံင် လတူက္ဍိုပ်စိင် ဟွံချဳ။ ´အဲရ သ္ဂောအ်ယိုက်သာသနာ ပ္ဍဲဍုင်မန်၊ ပၞာန်ဝွံ ကဵုဂွံဇၞး၊ ပအဓိဋ္ဌာန်တုဲ တၠညးဖရင်နံင် ဗ္ဇဵုစိင် ကဵု ဨကရာဇ်ဍုင်မန်”။ ပ္ဍဲလိက်ဝင်ဗၟာဂှ် ဟိုတ်နူ ဒြဟတ်ပၞာန်ဟံသာဝတဳဇၞော်တုဲ ကောန်ပၞာန်သၟိင်ဖရင်နံင် ဂကူဗၟာ၊ ဂကူသေံတအ် ဒြေပ်ဒဴအိုတ်ဂှ် ဟွံဗၟံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။ စၞးဂှ် ချူလဝ် ပရူဟိုတ်မဟွံသေင်ကဵု အခိင် ဗြဲဂူတိချဳရ။

ပ္ဍဲကဵု မုက်လိက် ဘာသာဗၟာဂှ် ချူလဝ် အဓိပ္ပါယ် တုပ်ဒၟံင် ကုဘာသာမန်ရ။ အရာစိုတ်မလုပ်စခိုဟ်မွဲဂှ် ယၟုဂကူမန်ဂှ် ပ္ဍဲကဵု ဘာသာမန်ဂှ် ညးချူလဝ် မန်/မွန် ကီုလေဝ်။ စၞးဒၞာဲလိက်မန် ဨကရာတ်မန် ဂှ် ညးချူလဝ် နကဵု ဘာသာဗၟာ ”တလိုင်မင်”၊ ပ္ဍဲဒၞာဲလိက်မန် ပၞောန် ၁၃ - ၁၄ ”ဒြင်ဥပေါသတ္ထကဝ် မွဲဟတ်သာံဒံင်္ ။ စေတ်င်္ချ သီုဨကရာံင်္ဍုမန်။ ဒလာက်က္တိုဝ် ကရဴဒဴ။ တ္လဉးမဂွံဇၞးပၞာန်ဇၞော်။ မကလိဂွံအ် ကမိန်ဍုင်သြဳ င်္ဟံသာဝတဳ။ မနွံပနှဳရးမွံန်ပိစွံအ်။ မတွဟ်ဂး ပါစိနရး။ မဇ္ဆိမရး။ ပစ္ဆိမရး။” ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ် ပ္ဍဲမုက်လိက်ဗၟာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဒၞာဲပၞောန် ၁၅ ”ဥပေါသထ အစွဲတတောင် လက်လေသစ် ကျိုဃြ်။ တလိုင်မင်လှ် ချစ်ချင်နှင်အကွ လည်မြေခလျှင် စစ်ကြီ အောင်တော်၍။ ပါစိနရစ်၊ မစ္ဆိမရစ်၊ ပဆ္မိမရစ် ဟူသော ရာမညမဏ္ဍိုင်” ရ။

ညံင်ရဴ ခၞိင်ဏအ်ကီု ခၞိင်မနွံ ပ္ဍဲကျာ်သုဲသဳခုင်ဂှ်လေဝ် မန်ဂှ် ညးစကာလဝ် နကဵုယၟု တလိုင် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲပၞောန် ၇ ”အသျှင်ဘဝရှင် မင်တရာကြီ ဥပေါသတ္ထာ ဟူသော ဆင်တော်စီ၍ တလိုင်မင် ဧကရစ်ကိုဝ် ဆင်အစွဲကျိုဝ်အောင် တိုက်၍ အောင်မြင်တော်မူ၏” ဗီုဏအ်ရ။ ဒဒှ်ရ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဂကူဗၟာတအ် ကော်စ ဂကူမန် တလာင် (တလိုင်း) ရရဂှ် ပိုယ်ဂွံတီကေတ်ရ။

ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဒှ်အခိင် သၟိင်ဗၟာတအ် မကေတ်ဒၟံင် ဒြဟတ် နူဂကူမန်၊ မဂစာန်ဖန်ဒၟံင် ညံင်ကလိဂွံ သၞေဟ်သၞဴ နူဂကူမန်တုဲ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ်ရ ဂကူမန်တအ် မဒးဒုင်ကော် တလာင် ဂှ် ညးတအ် ဒုင်စသိုင်ဗီုလဵုဂှ် တီကေတ် ဟွံမာန်ကီုလေဝ် ဒဒှ်ရ ယၟုတလာင်ဂှ် ဗၟာတအ် ကော်ဒၟံင် ဂကူမန်တအ် နူခေတ် ကိုပ်ကၠာနူ ဍုင်ဟံသာဝတဳလီု ဂကူမန် မဒးဒုင်ဂစိုတ်ပဠက်ဂကူ နကဵု သၟိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၅၇ ဂှ်ဏီဂှ် ပိုယ်တအ်ဂွံတီကေတ်ရ။

သမ္ၚေဝ်

ၜိုတ်မဂွံဆဵုကေတ်မ္ဂး နကဵု သၟိင်ဖရင်နံင်ဂှ် သီုခၞိင်ဏအ်မ္ဂး ညးကၠောန်လဝ် ခၞိင်ၜါမ၊ ခၞိင်ဏအ်ဂှ် ကွက်လဝ် ပ္ဍဲဗဂေါတုဲ ခၞိင်တၞဟ်မွဲပၠန်ဂှ် ညးကဵုလဝ်ဒါန် ကုကျာ်သုဲသဳခုင် ဍုင်ဗကာံရ (ချစ်သိန်း ၂၁၄-၂၁၅း၁၉၆၅)။ ပၞောဝ်ကဵု ခၞိင်ၜါဝွံ ခၞိင်ဏအ်ဂှ် ညးကၠောန်လဝ်ကၠာဂှ် ဂွံတီကေတ်ရ။

တင်ရန်တၟအ် ညးမဂွံကၠောန် ခၞိင်ဝွံဂှ် အတိုင်ညးမချူလဝ် ပ္ဍဲခၞိင်ဏအ်ကီု သီုကဵု ပ္ဍဲလိက်ခၞိင် မကဵုလဝ်ဒါန် ကျာ်သုဲသဳခုင်ဂှ် ရန်တၟအ်ကဵု ညးဒြဟတ်မဍိုန်လျတအ် ဂွံဂွံသၞောဝ်ဥပဒေ၊ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ကောန်ဍုင်ကွာန် သီုဖအိုတ် ညံင်ကလိဂွံ သၞောဝ်ဓဝ်တုဲ ညးကၠောန်လဝ်ရ။ ညးလဵုမွဲ ဟွံဟီု ယဝ်ရ ဇကုစှ်ေစိုတ် ဒးဒုင်မဟွံစှ်ေကဵု သၞောဝ်ဓဝ်မ္ဂး တက်ခၞိင်ဝွံတုဲ သၟိင်စၟဳစၟတ်တုဲ ဖျေဟ်ကဵု သၞောဝ်ဓဝ်ရ။

ပိုယ်သ္ၚေဝ်ဂၠေပ် ဝင်ပ္ဍဲအခိင်ဂှ်မ္ဂး ဍုင်မန်ပိရး ဟံသာဝတဳ နဒဒှ် ရာဇဌာနဳဂှ် ပ္ဍဲလက်ထက် တၠညးရာဇာဓိရာဇ်ဂှ် ဒြဟတ်ဇၞော် ဗွဲမလောန်တုဲ ၜိုန်ရ ဗၟာတအ် ကၠုင်ဗတိုက်ဒၟံင် လုကဴပွိုင် ၄၀ သၞာံပေင်င်ကီုလေဝ် ကေတ်ဇၞးဟွံမာန်။ စိုပ်လက်ထက် ကောန်စေဂ် တၠညးရာဇာဓိရာဇ်၊ တၠညးဒကာရတ်ပိ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၃၁ ဂှ် ဒးကျအာ သၟိင်ဗၟာတံင်ငူ တဗင်သုဲထဳ။ နကဵု တဗင်သုဲထဳလေဝ် ၜိုန်ရ ဂစာန်ဒၟံင် ညံင်ဂွံ ပ္ကင်ရင်မန်တအ်မာန် နဲကဲနာနာသာ်ကီုလေဝ် နကဵုမန်တအ် ချပ်ဖန်တဝ်စၞေဟ်တုဲ ကၞောတ်တဲ ထဗင်သုဲထဳ ဒးဒုင်ဂစိုတ် နကဵုကောန်ပၞာန်ပၟင်ဇကုရ။ မန်တအ် ကလေင်ကလိဂွံ ဍုင်တုဲ ဟိုတ်နူသၟိင်တၟိ၊ အကြာဇကုကဵုဇကု ဟွံညဳသၟဟ်ရေင်သကအ်၊ ဒကိုပ်ပၞာန်မန်လ္ၚဵု စၞးမရံင်ကဵု ပရေင်ဂကူဇကုဂှ်၊ အခိင်ဍုင်ကွာန်မရုသံင် ညံင်ဇကုကဵုဇကု ဒးမိန်ကောံကလောအ်ဂှ် ဟွံဒှ်တုဲ ရံင်ကဵု ပရေင်ပၟိက်ဆန္ဒ စှ်ေကဵုသၞောဝ်ဓဝ် ဟွံစှ်ေကဵုသၞောဝ်ဓဝ်ဂးတုဲ စၞးမပခိုင်တိဍာ်ဇကုဂှ် အာပံင်ကဵု ဖရင်နံင်တုဲ ဗ္တိုက်ကဵု မန်ဇကုရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ဒြဟတ်ပၞာန်မန်ဂှ် ပၞာန်ဖရင်နံင် ဂကူဗၟာ ဂကူသေံတအ် ဒုင်ဒဝ် ဟွံမာန် ဒးဒြေပ်ဒဴဒၟံင်ဏီရ။ ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ဨကရာဇ်မန် သၟိင်ဓရ်ရာမ ကဵု ဨကရာဇ်ဗၟာ ဖရင်နံင် မဗ္ဇဵုစိင်ဂှ် ဟိုတ်နူ စိင်သၟိင်မန် လောတ်၊ ဒးဒြေပ်ဒဴတုဲ ဍုင်မန် ဒးကျ ဒးစိုပ်အာ သၟဝ်ပကင်ရင် ဗၟာရ။

နကဵု သၟိင်ဖရင်နံင်လေဝ် တၞဟ်နမဂွံဆက်ထိင်အာ ဍုင်မန် သၟဝ်ပကင်ရင်ဇကုမာန်တုဲ ကဵုဌာနန္တရ ကုသၟိင်တၠဂကူမန် ညးမဒုင်သစ္စာ ကုဇကု၊ တုဲပၠန် တၞဟ်နမဂွံ အထံက်အရီု နူညးဍုင်ကွာန်တအ်တုဲ ကမၠောန်တၟေင် မတွဟ်ဂး ကွက်စွံလဝ် ခၞိင် ပ္ဍဲဂၠံင်တုဲ ယြဴညးမွဲ မဒးဒုင်စ ဟွံဗဗွဲဓဝ်မ္ဂး ကဵုသမ္တီ ကုညး နမတက်ခၞိင်ဂှ်မ္ဂး ညးဖန်ကဵု ညံင်မၞိဟ်ဂှ် ကလိဂွံသၞောဝ်ဓဝ်ရ။ ပါဲနူဂှ်ပၠန် တိဍာ် ဒြပ်ရတ် လပါ်သာသနာ မပ္တံကဵု တိကျာ်၊ တိဘာ၊ တိသင်တအ်ဂှ် ဗလးကဵု အခေါန်၊ ဟွံကဵု သၟိင်တၠတအ် ကံက်အခေါန်ဂှ်လေဝ် ရန်တၟအ် ညံင်ဂွံဂွံ အထံက်ဂလာန် နူကဵု ဂကောံခမဳသင် ကေုာံ ညးဍုင်ကွာန်တအ်ကီုရ။ ပါဲနူဂှ်ပၠန် နကဵုပူဂိုလ်ညး ၜိုန်ရ ဇကုဒှ် ကောန်မိမိန်မွဲကီုလေဝ် တၞဟ်နမဂွံရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ နူညးဍုင်ကွာန်တုဲ ခုတ်ခဴကဵုယၟုဇကု ဖရင်နံင် (ကောဇၞော်ဨကရာဇ်) ရ။

ရံင်ကဵု တင်ဂၞင် သက်သဳ မကလိဂွံ နူကဵု လိက်ခၞိင်ဏအ်တုဲ ပိုယ်ဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ သၟိင်ဨကရာဇ်မွဲမွဲ အခိင်ကာလ ညးမဒးဆဵုဂဗဒၟံင် တင်ဝါတ်ဂါတ် သွက်အဝဵုညး မဂွံတန်ကြန်မ္ဂး ညးဒးဖန်ကဵု အခေါင်အရာ ကေုာံ ဂုဏ်ဖိုလ် ညးဍုင်ကွာန်တအ် နကဵုမရန်တၟအ် သွက်ကလိဂွံ မၞိဟ်အထံက်အရီုဇကုရ။ စတမ်နူယၟုဂှ် ညံင်ဂွံဒှ် အထံက်အရီု ကုအဝဵုသြဇာဇကုဂှ် ဒးဖန်လဝ်ကီုရ။

ဆက် ဗှ်

လိက်ခၞိင် ယှိုဲသဳခုင်