ဇြာ၊ ကျာ်စေတဳ

ကျာ်ဇြာ (ဗၟာ၊ ကျိုက်ဇယ်) ဝွံ ဒှ်ကျာ်စေတဳ ဇၞော်အိုတ် မနွံပ္ဍဲဍုင်ကၟာဝက်ရးဇြာ။ အတိုင်ဝင်ကျာ်မ္ဂး ကျာ်ဇြာဝွံ သေဋ္ဌဳမန် ထဲဇရာ နာဲဇိန ကလိဂွံဓါတ်သော်ကျာ်ဂမျိုင်ပန်တၞုင် နူကျာ်တြဲ ပ္ဍဲအခိင်ကျာ်တြဲ မပြာပ်စိုပ်လဝ် ဍုင်ဇြာ ပ္ဍဲကဵု မဟာသက္ကရာဇ် ၁၁၁ ပ္ဍဲဥတုကညင်ဂှ်တုဲ ဒက်ပ္တန်လဝ်ရ။ အခိင်ဂှ် ကျာ်စေတဳဝွံ နွံ ၆၀ ဟတ်၊ နူဂှ် ခေတ်အဆက်ဆက် ဒက်ဇၞော်လဟဵုကၠုင်တုဲ လၟုဟ်မ္ဂး ကျာ်စေတဳကျာ်ဇြာဝွံ နွံသမၠုင် တြဴစှ်ောပန်ဟတ်၊ ဗွိုက် နွံ ကၠံဒစာံစှ်ောတြဴဟတ် ကဵု ၜါမိဟ်ရ။ သဘင်ကျာ်ဇြာဂှ် ညးစၟတ်သမ္တီလဝ် ပ္ဍဲကဵု တ္ၚဲသၞာံမွဲမံက် စဵုကဵု သၞာံ ပိမံက်။ ပ္ဍဲအရှာံကျာ်ဝွံ နွံကဵု စမြိုင် ကေုာံ ကိရိယာသာသနာနာနာသာ်ရ။

ကျာ်ဇြာ
Myanmar ဒၞာဲဒတန် မနွံ
တင်ဂၞင်ဂမၠိုင်
ဒတန်ဒၞး	16°08′26″N 97°44′02″E
မဆေင်စပ် ကုဘာသာ	ဗုဒ္ဓဘာသာ
ဂိုဏ်	ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ
ရး	တွဵုရးဍုင်မန်
ကၟိန်ဍုင်	ရးနိဂီုပံင်ကောံဗၟာ
အကာဲအရာလၟုဟ်	active
ဗိသုကာ
ညးမပတန်	သေဋ္ဌဳဇိန
ဗွဲမသောဲဗြောဲ
သမၠုင်ကၞောတ်ကၠတ်	၆၄ ဟတ်

ဝင်

အတိုင်ဝင်ကျာ်မ္ဂး ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ကျာ်တြဲမကလိဂွံဒစာံဝှ် ပ္ဍဲမဟာသက္ကရာဇ် ၁၁၁ ပယာံဥတုကညင် မှာထေရ်ဂဝမ္ပတိ က္ညနိမန်ကျာ်တုဲ ကျာ်သဗ္ဗညု ကေုာံ ခမဳတၠအရှန်ဂမၠိုင် ၜါလက်ဇကု ဂၚေင်ဒေသစရိတ် က္ညစိုပ်ကၠုင် ဍုင်ပဉ္စလနာဂိုလ် ဍုင်ဇြာဂှ် ညာတ်ဒးလဇုမည် ဇိနသေဋ္ဌဳတုဲ ဟိုတ်နူဓဝ်ဇရာ ဍဵုဍိုက်လောန်စိ ကတဵုဒှ် ဓဝ်ဇြဟာန် ကျာ်သဗ္ဗညု ကဵုလဝ် ဓါတ်သော်ဂမျိုင်ပန်တၞုင် ဗဒုင်ကဵုဇိနသေဋ္ဌဳရ။ ဇိနသေဋ္ဌဳ ကလိဂွံဓါတ်ကျာ်တုဲ မွဲဟာန် ကေုာံ ညးဍုင်ကွာန်တအ်ဂှ် ပ္ဍဲမဟာသက္ကရာဇ် ကၠံစှ်မွဲဂှ်ဟေင် ဒက်ပတန်လဝ် စေတဳ ပ္ဍဲကၠအ်ဒၞာဲ ညးမတဵုစခါရာဲရ။ ဒက်ကျာ်စေတဳ မနွံသမၠုင် တြဴစှ်ောဟတ်။ မပဟိုတ် ကုမဒက်ပ္တန်လဝ် ကျာ်စေတဳ ပ္ဍဲကၠအ်ရာဲစိ ကျာ်မြဟ်ကအ်ရာဲ လေဝ် ညးကော်၊ သ္ပဟိုတ် ကဵု လဇုဗျုအိုတ်ဇရာစိ ကျာ်ဇရာလေဝ် ညးသ္ဂးတုဲ ဗွဲကြဴ ဒှ်အာ ကျာ်ဇြာ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ကျာ်စေတဳဝွံ နွံ သမၠုင် ၆၀ ဟတ်။

လဟဵု အလန်ပထမ

သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၀၄၀ ဗညာသာံဗုဲ မဒှ်သၟိင်စဍုင်ပဉ္စာလနာဂိုလ် ကေုာံ ကျာ်ဇၞော်သောဘိတ ညးၜါတၠ ပသကိုပ်သကတုဲ ဒက်ဇၞော်ပလေဝ်လဟဵု ကျာ်ဇြာတုဲ သမၠုင်ကျာ် ဒှ်အာ တြဴစှ်ောပန်ဟတ်။

လဟဵု အလန်ဒုတိယ

သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၂၆၃ သေဋ္ဌဳဗြဴ မိထဝ်ခိုင် ကောန်ဝုတ် မိကာပဵု ပသကိုပ်သကတုဲ နကဵုဒြဟတ်သြန်ညးဍုင်ကွာန်ဂမၠိုင် ဒက်ဇၞော်ပလေဝ်လဟဵု ကျာ်ဇြာတၟိပၠန်။

လဟဵု အလန်တတိယ

သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၀၄ ဥက္ကဋ္ဌဂေါပက နာဲထဝ်အး ညးမဒှ် ဥက္ကဋ္ဌ ဂကောံဂေါပကကျာ် ကေုာံ ဂကောံဂေါပကဂမၠိုင်အာ က္ဍိုပ်တုဲ လဟဵုပတိုန်လဝ် ကျာ်မွဲဝါ။

လဟဵု အလန်စတုတ္ထ

သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၅၃ ဂိတုမာ် စှ်မံက် တ္ၚဲဗြဴဗတိဂှ် ကျာ်ဇၞော်ဘာတိုက်တၟိ ဘဒ္ဒန္တပါလိတထေရ်၊ ကျာ်ဇၞော်ဘာလွဳမာန်ထဝ် ဘဒ္ဒန္တအိန္ဒကထေရ်၊ ထေရ်ၜါဇကုဝွံ အာဂတပၠတရဴ၊ နမပဒြဟတ် ကုကျာ်ဇၞော် ဘာဂါတ် ဘဒ္ဒန္တတေဇဝန္တထေရ် ကေုာံ ကျာ်ဇၞော်ဘာဗောဓိစေတဳ ဘဒ္ဒန္တအိန္ဒသာရထေရ်၊ သီုကဵု ခမဳသင်သြဝါဒါစရိယ ၂၅ ဘာ မနွံပ္ဍဲကွာန်ကၟာဝက်တအ် တုပ်သၟဟ် ဒှ်သဟဓဝ်မွဲစွံ ကု ဂကောံဂေါပကကျာ် ၂၁ တၠ မတွဟ်ဂး ဥက္ကဋ္ဌ နာဲအာဲသိုက်၊ ဒု-ဥက္ကဋ္ဌ နာဲညာဏ်သိုက်၊ ကေင်ကာပ္ဍဲ နာဲလျးမည်၊ ဒု-ကေင်ကာပ္ဍဲ နာဲထဝ်ပိုန်၊ ညးထိင်ဒက်သြန် နာဲစဳကၠး၊ ညးလုပ်ဂကောံ နာဲအံသဝ်၊ နာဲဗၠဲထဝ်၊ နာဲအိန်ဗၠာဲ၊ နာဲဗၠာဲ၊ နာဲကြဳဝန်၊ နာဲခိုဟ်သန်၊ နာဲထဝ်ရတ်၊ နာဲကျေဝ်ရတ်၊ နာဲကောန်ဆာန်၊ နာဲၜိုဟ်သိုဟ်၊ နာဲဗၠိုင်သြန်၊ နာဲကျေဝ်လောန်၊ နာဲဆာန်ရတ်၊ နာဲထဝ်သောန်၊ နာဲနန်ထဝ်၊ နာဲသောဲ တုဲ ဒက်ဇၞော်လဟဵုပတိုန်ကျာ်ဇြာ အလန်စတုတ္ထ (ပ္ဍဲလိက်တၟအ် ချူလဝ် အလန်တတိယ)။ နာဲလှိုင်ထဝ် ဒှ်အစာပရန်။ သက္ကရာဇ် ၁၃၅၄ ဂိတုပသာ် စှ်ပန် မမံက် တ္ၚဲသိုက် အခိင်နူဂယး ဒ္စာံနာဍဳဂှ် အာစိုပ်ဒတုဲ။ သမၠုင်ကျာ်ဒှ်အာ တြဴစှ်ောပန်ဟတ်၊ ဗွိုက်ဂှ် နွံ ကၠံဒစာံတြဴဟတ်ကဵု ၜါမိဟ်၊ ဇၞော်တိုန်စှ်ဟတ်ပြင်ရ။

ကောပ်ဗရိုတ် ဖျေဟ်ထဝ်

ဗော်သင်အုပ်ဓုပ်ကျာ်ဇြာကျာ်တၟအ် မပပဓါန် ကုကျာ်ဇၞော်ဘာဂါတ် ဘဒ္ဒန္တတေဇဝန္တထေရ်၊ ကျာ်ဇၞော်ဘာတိုက်တၟိ ဘဒ္ဒန္တပါလိတထေရ်၊ ကျာ်ဇၞော်ဘာလွဳမာန်ထဝ် ဘဒ္ဒန္တအိန္ဒကထေရ် ကေုာံ ဂကောံဂေါပကကျာ်ဂမၠိုင် မပပဓါန်ကု ဥက္ကဋ္ဌ နာဲကျာ်သြဳ သီုဖအိုတ် မၞိဟ်တြဴစှ်ောပြင်င် ဒှ်မွဲကသပ်တုဲ ကောပ်ဗရိုတ် ဖျေဟ်ထဝ် ကျာ်ဇြာရ။ ကမၠောန်ကောပ်ဗရိုတ်ဖျေဟ်ထဝ်ဂှ် စကၠောန် နူသက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၅၁ ဂိတုမြေက္ကသဵု ပိ စွေက်၊ အာစိုပ် ဒတုဲ ပ္ဍဲဂိတုဖဝ်ရဂိုန်ပေင်။ အစာကောပ်ဗရိုတ် နာဲဝေန်မိုင် နူဍုင်လ္ဂုင် ဒုင်တဲတုဲ ကၠောန်လဝ်။ လၟိဟ်ဗရိုတ် နူလတူဂဒအ်ဗြာတ် စိုပ်ပါင်ခၞိင်ဂှ် ၄၉၅၆ တၞး၊ င္ၚုဟ်ဗရိုတ်သီုလိင်တဲ ၄၆၆၃၄၆ ဒကေဝ်၊ ဖျေဟ်ထဝ်ဂှ် လၟိဟ်ထဝ်အိုတ်အာ ၁၄၀၄ ဓုပ် လၟိဟ်တၞး ၁၄၀၄၀၀ တၞး။ င္ၚုဟ်ထဝ် အိုတ်အာ ၈၇၃၄၉၁ ဒကေဝ်။ င္ၚုဟ်လိင်တဲဖျေဟ်ထဝ် အိုတ်အာ ၂၈၀၈၀ ဒကေဝ်။ အလုံဇကု ကျာ်ဇြာ ကောပ်ဗရိုတ် ဖျေဟ်ထဝ်တုဲအိုတ်အာဂှ် ၁၄၂၆၀၄၇ ဒကေဝ်။

သဘင်ပံက်ထဝ်ကျာ်ဇြာဂှ် ကၠောန်ဗဒှ်လဝ် အသေအဟာန် ပ္ဍဲ သက္ကရာဇ် ၁၃၅၂ ဂိတုဖဝ်ရဂိုန် ဒ္စာံမမံက် တ္ၚဲဗုဒ္ဓဝါ။

ပြာသာဒ် (က္ဍိုင်)တၟိ

သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၃၈ နာဲရာမ၊ နာဲဖဝ်၊ နာဲသိင်လောန်အာဂတပၠတရဴတုဲ ပ္တိုန်ပြာသာဒ် (က္ဍိုင်)ကျာ်တၟိ။

သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၇၃ ဂိတုစဲ ၁၄ မံက် (၁၇-၀၄-၂၀၁၁) တ္ၚဲအဒိုက် ပ္တိုန်ပြာသာဒ် (က္ဍိုင်)ကျာ်တၟိ။

သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၈၄ ဂိတုစဲ ၂ စွေက် တ္ၚဲအဒိုက် (တ္ၚဲသၞာံမွဲမၟံက် ၁၃၈၄) ၂၀၂၂ ဂိတုဨပြဳ ၁၇၊ ပ္တိုန် စၠံင်ၝောအ်ကိုဋ် (ခၟောမ်ဗိုတ်) တၟိ။ စၠံင်ၝောအ်ကိုဋ်ဂှ် ကၠောန်လဝ် နကဵုထဝ် လျိုင် ၂၃ ဒကေဝ်၊ ၈ ၜဲ၊ တောဝ်ကဏေင် (ဗတကဗၠိက်) လျိုင်ထဝ် ၂၃ ဒကေဝ်၊ ၈ ၜဲ၊ ခၞိင် လျိုင်ထဝ် ၂ ဒကေဝ်၊ ၈ ၜဲ၊ ခၟောမ်ဇံင်ပကဴ ထဝ်လျိုင် ၄၀ ဒကေဝ်၊ ဇံင်ပကဴ ထဝ်လျိုင် ၁၅ ဒကေဝ်၊ ကၠောန်ပလေဝ်ခၞိင်တောဝ်ကဏေင် ထဝ်လျိုင် ၁၀၊ ထဝ်ဂတှ်ေ ၁၀ ဂတှ်ေ ထဝ်လျိုင် ၁၃ ဒကေဝ်။ ပံင်သီုဖအိုတ် လျိုင်ထဝ် ၁၂၂ ဒကေဝ်။

စမြိုင် ကေုာံ ဝတ္ထုသာသနာဂမၠိုင်

ကျာ်နိဗ္ဗာန်သတိက်

ဇြပ်သဘင်ဓရ်

သီတၠအရှန်

ကျာ်ဗုဒ္ဓနိမိတ်

သမၞိင် မနွံလျိုင်ဗရိုတ် ၄၈၇၁ ပိသာ၊

တိုက်ထ္ၜးပျးဗုဒ္ဓဝင်

မံင်
မံင်ဇမၞော် ပ္ဍဲကျာ်ဇြာဂှ် ဒှ်မံင်ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်မန်တုဲ၊ လျိုင်ပသဲ နွံ ၉၅၃ ပသာတုဲ အိုတ်င္ၚုဟ်သြန် ၁၂၀ကိုဋ်။ မံင်ဂှ် နွံသမၠုင် ၁၁ ပေ၊ ၃ ၝောအ်တဲတုဲ ဗွိုက် နွံ ၃၂ ပေ။

ယၟု

အတိုင်ဝင်ကျာ်မ္ဂး ဟိုတ်နူဒါယကာကျာ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဗျုဇရာတုဲ ညးကော်စ ကျာ်ဇြာ။ပ္ဍဲကဵု ပြကိုဟ်ဂဝမ္ပတိ ဂှ်လေဝ် ညံင်ရဴဂှ်ကီု ချူလဝ် "ကျာ်သီုအရှန်ဂမၠိုင် စိုပ်သြင်နိဂီုမွဲ ညာတ်မၞိဟ်မွဲ ဓဝ်ဇရာဗျုရာန်သကိုတ်လောန်သန်၊ ကျာ်ထ္ၜးကဵုအရှန် အာဒဳနဝ ကဵုညးဂမၠိုင်ဟေင်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ စဵုကဵုလၟုဟ် ဒၞာဲဂှ် ဍုင်ဇရာ ညးမ္ဂးရောင်။" နကဵုလညာတ် နာဲဗဳထဝ်မန်ဇြာ ယၟုမ္ဂး ကျာ်ဇြာ ဝွံ ဟိုတ်နူ မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဇြာတုဲ ညးကော်စ ကျာ်ဇြာ၊ ညံင်ရဴ ကျာ်ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲလ္ဂုင်မ္ဂး ကျာ်လ္ဂုင်၊ ဍုင်သဓီုမ္ဂး ကျာ်သဓီု။ တုဲပၠန် ဇြာ မအရေဝ်ဝွံ ဒှ်အရေဝ်မန် မပြံင်လှာဲကၠုင် နူကဵု မသုန်၊ ဟိုတ်နူ ဍုင်မနွံကဵု မသုန်ဍုင်မပံင်ကောံ၊ သာ်ဂှ်ဟွံသေင် ဟိုတ်နူကဵု ထၜိုင်ဍုင် မနွံမသုန်ထာင်။ ယၟုဍုင်ဇြာ နကဵု ဗီုပါဠိ ပဉ္စလနာဂိုလ် ဂှ် ဒှ်ယၟု မကၠာဲစၠောအ် နူယၟုမန် မဂွံဍုင်ယၟု ဍုင်မသုန်။ ယၟု နူဍုင်မသုန် မြိပတ် ဒှ်အာ ဍုင်သုန်၊ နူဂှ် ဒှ်အာ ဍုင်ဇြာ။

ဗီုရုပ်ဂမၠိုင်

• 
  လိက်တၟအ်ဝင်ကျာ်ဇြာ (ဗီုရုပ် ဆီတၠမန်)
• 
  လိက်တၟအ်ဝင် ကောပ်ဗရိုတ် ဖျေဟ်ထဝ်ကျာ်ဇြာ (ဗီုရုပ် ဆီတၠမန်)
• 
  ပ္ဍဲတ္ၚဲ ၁၃၅၆ ခ္ဍဲသဳ ၄ မံက် 1995 July 30။ ဗီုရုပ် သကိုပ်ဗိုလ်နေထွန်း နကဵုအသံ သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ကေင်ကာသာသနာ ဦးမြဝင်းဂှ် ကၠုင်ကေတ်ဏာ လိက်တၟအ်ကျာ်ဇြာ သွက်ဂွံကလေင်ချူပဠေဝ်။ ဟိုတ်ဍေဟ်ဂှ် ဂကောံခမဳသင်သြဝါဒစာရိယ ကွာန်ကၟာဝက်သီုဖအိုတ် ၂၅ ဘာ ကေုာံ ဂကောံဂေါပကတအ် ကၠောန်လဟဵုပတိုန်ကျာ်ဇြာ ၁၃၅၃ ဂှ်၊ နကဵု ကျာ်ဇၞော်ပါလိတ ညးညာတ်ကေတ် ကျာ်ဇၞော်ဘာလ္ၚဵုတအ် ဟွံကၠောန်လဝ် ကွေဟ်ဟ်၊ သာ်ဂှ်ဟွံသေင် ဟွံဒးဂၞပ် ပရေင်ပူဂိုလ်တုဲ ယၟုဘာမသုန်ဘာဂှ် ဟွံချူစုတ် ပ္ဍဲလိက်တၟအ်ဂှ်တုဲ သင်ကၟာဝက် ပါ်အာၜါက္ဍိုပ်၊ တၞဟ်နဂွံပသောင် ပြသၞာဂှ်တုဲ ညးဒးကေတ်ဏာတုဲ ဒးပဠေဝ်ချူရ။