ယျင်ဟဳ လဳ (Yanghee Lee)
ယျင်ဟဳ လဳ (Yanghee Lee) (ကိုဝ်ရဳယာ: 이양희; ဟာန်ဇ: 李亮喜, သၠးဂဝ် ၂၄ ဂျူလာင် ၁၉၅၆) ဝွံ ဒှ်တၠပညာစိတ္တဗေဒ မဆေင်ကဵု ပရေင်ဇၞော်မောဝ်၊ မဒှ်ကောန်ဍုင် ကိုဝ်ရဳယျာ သၠုင်ကျာ၊ ပါမောက္ခ တက္ကသိုလ် သံင်ကျုန်ကွာန် (Sungkyunkwan University) ရ။ ညးဝွံ နကဵု ဗွိုင်ဂၠးတိမ္ဂး ဒှ်မၞိဟ် မဂွံတီကေတ် မၞိဟ်မကၠောန်ကမၠောန် ပ္ဍဲဂကောံအခေါင်အရာမၞိဟ် ဂၠးတိ။ နကဵု ကုလသမဂ္ဂ ခပတိုန်လဝ်ညး နဒဒှ် မၞိဟ်လ္ၚတ် ကိစ္စအခေါင်အရာမၞိဟ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်ဗၟာမွဲတၠရ။ ဟိုတ်နူ ညးလုပ်စုက်ကဵု အကာဲအရာ မကတဵုဒှ်ဒၟံင်ဇေတ်တ် အပ္ဍဲဍုင်ဗၟာတုဲ နူဂိတုအဝ်ဂေတ် သၞာံ ၂၀၁၇ ဂှ် ဟွံဂွံအခေါင် လုပ်ဍုင်ဗၟာရ။ တုဲပၠန် ညးဝွံ ဒှ်မၞိဟ်မဂံင်ဟီု ဒဒှ်ရ ဒဝ်သုကျဳဂှ် ဒှ်မၞိဟ် ဥပဓိၜိုဟ်လလံမွဲတၠ ဟွံသေင်ရ။
| Yanghee Lee | |
|---|---|
 Yanghee Lee in 2017 | |
| သၠးဂၠံဂဝ် |
၂၄ ဂျူလာင်၊ ၁၉၅၆ Seoul, South Korea |
| ဂကူ | South Korean |
| ဘာ |
Georgetown University University of Missouri |
| လာပ် | Human Rights Award of Korea |
| ယၟု ကိုဝ်ရဳယျာ | |
| Hangul |
이양희 |
| Hanja |
李亮喜 |
| Revised Romanization | I Yanghui |
| McCune–Reischauer | Yi Yanghŭi |
| ဂယိုင်လမျီု | United Nations Special Rapporteur, former chairperson of Committee on the Rights of the Child, developmental psychologist and professor at Sungkyunkwan University |
ပရေင်ပညာ
ပလေဝ်ဒါန်ယျင်ဟဳ လဳ ကလိဂွံ တဆိပ်ဒဳဂရဳ (B.S.) နူကဵု တက္ကသိုလ် Georgetown University မဒှ်တက္ကသိုလ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်မွဲရ။ တုဲ ညးဆက်တိုန် တက္ကသိုလ်မိသ်သောရဳ (University of Missouri) တုဲ ကလိဂွံ တဆိပ်ကြာ M.ED. ကေုာံ ပဳအုက်ဒဳ(ဒံက်တာ) ရ။[၁]
ကမၠောန် အခေါင်အရာမၞိဟ် ကေုာံ တာလျိုင် ပ္ဍဲ ကုလသမဂ္ဂ
ပလေဝ်ဒါန်ယျင်ဟဳ လဳဝွံ ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ကေတ်လဝ်တာလျိုင် ပ္ဍဲကမ္မတဳမကဵုကသပ် ကမ္မရှေန်အခေါင်အရာမၞိဟ် ဍုင်ကိုဝ်ရဳယျာ (the Advisory committee of the National Human Rights Commission of Korea)ရ။ ညးဝွံ ဒှ်မၞိဟ် ဥက္ကဌမဒက်ပတန် (the founding President) သေန်တာ အခေါင်အရာကောန်ၚာ် ဂၠးကဝ် (International Child Rights Center)၊ မဒှ် ဂကောံပရဟိတ မဖျေဟ်သဇိုင် ပ္ဍဲဍုင်သိုလ် (Seoul) ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၉ ဂှ် ဟိုတ်မကၠောန်ကၠုင်ဒၟံင် သွက်အခေါင်အရာမၞိဟ်တုဲ ညးကလိဂွံလာပ် (Order of Civil Merit) မဒှ်လာပ် သၠုင်အိုတ် မဇိုန်နှင်ကဵု ညးဍုင်ကွာန် ပ္ဍဲဍုင်ကိုဝ်ရဳယျာ။[၂]
ယျင်ဟဳ လဳ မဂွံခပတိုန် နဒဒှ် ဥက္ကဌ ပ္ဍဲကမ္မတဳ အခေါင်အရာကောန်ၚာ် ကုလသမဂ္ဂ နူကဵုသၞာံ ၂၀၀၇ စဵုကဵုစိုပ် သၞာံ ၂၀၁၁ ရ။ ညးသီုမဂွံခပတိုန် နဒဒှ် ဥက္ကဌ ကောံဓရီု ဂကောံဥက္ကဌ မဆေင်ကဵု အခေါင်မၞိဟ် နူကဵုသၞာံ ၂၀၁၀ စဵုကဵု ၂၀၁၁ ရ။
သၞာံ ယျင်ဟဳ လဳ မဂွံပအပ်တာလျိုင် နဒဒှ် ညးမပတိုန်စဳရေင် တၟေင် (special rapporteur) ကုလသမဂ္ဂ မဆေင်ကဵု ဍုင်ဗၟာ၊ မဒှ် ပရေင်ကမၠောန် မဒက်ပတန်လဝ် နကဵု ကမ္မရှေန် အခေါင်အရာမၞိဟ် နကဵုတင်သ္ဂုတ်သွာတ် ၅၈ နူကဵုသၞာံ ၁၉၉၂ တေအ်၊ စပ်ကဵု အကာဲအရာအခေါင်အရာမၞိဟ် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာဂှ် ဒးဒုင်စဳရေင် ကုကမ္မရှေန်အခေါင်အရာမၞိဟ် လၟေင်သၞာံ ရ။ တာလျိုင်ဏအ်ဂှ် ဂိတုမာတ် ၂၀၁၉ ဂှ် အာယုက်အိုတ်ကီုလေဝ် ဂွံအခေါင် ဇမၠိင်အာယုက်တာလျိုင် ပွိုင်မွဲသၞာံတုဲ ဂိတုမာတ် ၂၀၂၀ ဂှ် ညးဒေါအ်ဇူ နူကဵုတာလျိုင်ဝွံရ။ ညးဝွံ အလဵုအသဳ ဍုင်ဗၟာ ဟီုဒှ်မၞိဟ် ဗက်စ မွဲလပါ်တုဲ ဗွဲကြဴ ဟွံကဵု အခေါင်လုပ်ဍုင်ဗၟာရ။[၃]
ယျင်ဟဳ လဳဝွံ ဒှ်မၞိဟ် နကဵုဂကောံမၞိဟ်ဂၠးတိကီု သီုကဵု ဍုင်ဒေသတအ်ဂှ် ရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ လတူကမၠောန် အခေါင်အရာမၞိဟ် ညးမယိုက်ဂၠေင်ကၠုင်ဒၟံင် နဒဒှ် ကဆံင်တၠပညာမွဲတၠဂှ်ရ၊ စပ်ကဵု အခေါင်အရာမၞိဟ်၊ အခေါင်အရာကောန်ၚာ်တုဲ ညးချူပ္တိတ်လဝ် လိက်ကၞပ်၊ လိက်ပရေင် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠင်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၉ ဂှ် ညးကလိဂွံ လာပ်အခေါင်အရာမၞိဟ် ဍုင်ကိုဝ်ရဳယျာ ရ။
စပ်ကဵု ဍုင်ဗၟာ
ပလေဝ်ဒါန်ပ္ဍဲ ၜိုတ်ဂိတုအဝ်ဂေတ် သၞာံ ၂၀၁၆ ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ဗတိုက်ဂစိုတ် ကောန်ဍုင်ကွာန် ရဝ်ဟိန်ဂျာတုဲ ကောန်ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာ မဂၠိုင်ကဵု ကိုဋ် ပါဲဘဲလမျီုတုဲ ဒဴလုပ်ဍုင်ဗင်္ဂလာဒေသ်ရ။ သၞာံဂတဂှ် ပ္ဍဲဂိတုဇာန်နဝါရဳဂှ် ညးစိုပ်အာလ္ၚတ် ဒေသပၞာန်မကတဵုဒှ် ပ္ဍဲတွဵုရးယခေင်၊ ဍုင်ဗၟာရ။ တုဲဂှ် အလဵုအသဳဍုင်ဗၟာ ဟွံကဵုအခေါင် ညးလုပ်ဍုင်ရ။ နကဵုလညာတ်ညး ဟိုတ် အလဵုအသဳဗၟာ ဟွံကဵုအခေါင်ညး လုပ်ဍုင်ဂှ် ညးဟီုကဵု ဌာနပရိုင် အာဂျာဇြဳရာ "ဟိုတ်နူ ညးလုပ်စိုပ် ကြပ်ကဵု ပဋိပက္ခတအ် လောန်အာ၊ ညးကြပ်ကဵု ဒၞာဲမကတဵုဒှ် ပ္ဍဲဒေသယခေင်၊ ဒေသကချေင်၊ ဒေသသေံဇၞော်တအ်ရ။" စပ်ကဵု ဗၟာဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာဝွံတုဲ နကဵု ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာ ပစၞးတုဲ စောဲလဝ်ဒုဟ် ကုဍုင်ဗၟာ မကလိလောန်ဒုဟ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ လတူဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာတအ် ပ္ဍဲရုင်ဗစာ သၞောဝ်ဓဝ် ဂၠးကဝ်ရ။ နကဵု ရုင်ဗစာ သၞောဝ်ဓဝ် ဂၠးကဝ်ဂှ် ဖျေဟ်လဝ် အမိင် ပရေင်ကမၠောန်ကာလအကြာ (provisional measures) နွံရ။ စပ်ကဵု ပရေင်ကမၠောန်ဝွံတုဲ ယျင်ဟဳ လဳ ဟီု ပ္ဍဲကဵု ပသောင်ပရိုင် ကာလညးဆက်မိက် လိက်ဒုင်စဳရေင် အခေါင်အရာမၞိဟ် ဍုင်ဗၟာ ပ္ဍဲကဵု ၂၉ ဨပြဳ ၂၀၂၀ ကိုပ်ကၠာ ညးဟွံဒေါအ်ဇူ နူတာလျိုင်ညိဂှ် "စပ်ကဵု အခေါင်အရာမၞိဟ်တုဲ ဍုင်ဗၟာ၊ မုပခိုဟ်ပတိုန်လဝ် ဟွံမဲ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ်ဂှ် သက်က်ဂှ် ပန်စုတ် ပ္ဍဲကဵုဒၞာဲညးဍုင်ကွာန်မံင် မပတံကဵု ဘာဗတောန်လိက်၊ သီုကဵု ဘာလကျာ်လေဝ် ဒးဒုင်ပန်ကီု၊ ပ္ဍဲကဵု တွဵုရးဍုင်ယခေင်ကီု သီုကဵု ဒေသကောန်ဍုင်အရင်တၞဟ်တအ်။ ကွာန်နွံဒၞာဲဂှ် ဍေဟ်တအ် တီဒၟံင်ရ။ ဍေဟ်တအ် ဟွံစွံပွန် ပ္ဍဲကောန်ဍုင်ကွာန်ဂှ် ဂွံပတှ်ေစ ဝါတ်ကွေဟ်။" စပ်ကဵု ဒဝ်အံင်သာန်သုကျဳတုဲ လညာတ်ညး "ပိုယ်တအ် သီုညးဖအိုတ် တီဒၟံင်ရ။ ဒဝ်သုဂှ် မဂွံဒုင် လ္ဇံက်ပတိုန် လတူပၞင် ဥပဓိ ဒဳမဝ်ကရေသဳ ကေုာံ အခေါင်အရာမၞိဟ်၊ ဆဂး ကြဴနူ ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳညး လုပ်ရုဲမာဲ (သၞာံ ၂၀၁၅)တုဲ ကြဴနူညး ကေတ်တာလျိုင် ညးမကဵုကသပ်ဍုင်တုဲဂှ် ပရေင်ကမၠောန်ညး၊ လဟီုညး သီုဖအိုတ်ဂှ် တၞဟ်ခြာအာရ။ ပြဟ်ဟ်ဏအ် ၜိုန်ရ ကပ်ယဲ ကဝ်ဝိဒ်-၁၉ ကတဵုဒှ်ဒၟံင်ကီုလေဝ် သုကျဳ ဆက်ထံက်ပင် ကဵုဂလိုင်ပတိုန်အဝဵု ကုဒပ်ပၞာန် သွက်ဂွံ အာဗတိုက်ပၞာန်ဖိုဟ်ဂှ် အဲဒှ်အမ်သဝ်ကွေဟ်ရ။ သုကျဳ ညးဂှ်မွဲဇေတ်တ်ဂှ် ကိုပ်ကၠာတေအ် ညးဂၠးတိတအ် ဟွံတီလဝ် ဒှ်မာန်ရ။ (..) ဇေတ်တ်ဂှ် သုကျဳဂှ် ဒှ်မၞိဟ် ဥပဓိ အခေါင်အရာမၞိဟ်မွဲ ဟွံသေင်၊ သုကျဳဂှ် ဒှ်မၞိဟ် ဥပဓိ ဒဳမဝ်ကရေသဳမွဲ ဟွံသေင်။ ပရေင်ၜိုဟ်လလံ၊ ကောန်ဖရေန်ပေန်လံင်ဂှ် လီုဒၟံင်ရ။ ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာဂှ် ပရေင်ၜိုဟ်လလံ ဟွံမဲ၊ ဆၜိုတ် ဒေါအ်ပွန်ပွောဟ်လေဝ် ဟွံဒှ်ကၠုင်ဏီ။ ပၞာန်ကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ဒေသကောန်ဍုင်အရင်တၞဟ်တအ် ဗွဲမသကာတ်မြဟ်ဏီဖိုဟ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သုကျဳဂှ် မၞိဟ်မဒက်ပတန် ၜိုဟ်လလံမွဲလေဝ် ဟွံသေင်ကီုရ။[၄]
လာပ် ကေုာံ အဲပရဲ
ပလေဝ်ဒါန်
2009: Human Rights Award of Korea as Winner, National Human Rights Commission of Korea
နိဿဲ
ပလေဝ်ဒါန်- ↑ Special Rapporteur on the situation of human rights in Myanmar (in en). Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Retrieved on 17 May 2018။
- ↑ Government removes welcome mat for UN Special Rapporteur (in en). The Myanmar Times (21 December 2017). Archived from the original on 19 February 2021။ Retrieved on 17 May 2018။
- ↑ OHCHR - Myanmar refuses access to UN Special Rapporteur. See also Myanmar bars UN human rights envoy Yanghee Lee. and Rakhine conflict has 'hallmarks of genocide': Yanghee Lee.
- ↑ "Yanghee Lee says Myanmar's leader Aung San Suu Kyi failed to live up to her reputation as an icon of human rights."၊ Aljazeera၊ 2020-04-29။