ဝဳကဳပဳဒဳယာ

ရဝ်ဟိန်ဂျာ

ဂကူ မပဒတဴ ပ္ဍဲတွဵုရးယခေင် ကဵု ဗင်္ဂလာဒေသ်

ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာ (/roʊˈɪndʒə, -hɪn-, -ɪŋjə/) ဂှ် ဒှ်ဂကူ မဟွံမဲကုဍုင်မွဲတုဲ မဒှ်တၞောဝ် ဂကူအေန်ဒဝ်-အာရဳယာန် (Indo-Aryan)၊ မဒှ်ညးလျိုင်ပတှ်ေ ကွေတ်အေဿလာမ်၊ မပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု တွဵုရးယခေင်၊ ဍုင်ဗၟာရ။ ကိုပ်ကၠာ ဓိကဵု ၂၀၁၆-၁၇ ဟွံကတဵုဒှ်ဏီဂှ် လၟိဟ် ကောန်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာ ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ နွံၜိုတ် ၁ မဳလဳယာန်ဒှ်ရ။[၁][၁၇][၁၈] အတိုင်ကုလသမဂ္ဂ မချူဗၟံက်ထ္ၜး ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၃ မ္ဂး ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာဂှ် ဒှ်ဂကူသၟတ် မဒးဒုင်ဍဵုဍိုက်ဂၠိုင်အိုတ် ပ္ဍဲကဵုဂၠးတိရ။ [၁၉][၂၀][၂၁] ရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်ဂှ် ဒးဒုင်တးပါဲ အခေါင်မဂွံဒှ် ကောန်ဍုင် ပ္ဍဲသၞောဝ်ဥပဒေ ကောန်ဍုင်အရင် သၞာံ ၁၉၈၂ (Myanmar nationality law)ရ။[၂၂][၂၃][၂၄][၂၄] တုဲပၠန် ညးတအ်ဂှ် ဒးဒုင်ကၟာတ်လဒဵု နူကဵု အခေါင်မအာကၠုင် ဗွဲမဗၠးၜး (freedom of movement) ကေုာံ အခေါင်ဗတောန်ပညာ ကေုာံ အခေါင်မဂွံဒှ် ညးဒုင်ကာ ကမၠောန်သၟိင်တၠတအ်ရ။[၂၄][၂၅]ကောန်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်ဂှ် ဒးဒုင်ပါ်ကဆံင် ကၟာတ်လဒဵု အခေါင်အရာ တုပ်ညံင် မၞိဟ်လမ္စံက် ပ္ဍဲကဵု အာဖရိကသၠုင်ကျာ မွဲအခိင်တေအ်ကီုရဂှ်[၂၆][၂၇][၂၈][၂၉] တၠပညာ ဂၠးတိဂမၠိုင်၊ မၞိဟ်သ္ၚေဝ်ဂၠေပ် ပါ်ပါဲ ပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂမၠိုင် သီုကဵု ညးမကလိဂွံ လာပ်နဝ်ဗေလ် ခမဳပရဲ ဒေသမောန်တူတူ (Desmond Tutu) ညးမဒစဵုဒစး ဝါဒပါ်ဂကူ ရိုဟင်ဂျာများသည်ရှေးဟောင်းလူ့အဖွဲ့အစည်းတွင်ပြည်ပရောက်ရာဇ ၀ တ်သားများ၏မျိုးဆက်များဖြစ်သည်။(anti-apartheid activist) ဟီုရ။[၃၀]

ရဝ်ဟိန်ဂျာ
Rohingya people
လၟိဟ်မၞိဟ်
1,547,778[၁]–2,000,000+[၂]
ဒေသ ဂကောံမၞိဟ် မပဒတဴဂၠိုင်
Bangladesh, Myanmar (Rakhine State), Pakistan, Thailand, Malaysia, India, United States, Indonesia, Nepal, Saudi Arabia, United Arab Emirates
Bangladesh 1,300,000+ (March 2018)[၃]
 Myanmar ~400,000 (November 2017)[၄]
 Pakistan 350,000 (October 2017)[၅]
 Saudi Arabia 190,000 (January 2017)[၆]
 Malaysia 150,000 (October 2017)[၅]
 UAE 50,000 (December 2017)[၅]
 India 40,000 (September 2017)[၇][၈]
 United States 12,000+ (September 2017)[၉]
 Thailand 5,000 (October 2017)[၁၀]
 Indonesia 1,000 (October 2017)[၁၀]
 Japan 300 (May 2018)[၁၁]
   Nepal 200 (September 2017)[၁၂]
 Canada 200 (September 2017)[၁၃]
 Ireland 107 (December 2017)[၁၄]
 Sri Lanka 36 (June 2017)[၁၅]
 Finland 11 (October 2019)[၁၆]
အရေဝ်ဘာသာ
ရဝ်ဟိန်ဂျာ
ဘာသာမစ္ၜုဲစ္ၜော်
သုန်နဳ အေဿလာမ်

နကဵု ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာမ္ဂး ညးတအ်ဟီု ညးတအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူရးတၞံ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗၟာ သကုတ်လပါ်ပလိုတ် သၞာံမဂၠိုင်ကဵု လ္ၚီတုဲ ယေန်သၞာင်အာရာပ် မုဃူလ် (Mughals) ကေုာံ ပဝ်တူဂြဳ မပြံက်နှဴဒၟံင်မွဲရ။ ညးတအ် ဒုင်ကေတ်လဝ် ညးတအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူတမ်မူလ ပ္ဍဲအာရကာန် (ယခေင်)တုဲ မဒှ်ဂကူ မကေင်မံင်လဝ် နကဵု ဍုင်ဗၠးၜးမွဲ မနွံ အကြာအာရှအဂၞဲ ကဵု ဆာပ်တိုက်အိန္ဒိယရ။ [၃၁][၃၂] ဆဂး အလဵုအသဳကၟိန်ဍုင်ဗၟာဂှ် ဒစဵုဒစး လညာတ်ဂှ်တုဲ ဟီု ရဝ်ဟိန်ဂျာဂှ် ဒှ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူရးတၞံ ဍုင်ဗၟာ ဟွံသေင်၊ ဒှ် ညးမကၠတ်လုပ်မံင် နူကဵုဍုင်ဝုတ်ဒိုဟ် ဍုင်ဗင်္ဂလာဒေသ် ရ။ အလဵုအသဳဍုင်ဗၟာဟီု ဂကောံမၞိဟ်မူသလေန် မပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ကိုပ်ကၠာ နူ ခေတ်ကဝ်လဝ်နဳဂှ် ဒှ်ဂကူ ကမာန် (Kamein)၊ ရဝ်ဟိန်ဂျာတအ် ပထုဲကေတ် ဝင်ဂကူကမာန်တအ်တုဲ ဂကောံမၞိဟ်မူသလေန် မနွံ ပ္ဍဲတွဵုရးယခေင်ဖအိုတ်ဂှ် ဒှ်ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာ ဂးတုဲ လီဠာန်ဒၟံင်ရ။[၃၃][၃၄] [၃၅] ပါဲနူဂှ်တုဲ အလဵုအသဳဍုင်ဗၟာ ဟွံစၟတ်သမ္တီ ယၟုမ္ဂး "ရဝ်ဟိန်ဂျာ" တုဲ စၞးဂှ် ကဵုကော် ဂကောံမၞိဟ် "ဗင်္ဂလဳ" ရ။[၃၆] ဂကောံချဳဒရာင် ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာတအ် အာတ်မိက် အခေါင်ကမ်ကုသိုလ်ဇကုဇကုဖန်ကေတ်တ် ပ္ဍဲကဵု ကၟိန်ဍုင်ဗၟာရ။[၃၇]

ပရေင်တဝ်စၞေဟ် နကဵုလွဟ် ပ္ဍဲဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာဂှ် စကတဵုဒှ် နူကဵု သၞာံ ၁၉၄၀တအ်တုဲ ဂကောံတဝ်စၞေဟ်ဂှ် ဒးဒုင်ဗတိုက်သရိုဟ်ထောအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၈ မွဲဝါ တုဲ ပ္ဍဲ ၁၉၉၁-၁၉၉၂ ဂှ်မွဲဝါ[၃၈] 2012, 2015, 2016–2017 တုဲပၠန် အလန်လက္ကရဴအိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၇-၂၀၁၈၊ မဒှ်အခိင် ကောန်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်ဒဴ ပါဲဘဲပၞာန် လုပ်အာ ဍုင်ဝုတ်ဒိုဟ် ဗင်္ဂလာဒေသ်ရ။[၃၉][၄၀][၄၁][၄၂][၄၃][၄၄] စတမ်နူ ဂိတုအဝ်ဂေတ် သၞာံ ၂၀၁၇ စဵုကဵုစိုပ် ဂိတုဒဳဇြေန်ပါ သၞာံ ၂၀၁၇ ဂှ် ညးဒဒိုက်ဘဲပၞာန် ၜိုတ် ၆၂၅,၀၀၀ နူတွဵုရးယခေင်၊ ဍုင်ဗၟာ တတ်ပယျဵုတုဲ ဒဴလုပ် ဍုင်ဗင်္ဂလာဒေသ် ရ။[၄၅][၄၆][၄၇][၄၈][၄၉] နကဵု ကုလသမဂ္ဂ ကေုာံ ဂကောံရံင်စံင်အခေါင်အရာမၞိဟ် (Human Rights Watch) ဗၟံက်ထ္ၜး ဒဒှ်ရ ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာတအ် ဒးဒုင် ဂစိုတ်ပဠက်ဂကူရ။[၅၀][၅၁] ကလုတ် အခေါင်အရာမၞိဟ် ကုလသမဂ္ဂ ပတိတ် လိက်ဒုင်စဳရေင် "ပရေင်ပါ်ဂကူ၊ ကေုာံ ဍဵုဍိုက် ဂကောံမၞိဟ်ရဝ်ဟိန်ဂျာဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်ဒၟံင် သၞာံအခါ ဗွဲမလအ်လ... ဂှ် စိုပ်အာ ကဆံင် ဒုဟ်ရာဇာဝတ် မဒစဵုဒစး ကောန်မၞိဟ် (crimes against humanity)"[၅၂] တုဲပၠန် စိုပ်ဒၟံင် ကဆံင် မဂစိုတ်ပဠက်ဂကူ (genocide)ရ။[၅၃][၅၄]နကဵု ကုလသမဂ္ဂ ဂွံဆဵုကေတ် သက်သဳ ဗွဲမဂၠိုင် မပတံကဵု ပ္ဍဲအခိင် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ မဇက်ပၞာန်ဂှ် ကောန်ဍုင်ကွာန် ရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်၊ "မဒးဒုင်ဂစိုတ် နကဵုဂကောံ၊ မဒးဖန် ညံင်ဂွံဒြေပ်ဒဴ (enforced disappearances)၊ မဒးဒုင်ရပ် သက်ကုဒုဟ် ကေုာံ မဒးရပ်ကြိုင်၊ မဒးပျဲပျာံၜုင်တက်၊ ကေုာံ မဒးစကာ ကမၠောန် ဗွဲအနိင်အထက်"ရ။[၅၅][၅၆][၅၇]

ကိုပ်ကၠာ ပရေင်ဓိကဵု ရဝ်ဟိန်ဂျာ ၂၀၁၅ ကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ လုပ်ဗတိုက်ပလီု ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၆ ကဵု ၂၀၁၇ ဂှ် လၟိဟ်မၞိဟ် ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာ ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ နွံၜိုတ် ၁.၀ ကဵု ၁.၃ မဳလဳယာန်၊[၁၇][၅၈][၅၉][၁][၆၀] ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵုဒေသ ပွိုင်ဍုင်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲတွဵုရးယခေင် လပါ်သၟဝ်ကျာဂှ် မၞိဟ် ၈၀-၉၈% ဂှ် ဒှ်ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်ရ။[၆၁] စတမ်နူ သၞာံ ၂၀၁၅ ညးဒဒိုက်ဘဲပၞာန် ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာ ဒဴလုပ် ဍုင်ဗင်္ဂလာဒေသ် သၟးဂှ် ဒှ်အာ ၉၀၀,၀၀၀၊ [၆၂] တုဲပၠန် ပ္ဍဲဍုင်တၞဟ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဍုင်မုသလေန်တအ်လေဝ် နွံတၟာဂလိုင်ဏီရ။[၆၃][၆၄][၆၅][၆][၆၆] ကောန်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာ လၟိဟ် ၁၀၀,၀၀၀ ပြင်င် နွံပ္ဍဲဗဒိုပ် ညးဒဒိုက် အပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ ဟိုတ်နူဍုင်ကွာန်ဇကုလီုလာ်ရ။[၆၇][၆၈] ကိုပ်ကၠာ သပုန်ရဝ်ဟိန်ဂျာ လုပ်ဗတိုက် ကောန်ပၞာန်ဗၟာ ၁၂ မချိုတ်အာ ပ္ဍဲအဝ်ဂေတ် ၂၅ သၞာံ ၂၀၁၇ ဂှ်ညိဂှ်ရ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ လုပ်စဗတိုက် ဂကောံမၞိဟ်ရဝ်ဟိန်ဂျာ မူသလေန် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်ယခေင်[၆၉][၇၀] တုဲ အတိုင် ဂကောံအေန်ဂျဳအဝ်ဂမၠိုင်၊ အလဵုအသဳ ဍုင်ဗင်္ဂလာဒေသ်၊ ကေုာံ ဌာနပရိုင်ဂၠးကဝ်နာနာတအ်မ္ဂး ကောန်ဍုင်ကွာန် ရဝ်ဟိန်ဂျာ မဒးချိုတ်အာ ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင်၊ မဒးလွဟ်သရ ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင်၊ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒုင်ရပ်တုဲ ဒးဒုင်ပျဲပျာံ ဒးဒုင်ပလီုကောန်သမ္ဘာ၊ ကွာန်ဒးဒုင်စံင်ပလီုထောအ်ရ။ တင်တအ်ဏအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် အလဵုအသဳဍုင်ဗၟာ တးပါဲ ဒဒှ်ရ ညးတအ် ဟွံကလိလောန်လဝ်ရ။

ယၟု

ပလေဝ်ဒါန်

ယၟု ခေတ်လၟုဟ် မကော်ဒၟံင် ရဝ်ဟိန်ဂျာ (Rohingya)ဂှ် စကတဵုဒှ်ကၠုင် နူ အခိင်ကဝ်လဝ်နဳ ကေုာံ ကိုပ်ကၠာ-ကဝ်လဝ်နဳ နကဵုယၟု ရဝ်အေန်ဂါ (Rooinga) ကေုာံ ရွဂျာ (Rwangya)ရ။[၇၁] ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာတအ် ညးတအ် ကော်ညးတအ် ရူအာဂ္ဂါ (Ruáingga) /ɾuájŋɡa/. နကဵုဗီုဗၟာမ္ဂး နကဵုရမ္သာင် ရဝ်ဟေန်ဂျာ (rui hang gya) နမချူလိက်မ္ဂး "ရိုဟင်ဂျာ" /ɹòhɪ̀ɴd͡ʑà/၊ ဂကူဗင်္ဂလဳတအ် ကော်ညးတအ် ရဝ်ဟိန်ဂါ (Rohingga) (রোহিঙ্গা/ɹohiŋɡa)ရ။ ယၟုမ္ဂး "ရဝ်ဟိန်ဂျာ" ဂှ် ကၠုင်နူ ရခင်ဂါ (Rakhanga) ဟွံသေင်မ္ဂး ရဝ်ရှင်ဂါ (Roshanga) မဒှ်ယၟု ဒေသ ရခါင် ရ။ အဓိပ္ပါယ် ရဝ်ဟိန်ဂျာ ဂှ် "ကောန်ဍုင် ရဝ်ဟင် (Rohang)"၊ ရဝ်ဟင်ဂှ် ဒှ်ယၟု ဍုင်ယခေင် မကော် နကဵု ဗီုမူသလေန်တအ် မကော်စ နူခေတ်တမၠာတေအ်ရ။[၇၂][၇၃][၇၄]

မစကာ ယၟုမ္ဂး ရဝ်ဟိန်ဂျာ ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု လိက်သက်သဳဝင် ပ္ဍဲကဵု အခိင်ကာလ ပကင်ရင်ဗြိတိန်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၉၉ ဖရာန်သဳ ဗုဆာန်နာန် (Francis Buchanan) ချူလိက်ပရေင် မကော်ဂး "A Comparative Vocabulary of Some of the Languages Spoken in the Burma Empire" (ၜတ်ကၞာတ် မဝေါဟာရ အရေဝ်ဘာသာဂမၠိုင် မဟီုဂးဒၟံင် ပ္ဍဲအေန်ပါယာဗၟာ) ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ယၟုဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာ ရ။ လိက်ဂှ် မိရှေလ် ချာနေ (Michael Charney) ကလေင်ပတိတ် ပ္ဍဲကဵု လိက်လၟေင် သုတေသန ဍုင်ဗၟာ (SOAS Bulletin of Burma Research) ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၃ ရ။[၇၅][၇၆][၇၇] ပၞောဝ်ကဵု ဂကူရးတၞံ ပ္ဍဲ အာရကာန် (ယခေင်) ဂှ် ညးချူဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် "မဝ်ဟာမ်မေဒိန် (Mohammedan) မဒှ်ဂကူ မပဒတဴ ပ္ဍဲအာရကာန် နူကဵု သၞာံဗွဲမလအ်လတုဲ ညးတအ် ကော်စ ဂကူညးတအ် ရဝ်အေန်ဂျာ (Rooinga)၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ကောန်ဍုင်အာရကာန် (Arakan)ရ။"[၇၈][၇၅] ပ္ဍဲလိက်ဂျာနေဝ် Classical Journal မပတိတ်လဝ် သၞာံ ၁၈၁၁ ဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် "ရဝ်အေန်ဂျာ (Rooinga)" မဒှ်အရေဝ် မဟီုဂး ပ္ဍဲအေန်ပါယာ ဍုင်ဗၟာ မွဲဘာသာရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၅ Johann Severin Vater စုတ်လဝ် ပ္ဍဲစရင်လိက်ညး "ရုအေန်ဂျာ (Ruinga)" မဒှ် ဂကူ မနွံကဵု အရေဝ်ဘာသာတၞဟ်ခြာ ပ္ဍဲကဵု စရင်လၟိဟ် အရေဝ်ဘာသာဂမၠိုင်ရ။[၇၉]

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၆ မဒှ်အခိင် ဗြိတိန် မပကင်ရင်ဒၟံင် ဍုင်ဗၟာဂှ် ဂကောံဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာ မကော်ဂး "Rohingya Jam’iyyat al Ulama" ဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် ပ္ဍဲကဵု အာရကာန်ရ။[၈၀][၃၅][note ၁]

နကဵုလညာတ် Jacques Leider မ္ဂး ပ္ဍဲအခိင်ကာလဍုင်ဗၟာ နွံသၟဝ်ကဝ်လဝ်နဳ ဗြိတိန်ဂှ် ရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်ဂှ် မလေပ်ခဴစ ချိတ်တဂဝ်နဳယာန် (Chittagonians) တုဲ စဵုကဵုစိုပ် သၞာံ ၁၉၉၀တအ်ဂှ် ဟွံပထုဲကော် ကုဂကူဗင်္ဂလဳတအ်ရ။[၈၃] Leider သီုကဵု မဟီုလဝ် ဒဒှ်ရ မကော် "ရဝ်ဟိန်ဂျာ" နကဵုယၟု "ရဝ်ဟိန်ဂျာ မူသလေန်"၊ "အာရကာန် မူသလေန်"၊ ကေုာံ "မူသလေန်ဗၟာ" တအ်ဂှ် ဒှ်အရာ ညးဂၠးကဝ်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် မဒုင်တဲမာန်မွဲ ဟွံသေင်ရ။[၈၄][note ၂] တုဲပၠန် ဗီုကဵု တၠပညာမနုဿဗေဒ Christina Fink ဟီု မကော် ရဝ်ဟိန်ဂျာ ဂှ် မဒှ်ယၟု ဂကူဟွံသေင် မဒှ် ပရေင်ဍုင်ကွာန်မွဲရ။[၈၅] Leider စှ်ေစိုတ် ရဝ်ဟိန်ဂျာ ဂှ် ဒှ်ပရေင်ချဳဓရာင် ပရေင်ဍုင်ကွာန်မွဲ မစကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵု ၁၉၅၀တအ် သွက်ဂွံ ဒက်ပတန် ဒတန်ဒၞာဲမူသလေန် ပ္ဍဲကဵု တွဵုရးယခေင်မွဲရ။[၈၆]

သကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဥူနု မဒှ်အခိင်ဍုင်ဗၟာ မဒှ်ဍုင်ဒဳမဝ်ကရေသဳ ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ၁၉၄၈-၁၉၆၂ ဂှ် စကာလဝ် ယၟု "ရဝ်ဟိန်ဂျာ" ပ္ဍဲလလောင်တြး ရေဒဳယော ပ္ဍဲအခိင်ကာလ မဒက်ပတန် ဓဝ်ၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲကဵုဒေသမယု ရ။[၈၇] The term was broadcast on Burmese radio and was used in the speeches of Burmese rulers.[၃၂] လိက်ဒုင်စဳရေင် UNHCR မဆေင်ကဵု ညးဒဒိုက်တအ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ညးမဒးဒုင်ဘဲ "မူသလေန် ဗင်္ဂလဳ (မကော် ရဝ်ဟိန်ဂျာ)"ရ။[၈၈] Nevertheless, the term Rohingya wasn't widely used until the 1990s.[၈၇][၈၈][၈၉]

လၟုဟ် မကော်ယၟု "ရဝ်ဟိန်ဂျာ" လညာတ်တၞဟ်ခြာ ဒှ်ဒၟံင် ညံင်ပိကဵုပန်ရ။ အလဵုအသဳဍုင်ဗၟာ ဟွံဒုင်တဲ စကာယၟုဏအ်ရ။[၈၇] In the 2014 census, the Myanmar government forced the Rohingya to identify themselves as "Bengali".[၉၀] နကဵု ရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်မ္ဂး ပွမတးပါဲ ယၟုညးတအ်ဂှ် တုပ်ညံင် မတးပါဲ အခေါင်အရာသဇိုင်ညးတအ်[၉၁] တုဲပၠန် လညာတ်ဂှ် လိက်ဒုင်စဳရေင် ကုလသမဂ္ဂ မဆေင်ကဵု အခေါင်အရာမၞိဟ် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ ဒုင်တဲကီုရ။[၅၂] Jacques Leider ချူ ဒဒှ်ရ မူသလေန် ပ္ဍဲကဵု တွဵုရးယခေင် ဗွဲမဂၠိုင် မိက်ဂွံကော် ဇကုညးတအ် "အာရကာန် မူသလေန်" ဟွံသေင်မ္ဂး "မူသလေန် မကၠုင်နူ တွဵုရးယခေင်" စၞးမကော် "ရဝ်ဟိန်ဂျာ" ဂှ်ရ။[၈၄][၇၇][၉၂] ရုင်ကလုတ် ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန် ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင် ဆက်စကာဒၟံင် နကဵုယၟု "ရဝ်ဟိန်ဂျာ" ရ။[၉၀]

ဝင်

ပလေဝ်ဒါန်

ဝင် တမၠာ

ပလေဝ်ဒါန်

လၟိဟ်မၞိဟ် ကောန်ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်ဂှ် ပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲဒၞာဲဒေသဍုင်တြေံဂမၠိုင် ပ္ဍဲတွဵုရးယခေင် မဒှ်ဍုင်ဓရောင်သြင်ၜဳ ပ္ဍဲဍုင်အာရှအဂၞဲတုဲ ဂကူလဵု မပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသအာရကာန်ကၠာအိုတ်ရောဂှ် ဟွံတီကၠးကၠးရ။ ဝင်ဍုင်ယခေင်(အာရကာန်) ဟီု ဒဒှ်ရ ဂကူယခေင်ညးတအ် ပဒတဴကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲဒေသဂှ် နူကဵု ဗဳသဳ ၃၀၀၀ တေအ်ရ။ ဆဂး နကဵု သက်သဳဝင်ခိုင်င်မ္ဂး ပ္ဍဲအေဒဳ ၄ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဒေသယခေင်ဝွံ ဒှ်လဝ် ဍုင်ဂကူဂလာအိန္ဒိယ တြေံမွဲ ပ္ဍဲကဵု အာရှဒိုဟ်အဂၞဲရ။ ဍုင်မဒှ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ်ဍုင်ဓညဝတဳရ။ တုဲဂှ် ဍုင်ဇၞော်ဂှ် ပြံင်အာ ဇရေင် ဍုင်ဝေသာလဳ။ လိက်တၟအ် မချူလဝ် နကဵု ဘာသာသံသကြိုတ် နူဒေသဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ညးမပတန်ဍုင်အာရကာန်/ယခေင် ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ်ဂကူအိန္ဒိယရ။ သၟိင်ဍုင်အာရကာန်ဂှ် ဒှ်တၞောဝ်ဒတောဝ်စန္ဒြာ (Chandra dynasty)ရ။ [၉၃] အစာဝင်ဗြိတိန် Daniel George Edward Hall ဟီု "စဵုကဵုစိုပ် ကၞောတ် ၁၀ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူဗၟာတအ် ဟွံစိုပ် ဟွံပဒတဴလဝ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသအာရကာန်ဏီ ဒှ်မာန်ရ။ ဂကူမပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဒှ်ဂကူအိန္ဒိယာန်၊ မပကင်ရင်ဒေသဂှ် ညံင်ရဴဒေသ ဗင်္ဂါလ်ကီုရ။ ဍုင်ဇၞော် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဝင်တအ်ဂှ် နွံဒၟံင် ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာ ဗဒါဲအကျပ် (ဍုင်သေတ်တွေ) ဖအိုတ်ရ။[၉၄]

ဘာသာအေဿလာမ် မစိုပ်

ပလေဝ်ဒါန်

ပ္ၚံက်ၜဳဗင်္ဂလာ ဒေသအာရကာန်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲဒတန် သၞေဟ်ဗၞိက် မၞိဟ်မအာကၠုင်ဂၠိုင်တုဲ အခိုက်ကၞာ ယေန်သၞာင်လေဝ် ကၠောအ်ဍ ကုညးဒေသ ကဵု ဂၠးတိမ္ၚး နူကဵု အခိင် အေန်ပါယာမောရိယာန် အိန္ဒိယ (the Indian Mauryan Empire) မဒှ်ခေတ် လက်ထက် သၟိင်အာသောက မပကင်ရင်ဍုင်တေအ်ရ။[၉၅] နကဵုလညာတ် သယေတ် အိသလာမ်၊ တၠပညာသိပ္ပံ ပရေင်ဍုင်ကွာန် ဟီု နူကဵု အေဒဳ ပိဗွဝ်ကၠံ သၟာဗၞိက်အာရာပ်တအ် စကာ ပ္ၚံက်ၜဳဗင်္ဂလာတုဲ လုပ်ပဗၞိက် ကုအာရကာန်ရ။[၉၆] ဂၠံင်သုတ် (Silk Road) လပါ်သၠုင်ကျာ မဆက်ကဵု အိန္ဒိယ၊ ဍုင်ဗၟာ ကေုာံ ဍုင်ကြုက်ဂှ် စကတဵုဒှ်လဝ် နူကဵု အခိင် ကြဴနူခေတ်တၟအ် (neolithic)တေအ်ရ။[၉၇][၉၈] သၟာဗၞိက်အာရာပ် မစိုပ်လဝ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသပြင်ၜဳ ဗင်္ဂလာ မဒှ်ပယျဵု ကုအာရကာန်ဂှ် စတမ်နူ ၉ ဗွဝ်ကၠံတေအ်ရ။[၉၉] The Rohingya population trace their history to this period.[၁၀၀]

အတိုင်လညာတ် သယေတ် အေသလာမ် (Syed Islam)မ္ဂး မူသလေန် စပဒတဴ ပ္ဍဲကဵု ဒေသအာရကာန်ဂှ် နူကဵု ၇ ဗွဝ်ကၠံတေအ်ရ။ သၟာဗၞိက်အာရာပ်တအ်ဂှ် သီုစန်ဒက် တွဟ်ဓရ် ညံင်ဂကောံမၞိဟ် ဗုဒ္ဓဘာသာတအ် ဂွံလျိုင်ပတှ်ေ ဘာသာအေဿလာမ်ဂှ် စကတဵုဒှ် ပ္ဍဲ ၜိုတ် အေဒဳ ၇၈၈။ ပါဲနူ ညးဒေသတအ် ပြံင်လုပ် ဘာသာအေဿလာမ်တုဲ သၟာဗၞိက်အာရာပ်တအ် ဖျေဟ်ဒၞာဲ ဒက်အိန်ထံင် ကုညးဗြဴ ပ္ဍဲဒေသဂှ်တုဲ ပဒတဴ ပ္ဍဲအာရကာန်ရ။ နကဵု မၞိဟ်မပြံင်ပဒတဴ ကေုာံ ဖျေဟ်ဒၞာဲအိန်ထံင် ကေုာံ ညးဒေသတအ် ပြံင်လုပ် ဘာသာအေဿလာမ်တုဲ ဂကောံမၞိဟ်မူသလေန် ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဂၠိုင်ကၠုင်ရ။[၉၆]

လညာတ်တၞဟ် မဆေင်ကဵု အေဿလာမ် မစိုပ် ပ္ဍဲအာရကာန်ဂှ် စတမ်နူ ပထမဗွဝ်လ္ၚီတေအ်ရ။ နကဵုလညာတ်ဏအ်မ္ဂး ဝင်ရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်ဂှ် ဒုင်သဇိုင် ကုသက်သဳဝင်ခိုင်င်တုဲ မဟီုလဝ် ဟွံသေင်၊ ဒုင်သဇိုင် ကုပေါမ်အာဂီု ကေုာံ မဇန်ဗဒှ်ပတိုန်တုဲ ချူဖန်ဗဒှ်လဝ် ဝင်ရဝ်ဟိန်ဂျာရ။[၁၀၁] နကဵု သက်သဳညိည ၜိုတ်မဂွံဆဵုကေတ်မ္ဂး ဗုဒ္ဓဘာသာ မပြာကတ်လဝ် ပ္ဍဲအာရကာန် မွဲအခိင်တေအ်ဂှ် ဒှ်မဟာယာနဗုဒ္ဓဘာသာ၊ အခိင်ဂှ် ဒှ်အခိင်ၜိုတ် အေဒဳ ၄ ဗွဝ်ကၠံ ပ္ဍဲအခိင် တၞောဝ်သၟိင်စန္ဒြာ မပကင်ရင်ဍုင်ရ။[၁၀၂] ဂကောမၞိဟ်မူသလေန် ဂွံဇၞော်ဂၠိုင်တိုန် ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဟိုတ်နူကဵု ဂကောံမၞိဟ်မူသလေန်ဗင်္ဂလဳတအ် မပြံင်လုပ်ကီုဒှ်မာန်ရ။ ဆဂး ယၟုမ္ဂး ရဝ်ဟိန်ဂျာဂှ် ပ္ဍဲအခိင်ဏအ် ဟွံဂွံဆဵုကေတ်တုဲ ကြဴနူဂှ်ညိဟေင် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ နကဵု လညာတ်အစာဝင် ယခေင် ဒံက်တာအေချာမ် မ္ဂး ယၟုမ္ဂး ရဝ်ဟိန်ဂျာဂှ် ဒှ်ယၟု ဂကူဗင်္ဂလဳ မပြံင်လုပ်ကၠုင် နူကဵု သေတ်တကံင် (Chittagong) ပ္ဍဲအခိင် ၂၀ ဗွဝ်ကၠံရ။[၁၀၁][၁၀၂]

ဍုင်ဨကရာဇ် မြံက်ဥူ (Mrauk U)

ပလေဝ်ဒါန်
 
တင်္ကာ မစကာ ပ္ဍဲဍုင်ဗင်္ဂလာ နူကဵုသၞာံၜိုတ် ၁၅၅၄-၁၅၅၅ မဂွံဆဵုကေတ် နူ အာရကာန်
 
Set against the backdrop of the Arakan Mountains, Mrauk U was home to a multiethnic population, including the poet Alaol
 
Prince Shah Shuja received asylum in Arakan in 1660

ဂကူယခေင်ဂှ် ဒှ်ဂကူ တၞောဝ်ဗဳဇ တိဗေတ်တဝ်ဘာမာ (ဝါ) မလုပ်လၟိဟ် ဂကောံဂကူဗၟာမွဲကီုရ။ ယခေင်တအ် တတ်ဒဵုယခေင်တုဲ စပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲကဵု အာရကာန် ပ္ဍဲအခိင်ၜိုတ် ၉ ဗွဝ်ကၠံရ။ ဂကူယခေင်တအ် ဖျေဟ်ဒၞာဲ ပတန်ကွာန် ပ္ဍဲမွဲဒမြိပ် ကြုင်လေမျေအ် (Lemro River/လေးမြို့မြစ်)တုဲ ပတန်လဝ် ဍုင်ကွာန် မပတံကဵု Sambawak I, Pyinsa, Parein, Hkrit, Sambawak II, Myohaung, Toungoo and Launggret တအ်ရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ စလုပ်သီကေတ် ဍုင်ကွာန်ယခေင်တအ်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၄၀၆။[၉၃] ဟိုတ်နူ ပၞာန်ဗၟာ မကၠုင်သီဍုင်တုဲ သၟိင်ယခေင် ဒးဒြေပ်ဒဴမံင် ပ္ဍဲဍုင်ဝုဟ်ဒိုဟ် ဗင်္ဂလ် ပ္ဍဲလပါ်သၟဝ်ကျာရ။[၉၃]

ၜိုတ်သက်သဳ မဂွံဆဵုကေတ်မ္ဂး မူသလေန်ဗင်္ဂလ်တအ် ပဒတဴ ပ္ဍဲဍုင်အာရကာန် နူကဵု လက်ထက်သၟိင်ယခေင် မင်စောမောန် (Min Saw Mon) (1430–34) မဒှ်သၟိင် ဍုင်မြံက်ဥူရ။ ကြဴနူ ညးပဒတဴ ပ္ဍဲဗင်္ဂလ် ပွိုင် ၂၄ သၞာံတုဲ နကဵုအရီုအဗင်ပၞာန် နူဍုင်ဗင်္ဂလ်ဂှ် ညးကလေင်ဗတိုက်တုဲ ကလေင်ပတန် ၝောအ်ကိုဋ်အာရကာန် မာန်ပၠန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၄၃၀ ရ။ ကောန်ပၞာန်ဗင်္ဂလဳ မပါကၠုင် ကရောမ်ညးဂှ် ညးပတန်သ္ၚိဌာန် ပ္ဍဲဒေသဂှ်တုဲ ပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဂှ်ရ။[၁၀၃][၁၀၄] ဗလဳSantikanဂှ် သြိုင်လဝ် နူသၞာံ ၁၄၃၀တအ်ရ။[၁၀၃][၁၀၅]

သၟိင်မင်စောမောန် ကဵု သၟိင်ဗင်္ဂလ် ပါ်ပယျဵုရေင်သကအ်တုဲ ပကင်ရင်ကၠုင်ဍုင်ရ။ နမပစၟတ်သမ္တီ ဍုင်ဇကု ဒုင်သြဇာသၟဝ် ဍုင်ဗင်္ဂလ်တုဲ ဨကရာဇ်ယခေင် ဗုဒ္ဓဘာသာဂှ် ဒုင်ကေတ် မဟိမုမူသလေန် တုဲ တင်္ကာ ဍုင်ဗင်္ဂလ်ဂှ်လေဝ် စကာ ပ္ဍဲဍုင်ဇကုကီုရ။ သၟိင်မင်စောမောန် ကၠောန်တင်္ကာဇကု နကဵုမလိက်ယခေင်/ဗၟာ မွဲကရေက်၊ လိက်ပါသဳ (လိက်အဳရာန်)မွဲကရေက်ရ။[၁၀၄]

စပ်ကဵု ပရေင်မဒုင်သြဇာ ဗင်္ဂလ်ဂှ် ပတှ်ေကေတ်၊ ကြဴနူ သၟိင်ဗင်္ဂလ် သုလ်တာန် မစုတိအာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၄၃၃ တုဲ၊ သၟိင်ယခေင် နရမိတ်လှမင်စောမောန်ဂှ် ဗတိုက်ဗင်္ဂလ် သီကေတ် ရမု ပ္ဍဲသၞာံ ၁၄၃၇ တုဲ ပ္ဍသၞာံ ၁၄၅၉ ဂှ် ညးသီဂွံအာ သေတ်တကံင်ရ။ အာရကာန်/ယခေင် ဆထိင်လဝ် သေတ်တကံင် စဵုကဵုသၞာံ ၁၆၆၆ ရ။[၁၀၆][၁၀၇]

ပ္ဍဲ ၁၇ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဟိုတ်နူကောန်ပၞာန်အာရကာန်တအ် မရပ်နင် နဒဒှ်ဍိက်ကီု ဟိုတ်နူ ပဝ်တူဂြဳ လုပ်မံင် ပ္ဍဲဗင်္ဂလ်တုဲ မၞိဟ်နူဗင်္ဂလ်ဂှ် ပြံင်လုပ်ကၠုင်ကီုတုဲ လၟိဟ်မၞိဟ်ရဝ်ဟိန်ဂျာ ဂၠိုင်ကၠုင် ပ္ဍဲဍုင်အာရကာန်ရ။ [၁၀၈][၇၂][၁၀၃]ဍိက်တအ်ဂှ် ညးတၞောဝ်ဒတောဝ်သၟိင်လေဝ်နွံ၊ ညးတၠပညာလေဝ်နွံရ။ ဍိက်တအ်ဂှ် ညးလ္ၚဵု လုပ်ကၠောန် ပ္ဍဲဗွိုင်နန် ညးလ္ၚဵု လုပ်ကၠောန် ပ္ဍဲပၞာန်၊ ညးလ္ၚဵု ကၠောန်ဗ္ၚ မြဴသာ်ဝွံရ။[၇၂][၁၀၉][၁၁၀]

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၆၀ ဂှ် ကောန်သၟိင် (Prince Shah Shuja) နူမုဃူလ်ဗင်္ဂလ် ဟိုတ်နူကောဒေအ်ညး ဗတိုက်တုဲ ဒးဒြေပ်ကၠုင် ပဒတဴ ပ္ဍဲအာရကာန်၊ ညးစိုပ် အာရကာန်ဂှ် ပ္ဍဲကဵု ၂၆ အဝ်ဂေတ် ၁၆၆၀။[၁၁၁] သၟိင်စနြသူဓမ္မ ကဵုအခေါင်ညးတေအ် မံင် ပ္ဍဲဍုင်ရ။ တုဲဂှ် သၟိင်အာရကာန် ကဵုညးပ သကိုပ်သက ဂကူမုဃူလ်ဗင်္ဂလ်ဂမၠိုင် မနွံ ပ္ဍဲဍုင်ဇကုရ။ အာရကာန် အာဗတိုက် ဍုင်မုဃူလ်ဗင်္ဂလ်။ ဍုင်ဒက္ကာဂှ် ဒးဒုင်ဗတိုက် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၂၅။[၁၁၂]

ဨကရာဇ် Aurangzeb ကဵုအမိင် ဗလးဏာ Shaista Khan ညးမဒှ်သၟိင်မုဃူလ်ဗင်္ဂလ် သွက်ဂွံ ဗတိုက်ပၞာန်အာရကာန်-ပဝ်တူဂြဳတအ်ရ။[၁၁၃][၁၁၄] သၞာံ ၁၆၆၆ ဂှ် Shaista Khan ဇက်ကၠုင်ပၞာန် နကဵု မၞိဟ် ၆၀၀၀၊ က္ၜင်ပၞာန် ၂၈၈ သွက်ဂွံလုပ်သီ ဍုင်သေတ်တကံင် နူကဵု ယခေင်တအ်ရ။[၁၁၅]ပၞာန်မုဃူလ်ဂှ် ဆက်ဗတိုက် သီဂွံ စဵုကဵု ကြုင်ကလာဒါန် (Kaladan River)ရ။ မုဃူလ် ဖျေဟ်ဒၞာဲ ပ္ဍဲအာရကာန် လပါ်ကရေက်သၟဝ်ကျာ နကဵုပကင်ရင်ဇကုကဵုဇကု သၟဝ်ဨကရာဇ် Aurangzeb ရ။[၁၁၆] စနူဂှ်တုဲ လၟိဟ်မၞိဟ်မူသလေန် ဂၠိုင်ကၠုင် ပ္ဍဲကဵု အာရကာန် လပါ်သၟဝ်ကျာ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၆၀ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၆၀ ဂှ် သုလ်တာန် မဟမုဒ် (Sultan Mahmud) စၟတ်သမ္တီ ကြုင်ကလာဒါန်ဂှ် ဒှ်ပယျဵု အကြာ ရဝ်ဟိန်ဂျာ/မုဃူလ် ကဵု ယခေင်ရ။ [၁၁၇]

ဗၟာ လုပ်သီဍုင်

ပလေဝ်ဒါန်

တၞောဝ်သၟိင်ဗၟာကံင်ဗံင် လုပ်သီဍုင်အာရကာန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၈၅၊ ကောန်ဍုင်ယခေင် ၜိုတ် ၃၅,၀၀၀ သီုကဵု သၟိင်ဍုင်ယခေင် ဒြေပ်ဒဴလုပ် ဍုင်ဝုတ်ဒိုဟ် ဒေသသေတ်တကံင် မဒှ်ဍုင်သၟဝ် ဗြိတိန်/အင်္ဂလိက်-ဗင်္ဂလ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၉၉ သွက်ဂွံပါဲဘဲဗၟာ၊ ကေတ်စဵုဒၞာဂီုကၠီု သၟဝ်သၟိင်ရာဇဗြိတိန်ရ။[၁၁၈] ဗၟာဂစိုတ်ထောအ် ယခေင်မၞိဟ်မဂၠိုင်ကဵုလ္ၚီတုဲ မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ်လေဝ် ရပ်ဏာ ဇရေင်ဍုင်ဗၟာ သ္ဂုတ်လဒေါဝ်ကီုရ။[၁၁၉]

အတိုင်လိက်ပရေင် "Burma Empire" မပတိတ်လဝ် နကဵု the British Francis Buchanan-Hamilton ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၉၉ မ္ဂး "မဝ်ဟာမေဒ်ဒိန် Mohammedans (မူသလေန်) ညးမပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲအာရကာန် သၞာံဗွဲမလအ် ညးတအ် ကော်ဂကူညးတအ် နကဵု ယၟု ရဝ်အေန်ဂျာ Rooinga, ဟွံသေင်မ္ဂး ကောန်ဍုင်အာရကာန် ရ။[၇၅] ဆဂး အတိုင်လညာတ် Derek Tokin မ္ဂး Hamilton ဟွံဆက်စကာ နကဵုယၟုဏအ် ပ္ဍဲကဵု လိက်ညးတအ် မဆက်ပတိတ် လက္ကရဴဂှ်ရ။[၉၂] Sir Henry Yule ချူစၟတ်သမ္တီလဝ် ဒဒှ်ရ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ကံင်ဗံင်ဂှ် မူသလေန် လုပ်ယိုက်ဂၠေင်ဒၟံင် လျိုင်သၟိင် ပ္ဍဲဍုင်အင်ဝ တၟာဂလိုင်ဂှ် ညးဂွံဆဵုကေတ်ရ။[၁၂၀][၁၂၁]

အကံက်

ပလေဝ်ဒါန်
  1. ↑ In a subsequent article, the same author notes the creation of an association of Muslim teachers in 1936 called "JamiyatRohingyaUlema"[၈၁] or "Jamiyat Rohingya Ulema".[၈၂] This may be a different translation for the name of the same organization.
  2. ↑ See (Leider 2013) for a comprehensive survey of the academic opinion on the historical usage of the term.
    (Leider 2013: 216) citing Christina Fink: "small armed group of Muslims generally known as Rohingya".
    (Leider 2013: 215–216): Lewa in 2002 wrote that "the Rohingya Muslims are ethnically and religiously related to the Chittagonians of southern Bangladesh."
    Selth in 2003: "These are Bengali Muslims who live in Arakan State ... Most Rohingyas arrived with the British colonialists in the 19th and 20th centuries."

ဆက်ဗှ်

ပလေဝ်ဒါန်

ဂဗုတ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာ

နိဿဲ

ပလေဝ်ဒါန်
  1. ↑ ၁.၀ ၁.၁ ၁.၂ "The Rohingya people of Myanmar: health, human rights, and identity" (2016). Lancet 389 (10081): 1–10. doi:10.1016/S0140-6736(16)00646-2. PMID 27916235. 
  2. ↑ Mathieson, David (2009). Perilous Plight: Burma's Rohingya take to the seas. Human Rights Watch, 3. ISBN 978-1-56432-485-6။ 
  3. ↑ "WHO appeals for international community support; warns of grave health risks to Rohingya refugees in rainy season"၊ ReliefWeb၊ 29 March 2018။ 
  4. ↑ "Why do some Rohingya men return to Rakhine at the dead of night?"၊ 9 November 2017။ 22 December 2017 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  5. ↑ ၅.၀ ၅.၁ ၅.၂ "Myanmar Rohingya: What you need to know about the crisis"၊ BBC News၊ 19 October 2017။ 
  6. ↑ ၆.၀ ၆.၁ "190,000 Myanmar nationals' get residency relief in Saudi Arabia"၊ 25 January 2017။ 
  7. ↑ "India in talks with Myanmar, Bangladesh to deport 40,000 Rohingya"၊ Reuters၊ 2017။ 17 August 2017 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  8. ↑ "India plans to deport thousands of Rohingya refugees"၊ Al Jazeera။ 17 August 2017 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  9. ↑ Mclaughlin၊ Timothy။ "Myanmar refugees, including Muslim Rohingya, outpace Syrian arrivals in U.S." (in English)၊ Reuters၊ 20 September 2016။ 3 September 2017 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  10. ↑ ၁၀.၀ ၁၀.၁ "Myanmar Rohingya: What you need to know about the crisis"၊ BBC News၊ 19 October 2017။ 
  11. ↑ Report on International regious report. United States Department of State (2018-11-20). Retrieved on 2018-05-01။
  12. ↑ 200 Rohingya Refugees are not being accepted as Refugees and the Nepali Government considers them illegal migrants. Archived from the original on 4 June 2016။ “An estimated 36,000 Rohingya Refugess living in India”
  13. ↑ "200 'We have the right to exist': Rohingya refugees call for intervention in Myanmar"၊ CBC။ 
  14. ↑ Pollak, Sorcha (15 February 2015). I'm really excited to see my girls growing up in Ireland. Archived from the original on 2 July 2018။ Retrieved on 16 January 2018။
  15. ↑ Sri Lanka Navy detains Rohingya – majority children (12 June 2017). Archived from the original on 20 September 2018။ Retrieved on 29 January 2018။
  16. ↑ Finland helps Myanmar's Rohingya refugees through the Red Cross.
  17. ↑ ၁၇.၀ ၁၇.၁ "Myanmar Buddhists seek tougher action against Rohingya"။ 
  18. ↑ Simpson, Andrew (2007). Language and National Identity in Asia. United Kingdom: Oxford University Press, 267. ISBN 978-0-19-922648-1။ 
  19. ↑ "Nobel Peace Prize winner accused of overlooking 'ethnic cleansing' in her own country"၊ 9 December 2016။ 
  20. ↑ Hofman၊ Lennart။ "Meet the most persecuted people in the world"၊ 25 February 2016။ 
  21. ↑ Rohingya Muslims Are the Most Persecuted Minority in th1982e World: Who Are They?.
  22. ↑ Nitta၊ Yuichi။ "Myanmar urged to grant Rohingya citizenship"၊ 25 August 2017။ 
  23. ↑ Annan report calls for review of 1982 Citizenship Law (24 August 2017). Archived from the original on 14 June 2018။ Retrieved on 29 November 2019။
  24. ↑ ၂၄.၀ ၂၄.၁ ၂၄.၂ "Discrimination in Arakan" (May 2000) 12 (3). Human Rights Watch. 
  25. ↑ Kofi Annan–led commission calls on Myanmar to end Rohingya restrictions.
  26. ↑ Ibrahim, Azeem (fellow at Mansfield College, Oxford University, and 2009 Yale World Fellow),"War of Words: What's in the Name 'Rohingya'?" Archived ၂၀၂၀-၀၃-၀၈ at the Wayback Machine, 16 June 2016 Yale Online, Yale University, 21 September 2017
  27. ↑ "Aung San Suu Kyi’s Ultimate Test" Archived ၂၀၁၇-၀၉-၂၂ at the Wayback Machine, Sullivan, Dan, 19 January 2017, Harvard International Review, Harvard University, retrieved 21 September 2017
  28. ↑ Stoakes, Emanuel. Myanmar's Rohingya Apartheid.
  29. ↑ Kristof၊ Nicholas။ "Myanmar's Appalling Apartheid"၊ 28 May 2014။ 
  30. ↑ Tutu, Desmond, former Archbishop of Cape Town, South Africa, Nobel Peace Prize (anti-apartheid and national-reconciliation leader), "Tutu: The Slow=Genocide Against the Rohingya", 19 January 2017, Newsweek, citing "Burmese apartheid" reference in 1978 Far Eastern Economic Review at Oslo Conference on Rohingyas; also online at: Desmond Tutu Foundation USA Archived ၂၀၁၇-၀၉-၂၂ at the Wayback Machine, retrieved 21 September 2017
  31. ↑ Secret 1978 Document Indicates Burma Recognized Rohingya Legal Residence (2016-12-29). Retrieved on 22 December 2017။
  32. ↑ ၃၂.၀ ၃၂.၁ Ghosh, Partha S. (23 May 2016). Migrants, Refugees and the Stateless in South Asia. SAGE Publications, 161. ISBN 978-93-5150-855-7။ 
  33. ↑ Leider, Jacques (2013). Rohingya The name. The movement. The quest for identity.. Yangoon: Myanmar Publishing House, 163-177။ 
  34. ↑ Kyaw Zan Tha, MA (July 2008). Background of Rohingya Problem.
  35. ↑ ၃၅.၀ ၃၅.၁ Leider, Jacques P. (18 October 2012). "The Muslims in Rakhine and the political project of the Rohingyas": Historical background of an unresolved communal conflict in contemporary Myanmar (PDF). Retrieved on 15 October 2017။
  36. ↑ Why Myanmar's Rohingya are forced to say they are Bengali (2 June 2013). Retrieved on 16 January 2018။
  37. ↑ Who we are?.
  38. ↑ Myanmar/Bangladesh: Rohingyas – the Search for Safety (September 1997).
  39. ↑ Human rights situations that require the Council’s attention: Report of the Independent International Fact-Finding Mission on Myanmar, (Advance Unedited Version: English) 24 August 2018, United Nations, Human Rights Council, 39th session, 10–28 September 2018, Agenda item 4, retrieved 28 August 2018
  40. ↑ "U.N. calls for Myanmar generals to be tried for genocide, blames Facebook for incitement," 27 August 2018, Reuters News Service, retrieved 28 August 2018
  41. ↑ "Myanmar Rohingya: UN says military leaders must face genocide charges," 27 August 2018, BBC News, retrieved 28 August 2018
  42. ↑ "Investigators call for genocide prosecutions over slaughter of Rohingyas," 27 August 2018, CBS News, retrieved 28 August 2018
  43. ↑ "Myanmar Generals Had 'Genocidal Intent' Against Rohingya, Must Face Justice: U.N.," 27 August 2018, U.S. News, retrieved 28 August 2018
  44. ↑ "Year After Rohingya Massacres, Top Generals Unrepentant and Unpunished," 27 August 2018, New York Times, retrieved 28 August 2018
  45. ↑ Rohingya widows find safe haven in Bangladesh camp (7 December 2017). Retrieved on 16 January 2018။
  46. ↑ "Rohingyas facing 'catastrophic' situation"၊ BBC News၊ 14 September 2017။ 
  47. ↑ Judah၊ Jacob။ "Thousands of Rohingya flee Myanmar amid tales of ethnic cleansing"၊ 2 September 2017။ 
  48. ↑ "Hindus too fleeing persecution in Myanmar"၊ 31 August 2017။ 
  49. ↑ Hindus From Myanmar Join Muslim Rohingyas in Seeking Refuge in Bangladesh.
  50. ↑ "Myanmar wants ethnic cleansing of Rohingya – UN official"၊ BBC News၊ 24 November 2016။ 
  51. ↑ Crimes Against Humanity and Ethnic Cleansing of Rohingya Muslims in Burma's Arakan State. Human Rights Watch (22 April 2013).
  52. ↑ ၅၂.၀ ၅၂.၁ "UN expert alarmed at worsening human rights situation in Myanmar’s Rakhine state", 7 April 2014, United Nations News Centre, retrieved 18 September 2017
  53. ↑ Ibrahim၊ Azeem။ "The Rohingya Are At The Brink Of Mass Genocide"၊ 11 October 2016။ 
  54. ↑ "Burmese government accused of trying to 'expel' all Rohingya Muslims"၊ 14 March 2017။ 
  55. ↑ (19 July 1998) Forced labour in Myanmar (Burma): Report of the Commission of Inquiry..., Official Bulletin LXXXI. International Labour Office။ 
  56. ↑ UN: Rohingya may be victims of crimes against humanity. Al Jazeera.
  57. ↑ Fisher၊ Jonah။ "Myanmar Muslim minority subject to horrific torture, UN says" (in en-GB)၊ BBC News၊ 2017-03-10။ 
  58. ↑ Dapice, David (June 2015). Fatal Distraction from Federalism: Religious Conflict in Rakhine. Harvard Ash Center.
  59. ↑ Who Are the Rohingya? (2014). Archived from the original on 18 November 2012။ Retrieved on 8 March 2015။
  60. ↑ "Will anyone help the Rohingya people?"၊ BBC News။ 
  61. ↑ Leider, Jacques P.. "Rohingya": Rakhaing and Recent Outbreak of Violence: A Note. Network Myanmar. Retrieved on 11 February 2015။
  62. ↑ "Myanmar violence may have killed more than 1,000: UN rapporteur"၊ The Daily Star၊ 8 September 2017။ 
  63. ↑ "India plans to deport thousands of Rohingya refugees"၊ Al Jazeera။ 
  64. ↑ Over 168,000 Rohingya likely fled Myanmar since 2012 – UNHCR report. United Nations High Commissioner for Refugees.
  65. ↑ Rohingya Refugees Emergency Response, Indonesia.
  66. ↑ Rehman၊ Zia Ur။ "Identity issue haunts Karachi's Rohingya population"၊ Dawn၊ 23 February 2015။ "Their large-scale migration had made Karachi one of the largest Rohingya population centres outside Myanmar but afterwards the situation started turning against them." 
  67. ↑ "Trapped inside Burma's refugee camps, the Rohingya people call for recognition"၊ 20 December 2012။ 10 February 2015 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  68. ↑ "US Holocaust Museum highlights plight of Myanmar's downtrodden Rohingya Muslims"၊ Fox News၊ 6 November 2013။ 
  69. ↑ Mission report of OHCHR rapid response mission to Cox's Bazar, Bangladesh, 13-24 September 2017. U.N. Office of the High Commissioner for Human Rights, United Nations (11 October 2017). “The 'clearance operations' started before 25 August 2017, and as early as the beginning of August. The apparently well-organised, coordinated and systematic nature of the attacks carried out by the Myanmar security forces against the entire Rohingya population across northern Rakhine State has led to a mass exodus of more than 500,000 people fleeing to Bangladesh. The testimonies gathered by OHCHR indicate that the attacks against Rohingya villages constitute serious human rights violations. As recalled by many victims, the security forces and the Rakhine Buddhist individuals incited hatred, violence and killings against the Rohingya population within northern Rakhine State through extremely derogatory abuse based on their religion, language and culture and ethnic identity. There are indications that violence is still ongoing at the time of writing this report.”
  70. ↑ "UN report details brutal Myanmar effort to drive out half a million Rohingya"၊ 11 October 2017။ 
  71. ↑ The Mujahid revolt in Arakan.
  72. ↑ ၇၂.၀ ၇၂.၁ ၇၂.၂ (July 18, 2018) Forced migration of Rohingya: the untold experience. Ontario International Development Agency, Canada. ISBN 9780986681516။ 
  73. ↑ Rohingya etymology at Oxford Dictionary. Oxford University Press. Retrieved on 11 February 2015။
  74. ↑ Leider, Jacques P. (26 August 2012). Rohingya: A historical and linguistic note. Retrieved on 9 February 2015။
  75. ↑ ၇၅.၀ ၇၅.၁ ၇၅.၂ Buchanan, Francis (1799). "A Comparative Vocabulary of Some of the Languages Spoken in the Burma Empire". Asiatic Researches 5: 219–240. The Asiatic Society. Retrieved on 9 July 2012.  Archived ၂၀ အံက်တဝ်ဗါ ၂၀၁၂ at the Wayback Machine
  76. ↑ Charney၊ Michael W.။ "A Comnparative vocabulary of some of the Languages Spoken in the Burma Empire"၊ SOAS Bulletin of Burma Research၊ 8 April 2018။ 8 April 2018 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  77. ↑ ၇၇.၀ ၇၇.၁ Leider၊ Jacques P.။ "Interview: History Behind Arakan State Conflict"၊ The Irrawaddy၊ 9 July 2012။ 9 July 2012 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ 
  78. ↑ Salim, Saquib. ROHINGYA CRISIS: A HISTORICAL PERSPECTIVE (in en-GB).
  79. ↑ Ibrahim, Azeem. The Rohingyas: Inside Myanmar's Hidden Genocide. Oxford University Press, 24–25။ 
  80. ↑ Leider, Jacques P. (26 August 2012). " Rohingya " A historical and linguistic note.
  81. ↑ Leider, Jacques P. (June 2013). "Rohingya: the name, the movement and the quest for identity", Nation Building in Myanmar. Myanmar egress and the Myanmar Peace Center, 234။ 
  82. ↑ Leider, Jacques P. (28 January 2014). "Rohingya: The name. The movement. The quest for identity.", Nation Building in Myanmar. Myanmar Egress and the Myanmar Peace Center; Network Myanmar, 16။ 
  83. ↑ Leider, Jacques (2013). Rohingya: the name, the movement and the quest for identity. Myanmar Egress and the Myanmar Peace Center, 210–211။ [permanent dead link]
  84. ↑ ၈၄.၀ ၈၄.၁ Leider 2013: 218
  85. ↑ About Rohingya Ethnic. Archived from the original on 29 October 2017။ Retrieved on 27 October 2017။
  86. ↑ Leider 2013: 208
  87. ↑ ၈၇.၀ ၈၇.၁ ၈၇.၂ Taylor၊ Adam။ "The battle over the word 'Rohingya'"၊ Washington Post။ 
  88. ↑ ၈၈.၀ ၈၈.၁ Leider 2013: 212–213
  89. ↑ Leider 2013: 216
  90. ↑ ၉၀.၀ ၉၀.၁ (2016-05-09) Why Burma is trying to stop people from using the name of its persecuted Muslim minority။ 
  91. ↑ Leider 2013: 211
  92. ↑ ၉၂.၀ ၉၂.၁ Tonkin၊ Derek။ "The 'Rohingya' Identity – British experience in Arakan 1826–1948"။ 19 January 2015 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ Archived from the original on 19 January 2015။ 
  93. ↑ ၉၃.၀ ၉၃.၁ ၉၃.၂ (9 January 2013) The History of Myanmar. ABC-CLIO, 17–22. ISBN 978-0-313-35725-1။ 
  94. ↑ D. G. E Hall, A History of South East Asia, New York, 1968, P. 389.
  95. ↑ British Academy (4 December 2003). Proceedings of the British Academy, Volume 121, 2002 Lectures. OUP/British Academy, 76. ISBN 978-0-19-726303-7။ 
  96. ↑ ၉၆.၀ ၉၆.၁ Syed Islam (2009). in Andrew T. H. Tan: A Handbook of Terrorism and Insurgency in Southeast Asia. Edward Elgar Publishing, 327။ 
  97. ↑ Stockwell, Foster (30 December 2002). Westerners in China: A History of Exploration and Trade, Ancient Times through the Present. McFarland, 15. ISBN 978-0-7864-8189-7။ 
  98. ↑ Gan, Fuxi (2009). Ancient Glass Research Along the Silk Road. World Scientific, 70. ISBN 978-981-283-357-0။ 
  99. ↑ Arabs, The.
  100. ↑ Malaysia/Burma: Living In Limbo – Background. Human Rights Watch.
  101. ↑ ၁၀၁.၀ ၁၀၁.၁ Aye Chan (Autumn 2005). "The Development of a Muslim Enclave in Arakan (Rakhine) State of Burma (Myanmar)". SOAS Bulletin of Burma Research 3: 396–398.  Archived ၂၀၁၃-၀၇-၁၂ at the Wayback Machine
  102. ↑ ၁၀၂.၀ ၁၀၂.၁ Ashon Nyanuttara (2014). A Study of Buddhism in Arakan. Oo Thein Maung, –17, 19–20, 77–78 with footnote 119, 239–240. ISBN 978-0-615-94044-1။ 
  103. ↑ ၁၀၃.၀ ၁၀၃.၁ ၁၀၃.၂ Aye Chan 2005, p. 398.
  104. ↑ ၁၀၄.၀ ၁၀၄.၁ Yegar 2002, p. 23.
  105. ↑ Lost Myanmar Empire Is Stage for Modern Violence (26 June 2015).
  106. ↑ Phayre 1883: 78
  107. ↑ Harvey 1925: 140–141
  108. ↑ Yegar 2002, p. 24.
  109. ↑ (5 October 2015) Tellings and Texts: Music, Literature and Performance in North India. Open Book Publishers, 424. ISBN 978-1-78374-102-1။ 
  110. ↑ Rizvi, S.N.H. (1965). "East Pakistan District Gazetteers" (PDF). Government of East Pakistan Services and General Administration Department (1): 84. Retrieved 22 November 2016.
  111. ↑ Manucci, Niccolò (1907). Storia Do Mogor: Or, Mogul India, 1653–1708. J. Murray။ 
  112. ↑ Smith, Stefan Halikowski (23 September 2011). Creolization and Diaspora in the Portuguese Indies: The Social World of Ayutthaya, 1640–1720. BRILL, 225. ISBN 978-90-04-19048-1။ 
  113. ↑ Wheeler, James Talboys (1874). The History of India from the Earliest Ages: pt. I. Mussulman rule. pt.II. Mogul empire. Aurangzeb. N. Trübner, 456–457။ 
  114. ↑ Farooqui, Salma Ahmed (2011). A Comprehensive History of Medieval India: Twelfth to the Mid-Eighteenth Century. Pearson Education India, 261–264. ISBN 978-81-317-3202-1။ 
  115. ↑ Trudy, Ring; M. Salkin, Robert; La Boda, Sharon; Edited by Trudy Ring (1996). International dictionary of historic places. Chicago: Fitzroy Dearborn Publishers. ISBN 1-884964-04-4. Retrieved 21 June 2015.
  116. ↑ Majumdar, Ramesh Chandra; Pusalker, A. D.; Majumdar, A. K., eds. (2007) [First published 1974]. The History and Culture of the Indian People. Volume VII: "The Mughal Empire." Mumbai: Bharatiya Vidya Bhavan.
  117. ↑ Mr Sultan Mahmud and Statehood of Arakan (2016-08-30). Archived from the original on 2018-07-21။ Retrieved on 22 December 2017။
  118. ↑ Aye Chan 2005, pp. 398–9.
  119. ↑ Aye Chan 2005, p. 399.
  120. ↑ Thant Myint-U (2007), p. 126 The River of Lost Footsteps: Histories of Burma, p. 126, at Google Books
  121. ↑ Yegar 1972, p. 10.

တင်ဂၞင်

ပလေဝ်ဒါန်
ပလေဝ်ဒါန်
ကလေၚ်သီကေတ်လဝ် နူ "https://mnw.wikipedia.org/w/index.php?title=ရဝ်ဟိန်ဂျာ&oldid=43823"