ဂဗုတ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာ
ဂဗုတ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာ (အၚ်္ဂလိက်: Rohingya genocide case) ဟွံသေင်မ္ဂး ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာ စောဲဂဗုတ် ဍုင်ဗၟာ ပ္ဍဲရုင်ဗစာ ဂၠးကဝ် (အၚ်္ဂလိက်: The Gambia va Myanmar at ICJ)ဂှ် ဒှ်အရာမစၟဳစၟတ် လပံက်ရုင် ညံင်ညးဂၠးတိဂွံတီ ကိစ္စသၟိင်တၠဗၟာ ကလိလောန်လဝ်ဒုဟ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာ ပ္ဍဲရုင်ဗစာ သၞောဝ်ဓဝ် ဂၠးကဝ်ရ။ နကဵု ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာ ပ္ဍဲ ၁၁ နဝ်ဝေမ်ပါ ၂၀၁၉ ဂှ် ပတိုန်လိက် ကုရုင်ဗစာဂၠးကဝ် ဒဒှ်ရ ဍုင်ဗၟာ ကလိလောန်ဒုဟ် ဟွံဒ္ဂေတ်ဗက် အတိုင်လိက်ကသုက်ပဋိညာဉ် ဂစိုတ်ပဠက်ဂကူ (Cenocide Convention) ရ။ နဝ်ဝေမ်ပါ ၁၈ ဂှ် နူကဵု ရုင်ဗစာ လလောင်တြး လၟေင်အစဳအဇန် သွက်ဂွံစၟဳစၟတ် ဂဗုတ်ဂှ် အလန်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲရုင်ဗစာဂၠးကဝ် မနွံ ပ္ဍဲတာမ်ဟက် (The Hague)၊ ဍုင်နေတာလာန်ရ။ ဍုင်ဗၟာကီု သီုကဵု ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာဂှ် ထပက်လဝ် စၟတ်တဲ ပ္ဍဲလိက်ကသုက်ပဋိညာဉ် မဒစဵုဒစး ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ၊[၁][၂] ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာဂှ် ပတိုန်ဂဗုတ် နကဵုစၞး ဂကောံပံင်ကောံဍုင်အေဿလာမ်ဂမၠိုင် (Organization of Islamic Cooperation)ရ။[၃]နကဵု သၞောဝ်ရုင်ဗစာဂၠးကဝ်မ္ဂး နကဵုဍုင်ဟေင် ပတိုန်ဂဗုတ်ဂွံရ။ နကဵုဂကောံတအ်ဂှ် ပတိုန်ဟွံဂွံ။ ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာဂှ် အပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ကေတ်လဝ် တာလျိုင် ဥက္ကဌ ပ္ဍဲကမ္မတဳ ဝန်ဇၞော်ဂမၠိုင် နကဵု ဂကောံပံင်ကောံဍုင်အေဿလာမ်ဂမၠိုင် (the OIC Ad Hoc Ministerial Committee) ရ။[၄]တုဲပၠန် နကဵု ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာ၊ ဍုင်နေတလာန်၊ ဍုင်ကနေဒါ ပိဍုင်ပံင်တောဲတုဲ ဒက်ပ္တန်လဝ် ဂကောံပံင်တောဲ ရေင်တၠုင်ကမၠောန် မွဲတြိပါတဳ (a tripartite joint working group) သွက်ဂွံ ဗက်ဂဗုတ်ဝွံရ။[၅]ဣဏအ်ဂှ် ဂွံအဓိပ္ပါယ် ဍုင်ပိဍုင်ဝွံ ဒုင်သဇိုင် ကုလိက်လလောင်တြး ဂကောံအခေါင်အရာမၞိဟ် ကုလသမဂ္ဂတုဲ ပတိုန်ဂဗုတ် ကုဍုင်ဗၟာ ဒဒှ်ရ ဟွံဒ္ဂေတ်ဗက် အတိုင်လိက်ကသုက် မဆေင်ကဵု ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ ရ။
| ပတိုန်ထ္ၜး မဆေင်ကဵု ပရေင်စဵုဒၞာ ကေုာံ ကဵုဒုဟ်ဒဏ် ကုညးမကလိလောန် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ (ဂါမ်ဗဳယျာ ဒစဵုဒစး ဗၟာ) Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (The Gambia v. Myanmar) | |
|---|---|
 | |
| ရုင်ဗစာ | ရုင်ဗစာ သၞောဝ်ဓဝ် ဂၠးကဝ် |
| Citation(s) | Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (The Gambia v. Myanmar) |
ဟိုတ်တင်ဂၞင် (Facts)
ပလေဝ်ဒါန်
ဒုင်သဇိုင် ကုလိက်လလောင်တြး နူဂကောံဂၠးကဝ်ဗၠးၜး မဂၠိုက်ဂၠာဲတင်ဂၞင် စပ်ကဵုဍုင်ဗၟာ (Independent International Fact-Finding Mission on Myanmar (FFM)) ကေုာံ ဂကောံဂၠိုက်ဂၠာဲတင်ဂၞင်ဟိုတ် သွက်ဍုင်ဗၟာ (Independent Investigative Mechanism for Myanmar (IIMM)) မပတိတ်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၈ ကေုာံ ၂၀၁၉ ဂှ်တုဲ နူစ ဂိတုအံက်တဝ်ပါ သၞာံ ၂၀၁၆ ဂှ် သၟိင်တၠဍုင်ဗၟာ ပျဲပျာံ ဍဵုဍိုက် ဂစိုတ် ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာ ပ္ဍဲတွဵုရးယခေင်ဂှ် ဒှ်အရာမစိုပ် ကဆံင်ဂစိုတ်ပဠက်ဂကူမွဲရ။ တုဲပၠန် ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာတအ် ဒးဒုင်ကၟာတ်လဒဵု အခေါင်မၞိဟ်သဇိုင်တအ်ရ။[၂]
ဗွဲသၟဝ်ဝွံ ဒှ်လၟေင်အစဳအဇန် သွက်ဂွံရပ်စပ် ဂဗုတ် အလန်ကိုပ်ကၠာရ။
- တ္ၚဲအၚာ ၁၀ ဒဳဇြေန်ပါ ၂၀၁၉၊ နူ ၁၀ နာဍဳအခိင်ဂယး စဵုကဵုစိုပ် ၁ နာဍဳကလေင်၊ ပတိုန်ထ္ၜး နကဵု ညးမစောဲဂဗုတ် နူဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာ။
- တ္ၚဲဗုဒ္ဓဝါ ၁၁ ဒဳဇြေန်ပါ ၂၀၁၉ နူ ၁၀ နာဍဳအခိင်ဂယး စဵုကဵုစိုပ် ၁ နာဍဳကလေင်၊ ပတိုန်ထ္ၜး နကဵု ညးမဒးဒုင်စောဲဂဗုတ် နူဍုင်ဗၟာ။
- တ္ၚဲဗြဴဗတိ ၁၂ ဒဳဇြေန်ပါ ၂၀၁၉ နူ ၁၀ နာဍဳအခိင်ဂယး စဵုကဵုစိုပ် ၁၁၊ ၃၀ ပတိုန်ထ္ၜး နကဵု ညးမစောဲဂဗုတ် နူဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာ။
- တ္ၚဲဗြဴဗတိ ၁၂ ဒဳဇြေန်ပါ ၂၀၁၉ နူ အခိင်သဝ်တ္ၚဲ ၄၊ ၃၀ စဵုကဵုစိုပ် ၆ ဂှ် ပတိုန်ထ္ၜး နကဵု ညးမဒုင်စောဲဂဗုတ် နူဍုင်ဗၟာ။[၁]
၁၀ ဒဳဇြေန်ပါ ၂၀၁၉
ပလေဝ်ဒါန်နူကဵု မၞိဟ်စၞး ဍုင်ဂါမ်ပဳယျာ မဒက်လဝ်ဂကောံ ကုဍုင်နေတာလာန် ကေုာံ ဍုင်ကနေဒါတအ် ပတိုန်ထ္ၜးရ။ ပ္ဍဲကဵု ဂလာန်ညးတအ် မပတိုန်ထ္ၜးဂှ်
- ညံင်ဂွံ ဗၟံက်ကဵု ကောန်ဒုဟ် မကလိလောန်လဝ် ရာဇာဝတ် မဂစိုတ်ပဠက်ဂကူ လတူရဝ်ဟိန်ဂျာ
- ကုရဝ်ဟိန်ဂျာ မသှ်ေဒၟံင် အပ္ဍဲဍုင်ဗၟာဂှ် ပရေင်ဂီုကၠီု ဟွံမဲ၊ ညံင်ရဝ်ဟိန်ဂျာတအ် ဂီုကၠီုဂွံနွံဂှ် နကဵုရုင်ဗစာ ဗွဲမပြဟ် ဒးဖန်ကဵု။
အကာဲအရာ မဒှ်လဝ်တုဲ
ပလေဝ်ဒါန်ဒုင်သဇိုင် ကုလိက်ဒုင်စဳရေင် မဂၠာဲတင်ဂၞင် ကုလသမဂ္ဂကီု နကဵု အလဵုညးတအ် မလ္ၚတ်ဆဵု သၟာန်ဇာန်လဝ် ကောန်ဍုင်ကွာန် ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာ မဒးဒုင်ဒြေပ်ဒဴတိတ် နူဍုင်ဗၟာတအ်တုဲ ညးတအ် ညာတ်ကေတ် ဒဒှ်ရ ဍုင်ဗၟာ ကလိလောန်လဝ်ဒုဟ် မဂစိုတ်ပဠက်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာ အတိုင်မတုပ်လဝ်စိုတ် ပ္ဍဲလိက်ကသုက်ပဋိညာဉ် သွက်ဂွံစဵုဒၞာ ကေုာံ ကဵုဒုဟ်ဒဏ် ပရေင်ဂစိုတ်ပဠက်ဂကူ သၞာံ ၁၉၄၈ (Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide) ရ။ အရာဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာ ညးဂၠးတိတအ် သွက်ဂွံစဵုဒၞာရောင် နကဵုဍုင်ဂါမ်ပဳယျာ ညာတ်ကေတ်တုဲ လၟုဟ် ညးတအ် ကၠုင်ဂရင်ဗတီ ပ္ဍဲရုင်ဗစာဂၠးတိရ။[၆][၇]
အရာဍုင်ဗၟာ မကလိလောန်လဝ် လတူဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်ဂှ် မပ္တံကဵု ဂစိုတ်၊ ပျာဲပျာံ နကဵုစိုတ်ကီု သီုကဵု နကဵုကာယ၊ ပကဵု ညံင်ကာယဂွံဂိသကေဝ်တုဲ အဝဲကာယဂွံလီုလာ်၊ ကဵုဒြဟတ်ဒမြိုဟ် ညံင်ဟွံဂွံ တန်ဂဝ်ဂၞဴ၊ ပကဵု ညံင်ဂွံဒြေပ်ဒဴတိတ် နူဌာန်ဒတန်ဇကု၊ ပြဝဗီုဏအ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် ကလိလောန်လဝ် ဒုဟ် သွက်ဂွံ ပလီုပလာ်ထောအ် ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာ နကဵုအလုံမွဲဂကူကီု ဟွံသေင်မ္ဂး နကဵု မွဲကရေက် မွဲဒကဴရ။[၆][၇]
နကဵုသက်သဳ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ရပ်ကေတ် ကောန်ဍုင်ကွာန်တအ်တုဲ မၞိဟ်ဗြဴ ကဵု မၞိဟ်တြုဟ်ဂှ် ပါ်ဒၞာဲတၞဟ်တုဲ မၞိဟ်တြုဟ်ဂှ် ပန်ဂစိုတ်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ရေက်ကအ် ညံင်ညးရေက်ကအ် ဂၠဴ။ မၞိဟ်ဗြဴဂှ် ပလီုကောန်သမ္ဘာတုဲ ဂစိုတ်။ ကောန် ပ္ဍဲဂဝ်ဂၞဴကီု ထပက်ကဵုၜုန်တုဲဂစိုတ်။ ကောန်တှ်ဍောတ်တ်တအ်ဂှ် ရပ်ကေတ်တုဲ ထဝေင်ကၠဟ်တုဲ ဂစိုတ်၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် ပန်ဂစိုတ်။ စံင်သ္ၚိဌာန် မပ္တံ ဒၞာဲပတုဲဝတ်တအ်ဂှ် စံင်တုဲ ကောန်ၚာ်ဂျိုင်င်ဂှ် ကၠဟ်စုတ် ပ္ဍဲပၟတ်တုဲ ဂစိုတ်။ မၞိဟ်မနွံ ပ္ဍဲသ္ၚိတအ်ဂှ် ကြိုင်လဝ် ဟွံကဵုတိတ် နူသ္ၚိတုဲ စံင်ထောအ် သီုသ္ၚိ။ ရပ်ဂွံမၞိဟ်တုဲ ကၠေင်ဒက်လဝ် ပ္ဍဲတၞံဆု တုဲ စဝ်စုတ်ကၠေင်ဍေန်တုဲ စံင်ဂစိုတ်ဂျိုင်င်။ မပ္တံမြဴသာ်ဝွံ နကဵု သက်သဳသာဓက နကဵု မၞိဟ်မညာတ်ကဵု မတ်တအ် မလဴထ္ၜးကီု တုဲပၠန် ဗီုဒၞာဲဍုင်ကွာန် ရဝ်ဟိန်ဂျာတအ် မတူလီုအာလဝ်တအ်ဂှ် နကဵု ဗီုနူသတာလ်လာက်ဂှ် ပတိုန်ထ္ၜးရ။ စတမ်နူ သၞာံ ၂၀၁၂ တုဲ ဂကောံမၞိဟ်ရဝ်ဟိန်ဂျာ ကဵု ဂကူကမာန်တအ် သီုဖအိုတ် မၞိဟ် ၁၂၈,၀၀၀ ဒးဒြေပ်ဒဴတိတ် နူကဵုဍုင်ကွာန်ညးတအ်ရ။ နကဵုလဟီုအရေဝ် မက္ဍုဟ်မၠေအ် (hate propaganda) လတူဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာတအ် မပ္တံကဵု ကော်စညးတအ် ဂလာကၠဵု၊ ဂလာကၠိက်၊ ဂလာဗင်္ဂလဳ၊ ဗင်္ဂလဳမကၠတ်လုပ်ဍုင် မပ္တံ မြဴသာ်ဝွံ ဒှ်တမ် ပကီုပရာပ်ဒၟံင် ပရေင်စိုတ်ဓါတ်ညးတအ်ကီုရ။ တုဲပၠန် ဂလာန်မဆဝ်မ္ၚုဟ် ”ညံင်ဂျာမနဳနာဇြဳ မဂစိုတ် ဂကူဂျူတအ်ဂှ် ပိုယ်ဒးဂစိုတ် ဂလာဗင်္ဂလဳ”။[၆][၇]
သွက်ဂွံ လ္ၚတ် ကိစ္စဏအ်တအ်တုဲ နကဵု ညးစၞးကုလသမဂ္ဂ အာတ်မိက်အလဵုအသဳ ညံင်ဂွံကဵု လုပ်စၟဳစၟတ်ဂှ် အလဵုအသဳ ဟွံကဵုအခေါင်။ တုဲပၠန် နကဵုအလဵုအသဳ ကၟာတ်လဒဵု အခေါင်အရာညးတအ် ဥပမာ ဟွံကဵုအခေါင် ကော်ယၟုဂကူညးတအ် ရဝ်ဟိန်ဂျာ။ စၞးဂှ် ကဵုကော် ဂလာဗင်္ဂလဳ။ [၆][၇]
အကာဲအရာမဒှ်ဓဝိင်
ပလေဝ်ဒါန်ရဝ်ဟိန်ဂျာ မသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာတအ်ဂှ် နကဵု နဲကဲစိုတ်ဓါတ်ကီု နကဵု နဲကဲတၞဟ်တအ်ဂှ် ဒးဒုင် ဆက်ပဠက်ဒၟံင်ဂကူဖိုဟ်။ နကဵုနဲမဂစိုတ် နကဵုလွဟ်ဂှ် အခိင်ဟွံရုဲ ကတဵုဒှ်မာန်ဂှ်ရ ဘဝရဝ်ဟိန်ဂျာတအ် ဟွံမဲကဵု ဂီုကၠီု။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ကဵု အလဵုအသဳညးဍုင်ကွာန် သီုကဵု ဒဝ်အံင်သာန်သုကျဳ ဂှ် တုပ်ဒၟံင် ရေင်သကအ်တုဲ နကဵု အလဵုအသဳ မနွံပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ ကဵုဂီုကၠီု ကုရဝ်ဟိန်ဂျာတအ် ဟွံမာန်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵု ရုင်ဗစာဂၠးကဝ် ဒးဖျေဟ်ကဵုသ္ဂုတ်သွာတ် ညံင်ဂွံကဵု ဂီုကၠီု ကုရဝ်ဟိန်ဂျာတအ် ဗွဲမပြဟ်ရ။
၁၁ ဒဳဇြေန်ပါ ၂၀၁၉
ပလေဝ်ဒါန်နူကဵု မၞိဟ်စၞး ဍုင်ဗၟာ ကေုာံ တၠပညာသၞောဝ် ဍုင်ဗၟာမလိင်လဝ် ပတိုန်ထ္ၜးရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဝန်ဇၞော်ကာဍုင်သအာင် ဍုင်ဗၟာ ဒဝ်အံင်သာန်သုကျဳ ဟီုဂလာန်တုဲ တၠပညာသၞောဝ်ပိ ညးတအ် မလိင်လဝ်ဂှ် ဆက်ဟီုရ။
တင်အဓိက ဒဝ်အံင်သာန်သုကျဳ မဟီုဂှ်မ္ဂး "ပ္ဍဲအံက်တဝ်ပါ ၉၊ ၂၀၁၆ ရဲပၠန်ဂတးဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာအာရကာန် မကော်ဂး အာသာ (Arakan Rohingya Salvation Army (ARSA)) ဗတိုက် ရုင်ဗၠာဲသၟိင်ပိဒပ် ပ္ဍဲပွိုင်ဍုင်ယတေအ်ဒံင် ဗဒါဲပယျဵုဗင်္ဂလာဒေသ်၊ ဂစိုတ်ထောအ် ဗၠာဲသၟိင် ဒစိတ်တၠ၊ ညးဍုင်ကွာန် ၁၀၀ ပြင်င် ဒးအိုတ်လမျီု လွဟ်၆၈ ဒကိုဟ်၊ မကမ် မွဲလက်ပြင်င် ဒးဒုင်သီဏာ။ ဣဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာပဋိပက္ခ အကြာ အာသာ ကဵု ဒပ်စဵုဒၞာဍုင်ဗၟာ မစတုဲ ဆက်ဒှ်အာ စဵုကဵု ကၞောတ်သၞာံ ၂၀၁၇"။ "အတိုင်မလ္ၚတ်ဂွံမ္ဂး ဒပ်ပၞာန်အာသာတအ်ဂှ် ဒှ်ဒပ်ပၞာန် မဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု ဂကောံဍုင်ဂမၠိုင် နူကဵုအဖဂါန်နေတ်သတာန် ကေုာံ ပါကာတ်သတာန်တအ်ရ။" "ပ္ဍဲအခိင်နူဂယး အဝ်ဂေတ် ၂၅၊ ၂၀၁၇ ဂှ် ကောန်ပၞာန်အာသာ မဂၠိုင်ကဵုလ္ၚီ လုပ်ဗတိုက် ရုင်ဗၠာဲသၟိင်၊ ကွာန် ကေုာံ ဒပ်ပၞာန်ဍုင် ပ္ဍဲဒေသ တွဵုရးယခေင် လပါ်သၟဝ်ကျာရ။" ဒပ်ပၞာန်အာသာတအ် ဂစာန်သီကေတ် ဍုင်မံင်ဒဝ်ရ။ "ဒပ်ပၞာန်စဵုဒၞာဍုင်ဗၟာ ကလေင်ဗတိုက် ပၞာန်အာသာ နကဵုပၞာန်တိုက်၊ ပေါဲဗတိုက် ကတဵုဒှ် သီုဖအိုတ် ၆၀ ဒၞာဲပြင်င်။ ဒၞာဲသကာတ်မြဟ်ဂၠိုင်အိုတ် ၁၂ ဒၞာဲ"။ "ကောန်ပၞာန်အာသာ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးချိုတ်အာ။ တုဲပၠန် "ကောန်ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ဟိန္ဒူတအ်လေဝ် ဒးဖေက်ဂၟံက် ဒးဒြေပ်ဒဴ ပါဲဘဲ ပၞာန်အာသာရ။" "ဟိုတ်နူ ဒပ်ပၞာန်အာသာတအ် ဗိုင်လဝ်တုဲ နကဵုပၞာန် ဒးစကာက္ၜင်ကျာဟာလဳကပ္ပတာ"။ တုဲပၠန် "နကဵု ဒပ်ပၞာန်စဵုဒၞာဍုင်လေဝ် ညးလဵုမဒှ် မၞိဟ်အာသာ ညးလဵု ဒှ်ကောန်ဍုင်ကွာန်ဂှ် ဟွံကၠးဖ္ဍးလဝ်ကွေဟ်ဟ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပရေင်ဂစိုတ်ဒး ညးဍုင်ကွာန် စံင်ဒး သ္ၚိဌာန် ညးဍုင်ကွာန်တအ်ဂှ် ကတဵုဒှ်လဝ် ညိညကီုကွေဟ်ရ။ ဆဂး ကုကောန်ပၞာန် မကလိလောန်လဝ်ဒုဟ်တအ်ဂှ် နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေ ရုင်ဗစာပၞာန်ဂှ် စၟဳစၟတ် ရပ်စပ်လဝ်ရ။" "နကဵု သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ၂၀၀၈ မ္ဂး ဒပ်ပၞာန်တအ်ဂှ် ဒးစၟဳစၟတ် နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေပၞာန်ဟေင်၊ စၟဳစၟတ် နကဵု သၞောဝ်ဥပဒေညးဍုင်ကွာန်ဟွံသေင်ရ။" "သွက်ဂွံစၟဳစၟတ် ကိစ္စတအ်ဏအ်တုဲ ပ္ဍဲဂိတုနဝ်ဝေမ်ပါ ၂၅၊ ၂၀၁၉ ဂှ် နူကဵု ဌာနသၞောဝ် လလောင်တြးလဝ် သွက်ဂွံရပ်စပ် စၟဳစၟတ်ရ။" ညးထ္ၜးသာဓက ဗီုကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာညးတအ် ဂစိုတ်ညးဍုင်ကွာန် မူသလေန် ပ္ဍဲကွာန်အေန်ဒေင်ဂှ် ဒးဒုင်ဖျေဟ်ထံင် စှ်သၞာံ၊ ကောန်ပၞာန်မလိလောန်ဒုဟ်တအ်ဂှ် ဒးဖျေဟ်ထံင် စဵုကဵု စှ်သၞာံ။ စပ်ကဵု ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ မဆက်ဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ ကုရဝ်ဟိန်ဂျာ မသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာဂှ် ညးဒစဵုဒစးပေင်င်ရ။ အခိင်လၟုဟ် ပေဲါဗတိုက် မကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဒှ်ဒၟံင် အကြာ ဂကူယခေင် ဗုဒ္ဓဘာသာ ကဵု ပၞာန်အလဵုအသဳတုဲ မူသလေန်ဂှ် ဟွံဆက်စပ် ကုပဋိပက္ခ မကတဵုဒှ်ဒၟံင်လၟုဟ်ရ။ တုဲပၠန် သွက်ပရေင်မၞိဟ်၊ ပရေင်ဆာန်သၟိန် အကြာဂကူဂမၠိုင် ကေုာံ ပရေင်ပညာဒေသတအ်ဂှ် နကဵု အလဵုအသဳ ဖန်ဇန်ကၠောန်ဒၟံင်ဖိုဟ်ရ။ တုဲ ညးဆက်ဟီု ဍုင်ဗၟာ ဆက်ဂစာန်ဒၟံင် ညံင်ဂွံဒှ် ဍုင်ဒဳမဝ်ကရေသဳဇေတ်တ်ဂှ် ညးတအ် ဂစာန်ကၠောန်ဒၟံင် ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ဍုင်ဖိုဟ်ရ။[၈]
တၠပညာသၞောဝ်ပိ ညးတအ် မလိင်လဝ်ဂှ် ညးမွဲတၠဂှ်ဟီု ပရူမကတဵုလဝ် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာဂှ် ဟွံစိုပ်ကဆံင် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ၊ ဟွံဒှ် ပြသၞာပဋိပက္ခ မဖန်ဗဒှ် နကဵုသၟိင်တၠ။ ညးမွဲပၠန်ဂှ် ဟီုဒဒှ်ရ နကဵုဂါမ်ပဳယျာ မပတိုန်ဂဗုတ် စၞးဂကောံဍုင်အေဿလာမ်ဂမၠိုင်ဂှ် ကၠောန်ဟွံထေက် ဟွံလုပ်သၞောဝ် မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ကောန်ဂကောံ ပ္ဍဲဂကောံဍုင်အေဿလာမ် ဗွဲမဂၠိုင် ဟွံပါလုပ်လဝ် ပ္ဍဲတင်လတုပ်စိုတ် ပဋိညာဉ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ တုဲပၠန် ညးဟွံညာတ်ကေတ် ပဋိပက္ခမကတဵုဒှ်လဝ်ဂှ် ဟွံကိတ်ညဳ ကုမအရေဝ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူရ။ မၞိဟ်သၟေဟ်မွဲဂှ်လေဝ် ဟီုဗီုဂှ်ပၠန်ရ။ ဗွဲတၟေင် ဒဒှ်ရ ဍုင်ဗၟာဖန်ဒၟံင် ပရေင်ဇၞော်မောဝ် ပ္ဍဲဒေသ မပ္တံကဵု ပရေင်ရီုဗင် မပ္တံကဵု ကလေင်သြိုင်ခၞံသ္ၚိဌာန်တအ် ဒှ်တမ်ရ။[၈]
စပ်ကဵု ဒဝ်အံင်သာန်သုကျဳ မပတိုန်ထ္ၜး ဒဒှ်ရ မစဵုဒၞာ လတူဒပ်ပၞာန် မကလိလောန်ဒုဟ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူဂှ်တုဲ ပရိုင်ဂၠးတိ ဗွဲမဂၠိုင် ချူပတိုန်ဒၟံင် နာနာသာ်ရ။ ပရိုင်ဂၠးတိ The Economist ချူ နကဵုက္ဍိုပ်လိက် "အံင်သာန်သုကျဳ နူဘဝအာဇာနဲဂှ် ပြံင်စိုပ် ဘဝမၞိဟ်အလီ (Aung San Suu Kyi has gone from hero to villain)" တုဲ ညးဆက်ချူ ကမ္မတဳမကဵုလာပ်နဝ်ဗေလ် ကုအံင်သာန်သုကျဳ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၁ ဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် နဒဒှ် "မၞိဟ်မကေတ်အစာံခိုဟ် ပ္ဍဲအရာ မဒစဵုဒစး ပရေင်ဍဵုဍိုက်" တုဲပၠန် "ညးမလုပ်ပေါဲဗတိုက် သွက်ဒဳမဝ်ကရေသဳ၊ အခေါင်အရာမၞိဟ် ကေုာံ ဖအိုတ်ကၠေအ် ပရေင်ဍဵုဍိုက်ကောန်ဍုင်အရင် နကဵုနဲၜိုဟ်လလံ"။ ဆဂး နကဵုလညာတ်မၞိဟ်မဒစဵုဒစး ပ္ဍဲဂတရုင်ဗစာ သၞောဝ်ဓဝ် ဂၠးကဝ် ပ္ဍဲဍုင်တာမ်ဟက် ပ္ဍဲသတ္တဟဏအ်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ဗွဲမတၞဟ်ခြာရ။ ဒဝ်အံင်သာန်သုကျဳဂှ် "ဒှ်မၞိဟ် မစဵုဒၞာ ဒုင်ဝန် ကုဒပ်ပၞာန် မဓဇန်ကြံ၊ မဍဵုဍိုက် ကောန်ဂကူ ကောန်ဍုင်အရင်၊ မဂစိုတ် ကမၠက်ဂကူ ကောန်ဍုင်အရင်တအ်ရ။ တုဲ ညးတအ် ကရေဲဒၟံင် "အံင်သာန်သုကျဳ ဂွကဵုလေပ်ညိ။ Aung San Suu Kyi, shame on you!" ရ။[၉] တုဲပၠန် ပရိုင်တဳဝဳဂၠးတိ မပ္တံ CNN တအ်လေဝ် နကဵုပရိုင်တဳဝဳကီု သီုကဵု မုက်လိက်ဝပ်သာ်ဂှ် ပရူဒဒှ်ရ အံင်သာန်သုကျဳ မတးပါဲ ဂဗုတ်ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူဂှ် ဗွဲမအမ်သဝ် ချူဗၟံက်ထ္ၜးလဝ်ကီုရ။ ပရိုင် CNN ချူ နကဵု က္ဍိုပ်ပရိုင် "Nobel Peace Prize winner Aung San Suu Kyi says genocide claims are 'misleading' (ညးမကလိဂွံလာပ်နဝ်ဗေလ်ၜိုဟ်လလံ အံင်သာန်သုကျဳဟီု ပွမစောဲဒုဟ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူဂှ် ဒှ်အရာ 'မလီလာန်စ')" ပ္ဍဲကဵု ပရိုင်ဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် အရေဝ် ညးမလ္ၚတ်အခေါင်အရာမၞိဟ် ကုလသမဂ္ဂ ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ Yanghee Lee "ပိုယ်ဒးစွံသတိဂှ် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ အံင်သာန်သုကျဳ နွံၜါ။ အံင်သာန်သုကျဳ ကိုပ်ကၠာသဘင်ရုဲမာဲသၞာံ ၂၀၁၅ ကဵု ကြဴနူ ၂၀၁၅။ အံင်သာန်သုကျဳ မဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲ တာမ်ဟက် (ရုင်ဗစာသၞောဝ်ဓရ်ဂၠးတိ)ဂှ် ဒှ်အံင်သာန်သုကျဳ ကြဴနူ ၂၀၁၅။"[၁၀]
၁၂ ဒဳဇြေန်ပါ ၂၀၁၉ အခိင်ဂယး
ပလေဝ်ဒါန်နူကဵုဂါမ်ဗဳယျာ ကလေင်ခၠေဝ်သှ် လတူဍုင်ဗၟာ မဟီုလဝ် နူကဏေအ်တေအ်ရ။
တင်ဂၞင်သက်သဳ မပတိုန်ထ္ၜး နူကဵု လိက်ဒုင်စဳရေင် နူကဵု ဂကောံဂၠာဲတင်ဂၞင် ကုလသမဂ္ဂ (Fact-Finding Mission) သီုဖအိုတ်ဂှ် နူကဵု ဍုင်ဗၟာ ဒစဵုဒစး ဟွံမဲဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်။ တင်ဍုင်ဗၟာ မဒစဵုဒစး သီုဖအိုတ် နွံၜါတင်ဂှ်
- စပ်ကဵု မစိုပ်ကဆံင် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူဂှ် မၞိဟ်စၞးဍုင်ဗၟာ ဟွံဒုင်တဲ။
- စပ်ကဵု ဍုင်ဗၟာ ဟွံရပ်စပ် ကေတ်အရေဝ် ကုညး မကလိလောန်ဒုဟ် ရာဇာဝတ်တအ်ရ။
စပ်ကဵု တင်မွဲဂှ် အလဵုဇကု ဒဝ်အံင်သာန်သုကျဳ ပတိုန်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ဟိုတ်နူ သၟာပကီုပရာပ်အာသာတအ်တုဲ နကဵုကောန်ပၞာန်ဗၟာ လုပ်ပသောင်သၞဂှ် ညးဍုင်ကွာန် ကဵု ဂကောံအာသာ ၜါဏအ် ပါ်လဝ် ဗွဲမကၠးဖ္ဍးဟွံမာန် ထုဲအာတုဲ ညးဍုင်ကွာန် လ္ၚဵု ဒးဒုင်ချိုတ်အာ နွံကီုရ။ နကဵု ကောန်ပၞာန်ဗၟာ နကဵုပၟိက်ဆန္ဒ မိက်ဂွံဂစိုတ် ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာတုဲ ဂစိုတ်ဒး ဟွံသေင်ဂှ်ရ ကိစ္စဝွံ ဟွံစိုပ် ကဆံင် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ ရ။ ညးစၞး နူကဵု ဂါမ်ပဳယျာဟီု ကောန်ပၞာန်ဗၟာတအ်ဂှ် ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲခရေင်၊ ကောန်တှ် မမိန်လဝ် ပ္ဍဲတဲ မိဍေဟ်ဂှ် ပြံင်ကေတ်တုဲ ကၠဟ်ထဝေင် စုတ် ပ္ဍဲတိ၊ ကၠဟ်ထဝေင်စုတ် ပ္ဍဲကြုင်၊ ကၠဟ်ထဝေင် စုတ်ပ္ဍဲပၟတ် မစံင်လဝ်သ္ၚိ၊ တုဲပၠန် ညးဗြဴဗျုဗျု ညးဗြဴမနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴတအ်လေဝ် ဒးဒုင်ဂစိုတ်လဝ် ဂၠိုင်ကဵုလၟိဟ်ရ။ ကောန်ၚာ်စဏအ် မၞိဟ်ဗြဴစဏအ် ၜိုတ်မူစိ ဒှ်ကောန်ဂကောံအာသာ မာန်ရော။ တုဲပၠန် ဍုင်ဗၟာဟီု လၟိဟ်မၞိဟ်မဒုင်ဂစိုတ် သီုဖအိုတ် ဒစာံလ္ၚီဂှ် နကဵု မတ်ဗၟာမ္ဂး ဟွံစိုပ် ကဆံင် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ ဏီဟာ။ နကဵုစိုတ်ဆန္ဒ နွံဟွံမဲဂှ် ညးထ္ၜးကဵု သက်သဳ ဂဥုပ်သကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်ဍုင်ဗၟာ မင်းအောင်လှိုင် မချူပတိုန်လဝ် ပ္ဍဲဝှုက်ၜောက်ညးတေအ် ‘ဘင်္ဂါလီပြဿနာဟာ လက်ရှိအစိုးရအနေနဲ့ အထူးတလည် အရေးထားဖြေရှင်းနေတဲ့ မပြီးပြတ်သေးတဲ့ လုပ်ငန်းတစ်ခု ဖြစ်ကြောင်း၊ မိမိတို့အနေနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ရိုဟင်ဂျာလူမျိုး မရှိဘူးဆိုတာ ရှင်းရှင်းလင်းလင်း ကြေညာထားပြီး ဖြစ်ကြောင်း’ ရံင်ကဵု တင်မ္ဂး ပြသနာရဝ်ဟိန်ဂျာ ဒးပသောင်ထောအ်ကၠးကၠး ဂှ်တုဲ ဒဒှ်ရ နကဵုဒပ်ပၞာန် ဆန္ဒမိက်ဂွံ ဂစိုတ်ပဠက်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်ဂှ် နွံဒၟံင်ကၠးကၠးဂှ် ညးထံက်ထ္ၜးကဵုရ။
စပ်ကဵု တင်ၜါဂှ်မ္ဂး ညးထံက်ထ္ၜး ဂလာန် ဒဝ်အံင်သာန်သုကျဳ မဟီုလဝ် ”ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာဂှ် နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ၂၀၀၈ တုဲ ဒပ်ပၞာန်ဂှ် နွံကဵု ပရေင်စဳရေင်သၞောဝ်တၞဟ်ခြာတုဲ ကောန်ပၞာန် မကလိလောန်ဒုဟ် ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးယခေင်ကီု သီုကဵု ဒေသတၞဟ်တအ်ဂှ် နကဵုသၞောဝ်ဏအ် ညးတအ် ကေတ်ဒၟံင်အရေဝ်ရ။ ဆဂး အရာဝွံ ဟိုတ်မဒှ်အရာ မတတ်ၜက်အာနူ ဂုဏ်ဖိုလ် သွက်ဒပ်ပၞာန်တုဲ ဒှ်အရာမလောဲသွာမွဲ ဟွံသေင်ရ။” ဂှ်တုဲ ညးဟီု အလဵုဇကု ဂဥုပ်သကိုပ်ပၞာန်ဇၞော် မင်းအောင်လှိုင်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မကလိလောန်လဝ်ဒုဟ်မွဲရတုဲ နကဵု သၞောဝ်ဒပ်ပၞာန်ဂှ် ဂွံကေတ်အရေဝ် လတူညး အတိုင်သၞောဝ်ဓဝ်ဍာံဍာံဂှ် ဒှ်ဟွံမာန်ရ။ ကေတ်အရေဝ်ကွေဟ်ရ။ ဥပမာ ကိစ္စ ကွာန်အင်တေန် ဟိုတ်နူ သၟာပရိုင်ရာ်တာ ဗၟံက်ထ္ၜး ကိစ္စဏအ်တုဲ အစာပရိုင်ဂှ် ဒးဒုင်ဖျေဟ်ထံင်ရ။ ဟိုတ်နူ ဂၠးတိ ကဵုဒြဟတ်ဓရိုဟ်ဂၠိုင်တုဲ ကောန်ပၞာန်မကလိလောန်ဒုဟ်တအ်ဂှ် ကေတ်အရေဝ် ဖျေဟ်ထံင် ဂွံမွဲၜါဂိတုတုဲ ကလေင်ဗၠးထောအ်ပၠန်ရ။ အစာပရိုင်တအ်ဂှ် ဒးဒုင်ဖျေဟ်ထံင် ထပှ်သၞာံရ။ တုဲပၠန် ကိစ္စဂစိုတ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂူတာပြင်ဂှ် နကဵု ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာ ပတိုန်ဂဗုတ်တုဲဟေင် ပ္ဍဲ ၂၅ နဝ်ဝေမ်ပါ ၂၀၁၉ ဂှ်မှ ဂွံစစၟဳစၟတ် ကိစ္စဂှ်။ အရာဏအ်လေဝ် ထေက်ကဵု ဒးပတိုန်ဂလာန်သၟာန်ခိုဟ်ရ။
ညးဆက်ထံက်ထ္ၜးမွဲပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲကဵု အရေဝ် ဒဝ်အံင်သာန်သုကျဳ မဟီုနူကဏေအ်တေအ်ဂှ် ကလေင်လ္ၚတ်ရံင်မ္ဂး ပါဲနူ ယၟု သပုန်အာသာ မွဲတုဲ ယၟု ရဝ်ဟိန်ဂျာ ဆမွဲမကီု ဟွံပါရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ အလဵုအသဳ ဟွံမဲပၟိက်၊ ဟွံပစၟတ်သမ္တီ လတူ ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်ဂှ် သောင်ကၠးဒၟံင်ရ။
နကဵု မၞိဟ်စၞး နူကဵု ဂါမ်ဗဳယျာ ဆက်အာတ်မိက် မွဲပၠန်ဂှ် ရဝ်ဟိန်ဂျာ ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာဂှ် ဟွံမဲ ကုပရေင်ဂီုကၠီုတုဲ ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ သွက်ဂွံကတဵုဒှ် မွဲဝါပၠန်ဂှ် အကာဲအရာနွံဒၟံင်ဂှ်ရ နကဵု ရုင်ဗစာ ညံင်ဂွံပတိတ်ကဵု ပရေင်ကမၠောန် ကာလအကြာ (provisional measures) သွက်ဂွံစဵုဒၞာ ရဝ်ဟိန်ဂျာ ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ လုကဴသွဟ်လက္ကရဴအိုတ် ဟွံဂွံဖျေဟ်ဏီဂှ်ရ။
စပ်ကဵု ဍုင်ဗၟာ ဟီု ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာ မပစၞးဂကောံအဝ်အာင်သဳဂှ် ဟွံစှ်ေကဵု သၞောဝ်ဂှ် ညးဆက်ဟီု ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာဂှ် ပတိုန်ဂဗုတ် မပစၞး ဂကောံအဝ်အာင်သဳတုဲ ပတိုန်ဂဗုတ် နကဵု ဂကောံဟွံသေင်။ ပါဲနူ ဂကောံအဝ်အာင်သဳတုဲ ဍုင်တၞဟ် ဗီုကဵု ဍုင်နေတာလာန်၊ ဍုင်ကနေဒါလေဝ် နဒဒှ် ဍုင်မထံက်ဂှ် ပါလုပ်ကီုရ။ ပါဲနူဏအ်တုဲ ဍုင်တၞဟ်တအ်လေဝ် သွက်ဂွံပါလုပ်ကၠုင် နွံဒၟံင်ဏီရ။ လက္ကရဴအိုတ်ဂှ် အာတ်မိက် ရုင်ဗစာ ဘဝဂီုကၠီု ရဝ်ဟိန်ဂျာဂှ် နွံပ္ဍဲလျိုင် နာဲဗစာတအ်ရ။ တုဲပၠန် ညးဂၠးကဝ်ဂမၠိုင် နကဵုဂကောံကီု နကဵုဍုင်ကီု မင်စၟဳဒၟံင် သွဟ်နူကဵု နာဲဗစာတအ်ရ။ [၁၁]
၁၂ ဒဳဇြေန်ပါ ၂၀၁၉ အခိင်သဝ်တ္ၚဲ
ပလေဝ်ဒါန်ဍုင်ဗၟာ ကလေင်ခၠေဝ်သှ် လတူ ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာ မပတိုန်ထ္ၜးလဝ် နူဂယးဏအ်ဂှ်ရ။
မၞိဟ်စၞး ဍုင်ဗၟာတအ်ဂှ် ဆက်ပတိုန်ထ္ၜး ဒဒှ်ရ ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာဂှ် နမပစၞးဂကောံမွဲမွဲတုဲ မပတိုန်ဂဗုတ်ဂှ် ဟွံသၟဟ်ကဵုသၞောဝ်ဂၠးတိ။ တုဲပၠန် နကဵုဂကောံအဝ်အာင်သဳဂှ် ဒက်ပတန်လဝ် လှုဲဂအုံ သွက်ဂွံ ဗက်ဂဗုတ်ဏအ်ဂှ် ထံက်ထ္ၜးရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵုသၞောဝ်ဂၠးတိမ္ဂး ဂဗုတ်ဝွံ ဟွံစှ်ေကဵု သၞောတ်တုဲ အာတ်မိက် ကဵုတးပါဲထောအ်ရ။
နကဵုအလဵုဇကု ဒဝ်အံင်သာန်သုကျဳ နကဵုအရေဝ်လက္ကရဴဂှ် ဟီု ယဝ်ရ နကဵုရုင်ဗစာ ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ပတိတ်အမိင် ပရေင်ကမၠောန် ကာလအကြာ (provisional measures)မ္ဂး ဒှ်အန္တရာယ် ကုပရေင်ညဳသၟဟ် အကြာ ကောန်ဂကူဂမၠိုင် ပ္ဍဲဍုင်၊ ဒှ်ဟိုတ်ကဵု ပရေင်ၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲဍုင် ဂွံလီုလာ်ဂှ်ရ အာတ်မိက် ညံင်ဟွံဂွံ ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ်ရ။ ကၞောတ်တဲ အာတ်မိက် ရုင်ဗစာ ညံင်ဂွံ တးပါဲကဵု ဂဗုတ်ဏအ် နူကဵုရုင်ဗစာရ။[၁၂]
ပရေင်ကမၠောန်ကာလအကြာ
ပလေဝ်ဒါန်နူကဵု ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာ အာတ်မိက်လဝ် လလအ်ဂဗုတ်ဏအ်ဂွံတုဲဒှ် ပ္ဍဲအခိင်ပြဟ်ဟ်ဏအ် ညံင်ဂွံရပ်စပ်ကဵု လတူဍုင်ဗၟာ ၆ တင်
(၁) နကဵုဍုင်ဗၟာ ကမၠောန်ပြဝ မဂစိုတ်ပဠက်ဂကူဂမၠိုင်ကီု သီုကဵု ကမၠောန်မတုပ်သၟဟ်ကဵု ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ သီုဖအိုတ်ဂှ် ညံင်ဂွံဒေါအ်ကဵုတုဲ လတူကောန်ဂကူရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်ဂှ် ကမၠောန် ပွမဂစိုတ် မဟွံမဲကဵုသၞောဝ်ဥပဒေ၊ ပွမပျဲပျာံၜုင်တက်၊ ပွမပကီုပရာပ်လိင်၊ ပွမစံင်သ္ၚိဌာန်၊ ပွမပလီုပလာ်ထောအ် တိရစ္ဆာန် ကေုာံတိဍာ်၊ ပွမပလီုပလာ်ထောအ် အရာမဆေင်ကဵု ဇွောအ်မသွက်ဂွံဂျိုင်လမျီုတအ်ဂှ် ညံင်ဂွံဒေါအ်ထောအ်။
(၂) သွက်ဂွံ ဂစိုတ်ပဠက်ဂကူတၞဟ်တုဲ ဒက်ပကောံမၞိဟ်၊ ပရေင်ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ ညံင်ဂွံဒှ် ပွမဆဝ်မ္ၚုဟ်၊ ပ္ဍဲအရာမဂစိုတ်ပဠက်ဂကူဂှ် ညံင်ဟွံဂွံပါလုပ်၊ ပွမကၠောန်ဗဒှ် မဟွံစှ်ေကဵုသၞောဝ်တအ်ဂှ် နကဵုဒပ်ပၞာန်ဗၟာကီု နကဵုဒပ်ပၞာန်လွပ်လွဟ်တၞဟ်တအ်ကီု သီုကဵု ဂကောံမၞိဟ်တၞဟ်တအ်ဂှ် ဒးဝေင်ပါဲကဵုရောင်။
(၃) နကဵုဍုင်ဗၟာ အရာသက်သဳသာဓကဂမၠိုင် ညံင်ဟွံဂွံပလီု ပလေအ်ထောအ်၊ အရာသက်သဳသာဓကတအ်ဂှ် ညံင်ဂွံကဵုအခေါင် ညးတၞဟ်လုပ်လ္ၚတ်။
(၄) နကဵုဍုင်ဗၟာ ကဵု ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာတအ်ဂှ် ညံင်ဟွံဂွံ ကၠောန်ဗဒှ် ပရေင်ပၠန်တဲရေင်သကအ်ဂှ် သ္ဒးဝေင်ပါဲရောင်။
(၅) ယဝ်ရ ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် သ္ဒးကၠောန် ပရေင်ကမၠောန်ကာလအကြာမ္ဂး အပ္ဍဲပန်ဂိတု ပရေင်ကမၠောန်ဂမၠိုင် အကြာဍုင်ၜါ သဒးဒုင်စဳရေင် ရေင်သကအ်ရောင်။
(၆) နကဵုဍုင်ဗၟာ ညံင်ဂွံဒုင်တဲ ပံင်ကၠောန် ကုဂကောံဂၠာဲတင်ဂၞင်ကုလသမဂ္ဂ ကေုာံ ဂကောံစၟဳစၟတ်ကုလသမဂ္ဂ။
နကဵုဍုင်ဗၟာ အာတ်မိက်လဝ် ၂ တင်
(၁) ဂဗုတ်ဂှ် ညံင်ဂွံ ပ္တိတ်ထောအ် နူကဵုစရင် ပေင်င်။
(၂) ယဝ်ရ ဂဗုတ်ဏအ် ပ္တိတ်ထောအ် နူကဵုစရင် ဟွံဂွံမ္ဂး ပရေင်ကမၠောန်ကာလအကြာဂှ် ညံင်ဟွံဂွံပ္တိတ်အမိင်။ [၁၃]
ရုင်ဗစာ ဖျေဟ်အမိင် စပ်ကု ပရေင်ကမၠောန်ကာလအကြာ
ပလေဝ်ဒါန်၁၅ ဇာန်နဝါရဳ ၂၀၂၀ ဂှ် နူကဵု ရုင်ဗစာ လလောင်တြး ဒဒှ်ရ စပ်ကဵု မပတိုန်အာတ်မိက်လဝ် ညံင်ဂွံပတိတ်ကဵု ပရေင်ကမၠောန် ကာလအကြာ (provisional measures) ဂှ် ပ္ဍဲကဵု ၂၃ ဇာန်နဝါရဳ ၂၀၂၀ အခိင်နူဂယး ၁၀း၀၀ ဂှ် ပတိတ်ကဵုရောင်။[၁၄]
သွက်ဂွံတိုန် ကလင်အမိင်ဂှ် နူကဵု ဍုင်ဗၟာ ဝန်ဇၞော်ရုင်မကဵုကသပ်ဍုင် ဦးကျော်တင့်ဆွေ က္ဍိုက်က္ဍိုပ်တုဲ တၠပညာသၞောဝ်ဥပဒေတအ် အာတိုန်ရ။[၁၅]
တင်ဍု င်ဗၟာ မအာတ်မိက်လဝ် သီုဖအိုတ် ဒးဒုင်တးပဲါ။ တင်ဂါမ်ဗဳယာ မအာတ်လဝ် တြဴတင်ဂှ် တင်မဆေင် ကုဂဗုတ် ပန်တင်ဂှ် ဗွဲမဇိပ်ဂၠိပ် ဟိုတ်မဒှ် ဓဝိင် လတူ ရဝ်ဟိန်ဂျာတအ်တုဲ နူကဵု ရုင်ဗစာ နကဵု တၠပညာဥပဒေသီုဖအိုတ် တုပ်စိုတ်တုဲ ဖျေဟ်ဏာ ပရေင်ကမၠောန်ကာလအကြာ အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
(၁) နကဵုမွဲကသပ်မွဲဂၞန်
ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံမျာန်မာ/ဗၟာ အတိုင်တင်လတုပ်စိုတ် သွက်ဂွံစဵုဒၞာ ကေုာံ ရပ်စပ်ကဵုဒုဟ် ကုရာဇာဝတ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူဂှ် ပ္ဍဲကဵု လတူ ကောန်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာ မနွံ အပ္ဍဲပယျဵုဍုင်ဇကုဂှ်၊ သ္ဒးစကာ ရေင်တၠုင်ကၠောန် ၜိုန်အဝဵုသြဇာဇကု မနွံ သွက်ဂွံစဵုဒၞာ အတိုင် ပိုဒ်ဇၞော် ၂ မစၞောန်ထ္ၜးလဝ် မပ္တံကဵု
(က) ပွမဂစိုတ် ဂကောံမၞိဟ် ပ္ဍဲကဵု ဂကူဂှ်၊
(ခ) ပွမဖန် ညံင် ခန္ဓကာယ ဟွံသေင်မ္ဂး စိတ္တ ဂွံဂိသကေဝ် ပ္ဍဲကဵု ဂကူဂှ်၊
(ဂ) နကဵုတင်ရန်တၟအ်နွံနွံ ကဵုဒဒိုက် ပလီုပလာ် မဆေင် ကုဂကူဂှ် ညံင်သ္ဂောအ်ဂျိုင်တန်တဴ နကဵု သီုဖအိုတ် ဟွံသေင်မ္ဂး နကဵု မွဲဒကုတ်မွဲဒကဴ၊
(ဃ) ပရေင်ကမၠောန်စဵုဒၞာ နကဵုဆန္ဒနွံနွံ ညံင် ကောန်ဂကူဂှ် ဟွံကလိဂွံကောန်ဇာတ်၊
(၂) နကဵုမွဲကသပ်မွဲဂၞန်
ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံမျာန်မာ/ဗၟာ အတိုင်တင်လတုပ်စိုတ် သွက်ဂွံစဵုဒၞာ ကေုာံ ရပ်စပ်ကဵုဒုဟ် ကုရာဇာဝတ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူဂှ် ပ္ဍဲကဵု လတူ ကောန်ဂကူ ရဝ်ဟိန်ဂျာ မနွံ အပ္ဍဲပယျဵုဍုင်ဇကုဂှ်၊ သ္ဒးဖန် ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ် ညံင်ကဵု ကောန်ပၞာန်ဍုင်ဇကု၊ သီုကဵု သၟာလွပ်လွဟ်တၞဟ်တအ် နကဵုနဲကဲတပ်တပ် ဟွံသေင်မ္ဂး နကဵုမကဵုဒြဟတ် လပါ်လက္ကရဴ နကဵုအလဵုဒပ်ပၞာန်ဍုင်ဇကုတအ်ကီု ဟွံသေင်မ္ဂး နကဵုဂကောံမွဲမွဲ၊ မၞိဟ်မွဲမွဲ နူကဵုဒပ်ဇကု မရပ်လဝ်ဇုက် နကဵုနဲကဲတပ်ပ်ကဵုဒှ် နကဵုနဲ မကဵုသြဇာကဵုဒှ် ညံင်ဟွံဂွံ ကလိလောန် လတူအရာ မစၞောန်ထ္ၜးလဝ် အတိုင်တင်ဂၞန် (၁) ဗွဲလတူဂှ်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဗွဲပၞုက်ဓလုက် ကၠတ်ပါလုပ် ညံင်ဂွံဖန် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ၊ နကဵုနဲတပ်ပ်ကီု နကဵုနဲ မဆဝ်မ္ၚုဟ် ဓလိုက်ကတဵု ညးဍုင်ကွာန် သွက်ဂွံဖန်ဗဒှ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ၊ သွက်ဂွံ ချပ်ဖန် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ ဟွံသေင်မ္ဂး ပါလုပ် ပ္ဍဲကဵု ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ၊
(၃) နကဵုမွဲကသပ်မွဲဂၞန်
ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံမျာန်မာ/ဗၟာ သ္ဒးစကာ အဝဵုသြဇာ ဗွဲမစိုပ်တရဴ သွက်ဂွံ စဵုဒၞာ ပ္ဍဲအရာ မပလီု တင်ဂၞင်သက်သဳ မဆက်စပ် ကုအရာမစောဲလဝ်ဒုဟ် အတိုင်ဥပဒေပိုဒ်ၜါ မဆေင်ကဵု သွက်ဂွံစဵုဒၞာ ကေုာံ ရပ်စပ်ကဵုဒုဟ် ကုရာဇာဝတ် ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ။
(၄) နကဵုမွဲကသပ်မွဲဂၞန်
ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံမျာန်မာ/ဗၟာ သ္ဒးပလံင် လိက်ဒုင်စဳရေင် ကုရုင်ဗစာ လတူတင်ကမၠောန် မသ္ဒးကၠောန် အတိုင်မကဵုလဝ် အမိင် အပ္ဍဲပန်ဂိတု နူကဵု တ္ၚဲမပတိတ်ကဵုလဝ်အမိင်ဝွံ၊ တုဲပၠန် ဇၟာပ်ပ် တြဴဂိတု စဵုကဵု တင်သ္ဂုတ်သွာတ် လက္ကရဴအိုတ် မစှ်ေ ပ္ဍဲကဵု ဂဗုတ်ဏအ်ဂှ် သ္ဒးပလံင်ကဵု လိက်ဒုင်စဳရေင် ကုရုင်ဗစာဝွံရောင်[၁၆]
ရုင်ဗစာ ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် စပ်ကဵု ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံဗၟာ မပ္တိုန်လဝ်
ပလေဝ်ဒါန်၂၂ ဂျူလာင် ၂၀၂၂ ဂှ် ရုင်ဗစာ ဖျေဟ်အမိင် စပ်ကဵု ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံမျာန်မာ/ဗၟာ မပ္တိုန်လဝ် ၄ တင်[၁၇]
- နကဵု ရးနိဂီုဂါမ်ဗဳယျာဂှ် ပ္တိုန်ဂဗုတ် နကဵုစၞး ဂကောံဍုင်အေဿလာမ်မေတ်ဂမၠိုင် (OIC) တုဲ ဂကောံဍုင်အေဿလာမ်မေတ်ဂှ် ဟိုတ်မဒှ် ရးနိဂီုမွဲ ဟွံသေင်တုဲ နကဵုပိုဒ်ဇၞော် ၃၄၊ ပိုဒ် ၁မ္ဂး ဒှ်အရာမဟွံမဲ ကုအခေါင်ပတိုန်ဂဗုတ်။
- နကဵု ရးနိဂီုဂါမ်ဗဳယျာဂှ် ကိစ္စဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ မကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံဗၟာဂှ် ဟိုတ်နူ အဆက်အစပ် တပ်တပ် ဟွံမဲတုဲ အခေါင်ပတိုန်ထ္ၜး ဟွံမဲ။
- ပ္ဍဲကဵု ပ္ဍဲပဋိညာဉ် မဒစဵုဒစး ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူဂှ် ပ္ဍဲအခိင် ဍုင်ဗၟာ မထ္ပက်စၟတ်တဲဂှ် ပိုဒ်ဇၞော် ၈ ဂှ် ခၠန်ပါဲလဝ်တုဲ စပ််ကဵုကိစ္စ ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူဏအ်ဂှ် စောဲဂဗု ကုဍုင်ဗၟာဟွံဂွံ။
- ရးနိဂီုဂါမ်ဗဳယျာ ကဵု ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံဗၟာဂှ် ဟိုတ်နူ ပရေင်ကယျာန်ဓဝါတ် မကတဵုဒှ်လဝ် တပ်တပ်ဟွံမဲ ဟွံဒှ် "injured State"တုဲ နကဵုရုင်ဗစာ ဂဗုတ်ဏအ် ဒုင်တဲဟွံထေက်။[၁၇]
စပ်ကဵု ၄ တင် ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံဗၟာ မပတိုန်လဝ်ဂှ် နကဵု ရးနိဂီုဂါမ်ဗဳယျာ ကလေင်သှ်ခၠေဝ်လဝ်
- နကဵု ရးနီဂီုဂါမ်ဗဳယျာဂှ် နကဵုစၞးညးလဵုမွဲလေဝ် ပ္တိုန်လဝ် ဂဗုတ်ဝွံ ဟွံသေင်၊ နကဵု ရးနိဂီုဂါမ်ဗဳယျာဟေင် ပ္တိုန်လဝ်ဂဗုတ် အတိုင်ပိုဒ်ဇၞော် ၃၄၊ ပိုဒ် ၁ ကေုာံ ပိုဒ်ဇၞော် ၃၅၊ ပိုဒ် ၁၊ တုဲပၠန် ဂါမ်ဗဳယျာ ကီု သီုကဵု ဗၟာဂှ် ဒှ်ဍုင်မလုပ်လဝ် ပ္ဍဲပဋိညာန်မဒစဵုဒစးဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ။
- နကဵုဂါမ်ဗဳယျာဂှ် ပ္တိုန်လဝ်ဂဗုတ် နကဵု ဍုင်ကောန်ဂကောံ ပဋိညာန်မဒစဵုဒစးဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူ။
- နကဵု ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံဗၟာဂှ် ပိုဒ်ဇၞော် ၈ ဂှ် ၜိုန်ရ ခၠန်ပါဲလဝ်ကီုလေဝ် နကဵု ပိုဒ်ဇၞော် ၉ ဂှ် ရုင်ဗစာ ရပ်စပ်ဂဗုတ် အခေါင်နွံ။
- ကုဍုင်မပါလုပ်လဝ် ပ္ဍဲပဋိညာန်တအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် အခေါင်မစောဲဂဗုတ် နွံ၊ အတိုင်ပိုဒ်ဇၞော် ၉ မ္ဂး ဟွံပိုင်ခြာလဝ် ဆဍုင်မစုက်လုက်ရေင်သကအ်ဟေင်ရ။[၁၇]
နကဵု ရုင်ဗစာ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်
- နကဵု ရုင်ဗစာ အတိုင်ပိုဒ်ဇၞော် ၃၄၊ ပိုဒ် ၁ ကေုာံ ပိုဒ်ဇၞော် ၃၅၊ ပိုဒ် ၁၊ "ကောန်ဂကောံကုလသမဂ္ဂသီုဖအိုတ်ဂှ် ဒှ် ညးမပါလုပ် ipso facto မနွံအခေါင်ပတိုန်ဂဗုတ် ပ္ဍဲရုင်ဗစာသၞောဝ်ဓဝ်ဂၠးကဝ်"၊ ရးနိဂီုဂါမ်ဗဳယျာ ဒှ်ဒၟံင် ကောန်ဂကောံကုလသမဂ္ဂ နူ ၂၁ သေပ်တေမ်ဗါ ၁၉၆၅ တုဲ ဒှ်ဍုင် ipso facto မနွံအခေါင်ပတိုန်ဂဗုတ် ပ္ဍဲ ရုင်ဗစာဝွံရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵုရုင်ဗစာ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ညာတ်ကေတ် နကဵုဂါမ်ဗဳယျာ ကိတ်ညဳ ကုတင်သၞောဝ်ဝွံရ။ ဗၟာမဟီုလဝ် ဂါမ်ဗဳယျာမပတိုန် ဂဗုတ်စၞးဂကောံဍုင်အေဿလာမ်ဂမၠိုင်ဂှ် နကဵု ရုင်ဗစာ ပၠုပ်စုတ်ဟွံဂွံ၊ နကဵုရုင်ဗစာ ညာတ်ကေတ် ဂါမ်ဗဳယျာ စကာအခေါင်အရာညးမဂွံလဝ်တုဲ မပတိုန်ဂဗုတ်။ ထံက်ရံင် ကုတင်ဂမၠိုင်ဂှ်တုဲ တင်ပတိုန်ထ္ၜး နူဍုင်ဗၟာဂှ် နကဵု ရုင်ဗစာ တးပါဲ။
- နကဵု ရုင်ဗစာ ဟွံညာတ်ကေတ် နကဵုဂါမ်ဗဳယျာ ပတိုန်ဂဗုတ် မဟွံစှ်ေ ကုအတိုင်လၟေင်ကမၠောန်။ ထံက်ရံင် ကုတင်ဂမၠိုင်တုဲ တင်ပတိုန်ထ္ၜး နူဍုင်ဗၟာဂှ် နကဵု ရုင်ဗစာ တးပါဲ။
- နကဵု ရုင်ဗစာ ညာတ်ကေတ် ပိုဒ်ဇၞော် ၈ဂှ် ၜိုန်ရခၠန်ပါဲလဝ်ကီုလေဝ် ဟွံပကဵု ဟွံကဵုအခေါင်ကၟာတ်ဂဗုတ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ တင်ပတိုန်ထ္ၜး နူကဵု ဍုင်ဗၟာဂှ် ဟွံလုပ်အဝေါင်တုဲ တင်ပတိုန်ထ္ၜး နူဍုင်ဗၟာဂှ် နကဵု ရုင်ဗစာ တးပါဲ။
- နကဵု ရုင်ဗစာ ညာတ်ကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဂဗုတ်ဏအ်ဂှ် မအရေဝ် မဟီုဂး "directly injured State" "specially injured State" တအ်ဂှ် ဟွံဆက်စပ်။ သ္ၚေဝ်ရံင်ဖအိုတ်မ္ဂး နကဵု ရုင်ဗစာ ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် နကဵု ဍုင်ဂါမ်ဗဳယျာ နဒဒှ် ဍုင်ဂကောံ ပဋိညာန်ဒစဵုဒစးဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူမွဲဂှ် နွံကဵုတာလျိုင် တင်ဍုင်ဗၟာမဒးဒ္ဂေတ်ဗက် အတိုင် ပိုဒ်ဇၞော် ၁၊ ၃၊ ၄ ကေုာံ ၅ ပ္ဍဲပဋိညာန်ဂှ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ တင်ပတိုန်ထ္ၜး နူဍုင်ဗၟာဂှ် နကဵုရုင်ဗစာ တးပါဲ။[၁၇]
တင်သ္ဂုတ်သွာတ်ဂှ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် နကဵု မာဲ ၁၅ မွဲတၠ။
ညးမတုပ်စိုတ်ဂမၠိုင် President Donoghue; Vice-President Gevorgian; Judges Tomka, Abraham, Bennouna, Yusuf, Sebutinde, Bhandari, Robinson, Salam, Iwasawa, Nolte, Charlesworth; Judges ad hoc Pillay, Kress;[၁၇]
ညးဒစဵုဒစး Judge Xue. [၁၇]
နိဿဲ
ပလေဝ်ဒါန်- ↑ ၁.၀ ၁.၁ ICJ. Calendar of hearings and events. International Court of Justice.
- ↑ ၂.၀ ၂.၁ Pillai, Priya (November 13, 2019). The Gambia v Myanmar at the International Court of Justice: Points of Interest in the Application.
- ↑ Gambia files genocide case against Myanmar (November 11, 2019). “"The country filed the case on behalf of the Organization of Islamic Cooperation."”
- ↑ OIC Welcomes first hearing of Legal Case on accountability for crimes against Rohingya. Open Publishing (November 24, 2019). “"The case was filed by the Republic of The Gambia, as Chair of the OIC Ad Hoc Ministerial Committee on Accountability for Human Rights Violations Against the Rohingya, for violations by Myanmar of the 1948 Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide."”
- ↑ Canada, Netherlands join Gambia's fight for Rohingyas. Open Publishing (December 5, 2019). “"On November 11th 2019, The Gambia filed a lawsuit at The Hague demanding accountability on the systematic violations of the rights of minority Rohingya Muslims by the Government of Myanmar. Following this, Canada, Netherlands and The Gambia have agreed to form a tripartite joint working group to pursue the case."”
- ↑ ၆.၀ ၆.၁ ၆.၂ ၆.၃ Application Instituting Proceedings and Request for Provisional Measures, Republic of the Gambia v. Republic of the Union of Myanmar, 11 November 2019
- ↑ ၇.၀ ၇.၁ ၇.၂ ၇.၃ UN Live United Nations Web TV[permanent dead link], December 10, 2019
- ↑ ၈.၀ ၈.၁ UN Live United Nations Web TV[permanent dead link], December 11, 2019
- ↑ Banyan (December 11, 2019). Aung San Suu Kyi has gone from hero to villain; Yet she has not changed very much. Open publisher. “THE COMMITTEE that awarded the Nobel peace prize to Aung San Suu Kyi in 1991 described her as “an important symbol in the struggle against oppression” and an inspiration to those “striving to attain democracy, human rights and ethnic conciliation by peaceful means”. But to the crowd of protesters who gathered outside the International Court of Justice (ICJ) in The Hague this week, she is just the opposite: an apologist for military brutality, an oppressor of ethnic minorities and an abettor of genocide. “Aung San Suu Kyi, shame on you!” they chanted. As her motorcade glided past, windows tinted, the jeers and boos rose in a crescendo.”
- ↑ Regan, Helen (December 11, 2019). Nobel Peace Prize winner Aung San Suu Kyi says genocide claims are 'misleading'. Open publisher. “"We have to be aware that there are two Aung San Suu Kyi's in Myanmar. The Aung San Suu Kyi prior to the 2015 election and the one post 2015 elections. The one we are seeing in The Hague is post 2015," Lee said."”
- ↑ UN Live United Nations Web TV[permanent dead link], December 12, 2019
- ↑ UN Live United Nations Web TV[permanent dead link], December 12, 2019
- ↑ ICJ (12 December 2019). Press release 2020/1. Open Publishing.
- ↑ ICJ (15 January 2020). Press release 2020/1. Open Publishing.
- ↑ BBC Burmese (21 January 2020). မြန်မာကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့ကို နိုင်ငံတော်အတိုင်ပင်ခံရုံးဝန်ကြီး ဦးကျော်တင့်ဆွေက ဦးဆောင်. Open Publishing.
- ↑ ICJ (January 22,2020). REQUEST FOR THE INDICATION OF PROVISIONAL MEASURES ORDER. Open Publishing.
- ↑ ၁၇.၀ ၁၇.၁ ၁၇.၂ ၁၇.၃ ၁၇.၄ ၁၇.၅ ICJ (July 22,2022). Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (the Gambia v. Myanmar) 22 July 2022, Judgment. Open Publishing.